Przedmiotowy SystemOceniania (PSO) z fizyki w gimnazjum do cyklu Bliżej fizyki 1 PSO uwzględniać ocenianie wiadomości i umiejętności: a) wiadomości przedmiotowe zgodnie z programem nauczania; b) umiejętności przedmiotowe planowanie prostych eksperymentów, analizowanie i interpretowanie wyników obserwacji i eksperymentów, gromadzenie danych, dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych, porównywanie i wnioskowanie, wykonywanie wykresów, diagramów i ich interpretowanie, posługiwanie się środkami technicznymi, korzystanie z różnych źródeł informacji; c) umiejętności ponadprzedmiotowe praca w grupie, dyskusja, aktywność na lekcji, odpowiedzialność za podjęte zadania, kreatywność. 1. Ocenie podlegają umiejętności i wiadomości określone programem nauczania. 2. Ocenie podlegają następujące formy aktywności ucznia: wypowiedzi ustne co najmniej 1 ocena z odpowiedzi ustnej w semestrze; wypowiedzi pisemne: kartkówki sprawdzanie wiadomości i umiejętności z 1 3 lekcji poprzednich, sprawdziany po zakończeniu każdego działu, prace domowe (krótko- i długoterminowe); aktywność na lekcji praca w grupie. 5. Kryteria oceny wiadomości i umiejętności: bezbłędna, samodzielna, wyczerpująca, potwierdzająca szerokie zainteresowanie przedmiotem ocena celująca; bezbłędna, samodzielna, wyczerpująca ocena bardzo dobra; bezbłędna, samodzielna, niepełna ocena dobra; z błędami, samodzielna, niepełna ocena dostateczna; z błędami, z pomocą nauczyciela, niepełna ocena dopuszczająca; nie udzielenie odpowiedzi mimo pomocy nauczyciela ocena niedostateczna. Sprawdzian wiadomości powinien być przeprowadzony po zakończeniu działu. Proponowany procent całkowitej liczby punktów możliwych do uzyskania na sprawdzianie przypadający na daną ocenę szkolną: 31-54 % ocena dopuszczająca; 55-74 % ocena dostateczna; 75-90 % ocena dobra; 90-99 % ocena bardzo dobra; 100 % ocena celująca.
Stwierdzenie niesamodzielności pracy ocena niedostateczna, W razie nieobecności uczeń pisze sprawdzian w terminie uzgodnionym z nauczycielem. 6. Sprawdzian z całego działu jest zapowiadany z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem. 7. Warunki poprawiania ocen: Uczeń ma prawo poprawić ocenę ze sprawdzianu oraz odpowiedzi ustnej po uzgodnieniu terminu z nauczycielem (jeżeli nie otrzyma wyższej oceny, to druga ocena nie jest uwzględniana) Uczeń ma obowiązek powtórzyć pisanie sprawdzianu, z którego otrzymał ocenę niedostateczną (w terminie uzgodnionym z nauczycielem) Uczeń ma prawo zgłosić nieprzygotowanie do lekcji lub brak pracy domowej otrzymuje minus. 8. Uzyskane oceny w poszczególnych formach aktywności stanowią podstawę oceny semestralnej (rocznej), ale mają różne wagi: Forma aktywności Ranga oceny Sprawdzian wiadomości 5 Projekt badawczy 5 Kartkówka 4 Prezentacja 3 Odpowiedź ustna 2,5 Aktywność na lekcji 2 Referat 1,5 Praca domowa 1 Ustalając końcową ocenę, obliczamy średnią arytmetyczną uwzględniając rangę poszczególnych ocen. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który, przynajmniej w 80 %, spełnia wymagania konieczne, podstawowe, rozszerzające, dopełniające Kryteria wymagań na poszczególne oceny: konieczne dopuszczający podstawowe dostateczny rozszerzające dobry dopełniające bardzo dobry ponadprogramowe celujący 3.
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE WYNIKAJĄCE Z TREŚCI Właściwości materii Wymagania konieczne wskazuje przykłady ciał fizycznych i substancji; potrafi z komunikatu pogody odczytać aktualne ciśnienie atmosferyczne; ustawiając poziom kieruje się usta- wianiem się powierzchni swobodnej cieczy; rozróżnia pojęcia ciało i substancja; określa właściwości mechaniczne ciał stałych, cieczy i gazów; wskazuje zmiany właściwości ciał pod wpływem zmian temperatury; rozróżnia zjawiska topnienia i rozpuszczania; wskazuje skutki anomalnej rozszerzalność wody; rozpoznaje zmiany stanu skupienia; opisuje doświadczenia potwierdzające istnienie powietrza; przedstawia model kinetyczno-molekularnej budowy materii podaje przykłady dyfuzji gazów i cieczy; wymienia przykłady ciał plastycznych, sprężystych i kruchych. Wymagania podstawowe przewiduje stan skupienia ciała korzystając z tabel temperatur topnienia i wrzenia; odróżnia siły spójności i przylegania; podaje przykłady praktycznego zastosowania substancji o różnych właściwościach; wymienia sposoby zwiększenia szybkości parowania; określa warunki zmian stanu skupienia; porównuje trzy stany skupienia wskazując na zmiany kształtu i objętości ciał; określa wpływ zmian temperatury na właściwości mechaniczne ciał stałych, cieczy i gazów; podaje różnice w budowie wewnętrznej ciał stałych, cieczy i gazów; podaje przykłady zjawiska dyfuzji; podaje przykłady sublimacji i resublimacji; opisuje doświadczenia potwierdzające istnienie napięcia powierzchniowego; podaje przykłady termicznej rozszerzalności ciał; opisuje ruch i układ drobin w trzech stanach skupienia.
