Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Psychologia inwestora Katarzyna Sekścińska Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 21 kwietnia 2015 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL
Podstawowe formy wykorzystania pieniędzy Bieżąca konsumpcja Oszczędzanie Inwestowanie
Formy oszczędzania i inwestowania kapitału Przechowywanie w domu Bieżący rachunek bankowy (Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy) Inwestycje w ruchomości i nieruchomości (np. obrazy, złoto, domy etc.). Konto oszczędnościowe Lokaty Obligacje skarbu Państwa Fundusze inwestycyjne Akcje
Polski inwestor (Ogólnopolskie Badanie Inwestorów - OBI 2014, PBS) Mężczyzna, 38 lat Wyższe wykształcenie Inwestuje od 8 lat Krótkoterminowe inwestycje-67,2% poniżej roku Ma do 7 spółek w portfelu Wartość portfela ok. 30 tys. zł Nie jeździ na walne zgromadzenia
W co inwestują Polacy? (PBS, 2014)
Ekonomiczne spojrzenie na jednostkę podejmującą decyzje finansowe RACJONLNOŚĆ WYBORÓW MAKSYMALIZAC- JA ZYSKÓW / UŻYTECZNOŚCI STAŁOŚĆ PREFERENCJI (NAWET GDY ODROCZONE SKUTKI) DECYZJE WYŁĄCZNIE W OPARCIU O WARTOŚĆ EKONOMICZNĄ ALTERNATYW I ICH KRAŃCOWĄ UŻYTECZNOŚĆ HOMO ECONOMICUS RACJONALNE (PRAWDZIWE) KALKULOWANIE PRAWDOPODO- BIEŃSTW Opracowanie na podstawie: Tomasz Zaleśkiewicz. Psychologia ekonomiczna. PWN. Warszawa 2011. KIERUJE SIĘ TYLKO WŁASNYMI KORZYŚCIAMI ZAMIENNE ŹRÓDŁA DOCHODÓW
Efektywny rynek Rynek, na kórym ceny zawsze w pełni odzwierciedlają napływające informacje (Fama, 1970) Silna efektywność bieżące ceny akcji odzwierciedlają wszystkie istotne informacje- dostępne dla ogółu i poufne - korzystanie choćby z poufnych źródeł nie daje ponadprzeciętnych zysków Możliwy jeśli inwestorzy są racjonalni i maksymalizują swoją oczekiwaną użyteczność(aksjomaty:porównywalność, przechodniość, niezależność, stałość preferencji, ciągłość)
Czy faktycznie jesteśmy racjonalni? -ANOMALIE Dodatnie krótkoterminowe autokorelacje stóp zwrotu Ujemne długoterminowe autokorelacje stóp zwrotu Nadmierne obroty giełdowe Efekt kalendarza
Okresowe trendy wysokości stopy zwrotu z instrumentów finansowych mit czy błogosławieństwo? Efekt grudnia (zwany też rajdem świętego Mikołaja lub window dressing) Efekt stycznia Efekt tygodnia miesiąca Efekt poniedziałku
Psychologiczne spojrzenie na jednostkę podejmującą decyzje finansowe Teoria perspektywy (Kahneman i Tversky) 2 1,5 1 0,5-2 -1,5-1 -0,5 0-0,5 0 0,5 1 1,5 Zyski -1-1,5-2 -2,5-3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Kahneman, 2012
Perspektywa ekonomiczna vs psychologiczna EKONOMIA RYNEK JEDNAKOWE JEDNOSTKI RACJONALNY - HOMO ECONOMICUS ZEWNĘTRZNE PSYCHOLOGIA PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA SPOJRZENIE NA JEDNOSTKĘ RACJONALNOŚĆ WYBORU RYZYKO JEDNOSTKA HETEROGENICZNE, INDYWIDUALNE JEDNOSTKI OGRANICZONA RACJONALNOŚĆ, ROLA EMOCJI, FUNKCJONOWANIA POZNAWCZEGO, POSTAW, CECH, MOTYWÓW ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE
Błędy poznawcze 1) Nadmierna pewność przewidywań Badania de Bondta szacowanie przyszłej wartości kursu akcji z pewnością 90% 2) Efekt myślenia wstecznego To było do przewidzenia
Błędy poznawcze złudzenie kontroli Wybór Sekwencja dobrych wyników Znajomość problemu Informacja Zaangażowanie Nastrój
Błędy poznawcze Błąd (za)kotwiczenia Nieuwzględnianie prawa regresji do średniej Pułapka gracza (paradoks hazardzisty) Błąd konfirmacji Efekt przywiązania do status quo Efekt posiadania Efekt utopionych kosztów Efekt pierwszeństwa
Błędy poznawcze - heurystyka reprezentatywności Ignorowanie niezależności zdarzeń Szukanie podobieństwa do populacji, z której pochodzi
Efekty związane z dostępnością psychiczną - efekt świeżości -żywy opis budzący emocje opis -obecność w mediach
Błędy decyzji oczekiwania a pragnienia Nadmierny optymizm ( Weinstein, 1980) jakie szanse na: a) długie życie, zdrowie, sukcesy zawodowe, małżeństwo, b) przeżycie wypadku, rabunku, choroba Przecenianie swoich umiejętności Błędy dopasowania przekonań i pragnień - Błąd myślenia życzeniowego - Dopasowanie pragnień do przekonań Konformizm Krótkowzroczność Zapominanie o kosztach utraconych
Doświadczenie poprzedzające wybór a inwestowanie (Sekścińska, 2015) Rodzaj zadania Inwestowanie Ryzyko inwestycyjne Finansowe Sukces (+) Porażka (-); Sukces (+) Niefinansowe Sukces (-), Porażka (+) Sukces (-)
Zmienne psychologiczne a skłonność do inwestowania (Sekścińska 2013; 2014; 2015) 1) Nadzieja na sukces (przekonanie o posiadaniu silnej woli, przekonanie o umiejętności znajdowania rozwiązań ) PODNOSI skłonność do inwestowania 2) Postawy wobec pieniędzy - Brak kontroli OBNIŻA skłonność do inwestowania - Przyjemność PODNOSI skłonność do inwestowania 3) Narcyzm niekliniczny -Samowystarczalny, Przywódca, Podziw PODNOSI, próżny OBNIŻA skłonność do inwestowania 4) Perspektywa czasowa Przyszła PODNOSI skłonność do inwestowania
Zmienne psychologiczne a skłonność do ryzyka inwestycyjnego (Sekścińska 2013; 2014; 2015) 1) Postawy wobec pieniędzy - Brak kontroli i przyjemność PODNOSI skłonność do ryzyka inwestycyjnego 2) Narcyzm niekliniczny -Samowystarczalny, Przywódca, Podziw PODNOSI, próżny OBNIŻA skłonność do ryzyka inwestycyjnego 3) Perspektywa czasowa Przeszła OBNIŻA skłonność do ryzyka inwestycyjnego Teraźniejsza PODNOSI skłonność do ryzyka inwestycyjnego Przyszła OBNIŻA skłonność do ryzyka inwestycyjnego
Zmienne psychologiczne wiążące się z większą skłonnością do ryzyka inwestycyjnego cd. Pewność siebie Nadmierna pewność przewidywań Koncentracja na nagrodzie Krótkowzroczność w planowaniu finansów Poczucie zagrożenia ego
Dziękuję za uwagę!!! kontakt: katarzyna.sekscinska@psych.uw.edu.pl