.23$/1,$:326'=<±:$)1<(3,=2' GÓRNICTWA SIARKOWEGO W POLSCE

Dzieje górnictwa element europejskiego dziedzictwa kultury, pod red. P.P. =DJR*G*RQD L 0 0DG]LDU]D:URFáDZ Ochrona powierzchni, surowce chemiczne, eksploatacja Wojciech PREIDL 1 Andrzej J. WÓJCIK 2.23$/1,$:326'=<±:$)1<(3,=2' GÓRNICTWA SIARKOWEGO W POLSCE :\VWSXMFH Z 3ROVFH ]ár*d VLDUNL V ]ORNDOL]RZDQH Z XWZRUDFK JLSVRQRQ\FK PLRFHQX QD REU]H*HQLX zapadliska SU]HGNDUSDFNLHJR 'R FKZLOL RGNU\FLD Z ODWDFK ;; ZLHNX ]áy* VLDUNLZ RNROLF\ 7Dr- QREU]HJD JyUQLFWZR VLDUNL LVWQLDáR W\ONR Z 6ZRV]RZLFDFK&]DUNRZ\FK&]DMNRZLH L :ROL :LQLRw- VNLHM NRáR 6WDV]RZD RUD] Z RNROLFDFK.RNRV]\F L 3V]RZD NRáR 5\EQLNDD WDN *H 3RVG]\]QDMGXMFHM VL RNRáR NP QD 1( RG.UDNRZD 8UXFKRPLHQLH NRSDOQL SRG]LHPQHM QDVW SLáR Z U : RNUHVLH ± G]LDáDáD WX 3DVWZRZD.RSDOQLD 6LDUNL :\GRE\FLH Z ODWDFK ± Z\QRVLáR RNRáR ± 0J QD URND Z\HNVSORDWRZDQR Z VXPLH RNRáR 0J VLDUNL =ár *H E\áR XGRVWSQLRQH SU]H] XSDGRZ L WU]\ V]\E\ RUD] V]WROQL &DáNRZLWD GáXJRü Z\URELVN SRG]LHPQ\FK Z\QRVLáD RNRáR P 3U]HSURZDG]RQH EDGDQLD Z\ND]Dá\ *H LVWQLHM GX*H V]DQVH QD Z\NRU]\VWDQLH UHMRQX GDZQHM HNs- SORDWDFML JyUQLF]HM GR FHOyZ WXU\VW\F]Q\FKMDN UyZQLH* ]DáR*HQLD SROLJRQX GR EDGD ZSá\ZX Z\Go- E\FLD VLDUNL QD URGRZLVNR QDWuralne. :VWS 6LDUND WRZDU]\V]\áD F]áRZLHNRZL RG ]DUDQLD G]LHMyZ : REV]DU]H UyG]LHPQRPRUVNLP L QD %OLVNLP :VFKRG]LH VLDUN ]QDMGRZDQR QD SRZLHU]FKQL ]LHPL MDNR *yáw\ FKDUDNWHUy- VW\F]Q\ PLQHUDá Z ]HVWDORQ\FK NDZDáNDFK PDV\ VLDUNRZHM SRFKRG]HQLD ZXONDQLF]QHJR kwiatu VLDUF]DQHJR Z (UyGáDFK PLQHUDOQ\FK RUD] RNUXFKyZ QD Z\FKRGQLDFK ]áy* 6LDUND ] XZDJL QD VZRMH ZáDVQRFL SDOQH NRMDU]\áD VL ] PRFDPL QDGSU]\URG]RQ\PL L SU]\SLV\ZDQR MHM FXGRZQH ZáDFLZRFL :\NRU]\VW\ZDQR M Z SUDNW\NDFK UHOLJLMQ\FK RUD] Z FHODFK OHF]QLF]\FK RGND*DQLH UDQ FKRURE\ VNyU\ L GR ]ZDOF]DQLD ZV]HONLHJR URG]DMX LQVHNWyZ > @ 'R FHOyZ PLOLWDUQ\FK VLDUND E\áD Z\NRU]\VW\ZDQD SU]H] (JLp- FMDQ *UHNyZ L 5]\PLDQ MDNR URGHN SRGSDODMF\ D Z SRáF]HQLX ] ELWXPLQDPL MDN So- FLVNL ]DSDODMFH 6SDODQR WDN*H VLDUN Z FHOX Z\WZRU]HQLD GXV]F\FK JD]yZ 1RZ\ 1.DWHGUD *HRPHFKDQLNL%XGRZQLFWZD 3RG]LHPQHJR L =DU]G]DQLD 2FKURQ 3RZLHU]FKQL:\G]LDá *yuqlfwzd L *HRORJLL3ROLWHFKQLND OVNDXO $NDGHPLFND *OLZLFH 2,QVW\WXW +LVWRULL 1DXNL3ROVND $NDGHPLD 1DXN1RZ\ ZLDW :DUV]DZD

262 Wojciech PREIDL, Andrzej J. WÓJCIK RNUHV ]DVWRVRZD VLDUNL UR]SRF]áR X]\VNDQLH SU]H] &KLF]\NyZ RNRáR U SURFKX G\PQHJR NWyU\ ]RVWDá V]\ENR VSURZDG]RQ\ GR (XURS\ 3URGXNFMD SURFKX ]DGHF\GRZDáD R GX*\P Z]URFLH ]DSRWU]HERZDQLD QD VLDUN >@ 1DOH*\ ]D]QDF]\ü *H SU]HáRPRZ\P PRPHQWHP Z ]DVWRVRZDQLDFK VLDUNL E\áR Z\QDOH]LHQLH SU]H] IUDQFXVNLFK FKHPLNyZ 1 Lemaire i N. Lefebre metody otrzymywania kwasu siarkowego z siarki rodzimej i rozpo- F]FLH MHJR SURGXNFML Z U Z %LUPLQJKDP Z $QJOLL 3DZáRZVNL 2. Siarka rodzima :VSyáF]HQLH VLDUND URG]LPD PR*e gromadziü VL MDNR SURGXNW VXEOLPDFML HNVKDOa- FML ZXONDQLF]Q\FK ]ár*d ZXONDQLF]QH QD SU]\NáDG Z Pozzuoli pod Neapolem, na Etnie, w Yellowstone Park w Ameryce PóáQRFQHM >@ :LNV]H ]QDF]HQLH JRVSRGDr- F]H PD MHGQDN VLDUND SRFKRG]HQLD RVDGRZHJR ]ár*d ELRFKHPLF]QH NWyUD SRZVWDáD QD drodze redukcji siarczanów, przy wspóáudziale bakterii beztlenowych (anaerobowych), zwanych bakteriami siarkowymi. Bakterie te na drodze redukcji siarczanów przeprowadzaj procesy oddychania komórkowego. Niektóre bakterie mog równie* asymilowaü siark z wód siarkowodorowych, gromadzc j w swoich komórkach, daj pocztek záo*om siarki [11]. 