System emerytalny w Polsce FINANSE. bez barier

System emerytalny w Polsce FINANSE bez barier

FINANSE bez barier System emerytalny w Polsce Monika Hołowińska Warszawa 2012

Autor: Monika Hołowińska Koordynator projektu: Magdalena Bak Skład i łamanie: Magdalena Borek Projekt finansowany ze środków: FUNDACJA NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa, tel. 22 635 98 22 Wydanie I Copyright by Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji Publikacja jest bezpłatna Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, i to niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej, nagrań fonograficznych itp.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy.

System emerytalny w Polsce Emerytura jest to świadczenie pieniężne, które przysługuje osobom po osiągnięciu odpowiedniego, określonego prawnie wieku (emerytalnego) i przepracowaniu odpowiedniej liczby lat. Forma oraz wysokość tego świadczenia zależne są od przyjętej przez dane państwo polityki w ramach funkcjonującego systemu emerytalnego. Systemem emerytalnym możemy nazywać mechanizm rozwiązań prawnych i instytucjonalnych, dzięki którym osoby pracujące gromadzą kapitał na poczet ich przyszłej emerytury, a osoby obecnie uprawnione (emeryci) otrzymują świadczenia w postaci wypłacanych im emerytur (www.nbportal.pl). Twórcą pierwszego, wprowadzonego w Niemczech pod koniec XIX wieku systemu emerytalnego był niemiecki kanclerz Otto von Bismarck. Niemieckie rozwiązanie stanowiło ewenement w tamtych czasach, gdzie nieliczne systemy emerytalne funkcjonowały jedynie wśród uprzywilejowanych grup społecznych. Kiedy system zaczął funkcjonować, uzgodniono, że wiek emerytalny powinien wynosić 70 lat, tymczasem średnia długość życia plasowała się wówczas na poziomie 45 lat i zaledwie 1% społeczeństwa osiągał wspomniany wiek. Na świecie istnieją obecnie dwa rodzaje 3

systemów emerytalnych: repartycyjny i kapitałowy. Pierwszy z nich repartycyjny system emerytalny polega na tzw. umowie pokoleniowej, zgodnie, z którą osoby obecnie pracujące opłacają składki emerytalne przeznaczane na finansowanie przez państwo bieżących emerytur. System ten jednak działa sprawnie tylko wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysokości wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów. Drugi rodzaj systemu emerytalnego kapitałowy polega na samodzielnym (dobrowolnym lub przymusowym) gromadzeniu środków na emeryturę, co oznacza, że pracownik przez cały czas swojej aktywności zawodowej odkłada składki oszczędności na wypłatę swojej przyszłej emerytury. Składki te są gromadzone na 4

indywidualnych kontach w specjalnych funduszach emerytalnych, które zajmują się ich bezpiecznym pomnażaniem. Po osiągnięciu wieku emerytalnego zgromadzony kapitał i odsetki pochodzące z inwestycji podejmowanych przez te fundusze wypłacane są ich członkom w formie świadczeń emerytalnych. Oprócz tego istnieją również systemy emerytalne mieszane, będące kombinacją cech systemu repartycyjnego i kapitałowego. W Polsce emerytura państwowa, do której uprawnienia nabyto do końca 2008 roku, opierała się wyłącznie na systemie repartycyjnym o charakterze wspomnianej umowy pokoleniowej. Obecny system emerytalny opiera się zarówno na systemie repartycyjnym, jak i kapitałowym z wciąż malejącym udziałem systemu repartycyjnego. Wiek emerytalny w Polsce jeszcze do końca 2012 roku wynosił odpowiednio równo 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Od 1 stycznia 2013 roku, w związku z nową reformą systemu emerytalnego, wiek ten zostanie stopniowo wydłużony i jednocześnie zrównany do 67 lat dla kobiet i mężczyzn. Zgodnie z przyjętym założeniem poziom 67 lat dla mężczyzn zostanie osiągnięty w 2020 roku, a dla kobiet w 2040 roku oznacza to, że do 67. roku życia będą pracować kobiety mające dzisiaj 38 lat. Z reformy wyłączone są kobiety powyżej 59. roku życia oraz mężczyźni powyżej 64. roku życia. Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego ma za zadanie ograniczenie niedoboru pracowników w stale rosnącej gospodarce i zwiększenie bezpieczeństwa finansowego Polaków (www.sejm.gov.pl). 5

