NEKTAROWANIE I WYDAJNOŚĆ MIODOWA CZTERECH NOWYCH ODMIAN JABLONI (MALUS DOMESTICAY BORKH.)

PSZCZELNICZE ROK XXIV ZESZYTY NAUKOWE GRUDZIEŃ 1980 NEKTAROWANIE I WYDAJNOŚĆ MIODOWA CZTERECH NOWYCH ODMIAN JABLONI (MALUS DOMESTICAY BORKH.) Kazimiera Szklanowska i Bożena Dąbska Zakład Botaniki AR w Lublinie WSTĘP Opublikowana w 1978 roku praca dotycząca biologii kwitnienia i nektarowania jabłoni (cz. II Szklanowska, Dąbska, Jabłoński) zawiera przegląd literatury na powyższy temat oraz wyniki obserwacji i badań 15 bardziej znanych odmian tego gatunku. W latach 1978-1979 podobnymi badaniami objęto dalsze 4 odmiany, które poprzednio nie mogły być uwzględnione głównie z powodu młodego wieku drzew i częściowo także z przyczyn technicznych. Są to stosunkowo niedawno do nas sprowadzone i nieźle zapowiadające się następujące odmiany: Macspur, Vista Bella, Mutsu i Melrose. Dla porównania wzięto też pod uwagę jedną z wcześniej opracowanych odmian - Idared. Wyniki badań interesujące bardziej sadowników zostaną przedstawione w oddzielnej publikacji. W tej części pracy omówiono ważniejsze zjawiska i ich współzależności, które wpływają na wartość pszczelarską wymienionych wyżej odmian jabłoni. MATERIAŁ I METODYKA Badane sady są niskopienne i rosną na słabej glebie bielicowej. Prawie wszystkie są prowadzone systemem pasowym, a bardziej zróżnicowane pod względem wieku, zagęszczenia drzew i rodzaju podkładki (tab. 1). Nawożenie i pielęgnacja jest nowoczesna i intensywna. W międzyrzędziach utrzymuje się często koszoną murawę, a w pozostałych pasach drzew czarny ugór herbicydowy. W młodych kwaterach cięcia drzew jeszcze nie stosowano, a formowanie koron przeprowadzano głównie przez odginanie. Do badań wytypowano losowo po 6 drzew z każdej badanej odmiany. Przed kwitnieniem policzono na nich wszystkie pąki kwiatostanowe oraz ustalono średnią liczbę kwiatów w 30 kwiatostanach danej odmiany. Iloczyn tych dwóch wielkości był podstawą do określenia obfitości kwitnienia poszczególnego drzewa oraz liczby kwiatów na jednostce powierzchni. Na tych samych wszystkich drzewach doświadczalnych liczono przez cały okres kwitnienia, codziennie w odstępach 2-godzinnych, począwszy od 8 0 do 18, wszystkie pszczoły odwiedzające kwiaty. Do ustalenia liczby kwiatów rozkwitających w kolejnych dniach kwitnienia na jed- 75

nostce powierzchni, wybrano na innych 6 drzewach każdej odmiany, jeden lub dwa konary i codziennie liczono na nich wszystkie nowo rozkwitłe kwiaty. Nektar do analizy pobierano z kwiatów w laboratorium pipetami (Demianowiezowa i inni 1960). Dla każdej odmiany brano po 6 prób lo-kwiatowych z uwzględnieniem trzech stadiów rozwojowych: dwie próby z kwiatów jeszcze nie pylących (a), dwie z kwiatów mających 50% pylników wypylonych (b) i dwie z kwiatów całkowicie wypylonych (c). Kwiaty, z których pobierano nektar, były zrywane do hermetycznie zamykanych słoików po 24-godzinnym izolowaniu ich od dostępu owadów siatką tiulową. Nektar z kwiatów pobierano w laboratorium. Ilość nektaru ustalano wagowo, a koncentrację zawartych w nim cukrów - refraktometrem. Za całkowitą ilość cukrów wydzielaną przez kwiat w ciągu swego życia przyjęto sumę stwierdzanych ilości suchej masy w kwiatach młodych - jeszcze nie pylących (a), średnich - z połową pylników wypylonych (b), i starych - o już wypylonych pręcikach (c), pomniejszoną o 25%, ponieważ wcześniej stwierdzono (Szklanowska, Dąbska, Jabłoński 1978), że tak należy postąpić aby ustalić dane najbardziej zbliżone do rzeczywistości. Ważniejsze dane o badanych sadach jabłoniowych Some important data about