Gdy umiera bliska osoba

Gdy umiera bliska osoba Informacje, porady i wsparcie dla rodziny i przyjaciół NT/MED/6179 07/12 4k

Wydano w listopadzie 2011 roku

Rozumiemy ból i ciężką sytuację, w jakiej znaleźli się Państwo po śmierci bliskiej osoby. Niniejszym wyrażamy najszczersze wyrazy współczucia dla Państwa, innych członków rodziny oraz przyjaciół dotkniętych tą stratą. W tej broszurze znajdują się informacje i porady praktyczne dotyczące postępowania zarówno w przypadku spodziewanej jak i nagłej śmierci bliskiej osoby. Publikacja zawiera informacje o tym, jak radzić sobie z żałobą. Mamy nadzieję, że okażą się one pomocne w najbliższych tygodniach i miesiącach. Jeśli potrzebują Państwo dodatkowych porad i pomocy, na końcu broszury znajdują się dane kontaktowe lokalnych organizacji udzielających wsparcia dla osób pogrążonych w żałobie. Mamy nadzieję, że będą to przydatne informacje, które chociaż w niewielkim stopniu ukoją Państwa ból i niepokój w tym trudnym czasie. Na życzenie możemy przygotować niniejszą publikację również w innych formatach. Dostępne formaty to: druk dużą czcionką kaseta audio alfabet Braille a dysk komputerowy języki głównych mniejszości narodowych elektroniczna książka mówiona DAISY system easy-read wersja elektroniczna Prosimy poinformować nas, w jakim alternatywnym formacie chcieliby Państwo otrzymać niniejszą broszurę.

Spis treści Informacje i porady praktyczne... 3 Stwierdzenie zgonu... 3 Kremacja... 4 Oddawanie narządów i tkanek... 4 Wyrażenie zgody na (szpitalną) sekcję zwłok... 5 Koroner... 6 Rzeczy osobiste... 7 Wsparcie duchowe... 7 Zakład pogrzebowy... 8 Organizacja pogrzebu... 9 Pokrycie kosztów pogrzebu... 9 Zwrot sprzętu medycznego... 10 Zgłoszenie zgonu... 10 Osoby/organizacje kontaktowe... 12 Jak radzić sobie z żałobą... 13 Opieka nad dziećmi... 16 Organizacje wsparcia... 18 Usługi koronerów w Irlandii Północnej... 21

Informacje i porady praktyczne Gdy umiera bliska osoba, trzeba podjąć wiele decyzji i działań. Sprawy formalne i kwestie praktyczne mogą wydawać się przytłaczające. Ważne jest, aby dać sobie czas na zebranie myśli, wypłakanie się czy rozmowę z innymi osobami. Pomocne może okazać się wsparcie od kogoś z rodziny lub osoby spoza rodziny, którą darzymy zaufaniem. Pastor, ksiądz lub inna osoba duchowna oraz przedsiębiorca pogrzebowy pomogą zaplanować pogrzeb. Jeśli personel medyczny lub zakład pogrzebowy powinni wiedzieć o jakichkolwiek specjalnych wymaganiach religijnych lub kulturowych dotyczących pielęgnacji osoby zmarłej, należy jak najszybciej ich o tym poinformować. Stwierdzenie zgonu Gdy umarła bliska osoba, lekarz rodzinny, lekarz w szpitalu lub wyspecjalizowana pielęgniarka potwierdzą, że nastąpił zgon. Jeśli lekarz badał osobę zmarłą w okresie 28 dni poprzedzających zgon, zna przyczynę śmierci i wie, że była ona naturalna, może wystawić medyczne zaświadczenie o przyczynie zgonu (nazywane często Kartą zgonu ). Czasami wydanie karty zgonu może się opóźnić, jeśli na przykład: śmierć nastąpiła podczas weekendu, w nocy lub w święto państwowe, a lekarz dyżurny nie sprawował bezpośredniej opieki nad osobą zmarłą lekarz dyżurny musi skonsultować przyczynę śmierci z lekarzem, który odpowiadał za opiekę nad osobą zmarłą przed śmiercią lekarz musi skontaktować się z koronerem w celu zasięgnięcia porady Do czasu otrzymania karty zgonu można wykonywać tylko wstępne przygotowania do pogrzebu. Karta zgonu jest potrzebna do zgłoszenia zgonu (patrz strona 10), dlatego należy przechowywać ją w bezpiecznym miejscu i sprawdzić, czy dane w wystawionym dokumencie imię i nazwisko, data urodzenia, adres itd. są poprawne. Pozwoli to uniknąć opóźnień w Urzędzie Stanu Cywilnego. 3

