PRAWO GOSPODARCZE I HANDLOWE Paweł Błaszczyk Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę handlową w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia Wydawnictwo C.H. Beck
PRAWO GOSPODARCZE I HANDLOWE Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę handlową w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia
Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa handlowego: S. Sołtysiński (red.) PRAWO SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH. TOM 17a i 17b System Prawa Prywatnego S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. KOMENTARZ. TOM I V, wyd. 2 Du e Komentarze Becka J. Bieniak i in. KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH Du e Komentarze Becka. Edycja limitowana S. Włodyka (red.) PRAWO UMÓW HANDLOWYCH. TOM 5, wyd. 3 System Prawa Handlowego A. Szumański (red.) ARBITRAŻ HANDLOWY. TOM 8 System Prawa Handlowego S. Gurgul PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd. 8 Du e Komentarze Becka E. Skibińska KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. EDYCJA CZWARTA Kodeks System www.sklep.beck.pl
Paweł Błaszczyk Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę handlową w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia
Seria Prawo Gospodarcze i Handlowe pod redakcj¹ Profesora Stanis³awa W³odyki Redaktor prowadz¹cy: Natalia Adamczyk Wydanie publikacji zosta³o dofinansowane przez Kancelariê Adwokacko-Radcowsk¹ B³aszczyk i Partnerzy Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-3093-8 ISBN ebook 978-83-255-3094-5
Mojemu Tacie
Spis treści Wprowadzenie... XIII Wykaz skrótów... XVII Literatura... XXI Rozdział I. Zagadnienia ogólne... 1 1. Ogólna charakterystyka odpowiedzialności cywilnej za procesy łączenia się, podziału i przekształcenia spółki handlowej... 1 1.1. Pojęcie odpowiedzialności cywilnej... 1 1.2. Pojęcie osoby działającej za spółkę handlową... 7 1.3. Łączenie się, podział i przekształcanie spółek handlowych a pojęcie procesów restrukturyzacyjnych... 11 2. Polskie regulacje prawne w zakresie odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę handlową w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia... 17 2.1. Regulacje Kodeksu handlowego z 1934 r.... 17 2.2. Regulacje Kodeksu spółek handlowych z 2000 r.... 20 2.2.1. Uwagi ogólne... 20 2.2.2. Wpływ prawa Unii Europejskiej na treść regulacji... 22 2.2.3. Regulacje odpowiedzialności za procesy łączenia się i podziału spółki... 26 2.2.4. Regulacja odpowiedzialności za proces przekształcenia spółki... 30 2.2.5. Zakres stosowania przepisów Kodeksu cywilnego z 1964 r. 34 2.3. Rola przepisów pozakodeksowych... 37 2.3.1. Stosowanie art. 98 OfertaPublU... 38 2.3.2. Stosowanie art. 114 i n. KP... 43 2.3.3. Stosowanie art. 4a RachU... 45 2.3.4. Rola innych przepisów pozakodeksowych... 49 Rozdział II. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia uwagi prawno-porównawcze... 51 1. Uwagi ogólne... 51 2. Prawo niemieckie... 53 2.1. Źródła regulacji... 53 2.2. Zakres odpowiedzialności... 54 2.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności... 58 2.4. Zasady dochodzenia roszczeń... 59 VII
Spis treści 3. Prawo francuskie... 60 3.1. Źródła regulacji... 60 3.2. Zakres odpowiedzialności... 62 3.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności... 65 3.4. Zasady dochodzenia roszczeń... 67 4. Prawo Wielkiej Brytanii... 69 4.1. Źródła regulacji... 69 4.2. Zakres odpowiedzialności... 72 4.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności... 76 4.4. Zasady dochodzenia roszczeń... 77 5. Prawo USA... 78 5.1. Źródła regulacji... 78 5.2. Zakres odpowiedzialności... 81 5.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności... 83 5.4. Zasady dochodzenia roszczeń... 86 Rozdział III. Charakter prawny i znaczenie odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę... 89 1. Uwagi ogólne... 89 2. Odszkodowawczy charakter odpowiedzialności... 91 3. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę a odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa... 92 3.1. Potrzeba i kryterium kwalifikacji... 92 3.2. Kontraktowy charakter odpowiedzialności wobec spółki... 