'X*H RVDGRZH ]ár*d VLDUNL SRZVWDáH G]LNL G]LDáDOQRFL EDNWHULL ]QDMGXM VL PLQ Z $PHU\FH 3yáQRFQHM /XL]MDQD L 7HNVDV QD 6\F\OLL SURZLQFMH Girgenti i Caltanisette), Iraku (Miszrak), Meksyku (Amezquite) oraz na Ukrainie i w Polsce (prowincja SU]HGNDUSDFND 2JyOQLH PR*QD Z\Uy*QLü QDVWSXMFH W\S\ VWUXNWXUDOQH ]áy* ELRFKemicznych [18]: 1. w czapach gipsowych wysadów solnych: a. SRNáDGRZH SRNU\ZRZH VNáRQRZH b. gniazdowe, 2. w osadowych seriach gipsowych: a. SRNáDGRZH ± MHGQR OXE ZLHORSRNáDGRZH Z VWUXNWXUDFK PRQRNOLQDOQ\FK w FLW\FK erozyjnie strukturach DQW\NOLQDOQ\FK Z UR]FLW\FK HUR]\MQLH VWUXkturach DQW\NOLQDOQ\FK OXE PRQRNOLQDOQ\FK Z VWUXNWXUDFK ]UEowych), b. gniazdowe (przyuskokowe), c. kominowe, d. ]ár*rqh SRNáDGRZRNRPLQRZH 3. 3ROVNLH]áR*DVLDUNLURG]LPHM :\VWSXMFH Z 3ROVFH ]ár*d ]ORNDOL]RZDQH V Z XWZRUDFK JLSVRQRQ\FK PLRFHQX QD REU]H*HQLX ]DSDGOLVND SU]HGNDUSDFNLHJR 0R*QD MH ]DOLF]\ü GR JUXS\ ]áy* SRNáa-

Kopalnia w 3RVG]\±ZD*Q\ HSL]RG JyUQLctwa siarkowego w Polsce 263 GRZ\FK Z VWUXNWXUDFK PRQRNOLQDOQ\FK ]ár*h Piaseczno Machów Jeziórko Jamnica i 2VLHN±%DUDQyZ NRáR 7DUQREU]HJD RUD] Z VWUXNWXUDFK ]UERZ\FK QS ]ár*h Grzy- EyZ±6ROHF 5XGQLNL NRáR 3RáDFD %DV]QLD NRáR /XEDF]RZD 3U]HGPLRWHP HNVSORDWa- FML QD VNDO SU]HP\VáRZ V VNDá\ ]DZLHUDMFH VLDUN URG]LP Z LORFL NLONX SUocent. Zapadlisko SU]HGNDUSDFNLH WZRU]\ Z\GáX*RQ\ EDVHQ ]QDMGXMF\ VL SRPLG]\ EU]e- JLHP.DUSDW D NUDZG]L :\*\Q URGNRZRSROVNLFK 2EV]DU WHQ MHVW Z\SHáQLRQ\ XWZo- UDPL PLRFHQX R PL*V]RFL GRFKRG]FHM GR P Z F]FL FHQWUDOQHM 8UR]PDLFRQD PRUIRORJLD SRGáR*D ]EXGRZDQHJR ] Uy*Q\FK ZLHNRZR VNDá SRZRGXMH WDN*H GX*H ]Uy*QLFRZDQLH IDFMDOQH XWZRUyZ PLRFHVNLFK >@ 7DE 6WUDW\JUDILD VLDUNRQRQ\FK XWZRUyZ PLRFHVNLFK Z ]DSDGOLVNX przedkarpackim [18] Tab. 1. Stratigraphy of the Miocene s sulphuric formations in the Carpathian s subsidence basin [18] Pitro Pod- SLWUR Sarmat BuKáRZ,á\ krakowieckie Baden Grabow Opol 3RG]LDá litostratygraficzny Warstwy pektenowospirialisowe Warstwy bez skamieqldárfl Warstwy syndesmyjowe Warstwy grabowieckie i chodenickie * OVN Poziom ewaporatowy (warstwy gipsowe) Maksymalna PL*V]Rü [m] 3000 :\NV]WDáFHQLH OLWRORJLF]QH,á\ PXáRZFH SLDV]F]\VWH z przewarstwieniami piasków i VáDER]ZL]á\FK SLDVNRwców,á\ áxsnrzh PXáRZFH Lá\ margliste 40,á\ PDUJOLVWH PDUJOH LODVWH z przewarstwieniami PXáRwców, margli, wapieni, piaskowców, tufitów 60 Gipsy drobnokrystaliczne laminowane, gipsy grubokrystaliczne, anhydryty, wapienie SRJLSVRZH VLDUNRQRQH i Sáone Warstwa erwiliowa 0,1 3LDV]F]\VW\ ZDSLH RUJDQRJeniczny, bitumiczny Warstwy baranowskie i wapienie litotamniowe Warstwy skawiskie * OVN 100 Piaski z przewarstwieniami piaskowców, PXáRZFH wapienie litotamniowe,á\ PuáRZFH piaskowce 8WZRU\ PLRFHQX REHMPXM RVDG\ XWZRU]RQH Z badenie i VDUPDFLH 6 WR Sá\WNowodne piaski, PXáRZFH ZDSLHQLH ZDSLHQLH PDUJOH L JLSV\ : SyáQRFQHM F]FL EDVe- QX LFK PL*V]Rü GRFKRG]L GR ± P : F]FL SRáXGQLRZHM Z\VWSXM GRGDWNo- ZR SRNáDG\ VROL NDPLHQQHM : VDUPDFLH SRZVWDá\ PL*V]H RVDG\ LáRZFyZ PXáRZFyZ ± RNUHODQ\FK MDNR Lá\ krakowieckie i piaskowców pylastych (osadzonych w partiach EU]H*Q\FK EDVHQX 5XFK\ WHNWRQLF]QH VSRZRGRZDá\ SRFLFLH RVDGyZ PLRFHVNLFK i XWZRU]HQLH VWUXNWXU ]UERZ\FK >@ 8WZRU\ JLSVRQRQH ] NWyU\PL V ]ZL]DQH ]ár*d

