Miasto Nysa i jego mieszkańcy Materiały dla nauczyciela 1 Cele kształcenia wymagania ogólne: Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski oraz buduje krótkie, właściwie uargumentowane wypowiedzi; dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą; rozumie związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia świata współczesnego. Uczeń tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych źródeł; tworzy krótkie wypowiedzi: notatkę; przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko. Treści nauczania wymagania szczegółowe: Uczeń potrafi rozróżnić słowa dyplomacja i dyplomatyka ; potrafi opisać sposób sporządzania dokumentów średniowiecznych; wymienić zgromadzenia i opisać symbole Zakonu Bożogrobców, Joannitów, Templariuszy i Krzyżaków; odczytać daty pisane cyframi rzymskimi; rozumie pojęcia: abrewiacja, inwokacja, manuskrypt, dyplomatyka, brachygrafia. Metody i formy pracy Elementy wykładu Pogadanka Praca pod kierunkiem w oparciu o wybrane źródła oraz zasoby Internetu Praca w grupach Dyskusja 1 Materiały przeznaczone są do realizacji edukacji historycznej na różnych poziomach edukacyjnych oraz w ramach zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Mają one stanowić pomoc i inspirację dla nauczyciela, który przy ich wykorzystaniu jest w stanie samodzielnie dokonać selekcji zadań i źródeł oraz przygotować zajęcia dostosowane do potrzeb i możliwości swoich uczniów. Zajęcia są możliwe do przeprowadzenia na terenie Archiwum Państwowego w Opolu, gdzie zostaną dodatkowo wzbogacone ekspozycją średniowiecznych dokumentów. Proponowane zadania mają na celu wprowadzenie w specyfikę źródeł historycznych dotyczących funkcjonowania średniowiecznego miasta, ze szczególnym uwzględnieniem relacji gospodarczych, których ślady odnajdujemy w dokumentach rękopiśmiennych z epoki.
Środki dydaktyczne Karty pracy z materiałami źródłowymi: dokument z 1294 r. poświadczony przez Jana, wójta dziedzicznego z Nysy (Archiwum Państwowe w Opolu, Akta miasta Nysy, sygn. 2); słownik pojęć: manuskrypt, dyplomatyka, brachygrafia; ilustracja przedstawiająca zakonników średniowiecznych. Przebieg lekcji Wprowadzenie - Sprawy organizacyjne - Nauczyciel przedstawia cel lekcji Rozwinięcie - Nauczyciel dzieli klasę na grupy zadaniowe. Każda z nich wybiera lidera i otrzymuje karty pracy. Wszystkie grupy otrzymują te same zadania. Nauczyciel wprowadza uczniów przez pogadankę w tematykę kolejnych zadań i pomaga je rozwiązać. Prowadzący zajęcia powinien w formie wykładu wprowadzić uczestników w specyfikę miejskiego życia w średniowiecznej Nysie. To duży jak na śląskie warunki ośrodek miejski, który został lokowany na prawie flamandzkim (jedna z odmian tzw. prawa niemieckiego) już w 1223 r. W XV wieku miasto to liczyło ponad 5 tysięcy mieszkańców, przewyższając liczebnością Opole i inne miasta regionu. Miasto w średniowieczu leżało na ważnym szlaku handlowym i było centrum gospodarczym suwerennego państwa biskupów wrocławskich. Uczniowie, pracując w parach, rozwiązują zadania odnoszące się do treści zawartych w typowym rękopiśmiennym dokumencie, który powstał w Nysie w XIII stuleciu i jest ważnym świadectwem prawnych i ekonomicznych interakcji, które miały miejsce między jego mieszkańcami. W zadaniu 1. uczniowie mierzą się z inwokacją, czyli uroczystym wstępem do średniowiecznego dokumentu. Ważne jest, by podjęta została przez wszystkie grupy zadaniowe próba własnego odczytania tego fragmentu tekstu. Istotą tego ćwiczenia jest uświadomienie uczestnikom zajęć, że specyfika pracy kancelisty sporządzającego dokument sprowadzała się nie tylko do znajomości łaciny, ale przede wszystkim techniki zapisywania treści dokumentu, opartej na stosowaniu licznych skrótów (abrewiacji), pozwalających m.in. na zaoszczędzenie miejsca na pergaminowej karcie. Warto również zachęcić do uważnego przestudiowania kolejnych liter w inwokacji, zwłaszcza różnic w ich kształcie, tak by z pozornie nieczytelnych ligatur wyodrębnić poszczególne słowa, składające się na inwokację.