Czasami występują okoliczności śmierci, które wymagają zawiadomienia koronera. Więcej informacji na ten temat znajduje się na stronie 6. Kremacja Jeśli planują Państwo kremację zwłok zmarłej osoby, należy poinformować o tym personel medyczny i zakład pogrzebowy. Przyczyna zgonu musi zostać potwierdzona przez drugiego lekarza, który wypełni także formularz dotyczący kremacji. Za wypełnienie formularza obowiązuje dodatkowa opłata. Wszystkie kremacje w Irlandii Północnej wykonuje się w krematorium Roselawn w Belfaście. Oddawanie narządów i tkanek Być może bliska osoba wyraziła zgodę na pobranie jej narządów lub tkanek po śmierci poprzez rejestrację w rejestrze dawców narządów, posiadanie karty dawcy lub poinformowanie kogoś z rodziny o takiej woli. Również po śmierci bliskiej osoby istnieje możliwość wyrażenia zgody na pobranie narządów. Czasami choroba, przyczyna lub miejsce śmierci uniemożliwia wykorzystanie narządów zmarłej osoby. Oddanie tkanek polega na pobraniu tkanek takich jak rogówka (element oka) oraz zastawki sercowe, aby pomóc w leczeniu schorzeń u innych osób. Narządy muszą zostać pobrane natychmiast, natomiast pobranie tkanek jest możliwe do 24 godzin po śmierci. W placówkach Funduszu można porozmawiać z pielęgniarkami specjalizującymi się w tematyce oddawania narządów. Udzielają one informacji i wsparcia rodzinom zmarłych. Jeśli chcieliby Państwo porozmawiać z pielęgniarką specjalistą, należy poinformować o tym personel medyczny, który opiekował się zmarłą osobą. Zorganizuje on spotkanie z pielęgniarką. Pielęgniarka specjalista udzieli wsparcia niezależnie od tego, jaką decyzję Państwo podejmą. 4

Wyrażenie zgody na (szpitalną) sekcję zwłok Lekarz w szpitalu może poprosić o wyrażenie zgody na przeprowadzenie sekcji zwłok. Badanie to może pomóc w określeniu charakteru i stopnia choroby, z powodu której bliska osoba zmarła, i przyczynić się do zwiększenia wiedzy medycznej na ten temat. Sporadycznie zdarza się, że zmarła osoba udzieliła zgody na przeprowadzenie sekcji zwłok przed śmiercią. Zazwyczaj o wyrażeniu zgody decydują krewni. Podjętą decyzję potwierdza się przez wypełnienie specjalnego formularza. Szpitalna sekcja zwłok nie jest procedurą obowiązkową i można odmówić udzielenia zgody na jej przeprowadzenie. Jeśli rozważają Państwo wyrażenie zgody, lekarz wyjaśni na czym polega sekcja zwłok i odpowie na wszelkie pytania. Otrzymają Państwo również broszurę Informacje dla rodziny: sekcja zwłok w szpitalu która pomoże podjąć decyzję. Jeśli udzielą Państwo zgody, sekcja zwłok zostanie przeprowadzona wkrótce po śmierci bliskiej osoby. Następnie ciało zmarłej osoby zostanie wydane w celu przeprowadzenia pogrzebu lub kremacji. Zanim zostanie sporządzony pełny raport z badania co może zająć 6-12 tygodni otrzymają Państwo informacje o wstępnych ustaleniach sekcji zwłok. 55

Koroner Ze względów prawnych czasami o śmierci należy zawiadomić koronera. Jest to konieczne, jeśli: osoba zmarła nie została zbadana i nie była leczona przez lekarza w ciągu 28 poprzedzających zgon śmierć nastąpiła nagle, w brutalnych okolicznościach lub z nienaturalnych przyczyn, takich jak wypadek, atak lub samobójstwo przyczyną śmierci była choroba zawodowa płuc (na przykład azbestoza) śmierć nastąpiła w innych okolicznościach, które mogą wymagać wyjaśnienia Koroner rozważy informacje udzielone przez lekarza i podejmie jedną z następujących decyzji: lekarz może wystawić medyczne zaświadczenie o przyczynie zgonu lekarz musi wypełnić formularz pro-forma i przesłać go do biura koronera należy przeprowadzić sekcję zwłok w celu ustalenia przyczyny śmierci Jeśli koroner podejmie decyzję o przeprowadzeniu sekcji zwłok, zgoda rodziny nie jest wymagana. Decyzję koronera należy zaakceptować. Urzędnik ds. współpracy z biura koronera skontaktuje się z Państwem, aby poinformować o wstępnych ustaleniach sekcji zwłok oraz kiedy będzie można odebrać ciało zmarłej osoby. Nie należy ustalać daty pogrzebu bez uprzedniego uzyskania zgody koronera. Zostaną Państwo wtedy poinformowani, jak uzyskać formularz niezbędny do uzyskania zgody na przeprowadzenie pogrzebu lub kremacji. Lekarz osoby zmarłej otrzyma kopię pełnego raportu z sekcji zwłok. Może to potrwać kilka miesięcy. Gdy raport będzie gotowy, rodzina zostanie o tym poinformowana i może poprosić lekarza o spotkanie w celu omówienia wyników sekcji. 6