98 3.3. Sui generis charakter odpowiedzialności wobec wspólników i osób trzecich... 105 4. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę na tle rodzajów odpowiedzialności w spółkach handlowych... 108 4.1. Klasyfikacje odpowiedzialności w spółkach handlowych... 108 4.2. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w świetle kryterium podmiotowego... 113 4.3. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w świetle kryterium przedmiotowego... 116 4.4. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w świetle kryterium charakteru prawnego odpowiedzialności... 117 5. Celowość szczególnej regulacji odpowiedzialności cywilnej za procesy łączenia się, podziału i przekształcenia spółki handlowej... 119 Rozdział IV. Zakres podmiotowy i przedmiotowy odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę... 129 1. Zakres podmiotowy odpowiedzialności... 129 1.1. Uwagi ogólne... 129 1.2. Osoby ponoszące odpowiedzialność... 133 1.2.1. Indywidualny charakter odpowiedzialności... 133 1.2.2. Osoby odpowiedzialne za procesy łączenia się i podziału spółki... 134 VIII
Spis treści 1.2.2.1. Osoby odpowiedzialne w spółkach kapitałowych... 134 1.2.2.2. Osoby odpowiedzialne w łączących się spółkach osobowych... 145 1.2.3. Osoby odpowiedzialne za proces przekształcenia spółki... 152 1.2.3.1 Uwagi ogólne... 152 1.2.3.2. Problem odpowiedzialności prokurentów spółek... 154 1.2.3.3. Problem odpowiedzialności członków organów nadzorczych i kontrolnych spółek... 155 1.2.3.4. Problem odpowiedzialności tzw. rzekomych reprezentantów spółki... 158 1.3. Osoby uprawnione do naprawienia szkody... 159 1.3.1. Osoby uprawnione w procesach łączenia się i podziału spółki... 159 1.3.2. Osoby uprawnione w procesie przekształcenia spółki... 168 2. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności... 171 2.1. Uwagi ogólne... 171 2.2. Zdarzenie wywołujące szkodę... 174 2.3. Szkoda... 176 2.3.1. Charakterystyka szkody objętej odpowiedzialnością osób działających za spółkę... 176 2.3.2. Szkoda spółki a szkoda jej wspólników... 182 2.4. Związek przyczynowy... 191 Rozdział V. Konstrukcja prawna odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę... 197 1. Uwagi ogólne... 197 2. Bezprawne działanie lub zaniechanie... 199 2.1. Charakter bezprawności w ramach odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę... 199 2.2. Przesłanki bezprawności... 201 2.2.1. Sprzeczność z prawem lub postanowieniami umowy albo statutu spółki... 201 2.2.2. Bezprawność a niedołożenie wymaganej staranności... 206 2.2.3. Zastosowanie art. 484 KSH... 213 2.2.4. Rola zasad ładu (nadzoru) korporacyjnego (corporate governance)... 219 3. Zasada odpowiedzialności... 227 3.1. Wina... 227 3.1.1. Zakres zastosowania zasady winy w ramach odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę... 227 3.1.2. Pojęcie winy osoby działającej za spółkę... 232 3.1.3. Wina osoby działającej za spółkę a bezprawność... 234 3.1.4. Postacie winy osoby działającej za spółkę... 241 3.1.4.1. Uwagi ogólne... 241 3.1.4.2. Wina umyślna... 242 3.1.4.3. Wina nieumyślna... 243 IX
Spis treści X 3.2. Miernik staranności... 246 3.2.1. Pojęcie i zakres zastosowania szczególnego miernika staranności w ramach odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę... 246 3.2.2. Problem miernika staranności w ramach odpowiedzialności z art. 568 KSH... 249 3.2.2.1. Zastosowanie miernika staranności z art. 293 2 i art. 483 2 KSH... 249 3.2.2.2. Zastosowanie mierników staranności z art. 355 1 i 2 KC... 253 3.2.3. Treść szczególnego miernika staranności... 258 3.2.4. Problem skutków prawnych naruszenia szczególnego miernika staranności... 263 3.3. Przesłanki ekskulpacyjne... 273 3.4. Przesłanki ekskulpacyjne a działanie w granicach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego... 281 3.5. Ciężar dowodu... 288 3.6. Odpowiedzialność solidarna... 291 Rozdział VI. Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych... 297 1. Wniesienie powództwa odszkodowawczego... 297 1.1. Dojście do skutku połączenia, podziału lub przekształcenia spółki a dopuszczalność wniesienia powództwa... 297 1.2. Właściwość sądu i trybu postępowania... 301 1.2.1. Powództwo dotyczące szkód w procesie łączenia się i podziału spółki... 