Wymagania rozszerzające określa zmiany stanu skupienia na podstawie wykresu zmian temperatury; zauważa stałość temperatury dla przemian fazowych ciał krystalicznych; podaje zależność temperatury wrzenia od ciśnienia; odróżnia właściwości ciał bezpostaciowych i krystalicznych; określa zależność ciśnienia w cieczy od głębokości; wyjaśnia zjawiska korzystając z właściwości mechanicznych ciał stałych, cieczy i gazów; stosuje model kinetyczno-molekularnej budowy materii do wyjaśniania przemian fazowych; wymienia sposoby zmiany ciśnienia gazu i cieczy. Wymagania dopełniające rysuje wykresy zmian temperatury uwzględniając temperatury topnienia i wrzenia; zauważa równość temperatur topnienia i krzepnięcia; wyjaśnia zjawiska korzystając z właściwości mechanicznych oraz z rozszerzalności termicznej ciał stałych, cieczy i gazów; wykorzystuje model kinetyczno-molekularnej budowy materii do wyjaśniania zjawisk i właściwości ciał; wymienia przykłady zjawisk potwierdzających przyciąganie się drobin, ruch drobin, różne wielkości drobin; wyjaśnia właściwości i zastosowanie bimetali. Równowaga i pomiary Wymagania konieczne podaje przykłady oddziaływań, określając ich rodzaj i skutki; przedstawia siłę graficznie; podaje cechy siły; podaje wartość siły wypadkowej i równoważącej dla dwóch sił działających wzdłuż tej samej prostej; mierzy siłę, posługując się siłomierzem; wyjaśnia zasadę działania siłomierza; wymienia jednostki siły, masy, ciśnienia, temperatury; określa warunek równowagi ciała; mierzy masę i ciężar oraz objętość; oblicza gęstość mając masę i objętość;
zapisuje w tabeli wyniki pomiarów; szacuje niepewność pomiaru masy i objętości; wymienia przyrządy do pomiaru masy, ciężaru, ciśnienia, temperatury, objętości; podaje przykłady praktycznego zastosowania naczyń połączonych; podaje warunek równowagi cieczy w naczyniach połączonych; porównuje ciśnienia działające na powierzchnie różnej wielkości, gdy działające siły są jednakowe; wskazuje czynniki mające wpływ na wartość ciśnienia hydrostatycznego; Wymagania podstawowe wyjaśnia zasadę wyskalowania siłomierza; określa dokładność przyrządów pomiarowych; określa niepewność pomiaru; zapisuje wynik, uwzględniając niepewność pomiarową; przedstawia siłę graficznie na podstawie pomiarów; przedstawia graficznie siłę wypadkową i równoważącą dla sił działających wzdłuż tej samej prostej; oblicza ciężar znając masę; określa warunki równowagi dźwigni dwustronnej; wskazuje zastosowania praktyczne dźwigni dwustronnej; wyznacza masę ciała za pomocą dźwigni dwustronnej oraz innego ciała o znanej masie i linijki; odróżnia pojęcia ciężar i masa; oblicza gęstość ciała, znając masę i objętość; porównuje wysokości słupa cieczy o różnych gęstościach w naczyniach połączonych; oblicza ciśnienie znając siłę i powierzchnię (w jednostkach SI); oblicza ciśnienie hydrostatyczne na podanej głębokości; Wymagania rozszerzające buduje siłomierz osobisty ; przedstawia graficznie siły o podanych cechach; rysuje siły składowe, znając wartość siły wypadkowej; oblicza masę mając ciężar ciała; wyznacza doświadczalnie gęstość substancji i przedstawia wyniki w tabeli, uwzględniając niepewność pomiaru złożonego; oblicza masę mając gęstość i objętość (w różnych jednostkach); podaje sposób wyznaczenia ciężaru ciała o znanej gęstości;
oblicza wysokość słupa cieczy o różnych gęstościach w naczyniach połączonych; zauważa, że ciśnienie hydrostatyczne nie zależy od kształtu naczynia; porównuje ciśnienia w cieczach i gazach; oblicza siłę działającą na podaną powierzchnię, znając ciśnienie; oblicza siłę wyporu znając gęstość cieczy i objętość wypartej cieczy; wyznacza i oblicza siłę wyporu, porównując ciężar ciała w powietrzu i wskazania siłomierza po zanurzeniu ciała w cieczy; porównuje temperatury podane w różnych skalach. Wymagania dopełniające oblicza siłę składową, mając siłę wypadkową i drugą składową; określa dokładność przyrządów pomiarowych ( siłomierz, waga, termometr); dobiera przyrządy o odpowiednich do pomiarów dokładnościach i zakresach; zauważa niezmienność masy mimo zmian ciężaru; oblicza objętość, znając masę i gęstość; wyjaśnia powstawanie siły nośnej działającej na samolot; oblicza siłę lub powierzchnię z wzoru na ciśnienie ( zamieniając jednostki); wyjaśnia zjawisko paradoksu hydrostatycznego; wyjaśnia zasadę działania prasy hydraulicznej i oblicza działające siły; porównuje siłę wyporu i ciężar ciała określając warunek pływania ciał; zapisuje dane i wyniki za pomocą potęg liczby 10. przedstawia graficznie siłę wyporu; wskazuje, od czego zależy wartość siły wyporu; oblicza gęstość średnią ciała; określa warunki pływania ciał częściowo i całkowicie zanurzonych, porównując gęstości cieczy i zanurzonego ciała; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego. porównuje masy ciał o różnych gęstościach; formułuje prawo Archimedesa i stosuje je do porównywania sił wyporu; określa warunki pływania ciał; wyraża temperatury w skali Celsjusza i Kelvina; wyjaśnia zasadę skalowania termometru.
