Maciak Probl Hig A Epidemiol i wsp. Rozpowszechnienie 29, 9(3): 325-331 nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki... 325 Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia w mieście średniej wielkości The prevalence of hypertension among the participants of Cardiovascular Prophylactic Programme in a middle-sized city Aleksandra Maciak 1/, Irena Maniecka-Bryła 1/, Marek Bryła 2/ 1/ Zakład Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 2/ Zakład Medycyny Społecznej, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Wprowadzenie. Nadciśnienie tętnicze uznawane jest przez towarzystwa kardiologiczne na świecie za niezależny czynnik ryzyka niedokrwiennej choroby serca. Do najistotniejszych przyczyn nadciśnienia zalicza się nieprawidłową dietę bogatą w sód i tłuszcze nasycone, palenie papierosów, niską aktywność fizyczną, nadwagę oraz otyłość, stres oraz nadużywanie alkoholu. Według wyników WOBASZ w Polsce na cierpi 36% dorosłej ludności. Cel. Ocena częstości występowania nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia realizowanego w mieście średniej wielkości. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w okresie od lutego do kwietnia 28 r. pośród pacjentów jednego z NZOZ w Zgierzu, w woj. łódzkim. Badaniem objęto 124 osoby w wieku 35-55 lat. Narzędziem zastosowanym w badaniu był kwestionariusz wywiadu składający się z 41 pytań dotyczących stylu życia respondentów. Ankietowani mieli dokonywany, zgodnie z aktualnymi założeniami światowych towarzystw naukowych, 2-krotny pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Pomiaru dokonywano po 5-1 minutowym odpoczynku. Za ciśnienie uznano wartości <12/<8 mm Hg, za ciśnienie 12-129/8-84 mm Hg, za wysokie 13-139/85-9 mm Hg, zaś diagnozowano przy wartościach 14/ 9 mm Hg. U wszystkich badanych zmierzono masę ciała i wysokość ciała. W laboratorium wykonano następujące badania diagnostyczne: stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i HDL, trójglicerydów i glukozy na czczo. Wyniki. Nadciśnienie występowało u 39,5% badanych. Występowało ono 2-krotnie częściej wśród badanych mężczyzn w porównaniu z kobietami. Nadciśnienie było najbardziej rozpowszechnione wśród najstarszych uczestników badania. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy m, a czasem przeznaczanym na aktywność fizyczną, spożyciem soli, stopniem odczuwanego stresu oraz masą ciała badanych. Wniosek. Wyniki badania uzasadniają potrzebę intensyfikacji działań na rzecz promowania zachowań prozdrowotnych wśród społeczności lokalnych, zmierzających do ograniczenia występowania nadciśnienia tętniczego. Introduction. According to the cardiologic societies, hypertension is one of the main, independent risk factors for cardiovascular system diseases. Hypertension is related to lifestyle and such factors as smoking, improper diet, sedentary life style, alcohol abuse, overweight, obesity and stress. 29% of the Polish population suffer from hypertension. Aim. Presentation of the prevalence of hypertension among the participants of the Cardiovascular Prophylactic Programme, conducted in a middlesized city. Material and methods. The study was conducted in 28, from February till April in one of the outpatient medical clinics in Zgierz, the Lodz province. The study sample comprised 124 people, aged from 35 to 55 years. The research tool was a questionnaire survey containing 41 questions concerning the respondents lifestyles. All respondents had their blood pressure measured twice, after a 5-1-minute rest. The optimum blood pressure was assessed as <12/<8 mm Hg, normal 12 129/8 84 mm Hg, high normal 13-139/85-9 mm Hg. Hypertension was diagnosed when the level of blood pressure was higher than (or equal to) 14/9 mm Hg. Results. Hypertension was diagnosed in 39.5% of the respondents. It was twice as frequent in men than in women. Hypertension was more frequent among the respondents aged 