Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Użytkowania Lasu, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz Polskie Towarzystwo Ergonomiczne - Oddział Poznański KONFERENCJA KATEDR JEDNOIMIENNYCH Znaczenie użytkowania lasu w gospodarce leśnej XXI wieku Abstrakty Leśny Ośrodek Szkoleniowy w Puszczykowie 31 maja - 1 czerwca 2016 r.
KOMITET ORGANIZACYJNY: dr hab. Marcin Jakubowski przewodniczący mgr inż. Joanna Skonieczna sekretarz prof. dr hab. Witold Pazdrowski, dr hab. Witold Grzywiński, dr hab. Tomasz Jelonek, dr hab. Piotr S. Mederski, dr hab. Jarosław Szaban, dr hab. Arkadiusz Tomczak, dr inż. Mariusz Bembenek, mgr inż. Martyna Rosińska, mgr Karolina Szczepańska Giefing, inż. Tadeusz Gałan KATEDRA UŻYTKOWANIA LASU Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71 A, 60-625 Poznań tel. +48 61 848 77 54 Skład: Martyna Rosińska i Joanna Skonieczna Za treść merytoryczną prezentowanych streszczeń odpowiadają Autorzy. Copyright Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, 2016 2
Spis treści Barszcz A., Jemioło P., Michalec K., Wąsik R. Analiza porównawcza efektów klasyfikacji surowca sosnowego z zastosowaniem normy polskiej i unijnej.. 5 Bembenek M., Mederski P.S., Karaszewski Z., Rosińska M. Wpływ pory roku na efektywność zastosowania harwestera w przedrębnych drzewostanach bukowych... 6 Burzyńska-Jędrzejczak G., Grzywiński W., Jelonek T., Tomczak A. Analiza czasu pracy na stanowiskach leśniczego i podleśniczego... 7 Czerniak A. Optymalizacja leśnej sieci drogowej.. 8 Gasek A., Nowacka W.Ł. Analiza ergonomiczna infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej międzywala prawego brzegu Wisły w granicach śródmieścia funkcjonalnego Warszawy... 9 Gielarowiec K., Gaj-Gielarowiec D., Szewczyk G. Bazy danych o drzewostanach uszkodzonych przez wiatr w PGL LP.. 10 Gil W. Ewolucja operacji pozyskaniowo-transportowych w warunkach ekstremalnych... 11 Grzywiński W., Tomczak A., Jelonek T., Skonieczna J., Jakubowski M. Obciążenie pracą na stanowiskach leśniczego i podleśniczego. 12 Haręźlak A. Znaczenie i rola struktur i osób zajmujących się bezpośrednio sprawami użytkowania lasu w LP 13 Jakubowski M., Tomczak A., Jelonek T., Grzywiński W. Użytkowanie lasu w literaturze naukowej w latach 2006-2015. 14 Kamiński K., Szewczyk G., Sowa J. Możliwości aplikacyjne badań ankietowych w analizach czasochłonności procesów pozyskiwania drewna... 15 Karaszewski Z., Dziura M., Bembenek M., Rosińska M., Mederski P.S. Porównanie wysokości pniaków olszowych po pozyskaniu pilarką i harwesterem 16 Kargul-Plewa D., Janeczko E. Możliwości zastosowania bezzałogowych statków powietrznych w ocenie atrakcyjności krajobrazowej zbiorników wodnych... 17 Kulak D., Leszczyński K., Stańczykiewicz A., Szewczyk G. Wpływ udostępnienia drzewostanu szlakami zrywkowymi na uszkodzenia wierzchnich warstw gleby w maszynowym pozyskiwaniu drewna 18 Leciejewski P., Trzciński G. Połączenia dróg leśnych z drogami publicznymi 19 Leszczyński K., Stańczykiewicz A. Analiza obciążenia pracą w technologii pozyskiwania z zastosowaniem procesora agregowanego z ciągnikiem uniwersalnym 20 Mederski P.S., Bembenek M., Karaszewski Z., Rosińska M. Efektywność zastosowania harwesterów do pozyskiwania dębu, buka, brzozy i olszy w drzewostanach trzebieżowych. 21 Michalec K., Wąsik R., Barszcz A. Analiza porównawcza wybranych cech makrostruktury i gęstości drewna świerkowego (Picea abies (L.) H. Karst.) pochodzącego z drzewostanów rosnących w reglu dolnym i górnym 22 Moskalik T., Sokulski R. Wpływ pozyskiwania drewna technikami arborystycznymi na wielkość uszkodzeń odnowień naturalnych. 23 Nowacka W.Ł., Gasek A. Psychospołeczne uwarunkowania pracy na stanowisku operatora maszyn specjalistycznych stosowanych w leśnictwie. 24 Nowiński H. Obliczanie parametrów geometrycznych środka ciężkości pojazdów 4 kołowych... 25 3