Rzeczy osobiste Jeśli śmierć nastąpiła w miejscu innym niż własny dom, na przykład w szpitalu lub domu opieki, może zaistnieć potrzeba odebrania ubrań i rzeczy należących do zmarłej osoby. Odbiór rzeczy osobistych może być trudnym przeżyciem. Można to zrobić od razu po śmierci bliskiej osoby albo w późniejszym czasie. Personel oddziału/domu opieki poda Państwu szczegółowe informacje dotyczące rzeczy wartościowych bliskiej osoby, które są przechowywane przez Fundusz w bezpiecznym miejscu. W razie potrzeby otrzymają Państwo także numer kontaktowy do kasy, w której zdeponowano środki pieniężne. Jeśli zmarła osoba sporządziła testament, pieniądze zdeponowane w kasie zostają zwrócone w postaci czeku, zazwyczaj przy udziale adwokata osoby zmarłej. Z przyczyn prawnych zwrot rzeczy wartościowych może się opóźnić. W przypadku testamentu wymagane jest jego prawne zatwierdzenie i otrzymanie uwierzytelnionej kopii. Jeśli testament nie został sporządzony, należy wypełnić kilka formularzy. Pracownicy kasy poinformują Państwa, jakich formalności należy dopełnić. Wsparcie duchowe Wiele osób znajduje wsparcie i pocieszenie po śmierci bliskiej osoby u osób duchownych. Jeśli chcą Państwo, aby pastor, ksiądz lub inna osoba duchowna poprowadziła pogrzeb, należy jak najszybciej się z nią skontaktować i omówić kwestie organizacyjne. Jeśli nie wiedzą Państwo z kim się skontaktować, można poprosić personel oddziału o możliwość rozmowy z kapelanem szpitalnym. 7

Zakład pogrzebowy Większość osób organizując pogrzeb, korzysta z usług zakładu pogrzebowego. Zakłady pogrzebowe są czynne siedem dni w tygodniu i zapewniają dyżur telefoniczny przez 24 godziny na dobę przez cały rok. Być może wybrali już Państwo zakład pogrzebowy lub bliska osoba zrobiła to przed śmiercią; jeśli nie, dane kontaktowe zakładów pogrzebowych znajdziecie Państwo w książce telefonicznej w kategorii Funeral Directors. Zakład pogrzebowy pomoże w wielu czynnościach, które należy wykonać. Obowiązki zakładu pogrzebowego mogą obejmować: zorganizowanie i odebranie ciała zmarłej osoby z miejsca, w którym nastąpiła śmierć przygotowanie, pielęgnację i ubranie osoby zmarłej kontakt z osobą duchowną, miejscem kultu, cmentarzem lub krematorium w celu organizacji pogrzebu dopełnienie formalności związanych z uzyskaniem karty zgonu i innych certyfikatów medycznych niezbędnych do przedłożenia w krematorium (jeśli są wymagane) pomoc w wyborze trumny pomoc w przeprowadzeniu zakupu i/lub otwarcia grobu opublikowanie nekrologów w gazetach zamówienie wieńców pogrzebowych zapewnienie karawanu i innych samochodów do obsługi uroczystości pogrzebowej zebranie i przekazanie datków na cele charytatywne. 8