301 1.2.2. Powództwo dotyczące szkód w procesie przekształcenia spółki... 304 1.2.3. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym... 306 1.3. Uchwała w sprawie dochodzenia roszczeń przez spółkę... 311 1.4. Zastosowanie powództwa w trybie tzw. actio pro socio... 317 1.5. Wniesienie powództwa na zasadach ogólnych... 321 2. Ochrona osób działających za spółkę przed nieuzasadnionym wniesieniem powództwa... 324 2.1. Uwagi ogólne... 324 2.2. Kaucja na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu.. 327 2.2.1. Ustanowienie kaucji... 327 2.2.2. Skutki ustanowienia kaucji... 331 2.3. Odpowiedzialność cywilna powoda za nieuzasadnione wniesienie powództwa... 333 3. Przesłanki negatywne powództwa odszkodowawczego... 338 3.1. Przedawnienie roszczeń... 338 3.2. Zwolnienie od odpowiedzialności... 345 3.2.1. Uwagi ogólne... 345 3.2.2. Ograniczenia dopuszczalności zwolnienia od odpowiedzialności... 347
Spis treści 3.2.3. Problem dopuszczalności zwolnienia od odpowiedzialności w umowie lub statucie spółki... 351 3.2.4. Zwolnienie od odpowiedzialności a udzielenie absolutorium... 353 Zakończenie... 363 Indeks rzeczowy... 371 XI
Wprowadzenie W spółkach prawa handlowego, a w szczególności w spółkach typu kapitałowego, można zaobserwować ścieranie się rozmaitych, często przeciwstawnych interesów. Wynika to z rozbieżności oczekiwań tzw. aktorów korporacyjnych, takich jak spółka, wspólnicy (jej ekonomiczni właściciele), osoby zarządzające oraz wierzyciele. Napięcia i ewentualne konflikty powstają zarówno pomiędzy spółką oraz jej wspólnikami albo wierzycielami, jak i pomiędzy samymi wspólnikami przede wszystkim, gdy pozycja jednego z nich jest dominująca względem pozostałych. Cechą wspólną płaszczyzn potencjalnych sporów jest występowanie w nich: po jednej stronie podmiotów decydujących w sprawach spółki, a po drugiej stronie podmiotów pozbawionych większego wpływu na sprawy spółki. W spółkach kapitałowych odzwierciedleniem tej prawidłowości jest rozbieżność interesów, która może wystąpić na osi: wspólnicy spółki osoby zarządzające. Napięcia pomiędzy tymi podmiotami stanowią konsekwencję wyraźnego oddzielenia w spółkach typu kapitałowego funkcji menedżerskich od funkcji właścicielskich, zgodnie z wyróżnianą w doktrynie zasadą rozdzielności kapitału od zarządzania 1. Zasygnalizowane konflikty interesów są szczególnie widoczne w ramach procesów łączenia się, podziału i przekształcania spółek, które w niniejszym opracowaniu zostały określone zbiorczym mianem procesów restrukturyzacyjnych. Instytucje prawne Tytułu IV KSH wykraczają poza zwykły zakres funkcjonowania spółek handlowych, skutkując istotnymi zmianami co do formy prawnej prowadzonej przez nie działalności i wiążąc się niejednokrotnie z doniosłymi konsekwencjami finansowymi dla spółek, ich wspólników i pośrednio wierzycieli. W efekcie, wystąpienie jakichkolwiek nieprawidłowości w postępowaniu osób przeprowadzających procesy restrukturyzacyjne naraża aktorów korporacyjnych na poniesienie znaczących szkód. Potencjalnie poszkodowanymi są głównie wspólnicy mniejszościowi, niemający decydującego wpływu na przemiany ustrojowe spółek i uzależnieni w tym zakresie od sposobu działania osób zarządzających. Dlatego też, w praktyce przeobrażeń prawno-ustrojowych spółek bardzo istotne znaczenie ma odpowiednie zabezpieczenie interesów uczestniczących w nich podmiotów. O doniosłości tej problematyki świadczy również jej wyraźne uregulowanie w prawie Unii Europejskiej. Zważywszy że przygotowanie i przeprowadzenie postępowań restrukturyzacyjnych niemal w całości przynależy do kompetencji zarządców a przyznanie wspólnikom prawa do podjęcia ostatecznej decyzji w tym zakresie nie zawsze jest wystarczającym zabezpieczeniem przed nadużyciami jednym z filarów ochrony prawnej interesów wspólników 1 Zob. A. Szumański, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. I, Komentarz do artykułów 1 150, Warszawa 2001, s. 45. XIII