ROZDZIAŁ 3. Ruch Wymagania konieczne wyjaśnia na przykładach pojęcie względności ruchu; mierzy czas ruchu i drogę oraz zapisuje wyniki pomiarów w tabeli; określa tor wskazanego ruchu; wymienia cechy ruchu; wskazuje obiekty ruchome i nieruchome na niebie(w układzie laboratoryjnym); definiuje ruch jednostajny i jednostajnie zmienny; odróżnia prędkość średnią od prędkości chwilowej; oblicza prędkość, mając drogę i czas ruchu; odczytuje wartość prędkości z wykresu v(t); odczytuje przebytą drogę z wykresu x(t); oblicza przyspieszenie, mając zmianę prędkości i czas ruchu wskazuje przykłady ruchów jedno- stajnie zmiennych; rozpoznaje rodzaj ruchu na pod- stawie długości odcinków drogi przebytych w kolejnych jednakowych odstępach czasu; wymienia jednostki prędkości i jednostki przyspieszenia. stwierdza, że obrót sfery niebieskiej obserwujemy jako wynik obrotu Ziemi; *stwierdza, że sfera niebieska obraca się ze wschodu na zachód; omawia wpływ ruchu Ziemi na ruch ciał niebieskich w układzie laboratoryjnym. Wymagania podstawowe zamienia jednostki prędkości km/h na m/s i odwrotnie; określa układ odniesienia przy analizie ruchu; oblicza drogę znając prędkość i czas ruchu; sporządza wykres x(t) na podstawie tabeli; wyznacza prędkość średnią na podstawie pomiarów drogi i czasu; oblicza przyspieszenie na podstawie zamieszczonych w tabeli wartości prędkości i czasu; opisuje cechy prędkości i przyspieszenia; Wymagania rozszerzające
zamienia jednostki prędkości m/s na km/h; przedstawia grafi cznie zmianę położenia; *analizuje ruch ciał niebieskich na sferze niebieskiej; określa rodzaj ruchu na podstawie wykresu v(t) i x(t); oblicza prędkość na podstawie wy- kresu x(t); oblicza drogę w ruchu jednostajnym na podstawie wykresu v(t); wyznacza prędkość średnią na pod- stawie wykresu x(t); Wymagania dopełniające rysuje i analizuje wykresy v(t) i x(t) na podstawie pomiarów oraz treści zadań (dla kilku ciał); mając wykres v(t), oblicza drogę i rysuje wykres x(t); mając wykres x(t), oblicza prędkość i rysuje wykres v(t); wyznacza prędkość średnią na pod- stawie wykresu v(t) oraz na podstawie wykresu x(t); oblicza przyspieszenie, drogę, prędkość w ruchu jednostajnie zmiennym przekształcając wzory; odczytuje wartość prędkości z wykresu v(t); odczytuje przebytą drogę z wykresu x(t); oblicza przyspieszenie, mając zmianę prędkości i czas ruchu wskazuje przykłady ruchów jedno- stajnie zmiennych; rozpoznaje rodzaj ruchu na pod- stawie długości odcinków drogi przebytych w kolejnych jednakowych odstępach czasu; wymienia jednostki prędkości i jednostki przyspieszenia. stwierdza, że obrót sfery niebieskiej obserwujemy jako wynik obrotu Ziemi; *stwierdza, że sfera niebieska obraca się ze wschodu na zachód; omawia wpływ ruchu Ziemi na ruch ciał niebieskich w układzie laboratoryjnym. oblicza przyspieszenie na podstawie wykresu v(t); oblicza prędkość i drogę w ruchu jednostajnie zmiennym posługując się wzorami; stosuje pojęcie względności prędko- ści do analizy ruchu; oblicza wartość prędkości w różnych układach odniesienia; analizuje wykresy x(t) dla ruchu kilku ciał. oblicza drogę w ruchu jednostajnie zmiennym w kolejnych sekundach