III filary polskiego systemu emerytalnego Podstawą obecnego kształtu polskiego systemu emerytalnego jest reforma przeprowadzona w 1999 r., w wyniku której zostały utworzone tzw. trzy filary emerytalne: I filar, tworzony przez Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) prowadzony przez ZUS, II filar to Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) zarządzane przez utworzone w tym celu Powszechne Towarzystwa Emerytalne, III filar to dodatkowe rozwiązania oszczędnościowe, w części wsparte zachętą do oszczędzania, najczęściej w postaci oferowanych ulg podatkowych. Dwa pierwsze filary (ZUS i OFE) mają charakter obowiązkowy dotyczą wszystkich czynnych zawodowo osób. Do tych instytucji co miesiąc przekazywane są przez pracodawcę składki na ubezpieczenie emerytalne pracowników, stanowiące łącznie 19,52% wysokości ich wynagrodzenia brutto. Natomiast do III filaru można przystąpić dobrowolnie, gromadząc dzięki oferowanym tam produktom dodatkowe oszczędności. Głównym celem 6

reformy emerytalnej z 1999 roku było zwiększenie bezpieczeństwa systemu emerytalnego poprzez zapewnienie wypłaty świadczeń emerytalnych z różnych źródeł z dwóch (I i II filar: dla wszystkich) lub trzech (I, II i III filar: dla tych, którzy podejmą decyzję o dodatkowym, dobrowolnym oszczędzaniu). 7

Emerytury obecna sytuacja oraz prognozy Na obecny kształt i kondycję systemu emerytalnego bardzo duży wpływ mają bieżące zmiany demograficzne. Z szacunków ekspertów ZUS-u wynika, że aktualna liczba osób czynnych zawodowo (płacących składki na ubezpieczenie emerytalne) w latach 2010-2030 zmniejszy się prawie o 7% i o kolejne 9,5% do 2060 roku. Nasze społeczeństwo starzeje się prognozy ZUS wskazują, że aż 11,4 mln osób będzie w 2060 roku liczyło 65 lat i więcej, stanowiąc 37% populacji. To aż o 5 mln osób więcej niż w 2010 roku (www.zus.pl). Na ten stan wpływają: wydłużająca się średnia długość życia, bardzo niska dzietność, a także wysokie tempo emigracji osób w wieku produkcyjnym. Taki kierunek zmian spowoduje, że zgodnie z zasadami rządzącymi I filarem systemu emerytalnego (zasada umowy pokoleniowej) już za kilkadziesiąt lat na utrzymanie jednego emeryta będą pracować zaledwie niespełna dwie osoby, a nie cztery, jak to ma miejsce obecnie. Oznacza to nie tylko konieczność wprowadzenia wyższych składek na ubezpieczenie emerytalne, pobieranych z wynagrodzeń osób pracujących, ale także obniżenie wysokości świadczeń dla przyszłych pokoleń emerytów. 8

Z prognoz Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) wynika, że w 2060 roku wskaźnik zastąpienia (relacja przeciętnej wysokości przyszłej emerytury do średniego wynagrodzenia, otrzymywanego w trakcie okresu aktywności zawodowej) wyniesie tylko około 30%. Oznacza to, że po zakończeniu aktywności zawodowej statystyczny Polak otrzyma emeryturę w wysokości zaledwie 1/3 swojej dotychczasowej pensji (www.knf.gov.pl). Problem starzejących się społeczeństw dotyka nie tylko Polski. Pozostałe kraje Unii Europejskiej są również w trakcie albo planują podniesienie wieku emerytalnego. Przykładowo w 2040 roku w Danii kobiety będą pracować do 70. roku życia, w Irlandii do 68. roku życia, a w Hiszpanii i Holandii do 67. roku życia. Bez wprowadzenia obecnej reformy systemu emerytalnego liczba Polaków pracujących w stosunku do liczby Polaków na emeryturze byłaby zbyt duża, by dotychczasowy system emerytalny mógł dalej efektywnie wypełniać swoje zadania. Brak dostosowania do zmian demograficznych oznaczałby w przyszłości drastyczny spadek wysokości świadczeń emerytalnych lub wzrost podatków w celu finansowania systemu. Obecna reforma systemu emerytalnego oznacza stopniowe podniesienie wieku emerytalnego począwszy od 2013 roku, będzie on podnoszony o 3 miesiące w ciągu jednego roku kalendarzowego. Ta stopniowość wprowadzania zmian ma zapewnić odpowiedni czas, umożliwiający dostosowanie się społeczeństwa do nowych zasad systemowych. Pozwoli to także rządowi na podjęcie odpowiednich działań w razie pojawienia się ewentualnych barier dla tych dostosowań. Nowa ustawa emerytalna umożliwia również przejście na wcześniejszą, tzw. częściową, emeryturę. Prawo do emerytur częściowych przysługuje kobietom w wieku 62 lat, mającym co najmniej 35 lat stażu ubezpieczeniowego 9