5-55 years. The study revealed that hypertension corresponded with low physical activity, high salt intake, stress and excess body mass. Conclusion. The results of the study show that there is a strong need to implement health promoting actions, contributing to reduction of the prevalence of hypertension among middle-sized populations. Key words: hypertension, risk factors, prophylactic programme, a middlesized city Słowa kluczowe: tętnicze, czynniki ryzyka, program profilaktyczny, miasto średniej wielkości Probl Hig Epidemiol 29, 9(3): 325-331 www.phie.pl Nadesłano: 1.9.29 Zakwalifikowano do druku: 28.9.29 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła Kierownik Zakładu Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul. Żeligowskiego 7/9, 9-752 Łódź tel. (42) 639-32-72; (42) 639-32-65, e-mail: i.m.b@gazeta.pl
326 Probl Hig Epidemiol 29, 9(3): 325-331 Wprowadzenie Nadciśnienie tętnicze zostało uznane towarzystwa kardiologiczne na świecie, w tym europejskie i polskie, za niezależny czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Nadciśnienie tętnicze, określane jako nadmierny nacisk krwi, wywierany na ścianę tętnic, stanowi jedną z najważniejszych i co najistotniejsze odwracalnych przyczyn zgonów z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego [1]. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego z 23 r., potwierdzonych w 27 r. przez ekspertów europejskich (ESH/ESC European Society of Hypertension/ European Society of Cardiology), wartości ciśnienia tętniczego krwi zostały sklasyfikowane w cztery główne grupy [2,3,4,5]. Za uznaje się wartości wynoszące poniżej 12 mm Hg dla ciśnienia skurczowego (SBP Systolic Blood Pressure) i poniżej 8 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego (DBP Diastolic Blood Pressure) [6]. Za ciśnienie uznaje się wartości 12-129 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i 8-84 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego. Przy wartościach ciśnienia tętniczego skurczowego 13-139 mm Hg i rozkurczowego 85 89 mm Hg mówimy o ciśnieniu wysokim prawidłowym. Nieco inną klasyfikację ciśnienia tętniczego wprowadził w 23 roku zespół ekspertów amerykańskich [2,3,4,5,7,8]. Porównanie obu klasyfikacji przedstawia tabela I. Tabela I. Klasyfikacje ciśnienia tętniczego Table I. Blood pressure classifications skurczowe / diastolic (mm Hg) rozkurczowe / systolic (mm Hg) Ciśnienie tętnicze / Blood Pressure PTNT 23, ESH/ESC 27 JNC 7 (23)* <12 <8 12-129 8-84 stan poprzedzający 13-139 85-89 wysokie nadciśnienąie * VII Report National Committee 23 Nadciśnienie tętnicze stwierdza się, gdy wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego osiągają odpowiednio powyżej (bądź są równe) 14 i 9 mm Hg. Dla nadciśnienia tętniczego została wprowadzona odpowiednia klasyfikacja wyróżniająca łagodne (14-159/9-99 mm Hg), umiarkowane (16-179/1-19 mm Hg) oraz ciężkie ( 18/ 11 mm Hg). Dodatkowo wyróżnia się izolowane skurczowe, występujące przy prawidłowych wartościach ciśnienia rozkurczowego [3]. Powyższe kryteria stanowią podstawę do wdrożenia leczenia jak i oszacowania ryzyka sercowego w przypadku osób cierpiących na to zaburzenie [9]. Ze względu na fakt, że tętnicze może przebiegać bezobjawowo lub objawiać się jedynie bólami głowy [1], wczesne rozpoznanie i postawienie diagnozy ma kluczowe znaczenie zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu związanych z nim powikłań. Etiologia nadciśnienia tętniczego jest bardzo złożona. Około 95% przypadków nadciśnienia to pierwotne [11], określane również jako samoistne bądź idiopatyczne [9]. Wartości ciśnienia tętniczego zmieniają się wraz z wiekiem. Ciśnienie skurczowe i rozkurczowe rośnie zgodnie do ok. 6 r.