Wprowadzenie w omawianych procesach jest instytucja odpowiedzialności cywilnej funkcjonariuszy spółki. Odpowiedzialność ta ma charakter odszkodowawczy i w świetle polskiego prawa ponoszona jest przez osoby zarządzające i nadzorujące w spółkach kapitałowych oraz przez wspólników prowadzących sprawy spółek osobowych. Obie te kategorie osób zwane są łącznie w niniejszej pracy osobami działającymi za spółkę lub menedżerami spółki. Odpowiedzialność cywilna za procesy łączenia się, podziału i przekształcania spółek handlowych nie została jak dotąd poddana systemowemu omówieniu w polskim piśmiennictwie. Większość publikacji w tym zakresie obejmuje albo całość problematyki odpowiedzialności cywilnoprawnej w spółkach 2 lub wybrane jej przypadki normatywne 3, albo całość zagadnień związanych z procesami restrukturyzacyjnymi spółek 4, względnie prezentację jednego z nich 5. Instytucje prawne dotyczące wyłącznie odpowiedzialności cywilnej za łączenie się, podział i przekształcanie spółek są w tych opracowaniach jedynie fragmentem znacznie obszerniejszych rozważań. Mając na uwadze, że unormowania Tytułu IV KSH obowiązują dopiero od 2001 r. i w większości nie występowały w poprzednio obowiązującej regulacji polskiego prawa spółek, poglądy doktryny i orzecznictwo sądowe ukształtowane na tle przepisów Kodeksu handlowego jedynie w ograniczonym zakresie znajdują zastosowanie do nowego ustawodawstwa. W szczególności dotyczy to całkowicie nieznanych w poprzednim stanie prawnym norm wynikających z art. 512, 526, 548 i 568 KSH, które są zasadniczym przedmiotem oceny w niniejszym opracowaniu. Istotnym novum tych regulacji jest umożliwienie na ich podstawie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez wspólników (akcjonariuszy) spółek, a z mocy art. 568 KSH także przez wierzycieli, bezpośrednio od osób zarządzających. Tak określony zakres podmiotowy stanowi nową jakość w stosunku do innych przypadków normatywnych odpowiedzialności cywilnej funkcjonariuszy spółek handlowych, w których podmiotami uprawnionymi są na ogół wyłącznie spółki, nie zaś ich wspólnicy. Prowadzone rozważania dotyczą ponadto odpowiedzialności wynikającej z art. 293 i 483 KSH. Uzasadniony jest pogląd, że zakres zastosowania tych norm obejmuje nie tylko instytucje prawne Tytułu III KSH, ale również łączenie się, podział i w zakresie niewyłączonym przez art. 568 KSH przekształcanie spółek. Konstrukcja prawna art. 293 i 483 KSH oraz art. 512, 526, 548 i 568 KSH jest niemal tożsama i w przedstawionych wywodach przepisy te zostały ujęte jako jednolite unormowanie odpowiedzialności cywilnoprawnej za procesy restruktury- 2 Zob. T. Siemiątkowski, Odpowiedzialność cywilnoprawna w spółkach kapitałowych, Warszawa 2007. 3 Zob. K. Bilewska, Dochodzenie roszczeń spółki kapitałowej przez jej wspólników (actio pro socio), Warszawa 2008. 4 Zob. A. Kidyba (red.), A. Witosz, Łączenie, podział i przekształcanie spółek, Biblioteka Prawa Spółek, t. IV, Warszawa 2007; Z. Majkut, Łączenie się, podział i przekształcanie spółek prawa handlowego. Studium prawne, ekonomiczne i edukacyjne, Toruń 2007. 5 Zob. G. Miś, Przekształcanie spółek handlowych, Warszawa 2005; A. Stępień, Przekształcenia spółek handlowych, Warszawa 2005; M. Borkowski, Łączenie się spółek akcyjnych, Warszawa 2001; P. Pinior, Podział spółek kapitałowych w prawie polskim i niemieckim, Warszawa 2003. XIV
Wprowadzenie zacyjne, na podstawie którego uprawnionymi do roszczeń odszkodowawczych są zarówno wspólnicy spółek, jak też same spółki i w określonym zakresie osoby trzecie. Wypada podkreślić, że analiza zawarta w niniejszej pracy dotyczy wyłącznie odpowiedzialności osób działających za spółkę, z pominięciem innych przypadków odpowiedzialności cywilnej w procesach restrukturyzacyjnych. Nie zostały poddane omówieniu przepisy o odpowiedzialności ponoszonej przez spółkę (art. 509 3, art. 544 3 i art. 516 17 3 KSH) oraz biegłego rewidenta (art. 513, 527, 549 i 568 2 KSH). Argumentem przemawiającym za ograniczeniem ram tematycznych opracowania do odpowiedzialności jedynie menedżerów spółek są znaczące odmienności konstrukcyjne pomiędzy art. 293, 483, 512, 526, 548 i 568 KSH a wymienionymi wyżej regulacjami. Istotne jest również, że prowadzone rozważania zostały skoncentrowane na odpowiedzialności osób podejmujących w procesach restrukturyzacyjnych określone działania lub zaniechania albo osób mających taką możliwość, i odpowiadających