W kolejnym kroku należy zapoznać się z techniką odczytania inwokacji, czyli formuły: In nomie domini amen, a także z jej symbolicznym znaczeniem. Na szczególną uwagę zasługuje głęboki symboliczny związek tej części dokumentu ze średniowieczną religijnością. Właśnie dlatego w słowie domini umieszczony został symbol krzyża, który powinien zostać odnaleziony przez uczniów. Przy okazji rozwiązywania zadania uczniowie zapoznają się ze słownikowymi definicjami terminów: manuskrypt, dyplomatyka i brachygrafia. Dla utrwalenia poznanych wiadomości prowadzący zajęcia może zwrócić uwagę na dość powszechny błąd polegający na utożsamianiu słowa dyplomatyka z mającym zupełnie inne znaczenie terminem dyplomacja. Dzięki pogadance uczniowie przygotowani są do wysunięcia końcowego wniosku w odpowiedzi na pytanie 4, gdzie należy odnieść się do prawnego, gospodarczego i kulturowego znaczenia religijnej symboliki inwokacji dokumentu. Korzystając z umieszczonych wcześniej informacji uczniowie powinni zauważyć, że - znaczenie prawne to np. nadanie dokumentowi szczególnie uroczystej rangi, nadanie mu cech większej trwałości poprzez wezwanie Boga na świadka i poręczyciela czynności prawnej. - znaczenie kulturowe to np. kwestia odwołania się do wspólnego systemu wartości opartych na religii chrześcijańskiej. Termin inwokacja (pytanie 5) funkcjonuje w różnych kontekstach we współczesnym języku polskim. Stąd odpowiedź na kolejne pytanie odnosi się do wstępu do Pana Tadeusza, czyli Inwokacji, zaczynającej się od słów Litwo, ojczyzno moja W zadaniu 6., uczniowie powinni wskazać na odpowiedź d) prawo cywilne. Prowadzący zajęcia może dodać, że w średniowieczu nie znano ścisłego podziału na gałęzie prawa, co jest charakterystyczną cechą współczesnych systemów prawnych. Normy prawa publicznego (np. prawa karnego) występowały w tym samym akcie prawnym z normami cywilnoprawnymi.
Imię, o jakie pytamy w zadaniu 7, to Johannes (odpowiedź a). Tutaj również zastosowano skrót, a w wyborze prawidłowej odpowiedzi powinien pomóc prawidłowo odczytany rdzeń imienia Joh. W zadaniu 8 należy napisać, że dziedziczność urzędu wójtowskiego polega na możliwości przekazywania tej funkcji wraz z przypisanymi do niej uprawnieniami i dochodami swoim potomkom. Zwykle tytuł wójta dziedzicznego przysługiwał tzw. zasadźcy, który organizował miasto na prawie niemieckim w początkowej fazie jego istnienia, a następnie jego potomkom. W kolejnym zadaniu (zadanie 9) uczniowie powinni wskazać, że adwokatem nazywamy prawnika, który świadczy pomoc prawną polegającą w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Można dodać, że termin ten wywodzi się od łacińskiego advocare wzywać na pomoc. W zadaniu 10 identyfikujemy członków rycerskich zgromadzeń zakonnych. Bożogrobcy na płaszczu widoczny jest fragment tzw. krzyża jerozolimskiego. Joannici na szarym płaszczu umieszczony został równoramienny biały krzyż. Templariusze na białym płaszczu widnieje czerwony równoramienny krzyż. Krzyżacy na białym płaszczu umieszczony został czarny równoramienny krzyż. Można dodać, że krzyż przyozdobiony muszlą to emblemat hiszpańskiego zakonu Santiago, czyli św. Jakuba z Composteli. W zadaniu 11 odwołujemy się do znajomości sposobu zapisywania dat tzw. cyframi rzymskimi. Dokument sporządzono w Nysie: Anno Domini M CC XC quarto Roku pańskiego tysiąc dwieście dziewięćdziesiątego 4 (czwartego)
Podsumowanie Zadanie 12 rekapituluje przywołane w części wstępnej terminy i ich znaczenie. Bibliografia Potkowski A., Templariusze, krzyżacy i inne zakony rycerskie, Warszawa 2011. Wółkiewicz E., Mieszczanie a Kościół w średniowiecznej Nysie (do 1520 r.), Opole 2004 (praca doktorska obroniona na Wydziale Historyczno-Pedagogicznym Uniwersytetu Opolskiego, mps. w Bibliotece Głównej UO).