(okres opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne) oraz mężczyznom, którzy ukończyli 65 lat i posiadają co najmniej 40 lat stażu ubezpieczeniowego. Emerytura częściowa stanowi jednak tylko 50% pełnej kwoty emerytury z ZUS-u. Warto zapamiętać: Istnieją dwa podstawowe rodzaje systemów emerytalnych: repartycyjny oraz kapitałowy. Poza nimi spotkać się można również z mieszanymi systemami emerytalnymi. W 1999 roku przeprowadzona została w Polsce reforma emerytalna, w wyniku 10

której wprowadzono podział polskiego systemu emerytalnego na III filary. ZUS oraz OFE są obowiązkową formą zabezpieczenia emerytalnego, to do tych instytucji trafiają co miesiąc składki na ubezpieczenie emerytalne opłacane przez pracodawców. III filar to możliwość podjęcia dodatkowego i dobrowolnego oszczędzania. Wiek emerytalny w Polsce, w ramach nowej reformy, od 1 stycznia 2013 r. będzie stopniowo wydłużany do 67 lat dla kobiet i mężczyzn. Wydłużanie wieku emerytalnego dotyczy większości Państw Unii Europejskiej i spowodowane jest obecnymi i prognozowanymi w kolejnych latach zmianami demograficznymi tych państw oraz ich bezpośrednim wpływem na wysokość przyszłych świadczeń emerytalnych. Podstawowym działaniem w celu zabezpieczenia odpowiedniej, satysfakcjonującej wysokości przyszłej emerytury jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie gromadzenia środków z myślą o przyszłej emeryturze oraz podjęcie przemyślanej decyzji o dodatkowym, dobrowolnym oszczędzaniu na cel emerytalny. I filar Pierwszy filar systemu emerytalnego jest obowiązkową formą zabezpieczenia emerytalnego, stanowi go Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), administrowany przez państwo. Głównym zadaniem ZUS-u jest gromadzenie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli oraz dystrybucja świadczeń. Doświadczenie w prowadzeniu 11

działalności ubezpieczeniowej ZUS zbiera już od przeszło 70 lat. Powstał 24 października 1934 r. w wyniku decyzji prezydenta Ignacego Mościckiego o scaleniu pięciu wcześniej działających państwowych izb ubezpieczeniowych. Obecnie z usług ZUS-u korzysta około 24 mln Polaków. Stanowi on główne źródło świadczeń: emerytalnych, rentowych (renta z tytułu orzeczonej niezdolności do pracy), wypadkowych (odszkodowania i inne świadczenia przysługujące z tytułu wypadków przy pracy oraz w drodze do i z pracy), chorobowych (zasiłek chorobowy po zaprzestaniu wypłacania przez pracodawcę wynagrodzenia za czas choroby). Dla realizacji swoich zadań ZUS zatrudnia ok. 45,5 tys. pracowników, rozmieszczonych w 43 oddziałach, 216 inspektoratach i 67 biurach terenowych w miastach w całym kraju (www.zus.pl). W ramach I filaru emerytalnego osoby aktywne zawodowo posiadają w ZUS-ie swoje konta emerytalne, na które zgodnie z przepisami wynikającymi z ustawy o ubezpieczeniach społecznych odprowadzane są co miesiąc składki na ubezpieczenie społeczne. Nasze przyszłe emerytury finansowane będą ze składek na ubezpieczenie emerytalne przekazywanych przez pracodawcę do ZUS-u, w wysokości 19,52% miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Część tej kwoty 2,3% ZUS przekazuje co miesiąc do Otwartych Funduszy Emerytalnych działających w ramach II filaru emerytalnego. Pozostała część składki (17,22%) zapisywana jest na kontach ZUS-u. Wysokość emerytury będzie więc 12