Organizacja pogrzebu Jeśli śmierć nastąpiła w weekend lub święto państwowe bądź potrzebna jest interwencja koronera, organizacja pogrzebu może się opóźnić. Do czasu otrzymania medycznego zaświadczenia o przyczynie zgonu lub zgody koronera można wykonywać tylko wstępne przygotowania do pogrzebu. Być może przed śmiercią rozmawiali Państwo z bliską osobą na temat jej życzeń dotyczących pogrzebu lub kremacji oraz oprawy uroczystości pogrzebowej, na przykład muzyki, hymnów i stylu ceremonii. Informacje te mogą być również zapisane w testamencie znajdującym się u adwokata. Osoba zmarła mogła też pozostawić takie instrukcje w formie osobnego zapisu. Niektórym osobom zobaczenie ciała po śmierci i, jeśli to możliwe, uczestniczenie w pogrzebie przynosi ulgę. Dzieci i młodzież bliskie osobie zmarłej mogą wyrazić chęć pomocy w planowaniu i uczestniczenia w pogrzebie. Na przykład małe dzieci mogą coś narysować lub napisać list, który zostanie włożony do trumny. (Patrz również sekcja Opieka nad dziećmi na stronie 16.) Pastor, ksiądz lub inni duchowni pomogą zaplanować i przygotować pogrzeb, a także udzielą emocjonalnego i duchowego wsparcia. Pokrycie kosztów pogrzebu Organizacja pogrzebu jest kosztowna. Niektóre osoby opłacają składki ubezpieczeniowe na pokrycie kosztów pogrzebu. Jeśli otrzymują Państwo określone zasiłki, mogą również kwalifikować się do otrzymania pomocy finansowej w formie dodatku pogrzebowego. O informacje na temat dodatku pogrzebowego można poprosić pracownika opieki społecznej, zakład pogrzebowy lub lokalne biuro ds. ubezpieczeń społecznych. Więcej szczegółowych informacji znajduje się na stronie www.nidirect.gov.uk, w zakładce Government, Citizens and Rights (Rząd, obywatele i ich prawa), w sekcji Death and Bereavement (Zgony i pogrzeby). 9

Zwrot sprzętu medycznego Jeśli przed śmiercią zmarła osoba była objęta opieką w domu, należy skontaktować się z pielęgniarką rejonową, która zorganizuje odbiór sprzętu, takiego jak elektryczne łóżka i podnośniki. Pielęgniarka usunie również z systemu dane pacjenta i poinformuje, w jaki sposób można bezpiecznie oddać niezużyte lekarstwa w miejscowej aptece. Odbiór innego sprzętu, takiego jak wózki inwalidzkie, sedesy, wanny i kule, można zorganizować, kontaktując się z lokalnym wydziałem terapii zajęciowej. Zgłoszenie zgonu Każdy zgon, który nastąpił w Irlandii Północnej, należy zgłosić w Urzędzie Stanu Cywilnego (Registrar of Births, Deaths and Marriages). Można to zrobić w urzędzie znajdującym się w okręgu, w którym dana osoba zmarła, lub w okręgu, w którym mieszkała, jeśli było to w Irlandii Północnej. Po wydaniu medycznego zaświadczenia o przyczynie zgonu należy zgłosić zgon w urzędzie w ciągu pięciu dni, aby można było przeprowadzić czynności pogrzebowe. W przypadkach zgłaszanych do koronera zgon można zgłosić wyłącznie po otrzymaniu przez Urząd Stanu Cywilnego odpowiedniego zaświadczenia od koronera. Urząd Stanu Cywilnego skontaktuje się wtedy z rodziną zmarłej osoby i poprosi o zgłoszenie się do urzędu celem rejestracji zgonu. Numer telefonu i dane kontaktowe lokalnych urzędów znajdują się w książce telefonicznej w kategorii Registration of Births, Deaths & Marriages. 10

Kto może zgłosić zgon? Każda z wymienionych osób może zgłosić zgon, o ile posiada niezbędne dokumenty i informacje (patrz poniżej): każdy krewny zmarłej osoby osoba obecna przy śmierci osoba zajmująca się organizacją pogrzebu wykonawca testamentu lub zarządca masy spadkowej osoby zmarłej osoba mieszkająca lub odpowiedzialna za dom, mieszkanie lub inne miejsce, w którym nastąpił zgon osoba, która znalazła lub sprawuje za pieczę nad ciałem zmarłego Niezbędne dokumenty i informacje: medyczne zaświadczenie o przyczynie zgonu, inaczej karta zgonu (ang. Medical Certificate of Cause of Death, Death Certificate), podpisane przez lekarza imię, nazwisko i adres zamieszkania zmarłej osoby data i miejsce zgonu data i miejsce urodzenia stan cywilny (kawaler/panna, żonaty/zamężna, wdowiec/wdowa, rozwiedziony(-a)) zawód zmarłej osoby (jeśli zmarła osoba była żoną lub wdową, imię i nazwisko oraz zawód (zmarłego) męża) jeśli zmarła osoba była dzieckiem, imię i nazwisko oraz zawód ojca, a jeżeli rodzice nie są małżeństwem, imię i nazwisko oraz zawód matki nazwisko panieńskie (jeśli zmarła osoba była kobietą, która wyszła za mąż i zmieniła nazwisko) imię i nazwisko oraz adres lekarza pierwszego kontaktu zmarłej osoby dane dotyczące emerytur innych niż emerytura państwowa, które pobierała zmarła osoba. W urzędzie zostaną wydane następujące dokumenty: formularz GRO 21 zawierający pozwolenie na pochowanie ciała lub złożenie wniosku o kremację akt zgonu (formularz 36/BD8), wydawany w celach związanych z ubezpieczeniem społecznym, jeśli zmarła osoba otrzymywała emeryturę państwową lub inne świadczenia socjalne. Zgłoszenie zgonu jest bezpłatne, jednak warto uzyskać kilka odpłatnych, uwierzytelnionych odpisów aktu zgonu wydanych przez Urząd Stanu Cywilnego. Firmy ubezpieczeniowe i podobne instytucje wymagają aktu zgonu jako dowodu, że śmierć rzeczywiście nastąpiła i nie akceptują kserokopii. 11