ż., zaś po przekroczeniu tego wieku, można zaobserwować spadek wartości ciśnienia rozkurczowego, przy ciągłym wzroście skurczowego, co znacznie oddziałuje na wartości tętna [6,12]. Z badań epidemiologicznych wynika również, że zazwyczaj młodzi mężczyźni wykazują wyższe wartości ciśnienia niż kobiety w tym samym wieku, jednak w późniejszym wieku to kobiety mają wyższe wartości ciśnienia niż mężczyźni [12]. W przypadku obu płci częściej, bo w ponad połowie przypadków, w starszym wieku występuje izolowane skurczowe [1,9]. Nadciśnienie pierwotne coraz częściej jest rozpoznawane u dzieci i młodzieży. Zazwyczaj jest ono uwarunkowane genetycznie. Większość dzieci, których rodzice cierpią na pierwotne, jest bardziej podatna na wystąpienie tego zaburzenia. Nie ma jednej, głównej przyczyny nadciśnienia pierwotnego. Na jego pojawienie się wpływa bardzo wiele elementów stylu życia. Do najistotniejszych przyczyn nadciśnienia zalicza się nieprawidłową dietę bogatą w sód i tłuszcze nasycone, palenie papierosów, niską aktywność fizyczną, nadwagę oraz otyłość, stres oraz nadużywanie alkoholu [12,13,14]. W Polsce wg wyników badania NATPOL PLUS na cierpi 29% społeczeństwa, co oznacza, że występuje u 8,6 mln osób. U 1/3 społeczeństwa stwierdzono w badaniu ciśnienie wysokie. Natomiast ciśnienie lub wystąpiło u ok. 1/5 ludności [5]. Podobne wyniki uzyskano w wieloośrodkowym badaniu stanu zdrowia ludności WOBASZ, gdzie wśród ludności w wieku 2 74 lata stwierdzono u 36%. Nadciśnienie częściej występuje w populacji mężczyzn 42,1%, niż u kobiet 32,9% [13]. Według wyników badania NATPOL PLUS, tętnicze wystąpiło w największym odsetku wśród ludności powyżej 59 r.ż. W tym przypadku częściej na chorowały kobiety, zaś w młodszych grupach wieku to mężczyźni byli bardziej podatni na to zaburzenie [5]. Cel Ocena częstości występowania nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia realizowanego w mieście średniej wielkości. W pracy omówiono zależności pomiędzy występowaniem nadciśnienia tętniczego a zmiennymi związanymi ze stylem życia
Maciak A i wsp. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki... 327 uczestników Programu, tj.: aktywność fizyczna, dieta, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu oraz stres. Materiał i metody Program Profilaktyki Kardiologicznej realizowany jest na terenie Polski od 2 r. Do drugiego kwartału 23 r. pieczę nad Programem sprawowały poszczególne oddziały kas chorych. W wyniku przemian organizacyjnych systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju, od drugiego kwartału 23 r. ten program profilaktyczny kontynuowany jest z ramienia Narodowego Funduszu Zdrowia pod rozszerzoną nazwą Program Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia. Zgodnie z założeniami Program skierowany jest do osób mających 35, 4, 45, 5 i 55 lat, zaś elementem dyskwalifikującym do udziału w Programie jest wcześniej rozpoznana choroba układu krążenia i(lub) cukrzyca. Badanie przeprowadzono w okresie od lutego do kwietnia 28 r. pośród pacjentów jednego z niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej w Zgierzu, w woj. łódzkim liczącym w 26 r. 58.181 mieszkańców [14]. Badaniem objęto 124 osoby, w tym 75 kobiet i 49 mężczyzn, w wieku od 35 do 55 r.ż., uczestniczących w Programie Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia. Narzędziem zastosowanym w badaniu był kwestionariusz wywiadu składający się z 41 pytań dotyczących stylu życia respondentów. W konstrukcji kwestionariusza wyodrębniono pięć bloków tematycznych. Pierwsze 6 pytań dotyczyło cech demograficznych i społecznych pacjenta (tj. płeć, wiek, wykształcenie, masa ciała i wysokość ciała). Kolejne bloki tematyczne dotyczyły aktywności fizycznej, diety, palenia tytoniu oraz stresu. Ankietowani mieli dokonywany, zgodnie z aktualnymi założeniami światowych towarzystw naukowych, dwukrotny pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Pomiaru dokonywano po 5-1 minutowym odpoczynku. Za ciśnienie uznano wartości<12/<8 mm Hg, za ciśnienie 12-129/8-84 mm Hg, za wysokie 13-139/85-9 mm Hg, zaś diagnozowano przy wartościach 14/ 9 mm Hg. U wszystkich badanych