w przyszłości stanowić sumę środków zgromadzonych w ZUS-ie i OFE. W praktyce I filar działa na wspomnianej już zasadzie umowy pokoleniowej (czyli redystrybucji: świadczenia dla obecnych emerytów wypłacane są z obecnych składek pracowników), co oznacza, iż na naszych kontach w ZUS-ie nie ma realnych środków. Składki przekazywane do ZUS-u zobowiązują natomiast państwo do wypłaty naszej emerytury w przyszłości na zasadzie tej samej umowy pokoleniowej. Zobowiązanie państwa ograniczone jest jednak do wysokości zapisanej na naszym koncie w ZUS-ie kwoty sumy wpłaconych miesięcznych składek. Środki gromadzone w ZUS-ie nie są inwestowane, a tym samym pomnażane, podlegają natomiast waloryzacji (pomnożenie zgromadzonych przez ubezpieczonego w ZUS-ie 13

środków przez wskaźnik waloryzacji, obliczany na bazie wzrostu płac oraz inflacji). Środki gromadzone w ZUS-ie nie podlegają w całości dziedziczeniu, ale w razie śmierci osoby wskazane jako uprawnione (lub spadkobiercy) do środków zgromadzonych w OFE są również osobami, którym wypłacone mogą zostać środki zapisywane na specjalnych subkontach w ZUS-ie. Sposób dziedziczenia środków oraz możliwość inwestowania kapitału to dwie podstawowe kategorie odróżniające ZUS i OFE. Wysokość składek oraz sposób ich podziału pomiędzy I i II filar systemu przedstawić można w sposób następujący: II filar Drugi filar systemu emerytalnego tworzą Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) zarządzane przez powołane w 1999 roku Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Zgodnie z reformą emerytalną przeprowadzoną w 1999 roku, osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku w momencie podjęcia pracy zarobkowej zobowiązane są do wyboru Otwartego Funduszu Emerytalnego, który obok ZUS-u stanowi obowiązkową formę ubezpieczenia emerytalnego. Co ważne, każda osoba może być członkiem tylko jednego Otwartego Funduszu Emerytalnego. Na konta członków OFE, co miesiąc przekazywane są przez ZUS składki w wysokości 2,3% ich wynagrodzenia brutto. W kolejnych latach wartość przekazywanych składek do OFE będzie stopniowo rosnąć, aż do poziomu 3,5%, w 2017 roku. Zadaniem OFE jest gromadzenie i pomnażanie środków z przeznaczeniem na wypłatę swoim członkom tzw. emerytur kapitałowych. Składki przeznaczone na świadczenia 14

emerytalne z II filaru to realny kapitał, który pracuje na naszą przyszłą emeryturę. Środki gromadzone w OFE inwestowane są przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne na rynku inwestycyjnym, a zgromadzone środki (składki plus zyski z inwestycji) zasilą w przyszłości kwotę naszej emerytury pochodzącej z ZUS-u. Kapitał zgromadzony w OFE w przeciwieństwie do środków z ZUS-u (poza tymi zbieranymi na specjalnym subkoncie) w razie śmierci członka funduszu wypłacany jest wskazanym osobom uprawnionym (tzw. uposażonym), a w przypadku ich braku spadkobiercom. Osoby należące do OFE posiadają jednostki rozrachunkowe zapisane na ich indywidualnych rachunkach prowadzonych przez OFE, których wartość jest wyceniana każdego dnia roboczego w oparciu o aktualną wartość rynkową aktywów OFE i sumę jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunkach prowadzonych przez dane OFE. Na rynku funkcjonuje obecnie 14 OFE, do których należy łącznie 15,7 mln osób. Suma składek zgromadzonych w II filarze w drugim kwartale 2012 r. wyniosła 1,8 mld złotych (Raport KNF: Rynek OFE w II kwartale 2012 roku, wrzesień 2012, www.knf.gov.pl). Od środków wpłacanych do OFE, powszechne towarzystwa emerytalne pobierają opłaty: dystrybucyjną pobieraną od każdej wpłaconej składki maksymalnie 3,5% składki, oraz opłatę za zarządzanie pobieraną od zgromadzonych przez OFE aktywów (proporcjonalnie do zgromadzonych środków ponosi ją każdy z członków funduszu). Tworzą ją opłaty: stała ustalona w statucie danego PTE oraz zmienna zależna od wyników inwestycyjnych danego OFE. 15