264 Wojciech PREIDL, Andrzej J. WÓJCIK VLDUNL Z\VWSXM Z GROQHM F]FL EDGHQX : LFK SRGáR*X REHFQH V Z F]FL SyáQRFQHM obszaru piaski, piaskowce, PXáRZFH ZDUVWZ baranowskich oraz miejscami wapienie OLWRWDPQLRZH : F]FL SRáXGQLRZHM EDVHQX Z VSJX JLSVyZ ]QDMGXM VL ZDUVWZ\ VNDZLVNLH EXGRZDQH ] LáRZFyZ L PXáRZFyZ ZUD] ] przewarstwieniami piaskowców. 1DOH*\ VWZLHUG]Lü *H QD ZLNV]\FK JáERNRFLDFK ± P JLSV\ V ]DVWSRZDQH SU]H] DQK\GU\W\ : GROQHM F]FL SR]LRPX JLSVRZHJR Z\VWSXM JLSV\ wielkokrysta- OLF]QH D SRZ\*HM GUREQRNU\VWaliczne i gipsy zbite warstwowane [11]. 4. Zarys historii górnictwa siarki w Polsce +LVWRULD JyUQLFWZD VLDUNRZHJR QD WHUHQLH 3ROVNL ]ZL]DQD MHVW ] NLONRPD PLHMVFo- ZRFLDPL 'R FKZLOL RGNU\FLD Z ODWDFK ;; ZLHNX ]áy* VLDUNL Z RNROLF\ 7DUQobrzega (kopalnie odkrywkowe w Piasecznie, Machowie oraz kopalnie otworowe Grzybów, -H]LyUNR JyUQLFWZR VLDUNRZH LVWQLDáR W\ONR Z 6ZRV]RZLFDFK Czarkowych, &]DMNRZLH L :ROL :LQLRZVNLHM NRáR 6WDV]RZD RUD] Z RNROLFDFK Kokoszyc i Pszowa NRáR 5\EQLND D WDN*H 3RVG]\ > @ 'X*H ]Uy*QLFRZDQLH MDNRFLRZH PDáH ]DVRE\ L EDUG]R RJUDQLF]RQ\ ]DVLJ Z\VWSRZDQLD SRZRGRZDá *H HNVSORDWDFMD E\áD EDUG]R XWUXGQLRQD L Z ZLHOX SU]\SDGNDFK QLHRSáDFDOQD HNonomicznie. Wydobycie siarki w Swoszowicach (6ZRV]RZLH SURZDG]RQH E\áR RG URNX NLHG\ WR NUyO :ádg\vádz -DJLHááR Z\GDá SU]\ZLOHM QD NRSDQLH ÄNZLDWX VLDUNRZHJR ]H (UyGHá ZyG VLDUNRZRGRURZ\FK > @ =DVRE\ SRF]WNRZH ]ár*d Z\QRVLá\ SUDw- GRSRGREQLH RNRáR ± POQ 0J >@ -X* Z ;9, Z UR]SRF]WR EXGRZ Sá\WNLFK V]\Ei- NyZ D Z ;9,,, Z V]WROQL RGZDGQLDMFHM RUD] V\VWHPX Z\URELVN SRG]LHPQ\FK > @ UHGQLD ]DZDUWRü VXURZFD Z\QRVLáD RNRáR ± D PDNV\PDOQD ± GR 5RF]QH Z\GRE\FLH XWU]\P\ZDáR VL SUDZGRSRGREQLH QD SR]LRPLH ± Mg. Od ;9 ZLHNX GR URNX NLHG\ WR ]OLNZLGRZDQR NRSDOQL Z\GRE\WR SUDZGRSRGREQLH RNRáR ± 0J VLDUNL : ]DFKRGQLHM F]FL ]DSDGOLVND przedkarpackiego, w rejonie Pszowa i.rnrv]\f LVWQLDáD Z ODWDFK ± QLHZLHOND NRSDOQLD SRd- ]LHPQD > @ =DVRE\ SRF]WNRZH ]ár*d Z\QRVLá\ SUDZGRSRGREQLH RNRáR mln Mg, a ]DZDUWRü VXURZFD RVLJDáD RNRáR >@ :\GRE\FLH Z\QRVLáR SUDZGRSRGREQLH RNRáR 0J >@ 1LHVWHW\ QLH V ]QDQH GRNáDGQLHMV]H LQIRUPDFMH QD WHPDW Z\GREycia i zakresu wykonanych prac górniczych. =ár*h VLDUNL Z PLHMVFRZRFL &]DUNRZ\ NRáR 1RZHJR.RUF]\QD Czarkowej, czyli 6LDUNRZHM Z\VWSXMH QD OHZ\P EU]HJX 1LG\ RNRáR NP RG MHM XMFLD GR :LVá\ =ár*h E\áR HNVSORDWRZDQH Z ZLHNX ;9,,, L ;,; JáERNRü HNVSORDWDFML ± P SRZLHU]Fh- QLD Z\QRVL RNRáR KD =DZDUWRü VXURZFD Z ]ár*x MHVW EDUG]R ]Uy*QLFRZDQD UHGQLD ]DZDUWRü VLDUNL Z\QRVL RNRáR ± Z SDUWLL SU]\SRZLHU]FKQLRZHM ]ZLNV]DMF VL ZUD] ] JáERNRFL GR ± L RVLJDMF PDNV\PDOQLH > @ =DVRE\ SRF]t- NRZH ]ár*d Z\QRVLá\ SUDZGRSRGREQLH RNRáR mln Mg [18]. Pierwszy okres eks- SORDWDFML REHMPXMH ODWD ±.RSDOQLD R QD]ZLH Ä2SDWU]QRü %RVND SURZDG]LáD

Kopalnia w 3RVG]\±ZD*Q\ HSL]RG JyUQLctwa siarkowego w Polsce 265 HNVSORDWDFM SRF]WNRZR PHWRG RGNU\ZNRZ D Z Sy(QLHMV]\P RNUHVLH PHWRG JáEi- QRZ =ár*h XGRVWSQLDQH E\áR ]D SRPRF V]WROQL L V]\ELNyZ :\GRE\FLH ] NRSDOQL Z\QRVLáR RNRáR ± 0JURN > @ 'UXJL RNUHV HNVSORDWDFML SU]\SDGD QD ODWD ± :\GRE\FLH E\áR MX* Z\*V]H L Z\QRVLáR RNRáR ± 0JURN :y- NRQDQR PLHG]\ LQQ\PL V]\E ÄSRFK\á\ RUD] ÄZRGQ\ R JáERNRFL P D WDN*H V]HUHJ RWZRUyZ SRV]XNLZDZF]\FK : ODWDFK ± SRGMWR SRQRZQLH Z\GRE\FLH VLDUNL NWyUH RVLJQáR RNRáR ± 0JURN :\NRQDQR QRZ\ V]\E ÄZRGQ\ GR JáERNRFL P 3RG NRQLHF, ZRMQ\ ZLDWRZHM VLJQLWR SRQRZQLH SR VLDUN ] WHJR ]ár*d > @ 1LHVWHW\ QLH V ]QDQH *DGQH LQIRUPDFMH QD WHPDW Z\VRNRFL SURGXNFML MDN WH* ]DNUHVX Z\NRQDQ\FK SUDF JyUQLF]\FK 6XPDU\F]QH Z\GRE\FLH VLDUNL ] WHM No- SDOQL Z ODWDFK ± Z\QLRVáR SUDZGRSRGREQLH RNRáR ± 0J >@ 1DOH*\ ]D]QDF]\ü *H ]GHF\GRZDQLH ZLFHM LQIRUPDFML QD WHPDW ]áy* Z Czarkowych, jak i w 3RVG]\ ]DZG]LF]DP\ JHRORJLF]Q\P SUDFRP SRV]XNLZDZF]\P SU]eprowadzonym, w latach 30. XX wieku przez R. Krajewskiego i A. Bolewskiego, pracowników Akademii Górniczej w Krakowie [8, 9, 14]. 