mierzono masę ciała i wysokość ciała zaś w laboratorium oznaczono stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i HDL, trójglicerydów, stężenie glukozy na czczo. Uzyskane wyniki badań zostały zakodowane i wprowadzone do bazy danych arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel. Dzięki tak skonstruowanej bazie możliwe było dokonanie niezbędnych obliczeń i analiz statystycznych. Analiza statystyczna obejmowała miary przeciętne, tj.: średnia arytmetyczna, mediana oraz modalna, zaś spośród miar rozrzutu wykorzystano współczynnik zmienności i odchylenie standardowe. Analiza statystyczna opierała się również na określeniu zależności pomiędzy poszczególnymi zmiennymi. W tym celu zastosowano test niezależności c 2, zaś obliczeń dokonywano na poziomie istotności p=,5. W celu określenia siły zależności wykorzystywano wskaźnik Q-Yule a (w przypadku tablic czteropolowych) i wskaźnik C-Perasona (przy tablicach o liczbie pół większych niż cztery). Ze względu na liczebność próby strukturę według analizowanych zmiennych przedstawiono za pomocą frakcji. Wyniki Wyniki przeprowadzonego badania alarmują, wskazując, iż tętnicze w badanej grupie dotyczyło aż 39,5% osób. 23,4% miało ciśnienie, 21,8% wysokie, zaś 15,3%. Prawie połowa badanych mężczyzn miała, przy czym występowało ono dwukrotnie częściej niż w grupie badanych kobiet. 11 spośród 49 mężczyzn uczestniczących w badaniu miało ciśnienie wysokie, a ciśnienie stwierdzono u 8 mężczyzn, natomiast tylko u 5. W strukturze kobiet taka sam liczba badanych (po 24 osoby) miała i ciśnienie. Ciśnienie wysokie stwierdzono u 16 kobiet objętych badaniem, natomiast u 11 kobiet. Strukturę badanych według płci i wartości ciśnienia przedstawiono na ryc. 1. Średnia wartość ciśnienia rozkurczowego dla całej badanej grupy wyniosła 132,8 mm Hg, skurczowego zaś 83,1 mm Hg. Średnie wartości ciśnienia były nieco wyższe w grupie badanych mężczyzn (138,2/85,8 mm Hg) w porównaniu z grupą biorących udział w badaniu kobiet (129,2/81,4 mm Hg). Na poziomie istotności p=,5 stwierdzono istotną statystycznie zależność umiarkowanej mocy pomiędzy płcią a wartością ciśnienia tętniczego krwi (c 2 =8,83; p,5; C=,257). frakcja /fraction,6,3,11,32,16,15 mężczyźni / males,22,21 wysokie kobiety / females,51,32 Ryc. 1. Struktura badanych wg płci i kategorii ciśnienia tętniczego krwi (frakcje) Fig. 1. Respondents by gender and blood pressure categories (fraction)
328 Probl Hig Epidemiol 29, 9(3): 325-331 Wykazano również zależność statystyczną pomiędzy wiekiem a wartością ciśnienia tętniczego (c 2 =31,27; p,5; C=,449). Nadciśnienie było najbardziej rozpowszechnione wśród najstarszej grupy wieku, a więc wśród osób od 5 do 55 r.ż. 21 badanych spośród 31 w tym wieku miało. Nadciśnienie występowało również często u osób w wieku 45-49 lat i 4-44 lata, zaś w najmłodszej grupie wieku (35-39 lat) najbardziej rozpowszechnione było ciśnienie. Dokładne przedstawienie omawianych danych zawiera tabela II. W badaniu starano analizie poddano zależność między wysokością ciśnienia tętniczego a samooceną stanu zdrowia w próbie badanej. Wyniki wykazały, że im częściej występowało, tym gorsza była samoocena stanu zdrowia. Wśród osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym większość określała swój stan zdrowia jako dobry. Wśród badanych, u których zdiagnozowano, najczęściej podawano ocenę przeciętnego bądź bardzo złego stanu zdrowia (tab. III). Najistotniejszym elementem zrealizowanego badania była ocena zależności pomiędzy wysokością ciśnienie tętniczego, a zachowaniami zdrowotnymi osób uczestniczących w badaniu. Analizie poddano aktywność fizyczną deklarowaną przez badanych, dietę oraz palenie papierosów. Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności pomiędzy wartością ciśnienia, a częstością uprawiania sportu. Należy jednak zaznaczyć, iż wśród badanych, którzy nigdy nie uprawiali sportu, występowało najczęściej. Zależność taką stwierdzono natomiast pomiędzy wartością ciśnienia a czasem, jaki ankietowani przeznaczali na aktywność fizyczną. Zauważono, iż wraz z wydłużaniem się czasu przeznaczanego na sport, wartość ciśnienia ulegała obniżeniu (c 2 =14,33; p,5; C=,319). Wśród 4 osób, które przeznaczały na sport jedynie 15 min dziennie, występowało u ponad połowy badanych, zaś wśród respondentów uprawiających sport powyżej 3 min w ciągu dnia, u większości stwierdzono wartości ciśnienia tętniczego (ryc. 2). Nie stwierdzono zależności między paleniem papierosów i piciem alkoholu a wartością ciśnienia tętniczego. Wykazano natomiast silną zależność statystyczną pomiędzy wartością ciśnienia tętniczego a spożyciem soli przez badanych (c 2 =49,1; p,1; C=,533). Osoby, które deklarowały, iż używają w czasie przygotowywania posiłków znaczne ilości soli, miały dużo częściej niż osoby, które deklarowały, iż soli używają niewiele, bądź nie solą potraw. Omawiane dane przedstawiono na rycinie 3. Umiarkowaną zależność statystyczną stwierdzono także pomiędzy wartością ciśnienia a stopniem odczuwanego stresu (c 2 =17,32; p,5; C=,355). Wśród ankietowanych, u których stwierdzono tętnicze, ponad połowa deklarowała, iż w codziennym życiu odczuwa stres w bardzo dużym stopniu. Natomiast respondenci, którzy mieli Tabela II. Struktura badanych wg wieku i kategorii ciśnienia tętniczego krwi Table II. Respondents by age and blood pressure categories Wiek (w latach) / Age Ciśnienie tętnicze /Blood pressure 35-39 4-44 45-49 5-55 Ogółem n frakcja /fraction n frakcja /fr action n frakcja /fraction n frakcja /fraction n % Optymalne /Optimum 16,44 6,19 3,12 4,13 29 23,4 Prawidłowe /Normal 6,17 7,22 4,16 2,6 19 15,3 Prawidłowe wysokie 11,31 5,15 7,28 4,13 27 21,8 /High normal Nadciśnienie /Hypertension 3,8 14,44 11,44 21,68 49 39,5 Razem /Total 36 1, 32 1, 25 1, 31 1, 124 1, Tabela III. Badani wg samooceny stanu zdrowia i ciśnienia tętniczego krwi Table III. Respondents by self-assessment of health status and blood pressure Ocena stanu zdrowia /Health status assessment Optymalne /Optimum Prawidłowe /Normal Ciśnienie tętnicze / Blood pressure Prawidłowe wysokie /High normal Nadciśnienie /Hypertension n frakcja /fraction n frakcja /fraction n frakcja /fraction n frakcja /fraction n % Bardzo zła /Very bad 5,17 1,4 14,29 2 16,1 Zła /Bad 3,1 5,26 6,22 9,18 23 18,6 Przeciętna /Average 12,42 6,32 12,44 15,31 45 36,3 Dobra /Good 6,21 7,37 7,26 11,22 31 25, Bardzo dobra /Very good 3,1 1,5 1,4 5 4, Razem /Total 29 1, 19 1, 27 1, 49 1, 124 1, Ogółem /Total
Maciak A i wsp. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki... 329,31,17,52,6,6 Ryc. 2. Struktura badanych wg wartości ciśnienia i czasu przeznaczanego na aktywność fizyczną w ciągu dnia (frakcje) Fig. 2. Respondents by daily physical activity and blood pressure categories (fraction) frakcje / fraction wysokie 1,5,15,23,25,37 niewiele /a little,16,18,46,2,4,6,8 1 do 15 minut,72,26,18,2,7 dużo /a lot,41,27,58,41,27 frakcja / fraction 15-3 minut powyżej 3 minut,16,33 Ryc. 3.Struktura badanych wg wartości ciśnienia tętniczego i używania soli (frakcje) Fig. 3. Respondents by blood pressure and salt intake (fraction),5 nie soli /none wysokie,57,29,7,7 nie przygotowuje sam posiłków /do not prepare meals oneself wartości ciśnienia, najczęściej odpowiadali, iż raczej nie należą do osób zestresowanych. Zestawienie omawianych wyników przedstawiono w tabeli IV. Badanie pozwoliło również zauważyć, iż wartość ciśnienia tętniczego krwi zależało od masy ciała badanych. Ponad połowa badanych, u których stwierdzono frakcje / fraction,3,43,17,9,21,14,11,1,36,17 wysokie,26,36 prawidłowa masa ciała / normal body weight BMI = 18,5-24,9 kg/m 2 ) nadwaga / overweight BMI = 25, -29,9 kg/m 2 ) otyłość / obesity BMI 3 kg/m 2 ) Ryc. 4. Struktura badanych wg ciśnienia tętniczego krwi i masy ciała (frakcje) Fig. 4. Respondents by blood pressure and body mass (fraction) występowanie otyłości, miała (aż 21 badanych spośród 35 osób z otyłością). Najczęściej ciśnienie wysokie diagnozowano wśród respondentów z nadwagą, zaś ciśnienie i u osób z prawidłową masą ciała. Zależność pomiędzy masą ciała i ciśnieniem była zależnością średniej mocy (c 2 =26,76; p,1; C=,417). Strukturę badanych z punktu widzenia masy ciała (BMI) z uwzględnieniem ciśnienia przedstawiono na rycinie 4. Dyskusja Rola nadciśnienia w rozwoju zaburzeń układu krążenia jest niezwykle istotna. Badanie Framingham Health Study wykazało, że wzrost ciśnienia tętniczego zwiększa prawdopodobieństwo zgonu z przyczyn krążeniowych. Wzrost wartości do 165 mm Hg zwiększa ryzyko o prawie 95%, zaś do wartości 195 mm Hg niemalże o 2% (przy wyjściowym ciśnieniu 12 mm Hg) [17]. Wyniki tego badania pokazały również, iż kobiety charakteryzowały się dużo niższym ryzykiem niż mężczyźni [12]. Badanie we Framingham podkreśliło rolę wysokiego ciśnienia go w rozwoju nadciśnienia tętniczego. Tab. IV. Struktura badanych wg wysokości ciśnienia tętniczego krwi i odczuwania stresu (frakcje) Table IV. Respondents by blood pressure and stress sensation (fraction) Odczucie stresu /Stress sensation Ciśnienie tętnicze / Blood pressure wysokie Ogółem /Total n frakcja /fraction n frakcja /fraction n frakcja /fraction n frakcja /fraction n % Bardzo zestresowany /Very stressed 13,45 5,26 8,3 28,57 54 43,5 W niewielkim stopniu /Stressed a little 9,31 5,26 11,41 14,29 39 31,5 Raczej nie jest zestresowany /Rather not 3,1 8,43 5,19 4,8 2 16,1 Nie jest zestresowany /Not stressed at all 4,34 1,5 3,1 3,6 11 8,9 Razem /Total 29 1, 19 1, 27 1, 49 1, 124 1,
33 Probl Hig Epidemiol 29, 9(3): 325-331 U osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia, występowało w ciągu 4 lat. Podobne wyniki uzyskano w badaniu prowadzonym przez Zhang i wsp., gdzie dodatkowo po raz kolejny stwierdzono silną korelację występowania nadciśnienia z wiekiem [4]. Rolę ciśnienia tętniczego w całkowitym ryzyku zgonu podkreślono również w badaniu Hypertension Detection and Follow-up Program [12]. Oceny wpływu ciśnienia tętniczego na układ krążenia dokonano również w Polsce w czasie 14-letniej obserwacji odległej osób biorących udział w badaniu Pol-MONICA, której wyniki potwierdziły znaczącą rolę zarówno skurczowego jak i rozkurczowego ciśnienia tętniczego w kształtowaniu się ryzyka sercowo-naczyniowego [6]. Istotna zależność statystyczna między m a wystąpieniem choroby niedokrwiennej serca, potwierdzona została m.in. w łódzkim badaniu epidemiologicznym w ramach projektu CINDI WHO [18]. Oprócz ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego ciśnienie wpływa znacznie na wczesne zmiany w obrębie mięśnia sercowego, naczyń oraz nerek [3,19]. Najszybciej zauważalną zmianą dotycząca serca jest przerost lewej komory serca. W badaniu HARVEST (Hypertension and Ambulatory Recording Venetia Study) stwierdzono zmiany lewej komory serca już u młodych osób z m tętniczym. Zmiany w obrębie naczyń tętniczych, jakie towarzyszą nadciśnieniu, często poprzedzają rozwój miażdżycy, co nieuchronnie prowadzi do zawału bądź udaru mózgu. Nadciśnienie jest uznawane za najważniejszy czynnik ryzyka udaru mózgu, zwiększający prawdopodobieństwo jego wystąpienia 3-4-krotnie. Nadciśnienie prowadzi również do zmian w funkcjonowaniu śródbłonka. Jest to na tyle poważna konsekwencja tego zaburzenia, iż zmienia reaktywność naczyń na substancje naczynioruchowe takie jak acetylocholina czy adrenalina. W przypadku prawidłowo funkcjonującego śródbłonka, po podaniu tych substancji naczynie się rozkurcza, w przypadku jego uszkodzenia zaś substancje te potęgują skurcz. Nadciśnienie nie pozostaje obojętne w odniesieniu do nerek, gdyż wpływa na wzrost ciśnienia filtracyjnego w kłębuszkach nerkowych, a także uszkadza śródbłonek naczyń nerkowych zwiększając tym samym ich przepuszczalność. W konsekwencji doprowadza to do mikroalbuminurii (wzrostu