Kogo dotyczy obowiązek członkostwa w OFE jak się zapisać? Otwarty Fundusz Emerytalny musi wybrać każdy, kto ma opłacaną przez pracodawcę składkę na ubezpieczenie społeczne w ZUS czyli jest objęty emerytalnym ubezpieczeniem społecznym. Obowiązek zapisu do OFE dotyczy więc osób, które: pracują na umowę o pracę, pracują na umowę o dzieło, zlecenie lub umowy agencyjne dłuższe niż 14 dni, pozostają na zasiłku dla bezrobotnych, prowadzą działalność gospodarczą, pobierają zasiłek lub stypendium w związku z odbywaniem szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego (również staż absolwencki, praktyki zawodowe), przebywają na urlopie wychowawczym. Wyboru OFE należy dokonać w ciągu 7 dni od momentu podjęcia pracy zarobkowej. Obowiązek ten nie dotyczy osób, za które nie jest odprowadzana składka emerytalna do ZUS. Osoby, które zaniedbały tego obowiązku, poprzez losowanie zostaną automatycznie przypisane do Otwartego Funduszu Emerytalnego. Losowanie do OFE przeprowadzane jest przez ZUS i odbywa się ono 31 lipca i 31 stycznia każdego roku. Przystąpienie do Otwartego Funduszu Emerytalnego wiąże się z koniecznością zawarcia umowy członkowskiej z wybranym OFE, którą podpisać można w dowolnym momencie w ciągu całego roku. Należy pamiętać, że od stycznia 2012 roku zapisu do OFE dokonać można tylko poprzez elektroniczny formularz zgłoszeniowy dostępny na stronach internetowych wszystkich 14 funduszy. Po poprawnym wypełnieniu i przesłaniu formularza zostanie dla nas 16

przygotowana papierowa umowa, zawierająca wszystkie dane podane na formularzu zgłoszeniowym: imię, nazwisko, datę urodzenia, PESEL, adres zamieszkania oraz adres korespondencyjny. Umowę w dwóch egzemplarzach dostarczy nam kurier, na wskazany w formularzu zgłoszeniowym adres. Umowę należy uważnie przeczytać i sprawdzić, czy dane w niej zawarte są poprawne. Jeżeli nie stwierdzimy żadnych błędów, należy podpisać oba egzemplarze umowy w wyznaczonych miejscach i przekazać je z powrotem w ręce kuriera. Podpisany przez nas dokument wróci do wybranego OFE, gdzie osoba do tego upoważniona złoży na nim swój podpis. Finalnie jeden egzemplarz umowy zostanie dostarczony ponownie na nasz 17

adres przez kuriera lub zostanie przesłany listownie jako dowód zawarcia umowy z wybranym OFE. W tym momencie stajemy się pełnoprawnymi członkami wybranego funduszu. Nie ma konieczności zawiadamiania ZUS-u o naszym wyborze, zrobi to za nas OFE. Od tego momentu odpowiednia część składki emerytalnej (2,3%) przekazywana będzie przez ZUS na nasze konto w OFE. Informację o wysokości zgromadzonych składek otrzymamy, raz w roku, w formie listu z wykazem wszystkich składek przekazanych przez ZUS na konto w II filarze. Losowanie ZUS do OFE ZUS przeprowadza losowanie dwukrotnie w ciągu roku na koniec stycznia i na koniec lipca. Uczestniczą w nim osoby, które podlegały ubezpieczeniu społecznemu, a nie podjęły w stosownym terminie samodzielnej decyzji o przystąpieniu do żadnego z funduszy, chociaż były do tego zobowiązane. Losowanie poprzedzone jest wysłaniem do osób, których dotyczy, listu przypominającego o konieczności wyboru OFE w nieprzekraczalnym terminie do 10 stycznia lub 10 lipca. Jest to ostateczny termin samodzielnego wyboru OFE. Jeżeli po otrzymaniu takiego pisma do końca stycznia lub lipca w dalszym ciągu nie podpiszemy umowy z żadnym OFE, zostaniemy automatycznie przydzieleni do któregoś z nich w drodze losowania. W losowaniu biorą udział tylko te fundusze, które uzyskały stopy zwrotu wyższe niż średnia ważona stopa zwrotu wszystkich funduszy w dwóch ostatnich okresach rozliczeniowych. Aktywa netto funduszu biorącego udział w losowaniu nie mogą przekroczyć 10% aktywów całego rynku OFE. Liczba osób uzyskujących członkostwo w poszczególnych otwartych funduszach wyznaczonych w wyniku losowania powinna być równa. 18

