Rynek odzieży i tekstyliów w Niemczech 2014-12-04 15:32:48
2 ANALIZA (listopad 2014) ANALIZA (listopad 2014) Rynek odzieży i tekstyliów w Niemczech Szkic branżowy Od 1970 roku niemiecka branża tekstylna i odzieżowa znajduje się w długotrwałej fazie zmian strukturalnych, której towarzyszy relatywne pogorszenie jej pozycji zarówno na światowym rynku branżowym, jak i na tle innych krajowych gałęzi przemysłu. Liczba przedsiębiorstw i zatrudnionych w tym sektorze od lat wykazuje tendencję spadkową. Liczba zakładów zmniejszyła się z 7 704 w roku 1970 do 545 w roku 2013, co oznacza spadek rzędu 93%. Zatrudnienie zostało zredukowane w tym samym okresie z 869 911 do 79 934, co oznacza 91-procentowy spadek. Wyniki te pokazują, że od 1970 roku z niemieckiego rynku tekstylnego i odzieżowego z ogólnej liczby przedsiębiorstw zniknęło dziewięć na dziesięć firm, a wraz z nimi proporcjonalnie taka sama liczba zatrudnionych. W nowych krajach związkowych proces adaptacji strukturalnej, uwarunkowany przejściem z gospodarki planowej na system gospodarki rynkowej, trwał zaledwie kilka lat. Od 1989 roku do tej pory tamtejszy przemysł tekstylny i odzieżowy odnotował również redukcję zatrudnienia do poziomu jednej dziesiątej względem okresu odniesienia. Przyczyną takiego spadku produkcji i liczby zatrudnionych w tej branży na terenie Niemiec jest, obok postępu w obszarze wydajności, również niesłabnąca w odniesieniu do produkcji, importu i eksportu internacjonalizacja przemysłu odzieżowego i tekstylnego. Kołem zamachowym tego trendu jest nacisk kosztowy, wywierany poprzez międzynarodową konkurencję, z którym przemysł odzieżowy próbuje sobie radzić, przenosząc zakłady produkcyjne w tańsze regiony naszego globu (przede wszystkim do Europy Środkowej i Wschodniej). Te przemiany uderzają głównie w zatrudnione kobiety, których udział wśród pracujących w tej branży jest stosunkowo wysoki (kobiety stanowią ok. 51% wszystkich zatrudnionych w przemyśle odzieżowym i tekstylnym, pracujących w pełnym wymiarze godzin i objętych obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym). Równocześnie jednak liczba zatrudnionych w przemyśle odzieżowym zagranicą odnotowuje silny wzrost (ok. 250 000 zatrudnionych) i jest ponad czterokrotnie wyższa od analogicznej liczby w odniesieniu do Niemiec (ok. 60 000). Trend przenoszenia produkcji za granicę nasila się również w przemyśle tekstylnym, który, będąc dostawcą przemysłu odzieżowego, wybiera lokalizacje położone blisko zakładów produkcyjnych. Ze względu na kapitałochłonność przemysłu tekstylnego inwestycje zagraniczne mają charakter długoterminowy. Jednak również przemysł odzieżowy, poprzez relatywnie krótkoterminowe inwestycje, związane z przesunięciem uszlachetniania biernego za granicę, wykazuje zwiększoną tendencję do angażowania swoich udziałów w przedsiębiorstwa zagraniczne, joint-ventures, udzielanie licencji i inwestycje bezpośrednie. Od końca lat 60. import, przede wszystkim z rejonów Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, doprowadził do zwiększenia konkurencji w wyniku napływu towarów oraz narastania nadwyżek importowych w bilansie handlowym sektora tekstylnego i odzieżowego (nadwyżka importowa w roku 2013: 12,3 mld EUR). Wraz z przystąpieniem nowych członków do Światowej Organizacji Handlu WTO (np. Chin w dn. 11.12.2001 r.) presja konkurencji przybrała jeszcze większy wymiar. Niskie koszty pracy w takich krajach, jak Indie, Chiny, Pakistan i Wietnam, a także na Ukrainie czy w Rumunii, oddziałują w znaczny sposób na wymagający dużego nakładu siły roboczej przemysł odzieżowy i produkty o standardowej jakości. Nawet po uwzględnieniu pozostałych czynników lokalizacji, takich jak produktywność, okres eksploatacji maszyn, infrastruktura komunikacyjna i dostępność materiałów, kraje te okazują się korzystniejsze pod względem kosztowym. Wzrost importu kompensowany jest zawartym w 1973 roku Porozumieniem Tekstylnym, które zostało kilkakrotnie przedłużone do roku 1994. Zawarcie porozumienia WTO w sprawie wyrobów włókienniczych oraz odzieżowych (ATC) podczas tzw. Rundy Urugwajskiej GATT (1994) ustanowiło aż do roku 2005 liberalizację wszystkich ograniczeń handlowych dla newralgicznych produktów tekstylnych i odzieżowych. Tym samym