Osoby/organizacje kontaktowe Gdy ktoś umrze, należy zawiadomić szereg osób i organizacji. Poniższa lista pomoże Państwu określić, kogo należy zawiadomić nie w każdym przypadku trzeba zawiadamiać wszystkie osoby i instytucje wymienione na liście. W zawiadomieniu odpowiednich osób może pomóc inny członek rodziny lub bliski przyjaciel. Zawiadomienie tych osób i organizacji odpowiednio wcześnie pozwoli uniknąć cierpienia związanego z otrzymywaniem listów, rozmów telefonicznych i innych przesyłek adresowanych do zmarłej osoby w kolejnych tygodniach i miesiącach: lekarz rodzinny, pielęgniarka rejonowa, pracownik opieki społecznej, pomoc domowa, dom pobytu dziennego inni specjaliści opieki medycznej (na przykład okulista, dentysta, podiatra) dostawca pomocy medycznych, sprzętu, materiałów eksploatacyjnych każdy szpital, w którym leczyła się zmarła osoba adwokat należy skontaktować się z nim przed pogrzebem, aby sprawdzić, czy zmarła osoba sporządziła testament i wyraziła w nim życzenia dotyczące pogrzebu lub kremacji agencja ubezpieczeń społecznych z związku z otrzymywanymi przez zmarłą osobę świadczeniami dla osób wymagających opieki, niepełnosprawnych, o obniżonej zdolności intelektualnej oraz dla opiekunów, z tytułu wypadku przy pracy oraz zasiłku macierzyńskiego lokalny oddział ubezpieczeń społecznych w związku z zasiłkiem dla osób o niskich dochodach otrzymywanym przez zmarłą osobę Ministerstwo Pracy i Zabezpieczenia Społecznego w związku z emeryturą państwową pobieraną przez osobę zmarłą szkoła, uczelnie wyższe pracodawca, związek zawodowy, towarzystwo ubezpieczeń emerytalnych bank, kasa mieszkaniowa, poczta, spółdzielcza kasa oszczędnościowa, firma wydająca karty kredytowe, doradca finansowy towarzystwo hipoteczne, urzędnik ds. mieszkaniowych, właściciel domu firma ubezpieczeniowa (oferująca ubezpieczenia osób, domów, pojazdów w przypadku, gdy Państwa nazwisko jest wymienione jako nazwisko drugiego kierowcy w polisie ubezpieczeniowej, ochrona przestanie obowiązywać) Urząd Skarbowy (Inland Revenue) Wydział Komunikacji (Driver and Vehicle Agency) Translink w związku z kartą przejazdową biuro paszportowe firmy dostarczające media gaz, prąd, łącze telefoniczne/operator sieci komórkowej wystawcy biletów sezonowych firmy prowadzące sprzedaż katalogową. 12

Jak radzić sobie z żałobą Przyzwyczajenie się do straty ukochanej osoby może wywołać uczucie dezorientacji. Mogą Państwo czuć się przytłoczeni smutkiem i innymi emocjami. Jest to czas żałoby. W niniejszej sekcji opisane zostały niektóre uczucia towarzyszące żałobie. Mogą one wpływać na sposób myślenia i zachowania w tym czasie. Nie każda osoba doświadczy wszystkich wymienionych uczuć. Niektóre osoby będą odczuwać jedno z nich bardziej niż inne osoby. Uczucia te mogą pojawiać się w dowolnej kolejności lub jednocześnie. Opłakiwanie zmarłej osoby (czas żałoby) jest naturalne. Każdy reaguje na ten czas inaczej. Nie istnieją ograniczenia czasowe dla uczuć towarzyszących żałobie niektórym osobom takie uczucia będą towarzyszyły przez kilka miesięcy, innym przez wiele lat. Należy dać sobie czas na przyzwyczajenie się do życia i powrót do normalnego funkcjonowania bez osoby zmarłej. Myśli i uczucia towarzyszące żałobie Najpierw może pojawić się uczucie odrętwienia. Mogą Państwo doświadczać uczucia szoku i niewiary w to, co się stało, nawet jeśli spodziewali się Państwo śmierci bliskiej osoby. Śmierć może wydawać się nierealna mogą Państwo nie chcieć zaakceptować, że ukochana osoba odeszła. Jest to normalna reakcja, która początkowo dodaje Państwu otuchy w obliczu straty. Często ludzie wstydzą się swoich emocji. Na przykład może towarzyszyć nam poczucie winy, że nie zrobiliśmy wszystkiego, co powinniśmy, lub ulga, że zmarła osoba już nie odczuwa bólu i nie cierpi. Może pojawić się uczucie bycia nielojalnym, kiedy zaczną Państwo rozwijać dawne lub nowe zainteresowania. Występuje również złość na samego siebie za rzeczy, które powiedzieliśmy lub zawsze chcieliśmy powiedzieć, ale nie mieliśmy okazji tego zrobić. Złość może być również skierowana na zmarłą osobę lub mogą Państwo winić innych członków rodziny lub specjalistów opiekujących się bliską osobą za jej śmierć. W zależności od religii/wierzeń duchowych może pojawić się pytanie dlaczego to się stało. Częścią stanu żałoby jest próba przypisania sensu do wydarzenia, które często wydaje się go pozbawione. Mogą Państwo snuć domysły Gdyby tylko.... 13