investigated orchars Tabela l Odmiana Variety Podkładka Rootstock Rok założenia sadu Year of planting orchard Liczba drzew na l ha Number of trees per l ha Szerokość międzyrzędzi i rozstawa drzew w rzędzie Width between rows and space trees in row Forma pro- wadzenia drzew Shape of trees Idared MM106 1970 4x2 1250 M26 Macspur MMI06 1974 3x2xl 2400 M26 Vista MM106 1972 3x2xl 2400 Bella M26 Mutsu Antonówka 1975 3x2xl 2400 B9 Melrose Antonówka 1975 3x2xl 2400 B9 pasowy szpaler* " " " * - double rowftrees Biorąc za podstawę liczbę kwiatów rozkwitających w poszczególnych dniach na jednostce powierzchni oraz średnie ilości cukrćw wydzielmych przez nie w ciągu danej doby, obliczono tzw. dzienne wydajności miodowe. Ogólną wydajność miodową dla każdej odmiany określono na podstawie liczby kwiatów i całkowitej ilości cukrów, jaką wydzielał kwiat w ciągu życia. Zebrany materiał opracowano statystycznie według programu Ax Ex C - dane ortogonalne, uwzględniając poziom istotności C1. = 0,05. Wyniki dotyczące przebiegu procesu kwitnienia," nektarcwania i oblotów kwiatćw przez pszczoly, analizowano na tle ważniejszych czynnikćw pogody w oparciu o dane uzyskane z obserwacji własnych oraz termchydrografu i deszczcmierza znajdującego się na terenie sadu. 76

WYNIKI I DYSKUSJA Pora i obfitość kwitnienia jabłoni. W związku z opóźnioną wiosną oraz chłodną pogodną w pierwszej połowie maja, zarówno w 1978 jak i 1979 roku, kwitnienie jabłoni rozpoczęło się dopiero po 15 V. W czasie kwitnienia jabłoni w 1978 roku pogoda była zmienna, charakteryzowała się znaczniejszymi wahaniami temperatury i występowaniem opadów, podczas gdy w roku następnym było w tym okresie bardzo ciepło i słonecznie. Skrajnie różna w obu latach pogoda w drugiej połowie maja zadecydowała o różnicach w ogólnym przebiegu procesu kwitnienia jabłoni. Niższe temperatury w 1978 roku, zwłaszcza na początku oraz na końcu okresu kwitnienia, wpływały na przedłużanie się początkowej fazy kwitnienia odmian wcześniejszych i końcowej fazy odmian późniejszych (ryc. l). Cały okres kwitnienia trwał około 2 tygodni. Odwrotnie natomiast, ciepła i na ogół sucha pogoda w 1979 roku sprawiła, że jabłonie kwi~ły bardziej gwałtownie i krócej - w sumie około 8 dni. Poszczególne badane odmiany wykazyały w obu latach podobne zróżnicowanie pod względem pory kwitnienia. W porównaniu z odmianą Idared pełnia kwitnienia drzew Macspur wypadała jeden dzień wcześniej, Vista Bella - w tym samym czasie lub dzień później, Mutsu - około 2 dni później, a Melrose - 3 dni później. Długość kwitnienia badanych odmian różniła się nieznacznie. Na przedłużenie okresu kwitnienia późniejszych odmian w 1978 roku wpłynął spadek temperatury i opady deszczu. Ich obfitość kwitnienia wahała się natomiast w dużych granicach od 600 tys. do 4 700 tys. kwiatów na l ha - (tab. 2), co jest zrozumiałe ponieważ drzewa poszczególnych odmian różniły się wiekiem. Interesujące jest, że 4-5-letnie drzewa Macspur wytwarzały o około 70% więcej kwiatów niż o dwa lata starsze drzewa Vista Bella. Tych dwu odmian nie można porównywać z Idared, gdyż drzewa tej odmiany miały znacznie większą rozstawę. Porównywalne ze sobą natomiast są dwie później kwitnące odmiany, Mutsu i Melrose, które rosły obok siebie w identycznych warunkach. Drzewa Melrose kwitły znacznie slabiej od Mutsu, ale należy pamiętać, że były to dopiero 3-4-letnie drzewka, które w starszym wieku mogą zachowywać się zupełnie inaczej pod względem obfitości kwitnienia. Na uwagę zasługuje fakt, że obie później kwitnące odmiany, Mutsu i Melrose, wytwarzały nieco mniej kwiatów w