Zmiana OFE Warto pamiętać, że nie ma konieczności uczestnictwa w raz wybranym OFE i w każdej chwili można zdecydować o jego zmianie, co nie wiąże się z żadnymi kosztami. Przed podjęciem decyzji o zmianie warto natomiast zapoznać się z wynikami działających w Polsce Otwartych Funduszy Emerytalnych. W tym celu można sięgnąć po comiesięczne rankingi OFE i zestawienia kwartalne oraz roczne, przygotowywane przez Komisję Nadzoru Finansowego. Zestawienia takie można pobrać bezpośrednio ze strony www.knf.gov.pl. Warto poświęcić czas na przeanalizowanie tych wyników, zwłaszcza że wybór OFE ma w efekcie wpływ na wysokość naszej przyszłej emerytury. Ponieważ zmiany OFE (transfer między OFE fizyczne przeniesienie rachunku z OFE wraz ze zgromadzonymi środkami do innego OFE) dokonywane są cztery razy w roku z końcem lutego, maja, sierpnia i listopada, umowa z nowym funduszem powinna być podpisana do 25. dnia miesiąca poprzedzającego transfer. Procedura zmiany OFE jest identyczna, jak ta obowiązująca w momencie, gdy zapisujemy się do funduszu po raz pierwszy. Po podpisaniu nowej umowy z innym OFE, fundusz informuje poprzedni fundusz oraz ZUS o dokonanej zmianie. W momencie gdy ZUS potwierdzi zmianę funduszu z dotychczasowego OFE zostaną przesłane wszystkie zgromadzone na koncie środki pieniężne oraz informacje dotyczące prowadzonych rachunków, z dokładnym wykazem wartości jednostek rozrachunkowych znajdujących się na koncie, terminów i kwot odprowadzanych składek oraz kwotą opłat manipulacyjnych. 19

Warto zapamiętać: OFE to II obowiązkowy filar systemu emerytalnego, zarządzany przez powszechne towarzystwa emerytalne. Zadaniem OFE jest gromadzenie i pomnażanie środków swoich członków. Kluczowe znaczenie przy wyborze OFE mają wyniki inwestycyjne osiągane przez fundusze. Warto śledzić stopy zwrotu OFE. Komisja Nadzoru Finansowego publikuje takie dane dwa razy w roku, na początku kwietnia i października. Ważnym kryterium jest również poziom obsługi, z jakim spotyka się klient, przede wszystkim jakość obsługi telefonicznej i internetowej. Opóźnienie w czasie decyzji o wyborze funduszu oznacza opóźnienie momentu rozpoczęcia inwestowania wpływającymi na rachunek w OFE składkami i uzyskania pierwszych zysków z inwestycji. Losowanie ZUS-u do OFE odbywa się dwa razy w roku (w styczniu i lipcu). Dotyczy ono osób, które pomimo takiego obowiązku, nie podpisały umowy z żadnym z 14 dostępnych na rynku OFE. Nie ma konieczności członkostwa w raz wybranym OFE, istnieje możliwość zmiany raz wybranego funduszu i przeniesienie wszystkich dotychczas zgromadzonych na nim środków. OFE i ZUS to nie to samo. ZUS to instytucja państwowa, OFE to instytucja prywatna. W ZUS-ie nie gromadzimy realnych pieniędzy. System działa na zasadzie umowy pokoleniowej. OFE gromadzi realne środki i pomnaża je poprzez ich bieżące 20

