Zbigniew Kosiorek nauczyciel zawodu Zespól Szkól Samochodowych i Licealnych nr 2 ul. Jana Pawła II 69 Warszawa ASERTYWNOŚĆ Codziennie w domu, w pracy, w szkole na ulicy spotykamy innych ludzi, swoich bliskich, znajomych, obcych. Kiedy sięgniemy pamięcią do ostatnich dni, uświadomimy sobie, że znajdowaliśmy się w bardzo różnych sytuacjach. Myśleliśmy, robiliśmy, czuliśmy w dla siebie odpowiedni sposób. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z faktu, że nasze działania są często odruchowe, czasem impulsywne, rzadko przemyślane. Zdarza się, że często jesteśmy niezadowoleni z własnych zachowań, z tego co zrobiliśmy. Analizujemy własne czyny i nierzadko żałujemy, że nie postąpiliśmy inaczej. Często czujemy się źle, cierpimy, nie wiedząc jak zareagować, jak zachować się w różnych sytuacjach naszego życia. Często brakuje nam pewnych umiejętności, mimo że mamy wiele doświadczeń. Taką niezwykle cenną umiejętnością jest asertywność. Umiejętność bycia asertywnym to sztuka otwartego wyrażania swoich myśli, uczuć, przekonań, bez lekceważenia uczuć i poglądów innych ludzi... Asertywność umożliwia w wielu sytuacjach obronę własnych praw, granic, realizowanie własnych celów i zamierzeń, bez łamania praw i naruszania granic innych ludzi. w sytuacjach konfliktowych asertywne zachowanie daje szansę rozwiązywania konfliktu bez rezygnowania z własnej godności i uznawanych przez nas wartości. Asertywność to także skuteczne odmawianie, proszenie, wyrażanie własnych opinii. Nie jest to nasza wrodzona umiejętność, lecz każdy może ją ćwiczyć, może się nauczyć asertywnego zachowania. w pewnych sytuacjach zdecydowanie łatwiej jest być asertywnym niż w innych. Zdarza się, że wobec niektórych osób, w niektórych okolicznościach odczuwamy ogromną trudność w zastosowaniu umiejętności asertywnych. Mamy problem z wykorzystaniem własnych możliwości i zasobów. To naturalne. Asertywność jest, mimo wszelkich trudności, ogromnie cenną umiejętnością, gdyż w pełni pozwala wyrażać siebie w kontakcie z innymi osobami, być sobą w różnych sytuacjach naszego życia. W tym artykule chciałbym się skupić na dwóch umiejętnościach, czyli na: asertywnym odmawianiu asertywnym reagowaniu na krytykę i pochwałę
ASERTYWNE ODMAWIANIE Asertwna odmowa to stwierdzenie: czytelne bezpośrednie uczciwe stanowcze. Nie ma w niej miejsca na kłamstwa, usprawiedliwienia czy atak. Odmawiając, pamiętamy, że każdy z nas ma prawo bycia sobą. Oznacza to, że możemy dysponować swoim czasem, energią, osobą zgodnie z własnym interesem, o ile czynimy to, nie naruszając praw innych osób. Celem asertywnej odmowy jest zadbanie o siebie. Chodzi o to, by działać zgodnie z własnymi priorytetami. Podobnie jak mamy prawo do bycia asertywnym, mamy też w tej kwestii wolny wybór. Jeśli nie decydujemy się na asertywną odmowę, z własnych powodów, realizujemy w ten sposób niepodważalne prawo do tego, by nie być asertywnym. W tym momencie należałoby się zastanowić jak wygląda schemat asertywnej odmowy. Podaję je poniżej. ETAPY ASERTYWNE ODMOWY Etap pierwszy: powiedz nie (bo to jest odmowa) Etap drugi: poinformuj jasno o tym, jak zamierzasz postąpić, odwołując się do siebie, do swoich osobistych preferencji (wolę, chcę, wybieram, jest dla mnie ważne) lub postanowień (mam zamiar, postanowiłem, zdecydowałem). Etap trzeci: podaj krótkie wyjaśnienie, dzięki któremu rozmówca może lepiej zrozumieć twoje postępowanie. Etap czwarty: możesz dodać komentarz podtrzymujący relację. Przykłady asertywnej odmowy: Nie, nie mogę dziś przyjść do ciebie, ponieważ wyjeżdżam poza miasto. Nie, nie zostanę dziś po lekcjach, gdyż mam do załatwienia ważną sprawę rodzinną. Nie, nie napiszę tego sprawozdania na jutro, ponieważ dziś nie będę miał czasu, ale za to chętnie zrobię to na poniedziałek. Asertywna odmowa nie zawiera pretensji ani usprawiedliwień. Zwykle osoby mające kłopoty z odmawianiem czują się nie w porządku stąd przepraszanie, usprawiedliwianie lub próba udowodnienia, ze to rozmówca nie jest w porządku skoro zgłasza prośbę, której trzeba odmówić stąd pretensje.