kwiatostanie niż pozostałe, co może być również związane z wiekiem drzew. Wypada także wspomnieć, że u odmiany Melrose większość kwiatów, zwłaszcza naj wcześniej rozkwitających, miała zniekształcone płatki korony, często w niepełnej liczbie, lub zupełny ich brak. Zjawisko to powtarzało się w obu latach i prawdopodobnie będzie on') stale obserwowane w naszych warunkach. Działki kielicha, pręcikowie i słupkowie były normalnie wykształcone. Obfitość nektarowania jabłoni. Ogólnie biorąc, prawie wszystkie badane odmiany jabłoni nektarowały lepiej w drugim roku badań, kiedy to w czasie kwitnienia było słonecznie i bardzo ciepło, niż w pierwszym, przy pogodzie dużo chłodniejszej i bardziej wilgotnej. Vista Bella odbiega od tej zasady (tab. 3), co może być przypadkiem. Średnia ilość cukrów stwierdzana W 10 kwiatach izolowanych jedną dobę wynosiła w 1978 roku - 7,62 mg, a w 1979-10,25 mg. Duże różnice zaznaczyły się w obfitości nektarowania poszczególnych odmian. Najlepiej nektaruiące okazały się kwiaty Mutsu, a następnie Macspur i Idared. W porów- 77

1978 1979 O '''' ~ Idared 1L...-..=~~=--~ 2S 100 16 60 10 40 5 20 ".,--,,...,-- i",,'..._-"," ł..,.......,,--,.------,,i'"...<: '-- Vista Bella ~ll-----~~~l~ Mutsu :1 --L.~~-=::::::=:::::::::... =~~ =:::== '_ ~11----..r-~' fts Me/ros(ł ~---.-=:;:...;::::::::::::--.---:::::.:.-L:\----=-.--... ~ ~ n M u ~ ~ ~ m w u H u Dni maja - Days of MaV ----1...z U III 1111111II III 3 Ryc. 1. Pora i długość okresu kwitnienia 5 odmian jabłoni w latach 1978-1979 w Puławach Length of blooming period of 5 varieties of apple trees in years 1978--1979 in Pulavy l - minimalna i maksymalna temperatura powietrza l - minimai and maximał temperature of air 2 - wilgotność względna powietrza 2 - relative humidity of air 3 - opady deszczu 3 - rainfalls 4 - liczba kwiatów rozkwitających w kolejnych dniach okresu kwitnienia wyrażona w % w stosunku do wszystkich kwiatów 4 - number of starting to bloom flowers in foilowing days of blooming period in relative percentages to number of total flowers.

Obfitość kwitnienia 5 odmian jabłoni w latach 1978 i 1979 w Puławach Abundance of blooming 5 varieties of apple trees in years 1978-1979 in Pulavy Śr. Liczba kwiatów - Number of fiowers Tabela 2' Odmiana w kwiatostanie na 1 drzewie na 1 ha w tys. szt. Variety in infiorescence on 1 tree in thous. per 1 ha 1978 I 1979 1978 I 1979 1978 I 1979 Idared 6,0 5,8 926 1118 1165 1398 Macspur 5,6 5,9 1689 1966 4054 4718 Vista Bella 5,7 5,0 840 1294 2015 3105 Mutsu 5,0 4,8 794 449 1908 1077 MeIrose 4,7 4,9 250 404 600 899 Średnio 5,4 5,2 839 1046 1948 2237 Average Tabela 3 Porównanie 5 odmian jabłoni pod względem ilości mg cukrów stwierdzonych w 10 kwiatacs. różnego wieku (a - młode, b - średnie, c - stare), po l dobie izolowania ich od pszczół A comparison of 5 varieties of apple trees in regard to the quantity of sugars in mg, in 10 flowerh. of different age (a - younger, b - middle, c - older), after one day isolation from bees. I Rok I Wiek kwiatów - Age fiowers Odmiana Średnio a, b, c Variety Year a b c Average a, b, c 1. Idared 1978 2,87 10,62 13,43 (2.4.5.) 8,97 (5.) 1979 5,67 7,83 (3.4.) 14,39 9,29 (4.) 2. Macspur 1978 3,36 9,73 8,64 (1.) 7,24 (4.) 1979 3,95 17,35 16,27 12,52 (3.5.) 3. Vista Bella 1978 2,43 (4.) 7,58 (4.) 11,23 (5.) 7,08 (4.) 1979 2,84 7,38 (2.4.) 9,13 (4.) 6.45 (2.4.) 4. Mutsu 1978 6,78 (3.) 13,07 9,25 (1.) 9,70 (2.3.5.) 1979 5,20 16,81 21,88 (5.) 14,63 (1.3.5.) 5. MeIrose 1978 4,5ę 8,79 (4.) 6,83 (3.) 6,73 (1.4.) 1979 5,33 (2.3.4.) 9,09 (4.) 10,63 (4.) 