ruchu; *na podstawie obrotowej mapy nieba odnajduje na niebie położenia obiektów; *odszukuje na niebie punkt południa, punkt północy, biegun niebieski, zenit, południk niebieski; *odczytuje, na podstawie mapy nieba, które obiekty są widoczne w danej chwili na niebie; *odszukuje na podstawie mapy położenie Wielkiego Wozu i Gwiazdy Polarnej (Biegunowej); * przygotowuje obrotową mapę nieba ustawiając godzinę i datę obserwacji. Oddziaływania a ruch Wymagania konieczne podaje na przykładach przyczyny zmiany prędkości ciała; wymienia rodzaje oporów ruchu; podaje sposób zmniejszania oporów ruchu; podaje przykłady skutków bezwładności ciał; wskazuje pożyteczne i szkodliwe skutki działania siły tarcia; określa zwrot siły tarcia; wskazuje przyczyny zmiany prędkości; podaje wzór na obliczanie wartości siły; określa jakim ruchem ciała spadają swobodnie; podaje przykłady potwierdzające słuszność III zasady dynamiki Newtona; oblicza przyspieszenie, mając masę ciała i wartość działającej siły. Wymagania podstawowe wskazuje warunek spoczynku oraz ruchu jednostajnego; podaje definicję siły i jednostki siły; wymienia przyczyny pojawiania się siły tarcia; określa ruch, jakim ciała spadają swobodnie, gdy oporu ośrodka nie możemy pominąć; opisuje i wyjaśnia zjawisko odrzutu; porównuje cechy sił wzajemnego oddziaływania ciał. Wymagania rozszerzające stosuje I zasadę dynamiki do określania ruchu lub spoczynku ciał;
wymienia rodzaje tarcia i podaje zależność siły tarcia od cech działającej siły; porównuje wartości sił tarcia korzystając z tabeli współczynników tarcia; określa ruch, jakim ciała spadają swobodnie, gdy oporu ośrodka nie możemy pominąć; opisuje i wyjaśnia zjawisko odrzutu; porównuje cechy sił wzajemnego oddziaływania ciał. określa ruch ciała pod działaniem stałej siły; oblicza czas swobodnego spadania ciał z podanej wysokości; oblicza prędkość końcową przy swobodnym spadaniu ciał; stosuje zasady dynamiki do wyjaśniania zjawisk (np. zjawiska odrzutu); przedstawia analizę treści zadania w formie rysunku lub tabeli; wskazuje siły powodujące ruch jednostajnie przyspieszony oraz jednostajnie opóźniony. Wymagania dopełniające przewiduje ruch ciał, korzystając z zasad dynamiki oraz bezwładności ciał oblicza prędkości ciał uzyskane w wyniku ich wzajemnego oddziaływania; oblicza wartość siły tarcia, mając współczynnik tarcia; stwierdza niezależność siły tarcia od wielkości powierzchni (wykonują pomiary potwierdzające to stwierdzenie); przewiduje i oblicza zmiany prędkości ciał stosując zasadę wzajemności oddziaływań; określa ruch ciała o podanej masie na podstawie wykresu F(t); oblicza przyspieszenie ciała i rysuje wykres a(t) na podstawie wykresu F(t); podaje sposób wyznaczania wartości przyspieszenia ziemskiego; przewiduje skutki wzajemnego oddziaływania ciał, obliczając działające siły; uwzględnia opory ruchu przy określaniu ruchu ciał; zauważa zależność między prędkością ciała a wartością oporów ruchu. Energia mechaniczna Wymagania konieczne wskazuje przykłady źródeł energii wykorzystywanych do wykonywania konkretnej pracy; wskazuje przykłady wykonanej pracy mechanicznej;
oblicza pracę znając wartość siły i przesunięcia, które ta siła spowodowała (wzajemnie równoległych); wymienia jednostki pracy, mocy i energii; definiuje moc jako szybkość wykonywanej pracy; oblicza moc, mając pracę i czas; wskazuje przykłady ciał, które mają energię kinetyczną; wskazuje przykłady ciał, które mają energię potencjalną; wskazuje związek między energią mechaniczną i możliwością wykonywania pracy; rozpoznaje przemiany energii mechanicznej zachodzące w przykładowych zjawiskach; wskazuje przykłady maszyn prostych. Wymagania podstawowe wskazuje przykłady, w których jest przesunięcie i na ciało działa siła a praca tej siły jest równa zero; oblicza wartość działającej siły, mając pracę i wartość przesunięcia; oblicza pracę, mając moc urządzenia i czas jego pracy; określa związek między pracą i zmianą energii ciała; oblicza energię kinetyczną, mając masę i prędkość ciała; oblicza energię potencjalną, mając masę i wysokość, na której ciało się znajduje; opisuje przemiany energii potencjalnej i kinetycznej ciała spadającego swobodnie; stosuje warunek równowagi do obliczania sił działających