5. Kopalnia siarki w 3RVG]\ =ár*h VLDUNL Z 3RVG]\ MHVW ]ORNDOL]RZDQH RNRáR NP QD SyáQRFQ\ZVFKyG RG.UDNRZD Z UHMRQLH ZVL.RQLXV]D 3LRWURZLFH L 3RVG]D :\VWSXMH Z UHMRQLH Z\QLesienia morfologicznego, oznaczanego (na niektórych mapach) NRW :]Jó- U]H Z ]DOH*QRFL RG PDWHULDáyZ (UyGáRZ\FK QRVLáR QD]Z.RQLXV]D *yud :\(UDá Patrola lub 3DWUROQLD RG ]QDMGXMFHM VL WDP NLHG\ SLUDPLG\ WULDQJXODF\MQHM :LHUz- FKRáHN Z]JyU]D SRUDVWD QLHZLHONL ODV NU\MF\ OLF]QH ODG\ Z\URELVN L KDáG ]ZL]DQ\FK ] SURZDG]RQ HNVSORDWDFM JyUQLF] 5HMRQ WHQ ]QDMGXMH VL Z SáDVNLHM VWUXNWXU]H antyklinalnej, której strefa osiowa ma SU]HELHJ 1:±6( 6WUXNWXUD WD MHVW REFLWD GZRPD XVNRNDPL SRGáX*Q\PL Z\VWSXM- F\PL Z SREOL*X ]ár*d : MGU]H DQW\NOLQ\ Z\VWSXM RSRNL JH]\ L PDUJOH ZLHNX gór- QRNUHGRZHJR NWyUH V SU]\NU\WH SU]H] XWZRU\ WRUWRQX : VVLHG]WZLH ]ár*d XWZRU\ SR]LRPX JLSVRZHJR ]DOHJDM SUDZLH EH]SRUHGQLR QD XWZRUDFK NUHG\ D V SRGFLHORQH EDUG]R FLHQN ZDUVWZ ]ZLHWU]HOLQ VNDá NUHG\ L PDUJOL WRUWRQX :DSLHQLH VLDUNRQRQH Z\VWSXM Z VVLHG]WZLH XVNRNX Z 1( VNU]\GOH DQW\NOLQ\ QD JáERNRFL ± P,FK PL*V]Rü GRFKRG]L GR P UHGQLD ]DZDUWRü VLDUNL Z\QRVL RNRáR ± D PDk- V\PDOQLH GRFKRG]L GR >@ &HFK FKDUDNWHU\VW\F]Q MHVW F]VWH Z\VWSRZDQLH VLDUNL Z VSNDQLDFK SU]HFLQDMF\FK ZDSLHQLH 1D SHU\IHULDFK ]ár*d ZDSLHQLH VLDUNRQo- QH SU]HFKRG] Z GUREQRNU\VWDOLF]QH JLSV\ ] SU]HZDUVWZLHQLDPL LáX L ODGRZ\P osiar- NRZDQLHP U]GX *LSV\ ]DOHJDM QD XWZRUDFK ZDSLHQQRLODVW\FK ZDUVWZ EDUanowskich dolnego WRUWRQX 1DGNáDG WZoU] F]ZDUWRU]GRZH OHVV\

266 Wojciech PREIDL, Andrzej J. WÓJCIK Rys. 1. Plan dawnej kopalni siarki w 3RVG]\VNDOD =D]QDF]RQR V]\E\szybiki, wyrobiska FKRGQLNRZHNRPRU\ RUD] ]DSDGOLVND QD SRZLHU]FKQL WHUHQX /LF]E\ R]QDF]DM U]GQH QLZHODFML NRSDOQLanej [8] Fig. 1. $ PDS RI IRUPHU VXOSKXU PLQH LQ 3RVG]D VFDOH 7KHUH DUH VKDIWVSLWVZRUNLQJV chambers and ground-level subsidence s marked on it. Numbers mean ordinates of mine levelling [8] =ár*h Z 3RVG]\ ]RVWDáR SUDZGRSRGREQLH RGNU\WH SU]\SDGNRZR FKRFLD* - Blitek, *H MX* Z U SRGF]DV =MD]GX *yuqlf]hjr Z :DUV]DZLH UR]ZD*DQR VSUDZ HNVSOo- DWDFML ZDSLHQL VLDUNRQRQ\FK >@ 3RF]WNRZR Z\GRE\ZDQR Z W\P UHMRQLH ZDSLHQLH i JLSV\ GR FHOyZ EXGRZODQ\FK >@ 1DOH*\ WDN*H SU]\WRF]\ü MHGHQ ] pierwszych V]F]HJyáRZ\FK RSLVyZ JHRORJLF]Q\FK UHMRQX FKDUDNWHU\]XMF\FK EXGRZ JHRORJLF]Q rejonu, którego autorem jest L. Zejszner [27]: %OLVNR QDMZ\*V]HJR Z]QLHVLHQLD JU]ELHWX ]QDMGXMH VL árp JLSVX QLH EDUG]R UR]ZLQLW\ :LHU]FKQLH F]FL VNáDGDM VL ] ELDáHJR áxsnx PDUJORZHJR V]DUDZREUXQDWQHJR áxsnl MHJR