za powstałe w tych procesach szkody. Poza zakresem omówienia pozostaje natomiast problematyka odpowiedzialności za zobowiązania restrukturyzowanych spółek, a w tym subsydiarna odpowiedzialność wspólników łączących się lub podlegających przekształceniu spółek osobowych. Zasadniczym celem pracy jest określenie charakteru i konstrukcji prawnej odpowiedzialności cywilnej w procesach restrukturyzacyjnych. Artykuł 512, 526, 548 i 568 KSH wprowadzają do polskiego prawodawstwa autonomiczne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej funkcjonariuszy spółek. Zważywszy że osobami uprawnionymi na podstawie tych przepisów są wspólnicy (akcjonariusze) spółek, a podmiotami zobowiązanymi są członkowie władz spółek, w prezentowanych regulacjach doszło niejako do przełamania wyróżnianej w spółkach kapitałowych zasady rozdzielności kapitału od zarządzania. Co więcej, normy te umożliwiają dochodzenie roszczeń także wspólnikom łączących się lub przekształcanych spółek osobowych oraz, zgodnie z art. 568 KSH, określają obowiązek odszkodowawczy w stosunku do osób trzecich, takich jak np. wierzyciele spółek. Z tych względów oraz wobec swoistej konstrukcji prawnej omawianych regulacji, która w części zbliżona jest do odpowiedzialności deliktowej z art. 415 i n. KC, w części zaś do odpowiedzialności kontraktowej z art. 471 i n. KC, odpowiedzialność osób działających za spółkę w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia uznano w niniejszym opracowaniu za rozwiązanie sui generis na tle innych polskich przepisów o odpowiedzialności cywilnoprawnej. Za postawioną tezą przemawia także szczególnie określony zakres przedmiotowy tych norm oraz ich autonomiczny termin przedawnienia roszczeń. Wydaje się natomiast, że odpowiedzialność z art. 293 i 483 KSH nie ma sui generis charakteru prawnego, lecz odmiennie niż art. 512, 526, 548 i 568 KSH przynależy do kategorii odpowiedzialności kontraktowej. Celem opracowania jest także rozstrzygnięcie wielu zagadnień szczegółowych, związanych przede wszystkim z jej zakresem podmiotowym i przedmiotowym oraz zasadami dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Określenia wymaga m.in., kto ponosi odpowiedzialność i za co odpowiada oraz jakie są zasady wnoszenia powództw odszkodowawczych, ochrony osób pozwanych i zwolnienia od obowiązku naprawienia szkody. Kwestie te mają doniosłe znaczenie dla praktyki XV
Wprowadzenie stosowania analizowanych przepisów i niewątpliwie składają się na ich całościową prezentację. Jednym z najbardziej spornych zagadnień jest ustalenie skutków prawnych naruszenia miernika staranności. Dyskusyjne jest bowiem, czy niedochowanie standardów w tym zakresie stanowi podobnie jak np. w prawie niemieckim, amerykańskim lub francuskim o bezprawności postępowania menedżera spółki, czy też dotyczy wyłącznie oceny jego zawinienia. Cenne są również wykraczające w istotnej mierze poza zakres unormowań Kodeksu spółek handlowych rozważania dotyczące tzw. szkody pośredniej wspólników, zakresu pojęcia winy osoby działającej za spółkę oraz przesłanek ekskulpacyjnych. Włączenie tych zagadnień, poruszanych dotąd głównie na tle ogólniejszej perspektywy regulacji Kodeksu cywilnego, było podyktowane ich ważką rolą dla odpowiedzialności cywilnej w procesach restrukturyzacyjnych i posłużyło do wyprowadzenia ciekawych wniosków mających zastosowanie do prawa spółek. W opracowaniu wykorzystano przede wszystkim metodę dogmatyczną oraz prawno-porównawczą. Wyprowadzone wnioski oparto na wykładni przepisów prawnych, dorobku polskiej doktryny i orzecznictwie sądowym. W mniejszym natomiast stopniu odwołano się do metody historycznej i empirycznej, zważywszy że omawiane regulacje Kodeksu spółek handlowych nie miały swoich odpowiedników w ramach Kodeksu handlowego, a praktyka ich stosowania jest jak dotąd niewielka. Istotne znaczenie dla prowadzonych badań miała analiza prawno-porównawcza, a w szczególności nawiązania do prawa Unii Europejskiej oraz systemów prawnych państw, w których przyjęto inne niż w Polsce modele odpowiedzialności cywilnej za procesy restrukturyzacyjne spółek handlowych. Szerokie spojrzenie na tematykę pracy pozwoliło ustrzec się