na dźwigni; wyjaśnia, dlaczego korzystając z maszyn prostych nie zyskujemy na pracy; wyjaśnia pojęcie sprawności maszyn. Wymagania rozszerzające wyjaśnia związek wartości energetycznej pokarmu z możliwością wykonywania pracy; oblicza pracę na podstawie wykresu zależności siły od przemieszczenia; oblicza moc, mając wartość przesunięcia, siłę i czas jej działania; oblicza wysokość, na którą wzniesie się ciało, mając jego prędkość początkową; oblicza prędkość spadającego swobodnie ciała, mając podaną zmianę wysokości; oblicza energię mechaniczną ciała na podstawie zmian wysokości;
określa zmianę energii kinetycznej przy zmianie prędkości; stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej do wyjaśniania przebiegu zjawisk; wyznacza sprawność maszyn; oblicza sprawność, mając pobraną energię i wykonaną pracę; oblicza wykonaną prac, mając sprawność urządzenia i dostarczoną energię. Wymagania dopełniające wskazuje siłę składową, która wykonuje pracę gdy siła działająca na ciało nie jest równoległa do przemieszczenia; rysuje wykres F(s) na podstawie wykresu W(s); oblicza moc, mając działającą siłę i prędkość ciała; stosuje zasadę zachowania energii do przewidywania zjawisk; wyznacza moc urządzenia; oblicza pracę na podstawie wykresu zależności działającej siły od wydłużenia sprężyny. Energia wewnętrzna Wymagania konieczne definiuje energię wewnętrzną; wskazuje zmianę temperatury jako sposób rozpoznawania zmian energii wewnętrznej; wskazuje przykłady przemiany energii mechanicznej w energię wewnętrzną; wskazuje różnicę temperatur jako warunek cieplnego przepływu energii; podaje przykłady dobrych i złych przewodników ciepła oraz ich zastosowania; na podstawie wartości ciepła właściwego substancji określa energię pobraną przy ogrzaniu 1 kg tej substancji o 1 stopień; przeprowadza pomiary potrzebne do obliczania zmian energii wewnętrznej; wskazuje sposoby zmian energii wewnętrznej; podaje temperaturę topnienia lodu i wrzenia wody w warunkach normalnych; wskazuje równość ciepła topnienia i krzepnięcia oraz ciepła parowania
i skraplania; wskazuje przykłady przekazywania energii przez konwekcję i przewodzenie. Wymagania podstawowe rozpoznaje skutki zmiany energii wewnętrznej ciała; opisuje na przykładach przemiany energii w ruchu z tarciem; opisuje mikroskopowy model przewodnictwa cieplnego ciał stałych; wyjaśnia mechanizm zjawiska konwekcji; oblicza zmianę energii wewnętrznej ciała, mając jego masę, zmianę temperatury i ciepło właściwe; wyjaśnia znaczenie w przyrodzie dużej wartości ciepła właściwego i ciepła parowania wody oraz ciepła topnienia lodu; korzystając z I zasady termodynamiki, oblicza zmiany energii wewnętrznej; wyjaśnia pojęcia ciepła topnienia i ciepła parowania; oblicza energię pobraną ( lub oddaną) w trakcie przemian fazowych; opisuje przemiany energii cieplnej w energię mechaniczną; odróżnia zjawiska, w których energia jest pobierana od zjawisk, w których jest oddawana. Wymagania rozszerzające opisuje i interpretuje pojęcie energii wewnętrznej i jej zmiany na gruncie modelu budowy materii; porównuje wartości ciepła pobranego i oddanego podczas cieplnego przepływu energii; korzysta z bilansu ciepła do obliczania masy ciała, zmian temperatury, ciepła właściwego; wyjaśnia, dlaczego topnienie i wrzenie ciał krystalicznych zachodzą w stałej temperaturze; wyznacza ciepło topnienia; odczytuje informacje z wykresu zależności zmian temperatury od dostarczonej energii do porównywania ciepła topnienia i ciepła właściwego; odczytuje informacje z wykresu zależności zmian temperatury od czasu; oblicza energię niezbędną do zmiany temperatury, uwzględniając przemiany fazowe; opisuje przemiany energii w silniku cieplnym.