inwestowanie. Środki zgromadzone w OFE w przeciwieństwie do tych pochodzących z ZUS-u (poza zbieranymi na specjalnym subkoncie) wypłacane są osobom uprawnionym lub w razie braku ich wskazania przez oszczędzającego, dziedziczone przez spadkobierców. III filar Trzeci filar to część składowa reformy emerytalnej z 1999 roku. Stanowią go produkty służące dobrowolnemu, dodatkowemu gromadzeniu oszczędności. Ustawa emerytalna wprowadziła na rynek Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) oraz Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), a od stycznia 2012 roku możliwe jest również oszczędzanie w ramach 21

nowego produktu Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Produkty oszczędnościowe, dostępne w ramach III filaru, to zarówno produkty dedykowane oszczędzaniu emerytalnemu, jak i inne sposoby długoterminowego gromadzenia oszczędności. Zachętą do dodatkowego oszczędzania w III filarze są wprowadzane do poszczególnych produktów ulgi, głównie podatkowe. Gromadzeniu środków na cel emerytalny przeznaczone są trzy typy produktów: Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) gdzie dochody otrzymywane przez oszczędzającego w ramach wypłaty z IKE, po osiągnięciu wieku emerytalnego, lub podlegające wypłacie na rzecz osób uprawnionych po śmierci oszczędzającego, 22

nie podlegają podatkowi dochodowemu, w tym podatkowi od zysków kapitałowych. Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) w celu zachęcenia Polaków do oszczędzania w ramach IKZE, ustawodawca umożliwił korzystanie z ulgi podatkowej powiązanej z wpłatami na IKZE. Dokonane w ciągu jednego roku kalendarzowego wpłaty można odliczyć w kolejnym roku od dochodu, zmniejszając kwotę podstawy opodatkowania, a tym samym wysokość należnego podatku dochodowego zgodnie z limitami: ustawowym i indywidualnym. Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) PPE są formą zorganizowanego, grupowego, systematycznego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Składki uczestników programu, w wysokości maksymalnie 7% miesięcznego wynagrodzenia są naliczane i opłacane przez pracodawcę do instytucji finansowej, zajmującej się ich gromadzeniem i zarządzaniem tymi środkami. Te trzy typy produktów oferowane mogą być przez wiele rodzajów podmiotów finansowych, działających na rynku, m.in.: banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, powszechne towarzystwa emerytalne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, domy maklerskie. W zależności od oferenta, można spotkać się z różnicami w wysokości opłat pobieranych od wpłat na konto oraz za zarządzanie. Warto zatem przed zakupem danego produktu porównać oferty kilku dostawców, aby wybrać jak najkorzystniejsze rozwiązanie. Instytucje te na bieżąco inwestują gromadzone środki, zgodnie ze swoją polityką inwestycyjną. Dzięki temu wpłacane tam środki wypracowują dodatkowy dla nas zysk. 23

W ramach III filaru istnieje możliwość skorzystania również z innych form gromadzenia oszczędności, które nie są ściśle powiązane z ich przeznaczeniem na cel emerytalny, np.: ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, fundusze inwestycyjne, lokaty bankowe, a także inwestycje w nieruchomości, surowce czy dzieła sztuki. Wszystkie rozwiązania III filaru dedykowane oszczędzaniu emerytalnemu (czyli IKE, IKE oraz PPE) obowiązuje analogiczna procedura dziedziczenia środków jak w OFE. Oznacza to, że w przypadku śmierci osoby oszczędzającej, zgromadzony kapitał zostanie wypłacony wskazanym osobom uprawnionym lub, w razie ich braku, zostanie wypłacony spadkobiercom. Głównym celem lokowania oszczędności w ramach wszystkich produktów trzeciego filaru jest zapewnienie bezpiecznej przyszłości finansowej dzięki efektywnemu gromadzeniu dodatkowego kapitału. 24