Jeśli stracili Państwo kogoś, z kim dzielili dużą część życia, dom może wydawać się niezwykle pusty. Poczucie odizolowania może być bardzo bolesne. Może pojawić się współczucie dla samego siebie. Tęsknota to jedno z głównych uczuć pojawiających się w żałobie. Niektórzy opisują to jako stan utraty zmysłów. Objawia się na przykład w szukaniu ukochanej osoby w tłumie, wrażenie, że widziało się ją w autobusie albo nawet słyszało jej głos, pomimo świadomości, że ta osoba nie żyje. Często występuje także uczucie smutku i przygnębienia. Uczucia takie powinny z czasem słabnąć. Jeśli jednak nasilają się i nie są Państwo w stanie wykonywać normalnych czynności lub nachodzą Państwa myśli samobójcze, należy poprosić o pomoc specjalistów. Zazwyczaj skieruje Państwa do nich lekarz pierwszego kontaktu. Zmiany fizyczne i behawioralne Mogą Państwo czuć się zmęczeni, ale nie móc spać. Mogą Państwo czuć się głodni, ale nie móc jeść. Mogą mieć problemy z koncentracją i łatwo się rozpraszać lub zapominać o czymś. Mogą występować też napady paniki lub wyolbrzymianie zwykłych problemów. Może także występować uczucie wyczerpania i apatii lub bóle, których zazwyczaj Państwo nie odczuwają. Pomimo że są to normalne objawy u osób pogrążonych w żałobie, należy zasięgnąć porady lekarza, jeśli takie dolegliwości Państwa martwią. Przyjaciele i sąsiedzi mogą czasami Państwa unikać. Dzieje się tak dlatego, że nie wiedzą, co powiedzieć i/lub sami nie potrafią poradzić sobie z własnymi odczuciami po stracie danej osoby. Mogą Państwo zrobić pierwszy krok i powiedzieć, że doceniają ich przyjaźń i wsparcie. Może się wydawać, że życie byłoby znośniejsze, gdyby dokonali Państwo drastycznych zmian, takich jak wyprowadzka lub wyrzucenie rzeczy osoby zmarłej, aby uniknąć bolesnych wspomnień. Nie należy jednak robić takich rzeczy w pierwszym okresie po stracie bliskiej osoby. Przyjdzie jeszcze odpowiedni czas na podjęcie tak ważnych decyzji. 14

Sugestie, które mogą pomóc Należy dać sobie czas na opłakanie zmarłej osoby. Trzeba zaakceptować fakt, że płacz to normalny sposób na uwolnienie emocji i czasami dobrze jest pozwolić sobie na wypłakanie się. Trzeba też nauczyć się przyjmować pomoc od innych i nie izolować się. W dniach rocznic, urodzin czy w okresie świątecznym uczucie żalu może się nasilać, dlatego mogą Państwu potrzebować wtedy dodatkowego wsparcia. Należy o siebie dbać, jeść rozsądnie i ćwiczyć. Dobrze jest też skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu, czy nie cierpią Państwo na jakiekolwiek dolegliwości zdrowotne. Warto praktykować codzienne rytuały odnowić dawne lub ustalić nowe. Podzielenie się swoimi uczuciami z drugą osobą również może być pomocne. Nie zawsze łatwo jest to zrobić wobec rodziny i przyjaciół. Być może wolą Państwo porozmawiać z kimś innym, komu ufają. Warto też rozważyć skontaktowanie się z lokalną organizacją oferującą wsparcie dla osób w żałobie. (Patrz sekcja Organizacje wsparcia na końcu niniejszej broszury.) Należy pamiętać, że będą Państwo mieli dobre i złe dni. Trzeba pozwolić sobie na śmiech, łzy i złość stracili Państwo ukochaną osobę i to boli. Z biegiem czasu być może zauważą Państwo, że wspomnienia nie są już tak dotkliwe. Wspomnienia osoby zmarłej nie będą już wywoływać rozpaczy. Mogą też Państwo odnowić dawne lub rozwinąć nowe zainteresowania. Należy pamiętać, że czynności, które na początku były zbyt bolesne, z czasem mogą okazać się pocieszające, na przykład odwiedzanie grobu, słuchanie specjalnego utworu czy oglądanie zdjęć. W okresie żałoby pomóc może również posiadanie specjalnego pudełka na pamiątki, takie jak listy, zdjęcia czy przedmioty, które miały specjalne znaczenie dla ukochanej osoby. Prowadzenie pamiętnika pozwoli poradzić sobie z bolesnymi uczuciami, którymi trudno podzielić się z innymi. Należy unikać uzależnienia od substancji takich jak alkohol czy leki bez recepty. 15