3 handel tymi produktami pomiędzy członkami WTO stopniowo zaczął podlegać ogólnym postanowieniom GATT (1994). W reakcji na coraz większą konkurencję ze strony importu niemiecki przemysł tekstylny i odzieżowy w dobrym momencie rozpoczął intensyfikację eksportu na nowe rynki zbytu spoza UE, korzystając z zapoczątkowanego przez ATC globalnego otwarcia rynków odzieżowych i tekstylnych. Nie bez znaczenia jest coraz większa liczba konsumentów na świecie, dysponujących odpowiednimi środkami finansowymi. W ten sposób udało się zwiększyć w ciągu ostatnich 43 lat wskaźnik eksportu (tj. udział obrotów zagranicznych w całkowitym obrocie danego kraju), który wzrósł z 10% (1970) do 43,7% (2013). Jego udział całkowity w eksporcie w ramach wymiany handlowej wyniósł w 2013 roku 2,2%. Państwa członkowskie Unii Europejskiej są jednak bez wątpienia w dalszym ciągu najważniejszymi partnerami handlowymi przemysłu tekstylnego i odzieżowego. Około 75,8% całkowitej wartości eksportu trafia właśnie na rynki tych państw. Tuż za nimi plasują się pozostałe kraje europejskie z udziałem 12,2% oraz państwa azjatyckie, które osiągnęły udział 5,9%. To oznacza, że 88% wszystkich eksportowanych produktów znajduje klientów w Europie. W przypadku działalności importowej liderem jest Azja z udziałem wynoszącym 51,3%, następnie państwa członkowskie Unii Europejskiej, osiągające udział 31% i pozostałe kraje europejskie ze wskaźnikiem 13,7%. Poza państwami członkowskimi UE, do najważniejszych dostawców na rynek niemiecki należą w szczególności Chiny, Turcja oraz Bangladesz (udział importu w 2013 r. to odpowiednio 26,9%, 11% oraz 9,3%). W zakresie eksportu tekstyliów i odzieży (w ujęciu wartościowym) na arenie międzynarodowej Niemcy zajmują III miejsce za Chinami i Włochami. W przypadku tych samych kryteriów, ale dotyczących importu, Niemcy zajmują drugie miejsce na podium tuż za USA. Niemiecki przemysł tekstylny i odzieżowy, znajdujący się przede wszystkim w rękach średniej wielkości przedsiębiorców, jest czynnikiem gospodarczym o stosunkowo niewielkim znaczeniu w gospodarce narodowej. Jednakże po sektorze żywnościowym jest on drugą co do wielkości branżą artykułów konsumpcyjnych w Niemczech. Osiągając obroty rzędu ok. 16,7 mld euro, jej udział w obrotach przemysłu przetwórczego wyniósł w roku 2013 ok. 1%. Od przemysłu tekstylnego i odzieżowego zależą w sposób pośredni i bezpośredni miejsca pracy w innych gałęziach przemysłu; przemysł tekstylny i odzieżowy jest dostawcą np. do przemysłu motoryzacyjnego, farmaceutycznego i budowlanego w zakresie tekstyliów technicznych oraz wykonuje usługi dla innych sfer przemysłowych (np. budowa maszyn, przemysł chemiczny). Lokalizacja przemysłu tekstylnego i odzieżowego w Niemczech koncentruje się głównie w Bawarii, Badenii- Wirtembergii, Nadrenii Północnej-Westfalii, Saksonii i Turyngii, w szczególności w rejonie Jury Szwabskiej, Badenii Południowej, Górnej Frankonii, Szwabii, Nadrenii Dolnej, Westfalii Wschodniej, Münsterlandu, Wuppertalu, Vogtlandu, Górnołużyckiego Regionu Tekstylnego oraz Chemnitz/Zwickau. Perspektywy W roku 2013 krajowy przemysł tekstylny i odzieżowy odnotował w dużej mierze tendencję spadkową. Spadek dotyczył głównie obrotów, zatrudnienia, handlu zagranicznego i produkcji. Wzrost wystąpił jedynie w określonych obszarach handlu zagranicznego. Mimo to niemiecka federacja przemysłu tekstylnego Gesamtverband Textil + Mode dostrzega pozytywne symptomy odwilży : w kwietniu 2014 roku nastąpiła niewielka poprawa otoczenia koniunkturalnego branży tekstylno-odzieżowej. Zainteresowani liczą na fazę wzrostu, która pozytywnie odbije się również na poziomie zatrudnienia. W czerwcu 2014 roku odnotowano wzrost wskaźnika klimatu biznesowego ifo dla branży tekstylnej. Przedsiębiorstwa, które wzięły udział w badaniu, oceniały zarówno swoją aktualną sytuację ekonomiczną, jak i prognozy na kolejne sześć miesięcy jako bardziej niekorzystne w porównaniu z ubiegłym miesiącem. Wskaźnik klimatu biznesowego ifo dla branży odzieżowej odnotował spadek. Przebadane przedsiębiorstwa z tego sektora oceniały zarówno swoją aktualną sytuację ekonomiczną, jak i prognozy na kolejne sześć miesięcy jako bardziej niekorzystne w porównaniu z ubiegłym miesiącem.