Wymagania dopełniające planuje kolejność pomiarów i obliczeń podczas wyznaczania zmian ciepła podczas mieszania cieczy o różnych temperaturach; dobiera przyrządy pomiarowe, uwzględniając ich dokładność i zakres; wymienia przyczyny niedokładności wyników podczas analizowania bilansu ciepła; planuje kolejność pomiarów i obliczeń przy wyznaczaniu ciepła właściwego; oblicza temperaturę końcową, znając masę, ciepło właściwe i temperaturę początkową ciał przekazujących sobie ciepło; rysuje wykres zmian temperatury ciała zmieniającego stan skupienia; oblicza ciepło właściwe substancji na podstawie wykresu zależności zmian temperatury od dostarczonej energii. Fale mechaniczne Wymagania konieczne rozpoznaje zjawisko rozchodzenia się fal mechanicznych; rozpoznaje przykłady fal poprzecznych i podłużnych; wskazuje na przykładach zjawiska odbicia, załamania, przenikania, rozproszenia, nakładania i ugięcia fal; wśród ruchów okresowych rozpozna- je ruchy drgające; wyznacza amplitudę, okres drgań i częstotliwość w ruchu wahadła; wyznacza amplitudę, okres drgań i częstotliwość w ruchu ciężarka na sprężynie; podaje jednostki częstotliwości, okresu drgań, amplitudy; wskazuje przykłady drgań gasnących i drgań wymuszonych; wskazuje związek między wysokością dźwięku i częstotliwością; wskazuje przykłady rezonansu mechanicznego; wskazuje przykłady źródeł dźwięku; wskazuje sposoby ograniczania hałasu; wskazuje przykłady zjawiska echa i pogłosu; wytwarza dźwięki o różnej częstotliwości za pomocą dowolnego drgającego przedmiotu lub instrumentu muzycznego. Wymagania podstawowe wskazuje zjawiska potwierdzające, że fala jest sposobem przekazywania energii;
analizuje na przykładach siły działające na ciało poruszające się ruchem drgającym; stwierdza niezależność okresu drgań od amplitudy; porównuje okres drgań wahadeł o różnej długości; oblicza częstotliwość, mając dany okres drgań; oblicza długość fali, mając okres drgań i prędkość; wskazuje przedział częstotliwości dźwięków słyszalnych dla człowieka; podaje zastosowania ultra i infradźwięków; zauważa różnice między prędkościami dźwięku w różnych ośrodkach; podaje wpływ zmian długości struny na wysokość wydawanego dźwięku; wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie. Wymagania rozszerzające wskazuje zjawiska charakterystyczne dla ruchu falowego; podaje sposób odróżniania energii przenoszonej przez falę; podaje sposoby zmiany amplitudy drgań; oblicza długość fali, mając częstotliwość i prędkość; stosuje pojęcie rezonansu mechanicznego do wyjaśniania zjawisk; oblicza prędkość rozchodzenia się fali, mając długość i częstotliwość; oblicza częstotliwość fali o podanej długości; wskazuje sposoby zmian natężenia i częstotliwości dźwięku dla ciała drgającego; wskazuje źródła dźwięku w różnych instrumentach muzycznych. Wymagania dopełniające przewiduje warunki występowania zjawisk: interferencji, odbicia, ugięcia w ruchu falowym; na podstawie wykresu x (t) dla ruchu drgającego odczytuje i oblicza amplitudę, okres i częstotliwość; przewiduje zmiany okresu drgań wahadła przy zmianie jego długości oraz w czasie ruchu jednostajnie przyspieszonego (np. w windzie); opisuje przemiany energii kinetycznej i potencjalnej w czasie ruchu wahadła oraz w ruchu ciężarka na sprężynie; przewiduje wysokość i natężenie dźwięku na podstawie znanych cech ruchu drgającego. Światło
Wymagania konieczne wskazuje zjawiska zachodzące pod wpływem światła słonecznego; wskazuje przykłady potwierdzające, że światło przenosi energię; wskazuje przykłady źródeł i odbiorników światła; wskazuje zjawiska potwierdzające prostoliniowe rozchodzenie się światła; wskazuje przykłady potwierdzające, że rozgrzane ciała wysyłają promieniowanie; wskazuje różnice w pochłanianiu i odbijaniu światła przez ciała ciemne i jasne; zaznacza na rysunkach kąt padania, odbicia i załamania; ilustruje powstawanie cieni i półcieni; rozróżnia soczewki zbierające i rozpraszające; wskazuje praktyczne zastosowania soczewek; wykreśla dalszy bieg wiązki światła po odbiciu od zwierciadła płaskiego i sferycznego; wskazuje przykłady zastosowania zwierciadeł; wskazuje zjawiska potwierdzające, że światło białe jest mieszaniną barw; podaje wartość prędkości rozchodzenia się światła w próżni. Wymagania podstawowe omawia przemiany energii w przykładowych źródłach światła; wymienia rodzaje promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi; przedstawia graficznie prawo odbicia i załamania światła; wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca; wyjaśnia różnice między odbiciem i rozproszeniem światła; demonstruje zjawisko załamania światła (zmiany kąta załamania przy zmianie kąta padania); określa dalszy bieg światła napotykającego na swojej drodze ciała przezroczyste, nieprzezroczyste, o barwie ciemnej lub jasnej; posługuje się pojęciami ogniskowej i ogniska; wykreśla obrazy otrzymywane za pomocą soczewek; wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz na ekranie rysuje bieg promienia światła w pryzmacie; wykreśla obrazy otrzymywane za pomocą zwierciadeł; wskazuje, w jaki sposób zmienia się barwa światła w zależności od temperatury; stwierdza, że każde ciało wysyła promieniowanie podczerwone.