Kopalnia w 3RVG]\±ZD*Q\ HSL]RG JyUQLctwa siarkowego w Polsce 267 ]DSDGDM QD SyáQRFQ\ ]DFKyG SRG 0 VSRGHP ]QDMGXMH VL V]F]HJyOQD VNDáD VNáDGDMFD VL ] NU\V]WDáyZ JLSVX GR FDOL GáXJLFK VSRMRQ\FK SU]HZD*DMF LORFL V]DUHJR PDUJOX PDMF ZHMU]HQLH SRGREQH GR NRQJORPHUDWX :LHU]FKHP SRNU\ZD JLSV *yáwd JOLQD D Z QLHM OH*\ WRUIRZDWD JOLQD EUXQDWQDZRF]DUQD SR NWyUHM VQXM VL ELDáH glizdowate rurki wypeánione nader GUREQHPL NU\V]WDáNDPL NDOF\WX 7H F]HUQLDZR EUXQDWQH JOLQ\ Z\UD*HQL áf] VL ] SUyFKQLFRZ ]LHPL [...] 3UDZLH SRG VDP\P ZLHU]FKHP WHJR QLHFR Z\*HM Z]QLHVLRQHJR JU]ELHWX QD SRáXGQLRZ\P VWRNX QDG ZLRVN 3RVG] ]QDMGXMH VL REV]HUQ\ árp NDPLHQL [...] -HVW WR ZDSLH QD SLHUZV]\ U]XW RND EDUG]R SRGREQ\ GR ELDáHJR ZDSLHQLD -XUD ] SRG.UDNRZD MHGQDN*H QLH ]DZLHUD QDMPQLHMV]HJR ODGX V]F]WNyZ RUJDQLF]Q\FK VG]F ]SRáo- *HQLD ]GDMH VL RJQLZHP WU]HFLRU]GRZ\P QDG JLSVHP RVDG]RQHP :DSLH WHQ MHVW ELDá\ jednostajny, miejscami dziurkowaty [...] 3R RE\GZX VWURQDFK WHJR árpx OH* RNUJáDZH XáDPNL ZDSLHQLD ZLHONRFL SLFL QLHNLHG\ L ZLNV]H ] SRZLHU]FKQL FKURSRZDW F]DUQLDZR albo ]HQGURZDWR XEDUZLRQ 7DN PDVRZ\ MDNR L SRNUXV]RQ\ ZDSLH RNU\ZD SRNáDG JOLQ\ do 25 stóp gruby. :DSLH WHQ V]F]HJyOQLHM ]DVáXJXMH QD XZDJ GOD ]DZDUWHM Z QLP VLDUNL URG]LPHM NWyUD ádwzr SR]QDü SR SLNQHM VLDUNRZR *yáwhm EDUZLH PRFQ\P WáXVW\P EODVNX L SU]HZLHFDQLX FKRFLD* WD VLDUND Z\UD(QLH MHVW NU\VWDOLF]Q QLJG]LH L ODGX NU\V]WDáX QLH PR*QD dostrzedz. 6LDUND WZRU]\ Z]á\ QLH R]QDF]RQHM SRVWDFL GRFKRG]FH GR ZLHONRFL RU]HFKD ZáRVNLHJR F]VWR E\ZD Z GUREQLHMV]\FK ]LDUQDFK UR]VLDQD Z ZDSLHQLX U]DG]HM WZRU]\ *\ánl NLOND linij JUXEH áf]fh RZH Z]á\ 6LDUN F]VWR RGG]LHOD RG ZDSLeQLD ZDUVWHZND ELDáHJR GUREQR ziarnistego gipsu, U]DG]HM MDVQRV]DUHJR L ZWHG\ PLHZDü ]Z\Ná Z\UD(QLHMV] ]LDUQLVW Eu- GRZ %\ZDM WDN*H NXONL VLDUNL RNU\WH QLH Z\UD(QHPL NU\V]WDáNDPL JLSVX SRZV]HFKQLH PLHZDM QHUNRZDWH Z]QLHVLHQLH 2G ZDSLHQLD MDNR L RG JLSVX RGG]LHOD VLDUN QLHNLHG\ F]DUQ\ PLQHUDá EGF\ ]DSHZQH VLDUF]\NLHP *HOD]D. 8UXFKRPLHQLH NRSDOQL SRG]LHPQHM QDVWSLáR Z U Z NRPSOHNVLH ZDSLHQL i ]ELW\FK JLSVyZ 3R, ZRMQLH ZLDWRZHM Z ODWDFK ± Z 3RVG]\ G]LDáDáD 3DVWZRZD.RSDOQLD 6LDUNL NWyUD ]RVWDáD ]QDF]QLH UR]EXGRZDQD > @ :\Go- E\FLH Z ODWDFK ± Z\QRVLáR RNRáR ± 0J QD URN D Z\HNVSORDWRZDQR Z VXPLH SUDZGRSRGREQLH RNRáR 0J VLDUNL >@ :\GRE\W\ VXURZLHF VRUWRZDQR Z EDUDNX ]QDMGXMF\P VL X Z\ORWX V]WROQL D QDVWSQLH SU]HZR*RQR GR 3RVG]\ JG]LH ]ORNDOL]RZDQD E\áD KXWD VLDUNRZD ]DNáDG JG]LH Z\WDSLDQR VLDUN ] Z\GRE\WHM No- SDOLQ\ =DNáDG WHQ E\á SRáF]RQ\ NROHMN ZVNRWRURZ ]H VWDFM Z Kocmyrzowie. %UDN QLHVWHW\ EDUG]LHM V]F]HJyáRZ\FK LQIRUPDFML DUFKLZDOQ\FK QD WHPDW ZLHONRFL produkcji huty, jak i technologii wytopu siarki. 0LPR *H RG FKZLOL ]DPNQLFLD NRSDOQL Z 3RVG]\ XSá\QáR SUDZLH ODW A. Bolewski w swoich pracach GRNXPHQWDF\MQREDGDZF]\FK Z\NRU]\VWDá LVWQLHM- FH PDS\ ]ár*rzh L SODQ\ NRSDOQLDQH NWyUH REHFQLH XOHJá\ ]DJXELHQLX 3URZDG]RQH SUDFH PLDá\ ]D ]DGDQLH Z\ND]DQLH RSáDFDOQRFL Z]QRZLHQLD HNVSORDWDFML Z UHMRQLH 3RVG]\ :HGáXJ PDS Z\NRU]\VWDQ\FK SU]H] $ %ROHZVNLHJR ]ár*h XGRVWSQLRQH E\áR SU]H] XSDGRZ L WU]HPD V]\EDPL ]ORNDOL]RZDQ\PL Z SREOL*X ZLHU]FKRáND

268 Wojciech PREIDL, Andrzej J. WÓJCIK 5\V )UDJPHQW SRáXGQLRZHM F]FL GDZQHM NRSDOQL VLDUNL Z 3RVG]\VNDOD >@ Fig. 2. Southern SDUW RI IRUPHU VXOSKXU PLQH LQ 3RVG]D 6FDOH >@ Z]JyU]D 2G VWURQ\ SRáXGQLRZHM GRVWS ]DSHZQLDáD WDN*H V]WROQLD G]LNL NWyUHM Go- SURZDG]RQR SUDZLH GR FDáNRZLWHJR RVXV]HQLD UHMRQX 'ZLH LQQH V]WROQLH ]ORNDOL]o- ZDQH QD ]DFKRGQLP NUDFX ]ár*d ]RVWDá\ ]DWU]\PDQH Z VNDáDFK SáRQ\FK SR SU]HMFLX NLONXG]LHVLFLX PHWUyZ 3RG Z]JyU]HP ]QDMGRZDá VL UR]OHJá\ V\VWHP FKRGQLNyZ HNs- SORDWDF\MQ\FK NWyU\ REHMPRZDá RNRáR P Z\URELVN > @ 6\WXDFM WDN RSLVDá - %OLWHN NWyU\ PLDá PR*OLZRü ]ZLHG]HQLD G]LDáDMFHM MHV]F]H NRSDOQL >@ *yuqlf]d VWURQD HNVSORDWRZDQHJR ]ár*d NV]WDáWXMH VL GRü