Opieka nad dziećmi Dorośli często odczuwają potrzebę ochrony dzieci przed wiadomością o śmierci i własną żałobą, ponieważ sądzą, że będzie to dla nich zbyt stresujące przeżycie. Jednakże dzieci często są bardziej przerażone, gdy nie wiedzą dokładnie, co się wokół nich dzieje niż gdy pozwoli się im w tym uczestniczyć. Mówiąc dzieciom, że zmarła bliska osoba, dobrze jest użyć prostego języka i odpowiedzieć na wszelkie pytania tak szczerze, jak to możliwe. Warto używać słów śmierć i zmarły zamiast zaginął czy śpi, które mogą wprawić dziecko w zakłopotanie. Dzieci w wieku przedszkolnym zazwyczaj nie rozumieją, że śmierć jest nieodwracalna i mogą ciągle zadawać pytania takie jak: Kiedy wróci babcia?. Dzieci w wieku szkolnym zazwyczaj rozumieją definitywność śmierci i często zadają bezpośrednie pytania jej dotyczące. Oznaki żałoby Dzieci mogą wykazywać takie oznaki jak wyciszenie i wycofanie, chęć ciągłego przebywania z rodzicem, moczenie nocne, strach przed ciemnością lub problemy z zasypianiem lub zachowaniem w domu lub w szkole. Są to normalne reakcje u małych dzieci i zazwyczaj mijają z czasem. Nastolatki doświadczają już zmian fizycznych i emocjonalnych, w związku z czym komunikacja z tą grupą wiekową może być utrudniona. Często mają oni poczucie niesprawiedliwości i pytają, dlaczego ich krewny lub przyjaciel musiał umrzeć. Mogą testować granice na przykład poprzez późne powroty do domu lub utratę zainteresowania szkołą. Pomocne może być dla nich rozmawianie o swoich uczuciach. Ważne jest, aby dzieci w tym wieku czuły, że ktoś ich słucha i rozumie, jak się czują. 16

Jak pomóc dzieciom Czasami pomocne może być pozwolenie dziecku, aby samo podjęło decyzję, czy chce zobaczyć ciało. Jednakże, aby umożliwić mu podjęcie takiej decyzji, należy przygotować dziecko, wyjaśniając mu, co zobaczy. Małym dzieciom należy powiedzieć, że ciało już nie je, nie rozmawia, nie chodzi ani nie śpi i może być zimne w dotyku. Pomocne może być zachęcenie dziecka do napisania listu, narysowania rysunku lub włożenia małego podarunku do trumny (należy upewnić się, czy nie ma tam baterii ani przedmiotów elektrycznych, jeśli ciało bliskiej osoby ma zostać poddane kremacji). W ten sposób dziecko będzie mogło pozytywnie pożegnać się ze zmarłą osobą. Można również zachęcać dzieci do upamiętnienia zmarłej osoby przez opowiadanie o niej, oglądanie fotografii lub przechowywanie pamiątek. Podobnie jak dorośli, w niektórych sytuacjach dzieci mają prawo do skorzystania ze specjalistycznej pomocy dla osób pogrążonych w żałobie. Jeśli sądzą Państwo, że jest to potrzebne dziecku, którym się Państwo opiekują, należy skontaktować się z lekarzem ogólnym lub organizacjami wymienionymi w następnej sekcji. 17