Wymagania rozszerzające przedstawia łańcuch przemian energetycznych podczas przekazywania energii za pomocą światła; wyjaśnia pojęcie kąta granicznego; podaje warunki całkowitego wewnętrznego odbicia; wskazuje rodzaj soczewek do korekcji krótkowzroczności i dalekowzroczności; opisuje budowę i działanie lupy, mikroskopu, lunety, teleskopu, projektora, aparatu fotografcznego; wyjaśnia zjawiska optyczne korzystając z praw rozchodzenia się światła; przewiduje barwę światła odbitego od przykładowego ciała oświetlonego światłem białym lub monochromatycznym. Wymagania dopełniające wykreśla bieg promieni świetlnych przy kilkakrotnej zmianie ośrodka; przewiduje bieg promieni po przejściu przez proste układy pryzmatów, soczewek i zwierciadeł; wyjaśnia zasadę działania światłowodu; wyjaśnia, dlaczego za pomocą lunety widzimy więcej szczegółów; przewiduje barwę otrzymaną w wyniku składania barw. Prąd elektryczny Wymagania konieczne wskazuje skutki przepływu prądu w przykładowych odbiornikach energii elektrycznej; podaje warunki niezbędne do przepływu prądu w obwodzie; buduje prosty obwód elektryczny na podstawie schematu; mierzy natężenie prądu posługując się amperomierzem; mierzy napięcie elektryczne posługując się woltomierzem; określa zależność natężenia prądu od napięcia i oporu; wymienia jednostki natężenia, napięcia, oporu wyznacza opór przewodnika, mierząc natężenie i napięcie; oblicza natężenie prądu, znając napięcie i opór; podaje sposoby bezpiecznego korzystania z energii elektrycznej; wskazuje przykłady zastosowania dobrych i złych przewodników prądu; określa sposób łączenia odbiorników w domowej instalacji elektrycznej; wyznacza moc prądu, mierząc napięcie i natężenie;
oblicza pracę prądu, mając moc odbiorników i czas ich pracy w kilowatogodzinach i dżulach. Wymagania podstawowe rysuje schematy prostych obwodów elektrycznych; włącza poprawnie do obwodu amperomierz i woltomierz; oblicza napięcie i natężenie prądu, mając opory odbiorników połączonych szeregowo i napięcie na źródle; omawia przemiany energii w odbiornikach energii elektrycznej; wskazuje sposób połączenia odbiorników tak, aby przez wszystkie z nich płynął prąd o tym samym natężeniu lub aby napięcie było jednakowe; wskazuje, od czego zależy wartość wydzielającego się ciepła w odbiornikach energii elektrycznej. Wymagania rozszerzające stosuje analogię hydrostatyczną do wyjaśniania zjawisk przepływu prądu; rysuje schematy szeregowego i równoległego łączenia odbiorników energii elektrycznej, uwzględniając poprawne włączanie amperomierzy i woltomierzy; sporządza wykres I(U) na podstawie pomiarów napięcia i natężenia, uwzględniając dokładności przyrządów pomiarowych; oblicza opór na podstawie wykresu I(U); stosuje zależność oporu przewodnika od rodzaju materiału, długości i przekroju przewodnika do obliczania oporu właściwego; oblicza napięcie i natężenie w obwodach rozgałęzionych; podaje sposób łączenia źródeł napięcia w celu zwiększenia napięcia lub wydłużenia czasu pracy; oblicza opór całkowity przy szeregowym i równoległym połączeniu odbiorników energii elektrycznej. Wymagania dopełniające mierzy natężenie prądu i napięcie elektryczne posługując się miernikiem uniwersalnym; dobiera do pomiarów amperomierze i woltomierze, uwzględniając ich zakres i dokładność; rysuje schematy obwodów mieszanych, uwzględniając poprawne włączanie mierników; *oblicza napięcie i natężenie w prostych obwodach mieszanych;
*wskazuje różnice między przewodnikami i półprzewodnikami; przewiduje zmianę oporu przy zmianach temperatury oraz przy zmianach długości i przekroju przewodnika; projektuje instalację elektryczną w zależności od posiadanego źródła i odbiornika. Elektromagnetyzm Wymagania konieczne wskazuje przykłady zjawisk wywołanych oddziaływaniami elektrycznymi; podaje ładunek elektronu jako ujemny, ładunek protonu jako dodatni; określa oddziaływanie ładunków jedno i różnoimiennych; podaje jednostkę ładunku elektrycznego jako wielokrotność ładunku elementarnego; przytacza prawo Coulomba; demonstruje zjawisko elektryzowania ciał przez tarcie; demonstruje zjawisko wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych; rysuje linie pola elektrycznego w pobliżu ładunku punktowego; opisuje budowę i działanie elektroskopu; podaje sposoby elektryzowania ciał; wskazuje ruch elektronów jako przyczynę elektryzowania ciał; podaje różnicę między ciałami naelektryzowanymi dodatnio i ujemnie; wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady elektryzowania ciał, skutki oraz zastosowania tego zjawiska; wskazuje przykłady uziemienia ciał wskazuje przykłady pola elektrycznego; podaje atom jako najmniejszą część pierwiastka; wymienia cząstki elementarne, z których zbudowany jest atom; podaje zasadę zachowania ładunku; wskazuje różnicę między atomem i jonem; podaje nośniki prądu w przewodnikach, cieczach i gazach; określa elektron jako najmniejszą porcję ładunku; wskazuje przykłady źródeł pola magnetycznego; podaje żelazo, kobalt i nikiel jako metale przyciągane przez magnes; określa oddziaływania między biegunami jedno i różnoimiennymi; opisuje budowę elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie; opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów i elektromagnesów; stwierdza, że biegunów magnetycznych nie można rozdzielić; wyjaśnia działanie kompasu; określa magnetyczne i geografczne bieguny Ziemi.