GRJRGQLH 3LHUZRWQLH S- G]RQR FKRGQLNL RG GZyFK V]\ELNyZ ]DáR*RQ\FK QD VDP\P V]F]\FLH Z]JyU]D D ] NWyU\FK UF]QLH Z\FLJDQR UXG VLDUNRZ 3R VNRQVWDWRZDQLX ERJDWV]\FK SDUWLL Z SRáXGQLRZ\P VWRNX Z]JyU]D ]DF]WR ELü V]WROQL NWyU SURMHNWRZDQR ]ár*h VLDUNRZH XFKZ\FLü ] GRáX 6]F]OLZ\P WUDIHP RWZDUWR WDP VDP URGHN ]ár*d NRQVWDWXMF przytem dalsze pola siar- NRQRQH 2EHFQLH FDáD SURGXNFMD UXG\ MHVW Z\ZR*RQD V]WROQLD V]\ELNL VáX* GR QDWXUDlnej ZHQW\ODF\M NWyUD ZREHF ]XSHáQHJR EUDNX JD]yZ Z\VWDUF]D ]XSHáQLH [...] &DáD NRSDl- QLD OH*\ SRZ\*HM SR]LRPX ZRG\ JUXQWRZHM ] F]HJR Z\QLND EDUG]R ZD*QD RNROLF]QRü PLDQRZLFLH ]XSHáQ\ EUDN ZRG\ NRSDOQLD MHVW FDáNLHP VXFKD -H*HOL GRGDP\ *H URERW\ V SU]HZD*QLH SURZDG]RQH Z WZDUG\P PDUJOX Z NWyU\P URERW\ JyUQLF]RFLHVLHOVNLH ]XSHá- QLH RGSDGDM WR RWU]\PDP\ SHáQ\ REUD] ZDUXQNyZ SUDF\ NWyUH ] JyUQLF]HJR SXQNWX Zi- G]HQLD PR*QD QD]ZDü LGHDOQ\PL

Kopalnia w 3RVG]\±ZD*Q\ HSL]RG JyUQLctwa siarkowego w Polsce 269 5\V 3U]HNUyM JHRORJLF]Q\ SU]H] ]ár*h VLDUNL Z 3RVG]\VNDOD >@ )LJ *HRORJLFDO FURVVVHFWLRQ RI WKH VXOSKXU GHSRVLW LQ 3RVG]D 6FDOH >@ W artykule zamieszczonym w Ä&]DVRSLPLH *yuqlf]r+xwqlf]\p UR]ZD*Dá Uyw- QLH* ]DNUHV SU]\V]á\FK UREyW JyUQLF]\FK PDMF\FK QD FHOX XGRVWSQLHQLH QRZ\FK UHMo- QyZ ]ár*d NWyUH ZHGáXJ DXWRUD >@.RJUDQLF]\á\E\ VL GR SG]HQLD FKRGQLNyZ Z NLHUXQNX SURVWRSDGá\P GR NLe- UXQNX V]F]HOLQ Z FHOX LFK SU]HFLFLD L VNRQVWDWRZDQLD LFK QDMZLNV]HM LORFLD QDVWSQLHGRSG]HQLD FKRGQLNyZ Z]GáX* V]F]HOLQ GOD VNRQVWDWRZDQLD LFK URz- FLJáRFL L UyZQRF]HQLH HNVSOoatacji rudy. 3U]HSURZDG]RQH Sy(QLHM SU]H] $ %ROHZVNLHJR SUDFH SRV]XNLZDZF]H SR]ZROLá\ QD RGVáRQLFLH ZLHOX VWDU\FK Z\URELVN RUD] Z\NRQDQLH GZyFK RWZRUyZ ZLHUWQLF]\FK D ZUyG QLHZLHOX RSLVyZ ]DFKRZDQ\FK VWDU\FK Z\URELVN SRG]LHPQ\FK ZDUWR SU]\WRF]\ü fragment opracowania [8]: 6]WROQLD î P E\áD SURZDG]RQD FDáNRZLFLH Z VLDUNRQRQHM partji wa- SLHQQHM ODG\ REXGRZ\ GU]HZQHM GU]HZR Z\UDERZDQH 6WURS VSNDQ\OHF] WU]\PD VL VLOQLH 2WZDUWD GáXJRü mb. Stosunkowo liczne szczeliny o prze- ELHJX ] ]DFKRGX QD ZVFKyGU]DGV]H ] SyáQRF\ QD SRáXGQLH >@ &KRGQLNL >Z SRáXGQLRZHM F]FL NRSDOQL@ SURZDG]RQH Z Z\PLDUDFK [ P OXE [ P Z ]a- FKRGQLHM F]FL SU]HELHJDM QD RJyá Z LáDFKZVFKRGQLH QDWRPLDVW Z ZDSLHQLDFK 6NU]\*RZDQLD Z\URELVN ]DUDERZDQH 2WZDUWD GáXJRü RNRáR mb. [...] Chod- QLNL >Z SyáQRFQHM F]FL NRSDOQL@ SURZDG]RQH Z Z\PLDUDFK [ OXE [ P SU]HZD*QLH SRZ\*HM ZDSLHQQ\FK SDUW\M VLDUNRQRQ\FK >@ :\URELVND VLOQLH po- REZDODQHJG\* VWURS VWDQRZL OX(Q\ OXE LODVW\ UXPRV] ZDSLHQLD NRPyUNRZHJR ODG\ REXGRZ\ /LF]QH V]F]HOLQ\ (:U]DGV]H 16 Partje bogatsze, podobnie

270 Wojciech PREIDL, Andrzej J. WÓJCIK MDNZF]FL SRáXGQLRZHMV ]ZL]DQH ] V\VWHP V]F]HOLQ 2WZDUWD GáXJRü mb. 1LHVWHW\ ZQLRVNL Sá\QFH ] SU]HSURZDG]RQ\FK SUDF SRV]XNLZDZF]\FK Z\NRQDQ\FK Z L U E\á\ QHJDW\ZQH D RSLQLD $ %ROHZVNLHJR SU]\SLHF]WRZDáD GDOV]H ORV\ NRSDOQL 3URGXNFMD QLH ]RVWDáD Z]QRZLRQD D NRSDOQLD ]RVWDáD SRU]XFRQD > @ =EDGDQD Z ODWDFK ± F]ü ]ár*d VLDUNL 3RVG]D Z QRUPDOQ\FK ZDUXQNDFK HNRQRPLF]Q\FK QLH SU]HGVWDZLD ZDUWRFL SU]HP\VáRZHM ] SRZRGX PDáHJR ]DVREX VNDá VLDUNRQRQ\FK : ZDUXQNDFK Z\MWNRZ\FK PR*QDE\ SUDZGRSRGREQLH Z\GRE\ü RNRáR WRQ VLDUNL SRNRQXMF WUXGQRFL ]ZL]DQH ] SUDFD Z VWDU\FK URERWDFK L SR UR]Eu- GRZLH XU]G]H NRQLHFznych do przeróbki urobku. 