Konkluzje Problemy demograficzne i aktualne prognozy ZUS-u co do wysokości emerytur przyszłych pokoleń Polaków powinny stanowić bodziec do zmiany podejścia do oszczędzania. Jednak mimo pogarszającej się sytuacji i mało optymistycznych prognoz ZUS-u, oszczędzanie w dalszym ciągu nie jest niestety mocną stroną Polaków. Z badania przeprowadzonego przez GFK Polonia wynika, że zaledwie 18% naszego społeczeństwa deklaruje, iż oszczędza z myślą o przyszłej emeryturze, a ponad połowa z nas przeznacza wszystkie swoje dochody na bieżące potrzeby. Od czasu do czasu pieniądze odkłada natomiast około 35% z nas. Wyniki tych badań są tym bardziej niepokojące, gdy zestawimy je z obrazem niepewnej sytuacji co do wysokości emerytur w kolejnych latach (wyniki badania przeprowadzonego przez GFK Polonia, maj 2012 r. na zlecenie). Możliwe, że w przyszłości będą czekały nas bardzo niskie emerytury, dlatego tak ważna jest właściwa i wczesna edukacja młodych ludzi w zakresie świadomego gromadzenia kapitału na poczet przyszłej emerytury. Od tego, jak szybko zaczniemy myśleć o zabezpieczeniu swojej przyszłości finansowej, podejmując kolejne niezbędne kroki ku zwiększeniu oszczędności na ten cel, np. wybór dobrego OFE, zależy 25

wysokość naszej przyszłej emerytury. Natomiast wychodząc naprzeciw swoim oczekiwaniom co do wysokości przyszłej emerytury i decydując się na dodatkowe oszczędzanie, warto pamiętać, że chociaż form i metod oszczędzania jest oczywiście wiele, to niezależnie od tego, na jaką formę oszczędzania lub inwestowania się zdecydujemy w przypadku oszczędzania najważniejszą rzeczą jest systematyczność odkładania pieniędzy. Regularne odkładanie nawet niewielkich kwot z pewnością przyniesie oczekiwany efekt. 26

Słownik użytych pojęć Składka emerytalna to obowiązkowa składka z tytułu ubezpieczeń społecznych wpłacana co miesiąc do ZUS-u. Składka emerytalna przeznaczana jest na cztery fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy. Po odliczeniu części składki wpłacanej na fundusz rentowy, chorobowy, wypadkowy pozostaje 19,52% z zarobków brutto, które trafiają do ZUS-u (17,22%) i OFE (2,3%). Subkonto ZUS obok konta podstawowego w ZUS-ie, gdzie co miesiąc trafiają składki na ubezpieczenie społeczne, wydzielone zostało tzw. indywidualne subkonto, na które trafia 5% składki wpływającej do ZUS-u, pozostała część 12,22% pozostaje na koncie podstawowym. Środki zgromadzone na subkoncie w ZUS-ie podlegają dziedziczeniu. W razie śmierci ubezpieczonego o ich wypłatę wystąpić mogą osoby uprawnione (lub spadkobiercy) mające prawo do dziedziczenia środków również z OFE. 27

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) centralny organ administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce. Powołany na mocy ustawy z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów (premier). Do zadań KNF należą m.in.: sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym, podejmowanie działań służących prawidłowemu jego funkcjonowaniu, podejmowanie działań mających na celu jego rozwój i wzrost konkurencyjności, a także podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego. 28

Wskaźnik waloryzacji każdego roku kwartalne i roczne wskaźniki waloryzacji ogłaszane są przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski do 25. dnia miesiąca poprzedzającego termin waloryzacji składek za poprzedni rok. Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zgromadzonych na naszym koncie w ZUS-ie składek na ubezpieczenie emerytalne przez ten wskaźnik. Jest ona przeprowadzana corocznie, od 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za rok 2000. Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE) to spółka akcyjna, powołana do zarządzania i administrowania Otwartym Funduszem Emerytalnym, posiadająca swój odrębny majątek. Licencję na działanie PTE wydaje Komisja Nadzoru Finansowego. PTE zarządza funduszem odpłatnie, władzami towarzystwa są: zarząd, rada nadzorcza i walne zgromadzenie akcjonariuszy. Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE) jednostka posiadająca status osoby prawnej, stanowiąca odrębną masę majątkową, zarządzana i reprezentowana przez odrębny podmiot (powszechne towarzystwo emerytalne). OFE Powstały w ramach reformy systemu emerytalnego w 1999 roku i pozwalają na gromadzenie środków na emeryturę w tzw. II filarze. 29