Organizacje wsparcia Cruse Bereavement Care Wsparcie w żałobie i poradnictwo dla osób dorosłych, dzieci i młodzieży Obszar północny (028) 2766 6686 Usługi dla młodzieży 0808 808 1677 (numer bezpłatny) www.rd4u.org.uk Codzienny telefon zaufania 0844 477 9400 (numer bezpłatny, godz. 9.00-17.00, poniedziałekpiątek) www.cruseni.org Samaritans Poufne wsparcie emocjonalne bez osądzania dla osób doświadczających uczucia cierpienia lub rozpaczy (028) 2565 0000 (Ballymena) (028) 7032 0000 (Coleraine) www.samaritans.org Całodobowy krajowy telefon zaufania 0845 790 9090 0845 790 9192 (tylko dla osób niedosłyszących, niesłyszących lub z zaburzeniami mowy) Compassionate Friends Wsparcie i przyjaźń po stracie dziecka, w tym dorosłych dzieci (028) 8778 8016 0845 123 2304 (numer bezpłatny, krajowy telefon zaufania) www.tcf.org.uk 18

Northern Trust Bereaved by Suicide Project Grupy wsparcia w żałobie i poradnictwo dla osób dotkniętych samobójstwem bliskiej osoby dla obszarów objętych działaniem funduszu Northern Trust. (028) 2563 6607 E-mail: danielle.gallagher@northerntrust.hscni.net Lifeline Helpline Całodobowe wsparcie telefoniczne dla osób doświadczających uczucia cierpienia lub rozpaczy 0808 808 8000 (numer bezpłatny) www.lifelinehelpline.info Barnardo's Child Bereavement Service Wsparcie dla dzieci po stracie osoby bliskiej (028) 9066 8333 www.barnardos.org.uk NI Hospice Wsparcie w żałobie dla rodzin zmarłych pacjentów hospicjum 74 Somerton Road, Belfast, BT15 3LH (028) 9078 1836 www.nihospicecare.com Marie Curie Centre Wsparcie w żałobie dla rodzin zmarłych pacjentów centrum Kensington Road, Belfast, BT5 6NF (028) 9088 2000 www.mariecurie.org.uk 19

Age NI Informacje, porady i wsparcie dla osób starszych 3 Lower Crescent, Belfast, BT7 1NR (028) 9024 5729 0808 808 7575 (linia porad, numer bezpłatny) www.ageuk.org.uk Komisja ds. Mniejszości Narodowych w Irlandii Północnej (Northern Ireland Council for Ethnic Minorities (NICEM)) Informacje, wsparcie i porady dla osób z grup mniejszości narodowych 3rd Floor (3. piętro), Ascot House, 24-31 Shaftesbury Square, Belfast, BT2 7DB (028) 9023 8645 www.nicem.org.uk WAVE Trauma Centre Support Pomoc i porady dla osób będących ofiarami przemocy lub osób z problemami pogrążonych w żałobie (028) 2766 9900 www.wavetraumacentre.org.uk 20

Usługi koronerów w Irlandii Północnej Koronerzy to niezależni urzędnicy sądowi. Zajmują się sprawami zgonów, które mogą wymagać dalszego śledztwa w celu ustalenia przyczyny zgonu. Koroner przeprowadzi wszelkie czynności dochodzeniowe w celu ustalenia przyczyny śmierci, na przykład przez zarządzenie sekcji zwłok, uzyskanie zeznań świadków oraz dokumentacji medycznej bądź dochodzenie przyczyny zgonu. Mays Chambers, 73 May Street, Belfast, BT1 3JL (028) 9044 6800 www.coronersni.gov.uk 21

Notatki. 22

Doświadczenia związane z opieką pod koniec życia Z chęcią zapoznamy się z uwagami rodzin i przyjaciół, które pomogą nam udoskonalić nasze usługi. Jeśli w ciągu kilku kolejnych miesięcy chcieliby Państwo przekazać nam swoją opinię na temat swoich doświadczeń, prosimy wypełnić formularz i odesłać go na poniższy adres. Imię i nazwisko (opcjonalnie)... Adres (opcjonalnie)... Szpital... Oddział/Wydział... W poniższych punktach (a)-(f) prosimy zaznaczyć swoje doświadczenia przez zakreślenie kółkiem odpowiedniej liczby obok każdego stwierdzenia, które najlepiej opisuje Państwa opinię: 5 = doskonały/a 4 = dobry/a 3 = zadowalający/a 2 = słaby/a 1 = nieakceptowalny/a (a) Poziom informacji oraz 5 4 3 2 1 komunikacji otrzymywanej przed śmiercią bliskiej osoby (b) Jakość opieki świadczonej 5 4 3 2 1 zmarłej osobie przed śmiercią bliskiej osoby (c) Stosunek personelu opiekującego 5 4 3 2 1 się zmarłą osobą (d) Poziom opieki i wsparcia 5 4 3 2 1 otrzymanego w okresie śmierci bliskiej osoby (e) Poziom opieki i wsparcia 5 4 3 2 1 otrzymanego po śmierci bliskiej osoby 23