6. Podsumowanie +LVWRULD EDGD L HNVSORDWDFML ]áy* VLDUNL URG]LPHM MHVW EDUG]R ZD*Q\P HSL]RGHP z dziejów nauki polskiej. Eksploatacja w kopalni w 3RVG]\ MDN L Z Czarkowych na- VWSLáD Z Z\QLNX ]DLQWHUHVRZDQLD VL ]ár*dpl SR RGFLFLX $XVWUR:JLHU RG GRVWDZ z Italii. 'DZQLHM QLHRSáDFDOQH ]ár*d SR XVWSLHQLX 5RVMDQ ] SRáXGQLRZHM F]FL.UyOe- VWZD 3ROVNLHJR VWDá\ VL ]ár*dpl HNRQRPLF]Q\PL >@.LHG\ SR, ZRMQLH ZLDWRZHM UR]ZD*DQR Z 3ROVFH VSUDZ HNVSORDWDFML VLDUNL SU]HSURZDG]RQR EDGDQLD PDMFH QD FHOX RNUHOHQLH ]DVREyZ L PR*OLZRFL SRQRZQHM HNVSORDWDFML JyUQLF]HM > @ :V]\VWNLH LVWQLHMFH QD WHUHQLH 3ROVNL SRG]LHPQH NRSDOQLH VLDUNL URG]LPHM ]DNR- F]\á\ MX* GDZQR VZRM G]LDáDOQRü D W\ONR NRSDOQLD Z 3RVG]\ SURZDG]LáD G]LDáDOQRü GR URNX )DGQD ] NRSDO QLH SRVLDGD ]DFKRZDQ\FK FDáRFLRZ\FK SODQyZ Z\Uo- ELVN JyUQLF]\FK 1LH ]DFKRZDá\ VL WDN*H Z\URELVND SR]D NRSDOQL Z 3RVG]\ 3U]eprowadzona wizja terenowa na terenie dawnej kopalni siarki w 3RVG]\ Z\ND]DáD *H LVWQLHM GX*H V]DQVH QD Z\NRU]\VWDQLH UHMRQX GDZQHM HNVSORDWDFML JyUQLF]HM GR FHOyZ naukowych i geoturystycznych (JHRVWDQRZLVND FLH*NL G\GDNW\F]QH LWS MDN UyZQLH* 1DOH*\ UyZQLH* UR]SDWU]\ü PR*OLZRü Z PLHMVFX NRSDOQL ]DáR*HQLD VZRLVWHJR SROLJRQX QDXNRZR G\GDNW\F]QHJR GR EDGD ZSá\ZX Sá\WNLHM HNVSORDWDFML VLDUNL QD URGRZLVNR QDWXUDOQH >@ 1LH]EGQ\P MHVW WDN*H GDOV]H SURZDG]HQLH SUDF UR]SR]QDZF]\FK SU]\ ]DSHZQLHQLX RGSRZLHGQLFK ZDUXQNyZ EH]SLHF]HVWZD 5HMRQ ZLHU]FKRáND Z]JyU]D PLHMVFH SURZDG]HQLD LQWHQV\ZQ\FK UREyW JyUQLF]\FK MHVW SRNU\W\ V\VWHPHP Uy*QHJR URG]DMX QLHFHN L URZyZ ]DSDGOLVNRZ\FK OHMyZ GR ± P JáERNRFL L UHGQLF\ Go- FKRG]FHM GR ± P : F]DVLH SU]HSURZDG]RQ\FK ZL]ML ORNDOQ\FK VWZLHUG]RQR UyZQLH* GZD QLH REXGRZDQH RWZRU\ ZORWRZH GR Z\URELVN SRG]LHPQ\FK ZLDGF]FH R prowadzeniu dzikiej eksploracji podziemnych wyrobisk kopalni przez amatorów PRFQ\FK ZUD*H

Kopalnia w 3RVG]\±ZD*Q\ HSL]RG JyUQLctwa siarkowego w Polsce 271 Literatura [1] Agricola G., 1955 (oryg. 1546): De natura Fossilium. Textbook of Mineralogy. Translated M. C. Bandy. Mineralogical Society of America, Chantilly, 1 251. [2] Al-Biruni, 1989 (oryg. ok. 1020): The Book Comprehensive In Knowledge On Precious Stones. Translated H. M. Said. Pakistan Hijra Council, Islamabad, 1 375. [3] Alexandrowicz W., 1965: *HRORJLF]QH ZDUXQNL Z\VWSRZDQLD VLDUNL Z PLRFHQLH RNROLF 5\EQLND. Prz. Geol., nr 6, 270 272. [4] Blitek J., 1919: O kopalni siarki w 3RVG]\. Czasop. Górn.-Hutn., nr 9, 205 206; nr 10, 231 234. [5] Bolewski A., 1930: Flotacyjne wzbogacanie rudy siarkowej z 3RVG]\ Prz. Górn.-Hutn., nr 7, 327 341. [6] Bolewski A., 1931: :árvnlh JyUQLFWZR VLDUNRZH D ]DJDGQLHQLH XUXFKRPLHQLD NRSDO VLDUNL Z 3ROVFH Prz. Górn.-Hutn., nr 3, 150 156. [7] Bolewski A., 1931: :VWSQH VWXGLXP QDG NRV]WDPL SURGXNFML VLDUNL Z 3ROVFH. Prz. Górn.-Hutn., nr 5, 262 267. [8] Bolewski A., 1935: 2 ]ár*x VLDUNL Z 3RVG]\ 6SUDZ 3DVWZ,QVW Geol., t. 8, z. 3, 205 303. [9] Bolewski A., 1936: Poszukiwania geologiczno-górnicze w 3RVG]\ Prz. Górn.-Hutn., nr 3, 180 189. [10] Esprinachard J., 1959: Relacja Jakuba (VSULQDFKDUGD ] SRGUy*\ SU]H] OVN L 0DáRSROVN. Kwart. Hist. Kult. Mater., nr 7, 449 450. [11] *VLHZLF] $ Sedymentologia i diageneza wapieni poselenitowych a model genetyczny pol- VNLFK ]áy* VLDUNL URG]LPHM 3U3DVWZ,QVW Geol., t. 172, Warszawa, 1 146. [12] +ZDáHN 6*XWPDQ (.ZLHFLH. +LVWRULD SROVNLHJR SU]HP\VáX VXURZFyZ FKHPLF]Q\FK. 6WRZ,Q* L 7HFKQ 3U]HP Chem., Warszawa, 1 24. [13] Kondaki W., 1883: 2 SU]HP\OH VLDUNRZ\P Z.UyOHVWZLH 3ROVNLP. Gazeta Kielecka, nr 