wydzielania albumin z moczem). Taka dysfunkcja pracy nerek, prowadząca nawet do zawału serca bądź udaru mózgu, może wystąpić nawet u 4% chorych z m [19]. W Polsce zaburzenia pracy nerek wynikające z nadciśnienia występują coraz częściej. W 21 r. odsetek chorych wynosił 1,2%, zaś w 24 r, 13,8%. Sułowicz pisze: Nerki mogą być zarówno przyczyną, jak i ofiarą nadciśnienia tętniczego. W przypadku wszelkich nefropatii, tętnicze jest nieodzownym ich elementem, z drugiej jednak strony długotrwałe może doprowadzić do niewydolności tego narządu [2]. W badanej próbie występowało częściej niż w Polsce. Zaburzenie to dotyczyło prawie 4% uczestników badania. Na to zaburzenie cierpiało aż 39,5% badanych. Nadciśnienie stwierdzono u 32% kobiet i 51% mężczyzn. Bardzo niekorzystnie wartości te wypadają na tle innych badań ukierunkowanych na określenie częstości nadciśnienia tętniczego. W badaniu NATPOL PLUS rozpowszechnienie nadciśnienia było o około 1% niższe niż w badanej próbie i wyniosło 29%. W badaniu tym ciśnienie wysokie dotyczyło 3% Polaków (w badaniu własnym 21,8%). Prawidłowe ciśnienie w badaniu NATPOL PLUS stwierdzono u 21% badanych, a u 2% [5]. Odpowiednio w Zgierzu ciśnienie wystąpiło u 15,3%, zaś u 23,4% badanych. Nieco wyższy odsetek kobiet z m (32,9%) wykazano w badaniu WOBASZ. W tym samym badaniu stwierdzono występowanie nadciśnienia tętniczego u 42,1% mężczyzn. W badaniu WOBASZ dotyczyło jedynie 12% mężczyzn i 3% kobiet [15]. W badaniu własnym uzyskano bardzo podobne wyniki 11% mężczyzn i 32% kobiet. Odmienne rezultaty przyniosło natomiast badanie SOPKARD, w którym tętnicze dotyczyło 36% kobiet i 42% mężczyzn [21]. Dużo rzadziej wystąpiło w badaniu Pol-MONICA Warszawa, w którym wystąpiło u 3% mężczyzn i 25% kobiet [22]. Dokonując interpretacji wyników związanych z m tętniczym podkreślenia wymaga fakt, że w badaniu Zmierz ciśnienie oceń ryzyko występowało aż u 76,5% mężczyzn i 71,8% kobiet [23]. Średnia wartość ciśnienia w badanej próbie w Zgierzu to 132,8/83,1 mm Hg, przy czym w grupie badanych kobiet było nieco niższe 129,2/81,4 mm Hg (w przypadku mężczyzn średnie ciśnienie wynosiło 138,2/85,8 mm Hg). Wyższe wartości ciśnienia uzyskano wśród mieszkańców Radomia (149/92 mm Hg wśród kobiet oraz 145/91 mm Hg wśród mężczyzn) [24], zaś bardzo zbliżone wyniki dotyczyły populacji Lublina, w której średnie ciśnienie wyniosło 13/83 mm Hg wśród kobiet i 138/89 mm Hg dla płci męskiej [25]. Wyniki zrealizowanego badania potwierdziły jednakże korelację częstości nadciśnienia tętniczego z wiekiem. W badanej grupie częstość nadciśnienia tętniczego była prawie dwukrotnie większa wśród uczestniczących w badaniu mężczyzn w porównaniu z kobietami. Wykazano, podobnie jak w wielu innych badaniach, iż koreluje również z taką zmienną jaką jest wiek, albowiem najliczniejszą grupą wśród badanych, cierpiących na omawiane zaburzenie były osoby w wieku 5-55 lat. Mając na uwadze wyniki przeprowadzonego badania należy wskazać na potrzebę działań profilaktycznych, promujących zdrowy styl życia, które zmierzać będą do ograniczenia występowania nadciśnienia w społecznościach lokalnych [26].
Maciak A i wsp. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki... 331 Wnioski 1. Nadciśnienie tętnicze stanowiło istotny problem zdrowotny w grupie uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia w wieku 35-55 lat. Nadciśnienie dotyczyło prawie 4% uczestników badania. 2. Nadciśnienie częściej występowało w grupie mężczyzn (M:,51 vs. K:,32) i u osób w najstarszej grupie wieku (od 5 do 55 lat). 3. Z częstością nadciśnienia korelował tryb życia prowadzony przez badanych. Wykazano zależność statystyczną (p,5) pomiędzy występowaniem nadciśnienia a czasem przeznaczanym na aktywność fizyczną, spożyciem soli, a także stresem odczuwanym przez badanych. 4. Nadciśnienie tętnicze występowało częściej w grupie osób z nadmierną masą ciała. 