Oktaba J., Zastocki D., Sadowski J. Użytkowanie Lasu w nowych standardach PEFC.. 26 Owsiak K., Golasz A. Zagrożenia infrastruktury transportowej spowodowane działalnością bobra europejskiego (Castor fiber) na terenie Nadleśnictwa Koszęcin... 27 Paschalis-Jakubowicz P. Użytkowanie lasu a leśne gospodarstwa węglowe.. 28 Polowy K. Zmiany tempa pracy żurawiem leśnym wraz z rosnącym doświadczeniem operatora.. 29 Rosińska M., Bembenek M., Karaszewski Z., Mederski P.S. Charakterystyka zastosowania harwesterów do pozyskiwania brzozy w drzewostanach trzebieżowych... 30 Sadowski J., Zastocki D. Pozyskiwanie drewna w lasach prywatnych na terenie wybranego nadleśnictwa. 31 Selwakowski R., Trzciński G. Wykorzystanie wałków drewnianych i mat wierzbowych na drogach leśnych 32 Skonieczna J., Grzywiński W. Stres zawodowy na stanowiskach pracy w leśnictwie 34 Staniszewski P., Tomusiak R., Giedrowicz A., Sulej J., Kopeć Sz., Jasionowska M., Jerczyński T., Ostromecki K. Wpływ pozyskiwania pędów na wybrane parametry krzewinek borówki czernicy (Vaccinium myrtillus L.)... 35 Stańczykiewicz A., Kozicki P., Kulak D., Leszczyński K., Szewczyk G. Efektywność i struktura czasu zrywki drewna przy pomocy mikrociągnika typu ATV... 36 Stempski W., Jabłoński K., Kędzierski K. Różnicowanie się wybranych cech drzew rosnących w różnych odległościach od szlaków zrywkowych 37 Szewczyk G., Sowa J.M., Mularczyk W., Piszczek M., Kulak D., Leszczyński K., Stańczykiewicz A. Problemy udostępnienia drzewostanów szlakami operacyjnymi w wybranych nadleśnictwach RDLP Kraków. 38 Tomczak A., Jelonek T., Jakubowski M., Grzywiński W. Gęstość średniowymiarowego surowca sosnowego w stanie świeżym 39 Trzciński G., Tymendorf Ł. Obciążenie dróg leśnych jednostkowym transportem drewna... 40 Turowski R., Grzywiński W. Uszkodzenia drzew podczas pozyskania i zrywki drewna w przedrębnym drzewostanie olchowym. 42 Tylek P. Mechanizacja, automatyzacja i robotyzacja procesów produkcyjnych w działalności Zakładu Mechanizacji Prac Leśnych... 43 Wąsik R., Michalec K., Barszcz A., Raniszewski M. Zmienność wybranych cech makrostruktury i gęstości drewna czeremchy amerykańskiej (Padus serotina (Ehrh.) Borkh.) pochodzącej z Nadleśnictwa Rybnik... 44 4
Analiza porównawcza efektów klasyfikacji surowca sosnowego z zastosowaniem normy polskiej i unijnej Anna Barszcz*, P. Jemioło, Krzysztof Michalec, Radosław Wąsik Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie *rlbarszc@cyf-kr.edu.pl Celem pracy było porównanie struktury jakościowej i wartości wielkowymiarowego surowca sosnowego, klasyfikowanego przy użyciu Warunków Technicznych (klasyfikacja polska) oraz normy PN-EN-1927-2, dopuszczonej do stosowania w Unii Europejskiej. Badaniom poddano 180 sztuk drewna (po 90 sztuk z drzewostanów rębnych i trzebieżowych), o łącznej miąższości 109,16 m3. W wyniku badań ustalono korzystniejszą strukturę jakościową tj. więcej surowca klas A i B, mniej natomiast klas C i D w przypadku klasyfikacji wykonanej z zastosowaniem Warunków Technicznych. Różnica w wartości klasyfikowanego drewna wynosiła 5,12% na korzyść klasyfikacji polskiej. Do wad drewna najczęściej wpływających na efekty klasyfikacji należały: sęki otwarte, guzy oraz krzywizna, a ponadto ( w przypadku klasyfikacji polskiej) również średnica znamionowa. Występujące różnice w strukturze sortymentowej pomiędzy wynikami klasyfikacji z zastosowaniem Warunków Technicznych i normy unijnej, dla surowca z cięć rębnych, trzebieżowych oraz łącznie, były istotne statystycznie. Tym samym potwierdzono wyniki prac innych autorów, prowadzących wcześniej tego typu badania. 5