97, 1. [14] Krajewski R., 1935: =ár*h VLDUNL Z Czarkowych 6SUDZ 3DVWZ,QVW Geol., t. 8, z. 2, 1 39. [15] Kubica B., 1997: Relation of sulphur-forming processes to lithofacial and structural features of Badenian chemical sediments in the Carpathian Foredeep (Poland). Slovak Geol. Mag., nr 3, 121 130. [16] Kubica B., Osmólski T., 1965: Notatki z historii kopalnictwa siarkowego w Polsce. Prz. Geol., nr 6, 260 262. [17] Maynard D. G. (red.), 1989: Sulphur in the Environment. Books in Soils, Plants and Environment, v. 67. Marcel Dekker Inc., New York, 1 367. [18] 1LHü 0 Geologiczne warunki eksploatacji siarki metoda podziemnego wytapiania. Stan DNWXDOQ\ L NLHUXQNL UR]ZRMX PHWRG RWZRURZ\FK Z HNVSORDWDFML VXURZFyZ VWDá\FK :\G $*+.Uaków, 103 123. [19] Osmólski T., 1961: 6LDUNRQRQD VHULD HZDSRUDWyZ PLRFHVNLFK Z RNROLF\ &]DUNRZ\FK QDG 1LG Prz. Geol., nr 12, 638 644. [20] 2VPyOVNL 7 :Sá\Z EXGRZ\ JHRORJLF]QHM EU]H*Q\FK SDUWLL QLHFNL G]LDáRV]\VNLHM QD UR]ZyM SURFHVyZ PHWDVRPDWR]\ JLSVyZ PLRFHVNLFK %LXO,QVW *HROQU = EDGD ]áy* VXURZFyZ chemicznych, t. II), 65 188. [21] 3DZáRZVNL 6 =QDF]HQLH RGNU\FLD ]áy* VLDUNL +LVWRULD RGNU\ü L HNVSORDWDFML VLDUNL Z Polsce. 0DWHULDá\ V\PSR]MXP 7RZ 3U] *yuq Hutn.i Przem. Staropol., Kielce, 1 16. [22] Siemiradzki J., 1923: 3áRG\.RSDOQH 3ROVNL :\G :LHG]D :VSyá/ZyZ± [23] Staszic S., 1955 (oryg. 1815): O ziemiorodztwie Karpatow i innych gor i rownin Polski. Wyd. Geol., Warszawa, [1 107] + 1 390 + [1 20].

272 Wojciech PREIDL, Andrzej J. WÓJCIK [24] OL]RZVNL.1LHü 0Lankof L., 2000: Surowce mineralne Polski. Surowce chemiczne. Siarka. Wyd. Inst. GSMiE PAN, Kraków, 1 421. [25] Wójcik A. J., 2004: Podziemne kopalnie siarki w Polsce. 0DWHULDá\,,,.RQIHUHQFMD 2FKURQD ]abytków górniczych aspekty organizacyjne, finansowe i prawne. Stan obecny i perspektywy. Bochnia 4 czerwca 2004 r., 15 18. [26] Wójcik Z., 1981: +LVWRULD EDGD JHRORJLL ]áy* VLDUNL Z 3ROVFH Z, SRáRZLH ;; ZLHNX. Historia od- NU\ü L HNVSORDWDFML VLDUNL Z 3ROVFH 0DWHULDá\ V\PSR]MXP 7RZ 3U] *yuq Hutn. i Przem. Staropol., Kielce, 60 90. [27] Zejszner L., 1861: O PMRFHQLF]Q\FK JLSVDFK L PDUJODFK Z SRáXGQLRZR]DFKRGQLFK VWURQDFK.UyOestwa Polskiego. Bibl. Warszaw., t. 4, 230 245; 472 487; 715 733. 7KH 0LQH LQ 3RVG]D ± DQ,PSRUWDQW (SLVRGH RI WKH Sulphur Mining in Poland The sulphur deposits in Poland are appearing in Miocene s gypsum sediments located on the foredeep of Carpathian s subsidence basin. Up to the fifties and the discover of sulphur deposits, the sulphuric mining existed only in Swoszowice, Czarkowe, Czajków, Wola :LQLRZVND QHDU Staszów, in the environs of Kokoszyce and 3V]RZD QHDU 5\EQLN DQG DOVR LQ 3RVG]DORFDWHG DERXW NP QRUWKHDVW RI Kraków. The mine was opened in 1915, in the complex of limestone and compact gypsum. After the I World War (1919-1921), the State Sulphur Mine functioned there. The output in the years 1916-1921 was about 1-30 Mg per year. All together, 300 Mg of sulphur were extracted there. The access to deposit was through incline, three shafts and gallery. The complete length of underground working was approximately 1500 m. Conducted research stated that there is a huge possibility of using this region of old mining exploitation for tourist purposes and also of using it as a sort of training ground for research on the influence of sulphur exploitation on the natural environment.