Wymagania podstawowe określa zależność siły działającej między ciałami posiadającymi ładunek od wartości ich ładunków i odległości między nimi; rysuje linie pola elektrycznego wytworzonego przez dwa różno i jednoimienne ładunki punktowe (naelektryzowane ciała); opisuje sposoby elektryzowania ciał przez przepływ, pocieranie i indukcję; opisuje, na czym polega uziemienie; wyjaśnia zasadę działania piorunochronu; wskazuje sposób podziału ładunku ciała na równe części; wyjaśnia mechanizm elektryzowania ciał stosując elektryczny model mikroskopowy oraz zasadę zachowania ładunku; stosując elektryczny model budowy materii wyjaśnia różnice między przewodnikami i izolatorami; stwierdza, że ładunek w polu elektrycznym ma energię; rysuje linie pola wokół magnesu demonstruje oddziaływanie igły magnetycznej z przewodem, w którym płynie prąd; wskazuje przyczyny przesyłania energii elektrycznej pod wysokim napięciem. Wymagania rozszerzające określa zmianę wartości i zwrotu siły działającej między ciałami naładowanymi przy zmianie ładunków (lub odległości); rozpoznaje znak ładunku na podstawie skutków oddziaływań; opisuje sposoby porównywania i pomiaru wartości ładunków; wyjaśnia stwierdzenie ładunek jest właściwością materii ; określa natężenie prądu jako szybkość przepływu ładunku; wskazuje przykłady ogniw galwanicznych; rysuje linie pola między dwoma magnesami; wyjaśnia działanie silnika prądu stałego; wyjaśnia mechanizm magnesowania stosując pojęcie domen ferromagnetycznych; określa zależności między polem elektrycznym i magnetycznym. Wymagania dopełniające przewiduje skutki oddziaływania ciał naelektryzowanych; stosuje prawo Coulomba, zasadę zachowania ładunku, elektryczny model budowy materii do opisywania
i przewidywania zjawisk elektrycznych; wyjaśnia brak sprzeczności w określeniu, że atom jest najmniejszą częścią, ale jest zbudowany z cząstek elementarnych; odróżnia pole centralne i jednorodne; wskazuje różnice i podobieństwa oraz zależności między polem elektrycznym i magnetycznym; stosuje mikroskopowy model magnesowania ciał do wyjaśniania zjawisk. określa magnetyczne i geografczne bieguny Ziemi. Fale elektromagnetyczne Wymagania konieczne stwierdza istnienie pola elektryczne- go statycznego wokół nieruchomego ładunku; definiuje przepływ prądu jako ruch ładunków; definiuje falę elektromagnetyczną jako rozchodzące się zmiany pola elektrycznego i magnetycznego; podaje wartość prędkości fali elektromagnetycznej w próżni; wskazuje przykłady fal elektromagnetycznych o różnych długościach; wskazuje przykłady odbicia i załamania fal elektromagnetycznych; wskazuje przykłady źródeł i odbiorników fal elektromagnetycznych; wskazuje przykłady zjawisk potwierdzających, że fale elektromagnetyczne przenoszą energię; wskazuje przykłady zjawisk potwierdzających falową naturę światła; wskazuje przykłady zastosowania mikrofal; wskazuje przykłady źródeł podczerwieni; wskazuje skutki działania promieniowania ultrafioletowego na organizm ludzki; opisuje wpływ promieniowania jonizującego na organizm ludzki; porównuje rozchodzenie się fal mechanicznych i elektromagnetycznych. Wymagania podstawowe wskazuje przepływ prądu jako źródło pola magnetycznego; wskazuje zmiany natężenia prądu w obwodzie jako źródło fali elektromagnetycznej; wymienia rodzaje fal elektromagnetycznych, porządkując je według długości; określa wpływ fal elektromagnetycznych na organizm ludzki; wyjaśnia, na czym polega świecenie substancji fluorescencyjnych;
odróżnia promieniowanie jonizujące od innych rodzajów fal elektromagnetycznych. Wymagania rozszerzające rozpoznaje zjawiska zachodzące podczas rozchodzenia się fal elektromagnetycznych o różnych długościach; stosuje pojęcie rezonansu do wyjaśniania odbioru fal elektromagnetycznych; określa falę elektromagnetyczną jako poprzeczną; wyjaśnia, na czym polega odbicie fal elektromagnetycznych od przewodników; wskazuje przykłady ugięcia fal elektromagnetycznych na przeszkodach; wyjaśnia rolę anten i przekaźników podczas przesyłania fal radiowych; określa anteny radarowe i satelitarne jako zwierciadła służące do wysyłania i odbioru fal. Wymagania dopełniające przewiduje skutki oddziaływania fal elektromagnetycznych na organizm ludzki; wyjaśnia zjawisko powstawania fali elektromagnetycznej podczas zamykania lub otwierania obwodu elektrycznego; przewiduje wpływ fal elektromagnetycznych na działanie odbiorników energii elektrycznej; rozróżnia modulację AM i FM.