8,35 (2.4.) Średnio 1978 3,70 9,46 9,71 7,62 Average 1979 4,60 11,69 14,46 10,25 Liczby w nawiasach (-) oznaczają numery odmian, względem których dana odmiana różni się istotnie przy ot ~ 0,05 Number in (-) there are numbers of varieties which differ one from another in accordance with proper level oc signif'icance ex CIf 0,05 naniu Z tymi odmianami kwiaty Vista Bella i Melrose nektarowały o 25-45% słabiej, Nieco inaczej natomiast układają się różnice pomięczy odmianami, jeżeli wziąć pod uwagę kwiaty określonego wieku. Można to dokładnie przeanalizować w dalszej części. tabeli 3. Fakt ten jest zupełnie zrozumiały, ponieważ kwiaty jednej odmiany zawierały więcej nektaru w młodszym wieku, innej zaś w starszym, co ilustruje także tabela 4. Na ogół przy pogodzie bardziej chłodnej i wilgotnej w 1978 roku, kwiaty najstarszej. o całkowicie wypylonych pylnikach, zawierały stosunkowo mniejsze ilości cukrów;

Tabela 4: Porównanie ilości cukr6w stwierdzanych w kwiatach jabloni r6żnego wieku (a - młodszych> b - średnich, c - starszych) w latach 1978 i 1979 w Pulawach A comparison of quantity ofsugars in f'iowers of different age (a - younger, b - middle, c-older) in years 1978 and 1979 in Pulavy Odmiana Variety Różnice w ilości mg cukrów z 10 kwiatów izolowanych l dobę Differences in mg of sugars from 10 flowers isolated per day 1978 1979 b-a c-a c-b b-a c-a c-b Idared 7,75* 10,56* 2,81 2,16 8,72 6,56 Macspur 6,17* 5,28* -1,09 13,40* 12,32* 8,92 Vista Bella 5,15* 8,77* 3,65 4,54 6,29 1,75.Mutsu 6,29* 2,47-3,82 11,61* 6,68 5,07 Melrose 4,20* 2,25-1,96 3,76 5,30 1,54 Średnio Average 5,91 5,87-0,41 7,09 7,86 4,76 * - różnice istotne przy.x = 0,05.,. - differences witb proper level of signifieance " - 0,05 Tabela 5 Porównanie procentowej zawartości cukrów w nektarze różnego wieku kwiat6w (a - młodszych, b - średnich, c - starszych) jabłoni w latach 1978 i 1979 w Pulawach A comparison percent of sugars in nectar of different age fbwers (a - younger, b - middle c - older) of apple trees in years 1978 and 1979 in Pulavy Wiek kwiatów w 1978 r. Wiek kwiatów w 1979 r. Odmiana Age of flowers in year 1978 Age of flowers in year 1979 Variety Średnio Średnio a b c a b c Averagę Average Idared 35,7 36,3 40,1 37,5 37,6 35,4 46,1 39,7 Macspur 26,1 26,8 29,1 27,4 40,4 41,1 30,9 37,1 Vista Bella 39,0 42,1 47,2 42,8 44,4 49,0 48,6 47,4 Mutsu 43,5 46,5 46,3 45,5 52,0 52,8 55,3 53,3 Melrose 33,8 31,5 31,5 32,3 52,1 51,1 52,7 52,0 Średnio 35,6 36,6 38,8 36,3 45,3 45,9 46,7 45,9 Average w porównaniu do kwiatów mających tylko połowę pylących pylników. Odwrotne zjawisko wystąpiło w 1979 roku przy pogodzie ciepłej i słonecznej. Procentowa zawartość cukrów w nektarze przy wyższej wilgotności powietrza w 1978 roku wynosiła średnio 36,3%, a przy pięknej słonecznej pogodzie w 1979 roku - 46,0% (tab. 5). W związku z dużą zależnością tej cechy od wilgotności powietrza trudno jest dopatrywać się większych różnic między odmianami. W nektarze kwiatów Macspur stwierdzono w 1978 roku znacznie niższą koncentrację cukrów, niż w kwiatach.80

innych odmian. Można przypuszczać, iż wywołane to zostało różnicami mikroklimatu, gdyż drzewa tej odmiany rosły na lekkim skłonie północno-zachodnim. Tendencję do wyższej procentowej zawartości curków u później kwitnących odmian Mutsu i Melrose, tłumaczyć można bardziej ciepłą i suchą pogodą w dniach ich kwitnienia niż ta, która panowała w czasie kwitnienia odmian wcześniejszych. Z wyjątkiem odmiany, Melrose w 1978 roku i Macspur w 1979 roku, w pozostałych przypadkach kwiaty starsze, w porównaniu z młodszymi, wykazywały nieco wyższą procentową zawartość cukrów