Igor Dutka Prezes Stałego Trybunału Arbitrażowego przy Lwowskim Stowarzyszeniu Uczestników Rynku Nieruchomości Krystian Mularczyk radca prawny, członek kolegium redakcyjnego czasopisma ADR. Arbitraż i Mediacja Historyczne i praktyczne aspekty wdrażania Forum ADR we Lwowie W dniach 26 27.5.2011 r. we Lwowie z inicjatywy Stałego Sądu Polubownego przy Stowarzyszeniu Uczestników Rynku Nieruchomości we Lwowie po raz czwarty odbyło się Międzynarodowe Forum ADR dotyczące alternatywnych metod rozwiązywania sporów, w tym arbitrażu. Tradycyjne już spotkania we Lwowie organizowane są corocznie od 2008 r. W dzisiejszych czasach ważnym wyznacznikiem integracji z Unią Europejską jest podjęcie praktycznych kroków do umacniania wzajemnych więzi we wszystkich dziedzinach życia publicznego. W tym kontekście na Ukrainie bardzo ważnym problemem jest dostosowanie krajowego wymiaru sprawiedliwości do standardów międzynarodowych. Społeczność międzynarodowa jest w coraz większym stopniu skłonna do korzystania z nowych, alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów, bez zaangażowania rządu i sądów państwowych, ze względu na możliwość oszczędności budżetowych i zmniejszenia stron biorących udział w rozstrzygnięciu sporu. Wśród innych zalet korzystania z ADR wskazuje się możliwości podtrzymywania relacji międzyludzkich, przyczynianie się do utrzymania pokoju i porządku w społeczeństwie. Z tych powodów głównym zadaniem Forum jest wymiana międzynarodowych doświadczeń w zakresie promowania i praktycznego zastosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR). Forum organizowane jest w formie konferencji. Do udziału w niej zapraszani są przedstawiciele nauki i praktyki ADR, zarówno z Ukrainy, jak i z innych państw. Na podstawie wspólnych dyskusji przyjmowane są zalecenia i opracowywane zbiory wystąpień uczestników. Repertuar tematów realizowanych dotychczas przez uczestników Forum ukazuje dynamikę tworzenia i rozwoju ADR, zarówno na Ukrainie, jak i w innych państwach. Analiza ustawy o sądach polubownych przyjętej przez Radę Najwyższą Ukrainy w 2004 r. ujawniła kilka problemów. Podczas dyskusji na Forum stwierdzono przede wszystkim, że: ¾ aby rozpowszechnić sądownictwo polubowne na Ukrainie, stowarzyszenia zawodowe oraz odpowiednie agencje rządowe powinny zwiększyć działania popularyzujące alternatywne formy rozwiązywania sporów, ¾nieostre i ogólnikowe sformułowania przyjęte w ustawie powodują problemy interpretacyjne w praktyce, co znacznie wpływa na jakość podejmowanych przez sąd polubowny decyzji. Kwartalnik ADR Nr 3(15)/2011 171
Dutka, Mularczyk Największą jednak trudnością, jak wielokrotnie podkreślano, jest brak zgodności tejże ustawy z międzynarodowymi regulacjami, takimi jak Ustawa Modelowa UNCITRAL 1 czy Konwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych 2. Konieczność dostosowania ukraińskich regulacji do wymagań powyższych aktów prawnych podkreślano wielokrotnie w zaleceniach Forum z lat 2008 3 i 2009 4. W odróżnieniu od arbitrażu, mediacja nie została jeszcze uregulowana w ukraińskim systemie prawnym. Mimo braku legitymizacji mediacyjnego rozstrzygania sporów, na Ukrainie aktywnie rozpoczynają działalność mediacyjne ośrodki społeczne w Kijowie, Odessie, Lwowie i innych miastach. Ich głównym zadaniem jest promowanie wśród mieszkańców pokojowego rozwiązywania sporów. Należy zauważyć, że Ukraina ma bogaty dorobek historyczny, oparty na zasadach poszanowania moralności chrześcijańskiej i własnego rozwoju intelektualnego. Warto, na przykład, wspomnieć profesora Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, filozofa, poetę i teologa Georgija Konisskiego. Już w pierwszej połowie XVIII w. napisał on podręcznik filozofii ogólnej dla studentów. Ciekawostką było to, że w rozdziale dotyczącym logiki zawarł tematykę uczenia się zasad pokojowego dialogu. Na podstawie tych zasad sformułowano ustawę Prawa właściwego sporu z innymi, składającą się z 6 części i 59 zasad (norm lub artykułów). Zasady, te wzbogacone o rozważania teoretyczne, stanowiły praktyczny wzór pokojowego przeprowadzania dyskusji. Ze względu na nowoczesną teorię mediacji interesujące jest to, że w jednej z zasad Georgij Konisski stwierdza: (...) najbardziej istotną rzeczą w tym przypadku w dyskusji [podkr. aut.] jest zachowanie pokoju, spokoju i pokory, gdyż są one konkurencyjne wobec nienawiści i unoszenia się honorem, owocem zwycięstwa nie jest bowiem zemsta, ale prawda; zachowanie tych zasad jest pożądane i użyteczne zarówno u zwycięzcy, jak i przegranego 5. Rozpatrując historię mediacji na Ukrainie, nie można ignorować faktu, że we Lwowie studiował współzałożyciel tzw. filozofii dialogu (dialogizmu), Martin Buber (żyjący w latach 1878 1965) 6. W swojej pracy naukowej pt. Ja i Ty zawarł teoretyczne rozważania o filozofii pokojowego dialogu. Warto pamiętać, że filozofia dialogu jest sercem mediacji. Na jej podstawie powstały liczne techniki mediacji, takie jak metoda przekształcenia lub 1 Ustawa wzorcowa UNCITRAL o międzynarodowym arbitrażu handlowym, opracowana przez Komisję ONZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (United Nations Commission on International Trade Law UNCITRAL) w 1985 r., na: http://www.uncitral.org. 2 Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, sporządzona w Nowym Jorku 10.6.1958 r., na: http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=995_070 (tłumaczenie ukraińskie). 