4 Dynamika eksportu jest zróżnicowana. W grudniu 2013 roku wystąpił spadek w branży tekstylnej rzędu 0,5%, natomiast dla branży odzieżowej odnotowano wzrost w wysokości 2,1%. Globalny udział w eksporcie plasuje niemiecki przemysł tekstylny i odzieżowy w ścisłej czołówce. Sukcesy producentów tekstyliów i odzieży wydają się wynikać z wyraźnego wyprofilowania w zakresie mody, wzornictwa i stosunku ceny do jakości oraz grup docelowych. Wraz z zakończeniem obowiązywania Porozumienia Tekstylnego i daleko idącym zniesieniem ograniczeń wwozowych dla tekstyliów i odzieży z końcem 2004 roku zwiększyły się możliwości przemysłu odzieżowego w zakresie korzystania z przygotowawczych usług świadczonych przez podmioty zewnętrzne oraz procedur uszlachetniania. Po stronie sprzedaży nasiliła się jednak aktywność konkurencji. Miało to miejsce na rynku krajowym oraz rynkach eksportowych krajów uprzemysłowionych, które wcześniej w większym stopniu chroniły swoje rynki. Nadal będzie utrzymywać się, a nawet zwiększać nacisk na dopasowanie niemieckich przedsiębiorstw do panującej sytuacji. Przystąpienie Chin do WTO umożliwiło temu już wcześniej bardzo ważnemu graczowi rynku globalnego znacznie lepsze możliwości dostępu do rynków państw członkowskich WTO, a tym samym państw uprzemysłowionych. Znacznie wzrosła presja konkurencji ze strony towarów chińskich na rynkach krajowych i zagranicznych, a tendencja ta nadal będzie się nasilać. Aby ograniczyć nacisk wywierany przez import, UE i Chiny porozumiały się w 2005 roku w sprawie przywrócenia limitów dla najważniejszych kategorii tekstyliów do końca roku 2007. W odniesieniu do 2008 roku ustalono jedynie procedury nadzorowania importu bez konkretnych limitów. Tym samym już od 2009 roku nastąpiła prawie całkowita liberalizacja handlu tekstyliami i odzieżą. Jednakże także i Chiny muszą szerzej otworzyć swój ogromny rynek wewnętrzny, co dla niemieckich eksporterów oznaczałoby nowe możliwości zbytu. W roku 2013 eksport do Chin wzrósł, w porównaniu z rokiem ubiegłym, o 6,5%. Niemiecki eksport branży tekstylnej i odzieżowej prezentuje się nader skromnie w zestawieniu z dostawami z Państwa Środka: dostawy z Niemiec wynoszą około 3,9% obrotów tego, co jest importowane z Chin do Niemiec. Niemiecka branża tekstylna i odzieżowa będzie musiała skoncentrować swoje atuty właśnie na tym obszarze. Zgodnie z prezentacją Gesamtverband textil + mode branża obrała kierunek międzynarodowy i próbuje zachować globalną konkurencyjność poprzez ekspansje na nowe rynki zbytu. Silne i innowacyjne marki oraz rozwiązania wzornicze niemieckich przedsiębiorstw tego sektora cieszą się popytem na całym świecie, stając się gwarantem sukcesu handlu zagranicznego, któremu przypisywana jest kluczowa rola w rozwoju branży. Prowadzone inwestycje obejmują również obszar badań i rozwoju. Ze względu na swoją elastyczność i siłę innowacji udało się rozwinąć pozycję rynkową przemysłu tekstylnego jako przyszłościowego obszaru gospodarki, np. w zakresie tekstyliów technicznych, a także zwiększyć udział w eksporcie. Tekstylia techniczne, którym przypisywany jest największy potencjał wzrostowy w przyszłości, osiągnęły ponad 19% udział w łącznym eksporcie tekstyliów. Dzięki nim przemysł tekstylny staje się bardziej niezależny od dyktowanych przez modę krótkoterminowych wahań popytu. Podstawowe dane branży tekstylnej i odzieżowej w mln EUR 2000 2009 2010 2011 2012 2013 Zmiany w porównaniu z rokiem ubiegłym % 2012/2013 Obroty 26 409,4 14 630,5 16 101,7 17 171,4 16 953,5 16 744,5-1,2 Produkcja 16 375,2 9 958,6 11 057,1 11 809,3 11 121,6 11 074,5-0,4
5 Import 31 730,1 30 050,6 32 756,3 37 627,2 35 764,8 36 571,3 2,3 Eksport 18 943,2 20 624,6 22 165,7 24 577,3 23 986,7 24 217,1 1,0 Nadwyżka importu 12 786,9 9 426,0 10 590,6 13 049,9 11 778,1 12 354,2 4,9 Liczba zatrudnionych 185 195 83 197 80 985 81 683 81 565 79 934-2,0 Źródło: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii
6