w nektarze. Odmiana i rok badań Variety and year of investigations Wydajność miodowa jabłoni i oblot ich przez pszczoły Calculated honey yield and visiting by bees on apple trees Całkowita ił. cukrów z 10kwwmg Total quantity of sugars from 10 flowers in mg Tabela 6 Średnie zagęszczenie pszczół w okresie Wydajność kwitnienia miodowa Average density of bees in blooming period w kg/ha Calculated na 1000 w najlepszym na l na 1 ha honey yie1d kwiatów dniu na l ha drzewie in kg/ha on 1000 in best day on 1 tree on 1 ha flowers on l ha Idared 1978 20,1 2,93* 5,7 6,2 7125 17250 1979 20,8 3,63* 14,3 12,8 17875 37500 Macspur 1978 16,2 8,26 3,3 2,0 7920 28080 1979 28,1 16,57 10,0 5,0 24000 79200 Vista Bella 1978 ; 15,9 4,00 1,6 1,9 3840 13680 1979 14,4 5,58 11,0 8,5 26400 67200 Mutsu 1978 21,7 5,17 2,7 3,4 6480 18000 1979 33,8 4,42 3,8 8,5 9120 18400 Me1rose 1978 15,1 1,13 0,6 2,4 1440 3600 1979 18,7 2,07 2,5 6,1 6000 15600 * - mniejsza liczba drzew na l ha - 1250 (por. tab. l) * - least number of trees per l ha - 1250 (confr, tab. 1) Wydajność miodowa jabłoni i intensywność oblotu ich przez pszczoły. Ogólną wydajność miodową obliczono w zwykły sposób, biorąc za podstawę całkowitą średnią ilość cukrów wydzielaną przez jeden kwiat oraz liczbę kwiatów na 1 ha. Średnia wydajność miodowa badanych jabłoni w 1978 roku, kiedy to drzewa mniej obficie kwitły i kwiaty ich słabiej nektarowały, wynosiła blisko 4 kg z I ha, a przy obfitszym kwitnieniu i lepszym nektarowaniu w 1979 roku - ponad 6 kg z I ha (tab, 6). Wyliczona wydajność miodowa dla poszczególnych odmian miała duży zakres wahań przede wszystkim z powodu różnic w liczbie wytworzonych kwiatów na jednostce powierzchni (tab. 2), o czym decydował głównie wiek drzew, a poza tym obfitość kwitnienia i gęstość nasadzeń. Obficie kwitnące 4-5-letnie drzewa odmiany Macspur oferowały owadom do 16,5 kg surowca miodowego z l ha, a najsłabiej kwitnące 3--4-letnie drzewka odmiany Melrose - tylko około 2 kg z l ha. Dość obficie kwitnące natomiast 8-9-ktnie drzewa Idared, rosnące w rozstawie o 100% większej niż pozostałe odmiany, oferowały tylko do 4 kg surowca miodowego z I ha. Należy zwrócić uwagę, że obliczone wydajności miodowe dotyczą l ha monokultury określonej odmiany. W praktyce ~ - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe - XXIV 81

ze względu na dobre zapylenie, sadzi się zawsze co najmniej dwie odmiany w różnej proporcji, o czym przy ocenie zasobu surowca miodowego należy pamiętać. Zagęszczenie pszczół na kwiatach, zarówno średnie w szczytowych godzinach lotu tych owadów, jak i średnie całodzienne na jednym drzewie i na jednostce powierzchni, układało się na ogół wprost proporcjonalnie do wydajności miodowej poszczególnych odmian (tab. 6). Przeciętnie w 1979 roku było ono ponad 2-3-krotnie wyższe niż w 1978 roku. Średnie zagęszczenie pszczół w przeliczeniu na 1000 kwiatów jabłoni układało się podobnie na przestrzeni obu lat. Nie oznacza to wcale, że w takim samym stosunku kształtowała się liczba odwiedzeń jednego kwiatu. W 1978 roku zagęszczenie pszczół na jabłoniach było mniejsze ale sam proces oblotu kwiatów trwał dłużej w czasie, ponieważ okres kwitnienia był również dłuższy z powodu chłodniejszej pogody. Podobne współzależności zjawisk występują przy porównywaniu odmian. Identyczne średnie zagęszczenie pszczół na 1000 kwiatów Vista Bella i Mutsu, przy dużych różnicach w obfitości nektarowania ich kwiatów (tab. 6 i tab. 3) wynikało z tego, że oprócz lepiej nektarujących kwiatów Mutsu również dłużej kwitła ta odmiana. Przy podobnych okresach kwitnienia