Za pomocą asertywnej odmowy informujemy o tym, co lubimy, czego nie, jak chcemy być traktowani przez innych, jakie relacje interpersonalne nas satysfakcjonują. Jeżeli chcemy mieć dobre stosunki z otoczeniem, musimy udostępnić mu wiedzę na nasz temat i umieć postawić nasze warunki. Każdy ma prawo do zachowań asertywnych, ale ma też prawo do zachowań nieasertywnych. Istotne jest to, aby potrafił świadomie dokonywać wyboru i decydował się na dany model postępowania nie dlatego, że jest do tego zmuszony, poddany presji otoczenia i bezradny z powodu własnej nieumiejętności obrony przed otoczeniem, ale gdyż wie, czego chce i co jest dla niego najlepsze. REAGOWANIE NA KRYTYKĘ i POCHWAŁY Nasze reakcje w odpowiedzi na krytykę można umieścić na skali Nadmierne usprawiedliwianie się... atak Gdzieś w środku jest miejsce na asertywną reakcję. Teoretycy asertywności zachęcają, aby na krytykę czy pochwałę spojrzeć nie jak na obiektywną ocenę, ale jak na subiektywna opinię, jedną z wielu możliwych. w asertywnej reakcji na ocenę nie ma miejsca na walkę, spór, podważanie czyjejś opinii na nasz temat, jest natomiast miejsce na wyrażanie opinii. Przykładowe odpowiedzi na krytykę lub pochwałę W przypadku zgody z usłyszaną opinią o sobie: Myślę o sobie podobnie Mam takie samo zdanie na ten temat Ja też tak myślę W przypadku braku zgody: Myślę o sobie inaczej Mam inne zdanie na ten temat Ja tak nie uważam Aby usystematyzować wiadomości na temat zachowań asertywnych posłużę się poniższym zestawieniem:
PODSTAWOWE WIADOMOŚCI o ASERTYWNOŚCI Dlaczego zachowujemy się agresywnie? boimy się, że nie dostaniemy tego, co chcemy nie wierzymy w samych siebie wcześniej okazywało się to skuteczne chcemy zwrócić na siebie uwagę chcemy zademonstrować swoją władzę chcemy wyładować złość (będącą często wynikiem nierealnych oczekiwań) chcemy manipulować innymi Dlaczego zachowujemy się ulegle? boimy się utraty aprobaty ze strony innych boimy się reakcji innych uważamy, że jest to właściwe, grzeczne zachowanie chcemy uniknąć konfliktów chcemy manipulować innymi Dlaczego zachowujemy się asertywnie? jesteśmy zadowoleni z siebie i z innych mamy szacunek dla siebie i innych pomaga nam to w osiągnięciu celów i realizacji naszych potrzeb dzięki temu mniej ranimy innych dzięki temu rośnie wiara w siebie daje to poczucie kontroli nad własnym życiem jesteśmy uczciwi w stosunku do innych Co ryzykujemy? konflikty w stosunkach z innymi ludźmi (czują się zagrożeni) utratę szacunku dla samego siebie utratę szacunku dla innych będziemy nie lubiani poważny stres dojdzie do przemocy rezultaty przeciwne do zamierzonych Co ryzykujemy? utratę poczucia własnej wartości poczucie krzywdy, złość, frustrację zachęcanie innych do dominacji wybuch agresji spowodowany kumulacją uczuć Co ryzykujemy? będziemy nie lubiani za to, że wyrażamy swoje odczucia etykietę człowieka idącego przez życie przebojem zmiany w naszych relacjach z innymi
TWOJE ASERTYWNE PRAWA JAKO CZŁOWIEK MASZ PRAWO sam ustalać swoje cele i samodzielnie podejmować decyzje być traktowanym z szacunkiem posiadać i wyrażać własne opinie i odczucia odpowiadać nie na prośby prosić o różne rzeczy popełniać błędy zachowywać się asertywnie NIE zachowywać się asertywnie zmieniać zdanie zastanawiać się być sobą dbać o siebie być dla siebie autorytetem mieć prawo do wszystkich uczuć przeciwstawiać się nieuprawnionej krytyce KIEDY UŻYWAĆ UMIEJĘTNOŚCI ASERTYWNYCH? Jeśli chcesz zachowywać się w sposób asertywny zastanów się najpierw nad: 1. SYTUACJĄ Czy ta sytuacja ci nie odpowiada lub czy grozi naruszeniem twoich praw? 2. MIEJSCEM Najlepiej jest stosować asertywność w kontaktach prywatnych. Jednakże jeśli twoje prawa zostały zagrożone w obecności ludzi, na których ci zależy, nie wahaj się publicznie użyć umiejętności asertywnych. 3. CZASEM Najlepiej jest stosować asertywność tuż po pojawieniu się problemu. Jednak należy wziąć pod uwagę swój stan emocjonalny, a także zastanowić się nad tym, czy rozmówca nie jest pod wpływem stresu. Pamiętaj o tym, że rozważanie problemu i dojście do odpowiedniego rozwiązania lub kompromisu wymaga czasu.
4. RELACJAMI ŁĄCZĄCYMI CIĘ z ROZMÓWCĄ W jakiej relacji jesteś z rozmówcą? Do sprzedawcy w sklepie może wystarczy zwykłe nie, ale z przyjacielem jest już inaczej. Czasami mądrzej jest nie być asertywnym w stosunku do ludzi, którzy mają nad tobą władzę, jak np. rodzice czy dyrektor szkoły. Zresztą wiele zależy od konkretnej sytuacji. Czy wykorzystasz wiedzę o asertywności? Czy będziesz potrafił być asertywnym, wtedy kiedy będzie to dla ciebie korzystne? Odpowiedzi znajdziesz w codziennym życiu, kiedy świadomie pokierujesz własnymi czynami. POWODZENIA