schematycznego, zdeterminowanego wyłącznie rodzimymi regulacjami, postrzegania odpowiedzialności cywilnej menedżerów. Niniejsza praca została sporządzona na podstawie rozprawy doktorskiej przygotowanej i obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Promotorem rozprawy był Prof. dr hab. Andrzej Szumański, któremu bardzo dziękuję za okazaną pomoc, życzliwość i inspirację naukową. Składam również podziękowania recenzentom rozprawy doktorskiej Prof. dr. hab. Wojciechowi Katnerowi i Prof. dr. hab. Wojciechowi Pyziołowi za udzielenie cennych wskazówek i wartościowych uwag, które umożliwiły mi poprawienie pierwotnej wersji opracowania. Warszawa, sierpień 2011 r. Autor XVI
1. Źródła prawa Wykaz skrótów AktG.............. Das Aktiengesetz z 6.9.1965 r. (BGBL I 1965, s. 1089) CA 2006........... Companies Act z 8.11.2006 r. C. com............ Code de commerce z 24.7.1966 r. (La loi n o 66 537) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KH............... rozporządzenie Prezydenta RP z 27.6.1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC.............. ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KSH.............. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) OfertaPublU........ ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz.U. Nr 184, poz. 1539 ze zm.) PrBank............ ustawa z 19.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) RachU............ ustawa z 29.10.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) Szósta Dyrektywa... Szósta Dyrektywa Rady z 17.12.1982 r. dotycząca podziału spółek akcyjnych (Dz.Urz. UE L 378 z 31.12.1982 r., s. 47) Trzecia Dyrektywa... Trzecia Dyrektywa Rady z 9.10.1978 r. dotycząca łączenia się spółek akcyjnych (Dz.Urz. UE L 295 z 20.10.1978 r., s. 36) TFUE............. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana (Dz.Urz. UE C 83 z 30.3.2010 r., s. 47) TWE.............. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 25.3.1957 r. (Dz.Urz. UE C 224 z 31.8.1992 r., s. 1) Umw. G........... niemiecka ustawa z 28.10.1994 r. o przekształcaniu podmiotów prawnych Umwandlungsgesetz (BGBL 1994 I, s. 3210) XVII
Wykaz skrótów 2. Organy i instytucje ETS.............. Europejski Trybunał Sprawiedliwości SA................ Sąd Apelacyjny SN............... Sąd Najwyższy 3. Publikatory i czasopisma Biul. SN........... Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U.............. Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE......... Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Gl................. Glosa KPP.............. Kwartalnik Prawa Prywatnego MoP.............. Monitor Prawniczy NP................ Nowe Prawo OSA.............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN.............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP............ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSP.............. Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA........... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Pal................ Palestra PiP............... Państwo i Prawo PPH.............. Przegląd Prawa Handlowego Prok. i Pr. wkł...... Prokuratura i Prawo wkładka Pr. Sp.............. Prawo Spółek PUG.............. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego TPP............... Transformacje Prawa Prywatnego 4. Inne skróty art................ artykuł cz................. część lit................. litera m.in............... między innymi n.................. następny (-a, -e) np................. na przykład Nr................ numer oprac.............. opracowanie niepubl............. niepublikowany (-a, -e) pkt............... punkt por................ porównaj poz................ pozycja red................ redakcja XVIII
Wykaz skrótów s.................. strona sp. z o.o........... spółka z ograniczoną odpowiedzialnością t.................. tom tekst jedn........... tekst jednolity tj................. to jest tzn................ to znaczy UE............... Unia Europejska ust................ ustęp v................. versus w zw.............. w związku wyd............... wydanie zd................. zdanie ze. zm............. ze zmianami zob................ zobacz XIX