zagęszczenie na 1000 kwiatów układałoby się bardziej proporcjonalnie od obfitości nektarowania. Przyjmując za Bornusem i współautorami (1976), że obserwowana na kwiatach jabłoni liczba pszczół 3 do 3,5 tys. odpowiada mniej więcej jednej rodzinie pszczelej, można oszacować, iż 1 ha intensywnego 6-8-letniego sadu jabłoniowego, składającego się z takich odmian jak Idared, Macspur, Vista Bella dawał zatrudnienie 2-6, a nawet 7 rodzinom pszczelim. Wpływ warunków pogody na kwitnienie, nektarowanie, wydajność miodową i oblot przez pszczoły sadów jabłoniowych. Wyniki podane w tabeli 7 są średnimi ze wszystkich 5 badanych odmian, ponieważ chodziło tylko o ogólne porównanie przebiegu procesów kwitnienia, nektarowania i oblotu przez pszczoły sadów jabłoniowych w ciągu całego okresu ich kwitnienia. Drzewa dwu badanych odmian, Mutsu i Melrose, z powodu młodego wieku wytwarzały jeszcze niewiele kwiatów, dlatego wartości średnie dla liczby kwiatów i zagęszczenie pszczół na jednostce powierzchni są niższe od przeciętnych dla sadów będących w początku pełni owocowania. Nie ma to jednak istotnego wpływu na sam charakter przebiegu wspomnianych procesów. Te, jak wynika z tabeli 7, zależą bardzo od czynników pogody. Spadek temperatury w okresie pełni kwitnienia jabłoni w 1978 roku wyraźnie przyhamował i wydłużył okres kwitnienia. Przy upalnej natomiast pogodzie w 1979 roku kwitnienie jabłoni było intensywne i trwało krótko. W dniach o wyższej temperaturze stwierdzano na ogół więcej nektaru w kwiatach, zaś opady deszczu w dniach 26 i 29 maja 1978 roku wpłynęły bardzo ujemnie na nektarowanie. Wyraźny wzrost obfitości nektarowania nastąpił w dniu 20 V 1979 roku, kiedy to przy upalnej pięknej pogodzie zwiększyła się raptownie wilgotność powietrza. Wydajność miodowa, która najbardziej zależy od liczby kwiatów oraz obfitości ich nektarowania, kształtowała się na ogół podobnie jak liczba kwitnących kwiatów w poszczególnych dniach okresu kwitnienia. Najwyższa dzienna wydajność miodowa w 1978 roku przekraczała 1 kg surowca miodowego z l ha sadu, a w 1979 roku sięgała 2 kg/ha. Intensywność oblotu sadu jabłoniowego przez pszczoły pokrywa się w zasadzie z przebiegiem ilości dostarczanego pszczołom surowca miodowego. Dlatego średnie 82

Tabela 7 Ogólny przebieg kwitnienia, nektarowania oraz wydajność miodowa i oblot przez pszczoły jabłoni w kolejnych dniach okresu kwitnienia na tle niektórych czynników pogody (średnie z 5 odmian) The process of blooming, nectar secretion and honey yield and bees visiting in the following days of blooming period influenced by some weather factores (average from 5 varieties) Rok Year Średnie I Liczba Ilość zagęsz- Min. kwitną- cukrów Wydaj- czenie Temp. pow. wilg. cych z 10 kw. ność pszczół o Dni w -c wzgl. Opady kwiatów na dobę miodowa godz. 16 00 maja Temp.ofair pow. deszczu w tys/ha w mg dzienna na1ha Days in -c w% wmm Number Quantity w kg/ha Average of Min. re- Rainfa1ls of bloo- of sugars Honey density May lative in mm ming fla- from 10 yield in bees ofin hum.of wers in f'lowers kg/ha the midair in % thous. per day day min I max for 1 ha in mg hoursjha 17 8 17 35 66 6,97 0,06 434 18 6 18 37 198 4,31 0,11 796 19 6 17 46 341 5,10 0,22 1519 20 7 20 33 897 6,67 0,75 3255 21 8 22 29 1104 5,75 0,80 2676 22 11 23 41 1210 7,37 1,12 1591 23 13 18 69 729 5,89 0,54 796 1978 24 10 17 52 471 6,04 0,35 698 25 9 16 58 268 5,28 0,18 217 26 9 15 57 9 160 2,60 0,05 O 27 7 20 38 132 7,87 0,13 289 28 7 22 28 132 5,04 0,08 72 29 10 22 40 3 112 1,96 0,03 O 30 12 23 33 64 1,41 0,01 O 31 11 24 28 20 1,69 0,00 Suma 12 4,40 Total Średnio 8,93 19,6 41,6 4,93 Average 16 7 22 34 44 4,88 0,03 O 17 10 25 33 1154 4,94 0,72 1953 18 14 26 36 1665 5,77 1,21 638i> 19 16 26 43 1912 7,69 1,84 7465 1979 20 16 24 60 978 10,39 1,27 4340 21 17 27 43 597 7,70 0,57 2127 22 17 26 41 320 7,22 0,29 477 23 17 25 43 146 3,55 0,07 304 24 17 25 40 18 3,36 0,01 25 15 26 42 4 3,25 0,00 O Suma 6,01 Total Średnio 14,6 25,2 41,5 5,89 Average II' 83