3 Problemy alternatywnych metod rozstrzygania sporów na Ukrainie: Materiały z I Międzynarodowego Forum we Lwowie, Lwowski Państwowy Instytut Zaawansowanych Technologii i Zarządzania im. W. Czornowiła, Lwów 2008. 4 Perspektywy wykorzystania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) na Ukrainie: Materiały z II Międzynarodowego Forum we Lwowie (Lwów, 26 29 maja 2009 r.), Lwowski Państwowy Instytut Zaawansowanych Technologii i Zarządzania im. W. Czornowiła, Lwów 2009. 5 G. Konisski, Fіlozofia pracy, Instytut Filozofii i Nauk Społecznych, ZSRR,Vernikov (red.) 1990, Vol. 1. 6 M. Buber, Ja i Ty, [w:] M. Buber, Dwa obrazy wiary, 1995, tłum. na ukraiński: V. Rynkevich, http://lib.ru/ /FILOSOF/BUBER/ihunddu2.txt. 172 Kwartalnik ADR Nr 3(15)/2011
Historyczne i praktyczne aspekty wdrażania Forum ADR we Lwowie złagodzenie konfliktu (Robert A. Baruch Bush i Joseph P. Folger 7 ), metoda języka serca, służąca porozumieniu bez przemocy (Marshall B. Rosenberg 8 ), technika sprawiedliwości naprawczej w sprawach karnych (Martin Wright 9 ), metoda sądu o wielu drzwiach, tzw. multi-door courthouse (Frank Sander 10 ) i wiele innych. Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że na Ukrainie stworzono warunki niezbędne do powołania właściwej ustawy o mediacji. Dlatego wyraźne zalecenia w sprawie możliwości natychmiastowego wdrożenia postępowania sądowego w mediacji, sformułowane podczas trzeciej edycji Forum w 2010 r., należy przyjąć za potwierdzenie progresywnego rozpowszechniania międzynarodowych standardów pozasądowego rozstrzygania sporów na Ukrainie. Na zdj. (od lewej) dr Krystian Markiewicz, Dr. Herbert Trimmbach, Oleksandr Sushinskij, Michael Sadlo Podczas tegorocznego, czwartego Forum kontynuowano dalsze rozmowy na temat mediacji i arbitrażu. W zakresie mediacji poruszono m.in. następujące zagadnienia: ¾Omówienie projektów ustaw w sprawie pośrednictwa mediacyjnego przyjętych w 2010 r. w Niemczech i na Ukrainie (Michael Sadlo Niemcy, Ludmiła Gra czowa Ukraina), ¾ Mediacja prowadzona przez sędziów państwowych ( Edgar Izerman Niemcy, Alexander Sushynsky Ukraina), 7 J.P. Folger, R.A.B. Bush, Transformative Mediation and Third-Party Intervention: Ten Hallmarks of a Transformative Approach to Practice, Mediation Quarterly 13:4, 1996, http://www.colorado.edu/conflict/ /transform/folger.htm. 8 M.B. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy. O języku serca, Sofia 2009. 9 M. Wright, Sprawiedliwość naprawcza droga do sprawiedliwości, Wyd. Zacharenki VA, 2007. 10 F. Sander, Multi-Door Courthouse, http://www.pon.harvard.edu/daily/conflict-resolution/a-discussionwith-frank-sander-about-the-multi-door-courthouse/. Kwartalnik ADR Nr 3(15)/2011 173
Dutka, Mularczyk ¾Szkolenie mediatorów ( Rainer Togel Niemcy), ¾Praktyka mediacji w sprawiedliwości naprawczej ( Olesya Bik Ukraina). W zasadzie należy zgodzić się ze sprawozdawcą Krystianem Mularczykiem (Polska), że korzystanie z mediacji w celu rozwiązywania sporów jest bezpośrednio zależne od poziomu kultury prawnej osiągniętego w społeczeństwie. Na zdj. Krystian Mularczyk Jeśli chodzi natomiast o wykorzystanie arbitrażu, należy zwrócić uwagę na wypowiedź Kierownika Działu Prawnego Izby Przemysłowo-Handlowej w Lipsku Uwe Bocka, który podał przykłady konkretnych sporów powstałych między członkami Izby, rozstrzyganych w drodze negocjacji lub postępowania arbitrażowego. Zastosowanie takich rozwiązań, jak zauważył mówca, zaowocowało znacznymi oszczędnościami finansowymi, szybkością rozstrzygania sporów, a przede wszystkim zachowaniem dobrych stosunków gospodarczych między stronami sporu. Autor podkreślił również, że mediacja, negocjacje oraz arbitraż są przydatne, po pierwsze jako alternatywa, a po drugie jako uzupełnienie obecnego stanu sądownictwa powszechnego. Interesujące było również zaprezentowanie poglądów i propozycji w sprawie współpracy między sądami arbitrażowymi na szczeblu międzynarodowym (Włodzimierz Brych Polska, Peter Taero Nielsen Dania). Zainteresowane osoby zapraszamy do udziału w kolejnym Forum w przyszłym roku. 174 Kwartalnik ADR Nr 3(15)/2011
Historyczne i praktyczne aspekty wdrażania Forum ADR we Lwowie Na zdj. (od lewej) Edgar Isermann, dr Krystian Markiewicz, Dr. Herbert Trimmbach, Oleksandr Sushinskij Na zdj. Igor Dutka Kwartalnik ADR Nr 3(15)/2011 175