5. Istnieje potrzeba intensyfikacji działań promujących zachowania prozdrowotne w społecznościach lokalnych, które ograniczałyby częstość występowania nadciśnienia tętniczego. Piśmiennictwo / References 1. Januszewicz W, Januszewicz A, Prejbisz A. Nadciśnienie tętnicze rys historyczny. Nadciśnienie Tętnicze 27, 11(4): 35-356. 2. Banach M. Aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia nadciśnienia tętniczego. Med Prakt 24, 6(32): 251-257. 3. Januszewicz A, Prejbisz A. Ocena ryzyka sercowonaczyniowego u chorego z m tętniczym. Med po Dypl 25, wyd spec wrzesień: 5-9. 4. Januszewicz W, Januszewicz A, Prejbisz A. Czy wysokie ciśnienie tętnicze wymaga leczenia hipotensyjnego? Terapia 27, 7-8: 7-1. 5. Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P i wsp. Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia układu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol 24, 64 (supl. 4): 5-22. 6. Piotrowski W, Polakowska M. Wpływ ciśnienia tętniczego na ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych w okresie 14-letniej obserwacji odległej osób uczestniczących w badaniu Pol-MONICA. Nadciśnienie Tętnicze 26, 1(1): 35-429. 7. Januszewicz A. Nadciśnienie tętnicze w praktyce lekarza rodzinnego. Termedia, Poznań 23. 8. Szczęch R, Szyndler A i in. Nadciśnienie tętnicze co nowego? Pol Prz Kardiol 26, 8(1): 53 57. 9. Gray H, Dawkins K, Simpson I. Lecture Notes of Cardiology. Via Medica, Gdańsk 23: 55-68. 1. Widecka K. Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży coraz większy problem medyczny. Choroby Serca i Naczyń 24, 2: 86-96. 11. Hedner T, Sverre K, Narkiewicz K. Nadciśnienie tętnicze. Via Medica, Gdańsk 27: 6-7. 12. Grodzicki T, Kocemba J. Nadciśnienie osób w wieku podeszłym. Via Medica, Gdańsk 2: 7-17. 13. Maniecka-Bryła I, Maciak A, Bryła M, Kowalska A. Częstość palenia tytoniu wśród uczestników Programu profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia. Med Pr 29, 6(2): 19-115. 14. Maniecka-Bryła I, Maciak A, Kowalska A, Bryła M. Palenie tytoniu w wieku 35-55 lat w wybranej próbie mieszkańców miasta średniej wielkości. Prz Lek 28, 65(1): 612-616. 15. Tykarski A, Posadzy-Małaczyńska A, Wyrzykowski B i in. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 25, 63(6), supl.4: 1-6. 16. Główny Urząd Statystyczny. Bank Danych Regionalnych: www.stat.gov.pl (1.6.29 r.). 17. Sinkiewicz W, Maciejewski J, Dowgiłowicz-Nowicka M i wsp. Sercowo-naczyniowe czynniki ryzyka stare prawdy, nowe dowody. Czynniki Ryzyka 27, 1: 7-12. 18. Maniecka-Bryła I. Czynniki ryzyka w niedokrwiennej chorobie serca u osób objętych badaniem CINDI. Probl Med Społ 22, 33: 13-16. 19. Gajewska M, Michalak E i wsp. Wczesne zmiany w układzie sercowo-naczyniowym u chorych z m tętniczym pierwotnym. Nadciśnienie Tętnicze 25, 9(3): 157-167. 2. Sułowicz W. Nadciśnienie tętnicze jako przyczyna uszkodzenia nerek i czynnik ryzyka progresji przewlekłej niewydolności nerek. Forum Profilaktyki 26, 4(5), listopad: 4-4. 21. Gnacińska M, Zdrojewski T, Wierucki Ł i wsp. Współwystępowanie zaburzeń lipidowych i nadciśnienia tętniczego w populacji osób w wieku 5 lat. Nadciśnienie Tętnicze 24, 8(2): 97-12. 22. Podolec P, Karch I, Pająk A i wsp. Przegląd polskich badań epidemiologicznych w kardiologii. Kardiol Pol 26, 64(9): 131-137. 23. Sulicka J, Fornal M i wsp. Wybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Nadciśnienie Tętnicze 26, 1(5): 37-376. 24. Baran E, Molenda E. Występowanie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca wśród mieszkańców Radomia. Czynniki Ryzyka 25, 1-2: 41-47. 25. Kozak-Szkopek E, Mieczkowska J, Baraniak J i wsp. Rozpowszechnienie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca w populacji mieszkańców Lublina. Czynniki Ryzyka 23, 2-4: 85-9. 26. Bryła M, Maciak A, Marcinkowski JT, Maniecka-Bryła I. Programy profilaktyczne w zakresie chorób układu krążenia przykładem niwelowania nierówności w stanie zdrowia. Probl Hig Epidemiol 29, 9(1): 6-17.