zagęszczenie pszczół na jednostce powierzchni w 1979 roku było około 2 razy większe, niż w roku 1978. Należy zwrócić uwagę, że w obu latach pod koniec kwitnienia jabłoni pszczół w sadzie nie było, chociaż kwitły jeszcze ostatnie kwiaty. Wypływa stąd praktyczny wniosek, że w wypadku przywożenia pasiek do sadów w celach zapylania, nie należy czekać z zabieraniem ich z powrotem, aż całkowicie opadną płatki kwiatowe, ponieważ pożytek pszczeli z jabłoni kończy się już wcześniej. Wszystkie brane w tej pracy pod uwagę cechy 4 nowych odmian jabłoni (Macspur, Vista Bella, Mutsu i Melrose), decydujące o ich wartości pszczelarskiej, nie odbiegają w zasadzie niczym w swej wielkości i charakterze przebiegu na tle warunków pogody od danych uzyskanych wcześniej dla 15 innych odmian tego gatunku (Szklanowska i inni 1978). Pod względem pory kwitnienia odmiana Macspur może być zaliczona do grupy najwcześniej kwitnących, podobnie jak Idared i Oliwka, odmiana Vista Bella - do nieco późniejszych, tak jak McIntosh, Cortland, James Grieve, odmiana Mutsu - do kwitnących o dalszy dzień później, jak na przykład Jonatan, Spartan, Jerseymac, zaś odmiana Melrose - do najpóźniejszych, razem zgolden Delicious i Starkrimson. Charakterem kwitnienia Macspur i Vista Bella są bardziej zbliżone do odmian kwitnących gwłałtownie i stosunkowo krótko, podobnie jak McIntosh czy Bankroft, a Mutsu i Melrose - bardziej do odmian kwitnących spokojnie i nieco dłużej, tak jak Jonatan czy Koksa Pomarańczowa. Biorąc pod uwagę obfitość nektarowania kwiatów, dwie z badanych nowych odmian Vista Bella i Melrose trzeba zaliczyć do słabo nektarujących, podobnie jak Bankroft, odmianę Macspur - do nektarujących średnio dobrze, tak jak Idared, Spartan czy Jonatan, zaś Mutsu - do bardzo dobrych, jak na przykład Oliwka, Cortland czy James Grieve. Możliwe, że z wiekiem drzew zmieni się obfitość nektarowania poszczególnych kwiatów odmiany Mutsu i Melrose. Jest jednak mało prawdopodobne by stwierdzane różnice uległy zatarciu. W celu wyjaśnienia przyczyny zjawiska degeneracji płatków korony w kwiatach odmiany Melrose należałoby w dalszym ciągu prowadzić odpowiednie obserwacje. WNIOSKI Spośród 4 badanych nowych odmian jabłoni Macspur i Vista Bella należą do wcześniej kwitnących, natomiast Mutsu, a zwłaszcza Melrose do kwitnących późno. Koniec fazy pełni kwitnienia dwu pierwszych zazębia się lekko z początkiem kwitnienia drugich. Pod względem obfitości nektarowania kwiatów, odmianę Vista Bella i Melrose należy zaliczyć do słabych, Macspur co średnich, Mutsu do dobrych. Jeden kwiat najlepiej nektsrującej cdmir ny wydzielał w ciągu swojego życia ponad 2,7 rrg cukrów, a naj słabiej nektarującej 1,5 rr g. Wydajność miodowa nowoczesnego młodego 3-4-letniego scdu wynosi do 6 kg z I ha, a sadu wchodzącego w pełnię owocowania n.oże przekraczr ć 15 kg. Na zrrieniające się warunki pogody w okresie kwitnienia wszystkie 4 badcne odmiany reagują podobnie przebiegiem kwitnienia i obfitością nektarcwenia jak inne jabłonie i są również podobnie intensywnie odwiedzane przez pszczoły. 84

Autorki pragną wyrazić bardzo serdeczne podziękowanie Panu Dyrektorowi Pszczelniczego Zakładu Doświadczalnego ISiK w Pułasoach, mgr S. Królowi, za umożliwienie przeprowadzenia niniejszych badań na terenie tamtejszego ośrodka doświadczalnego. LITERATURA Bornus L. i inni (1976)- Próba określenia optymalnej ilości pszczół do dobrego zapylenia sadu jabłoniowego. Pszczelno Zesz. Nauk., 20: 1-39. Dcmianowicz Z. i inni (1977)- Sekretion de neetar et rendement en miel pour quatre varieties de pommiere: James Grieve, l\1ecaun, Starking, et Wealthy. Edition Apimondia, Bucu- -resti, J ab ło ń ski B. i inni (1978) - Badania biologii kwitnienia, nektarowania i zapylania jabłoni cz. I. Kwitnienie i zapylanie. Pszczelno Zesz. Nauk. 22: 129-145. Szklanowska K. i inni (1978)- Badania biologii kwitnienia, nektarowania i zapylania jabłoni. cz. II. Nektarowanie i wydajność miodowa. Pszczelno Zesz. Nauk., 22: 147-164. HEKT APOnpO,ll,YKTIo1BHOCb 101ME,ll,OnpO,ll,XKTIo1BHOCTb 4 HOBblX COPTOB 5161l0HIo1 Pe310Me B 1978-1979 rr. B Flyneaex HCClleAoBallOCb 4 AallbHeHwHx COpTOB Sl61l0HH, KOTopble B 1976-1977 rr. H3-3a MOIlOAoro B03paCTa He MorllH 6blTb HcclleAyeMbl. 3TO - cpaa- HHTellbHO HeAaBHo nphbe3ehhble B Flonsury H noaalol4he xopouixe HaAe)l(Abl ClleAY- IOL4He copra: Macspur, Vista Bella, Mutsu, Melrose. Pe3yllbTaTbl Ha61llOAeHHH H HCClleAoBaHHH KacalOTCSI HeKTaponpoAyKTHBHOCTH H Me- AonpoAyKTHBHOCTH B COBpeMeHHblX HHTeHCHBHblX cenex Ha cila60h noa30llhctoh n04be. OnpeAellHIlH nephoa H npoaoll)l(htellbhoctb l\betehhsi OTAellbHblX COpTOB. YCTaHOBHIlH KOllH4eCTBO BblAelleHHoro HeKTapa H KOHL\eHTpaL\HH cexepca, BblAelleHHoe B Te4eHIo1e I CyTOK H BceH )l(h3hh L\BeTKa. Io1CClleAOBallH TaK)I(e BIlHSlHHe Ba)l(HeHWIo1XtjlaKTopOB noroabl Ha pa3bhthe npouecce l\betehhsi, HeKTaponpOAblKTHBHOCTH H nocel43hhm n4ellamh. OAHH L\BeTOK ny-iure acex HeKTapHpylOL4ero copra Mutsu BblAellSleT aa CBOIO )l(h3hb 2,7 Mr cexepos, cnefiee acex Hel<TapHpylOL4HX COpTOB Vista Bella H Melr ose - OK. 1,5 Mr. B cpeahem AIlSl scex COpTOB KOllH4eCTBO cexepos COCTaBI1S1110 ox, 2 Mr nph cpea- HeH KOHL\eHTpaL\HH B Hel<Tape 36-46%. 06L4aSl MeAonpoAyl<THBHoCTb coepeweaaoro M0l10AOrO 3-4-lleTHerO cene COCTaBIlSleT AO 6 xr c 1 ra, a cene II pesrepe nilqaohowehhsi MO)l(eT npellblwatb I S Kr/ra. NECTAR SECRETION AND HONEY YIELD OF 4 NEW VARIETIES OF APPLE TREBS Kazimiera Szklanowska, Bożena Dąbska Summary In the years 1978-1979 next four new varieties of apple trees were investigated, the varieties which couldn't be investigated in 1976-1977 because of their young age. They arc promising varieties which were brought to Poland not a long time ago and they are as follows: Macspur, Vista Bella, Mutsu and Melrose. 85

The results of the observation and investigation concem nectar secretion and honey yiell in modern and intensive bearing orchards on light podsolic soi!. The lenght of the blooming period of particular varieties, the amount of secreted nectar the of sugars in nectar, the quantity of sugars secreted a day and the total amount of sugars secreted by a flower during it's whole life were determined. The influence of the weather on the blooming process, nectar secretion and the intensity of bee visiting apple trees was investigated too. One flower of the best variety as for as nectar secretion is concerned (Mutsu) gare 2,7 mg sugars during it's whole life while the flowers of the Vista Bella and Melrose gave about 1,5 mg. So the average quantity of sugar was 2 mg, and the concentration of sugars in nectar 36-46%. The total honey yield of modern, 3-4 years old orchard was to 6 kg of honey from l ha, but the honey yield of an orchard of full productivity may each about 15 kg/ha.