Wpływ pory roku na efektywność zastosowania harwestera w przedrębnych drzewostanach bukowych Mariusz Bembenek* 1, Piotr S. Mederski 1, Zbigniew Karaszewski 2, Martyna Rosińska 1 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu 2 Instytut Technologii drewna, Zakład Badania i Zastosowań Drewna *mariusz. bembenek@up.poznan.pl Zmechanizowane pozyskiwanie w drzewostanach bukowych wykonywane jest na szeroką skalę w Niemczech i Francji. Wzrost liczby harwesterów oraz odpływ siły roboczej z przedsiębiorstw świadczących usługi leśne spowodował, że również w Polsce rozpoczęto wykorzystywać harwestery do wykonywania zabiegów trzebieżowych w drzewostanach bukowych. Celem badań było określenie wpływu pory roku na efektywność zastosowania harwestera w przedrębnym drzewostanie bukowym. Analizie poddano wydajność, wykorzystanie pnia na sortymenty, jakość surowca (uszkodzenia pozyskanych sortymentów, jakość okrzesywania, dokładność przerzynki) oraz wpływ na środowisko (uszkodzenia drzew pozostających, uszkodzenia gleby). Badania przeprowadzona terenie Nadleśnictwa Kolbudy (RDLP w Gdańsku) w drzewostanie bukowym III klasy wieku w dwóch porach roku: w okresie wegetacyjnym (maj 2014) oraz w okresie spoczynku drzew (luty 2015). Trzebież wykonano harwesterem Timberjack 1270B wyposażonym w głowicę 746cobsługiwanym przez operatora posiadającego 10 letnie doświadczenie. W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano średnią wydajność operacyjną 9,3 m 3 h -1. Wyższą wydajność otrzymano podczas pozyskiwania w sezonie wegetacyjnym, która wyniosła 10,1 m 3 h -1. Efektywniejsze wykorzystanie pnia na sortymenty (87%) zaobserwowano w okresie spoczynku. W sezonie wegetacyjnym średnie wykorzystanie pnia na sortymenty wyniosło 73%. W zakresie jakości surowca zaobserwowano, że sortymenty pozyskane w okresie wegetacyjnym charakteryzują się mniejszym rozmiarem uszkodzeń pobocznicy pnia w porównaniu z sortymentami wyrobionymi zimą. Rozmiar ran powstałych na pobocznicy drewna pozyskanego wiosną wynosił 161 cm 2 m -1, natomiast sortymenty wyrobione zimą posiadały uszkodzenia na poziomie 385 cm 2 m -1. Różnice te okazały się istotne statystycznie. Lepszą jakość okrzesywania wykazywały sortymenty pozyskane w trakcie spoczynku wegetacyjnego, które posiadały o 17% mniej niedokrzesanych sęków w stosunku do sortymentów pozyskanych w okresie wegetacyjnym. Analiza statystyczna nie wykazała jednak istotności tych różnic. Dokładność przerzynki na długość występowała na zbliżonym poziomie niezależnie od pory roku wykonania zabiegu. Najgorszą dokładnością przerzynki bez względu na długość oraz porę roku charakteryzowały się sortymenty wyrabiane z wierzchołkowych części drzew. Zarówno rozmiar uszkodzeń gleby, jak i powierzchnia ran powstałych na drzewach pozostających po trzebieży wykazują większe wartości podczas pozyskania przeprowadzonego w okresie wegetacyjnym, różnice te nie są jednak istotne statystycznie. Doświadczenie wskazuje, że możliwe jest wykonywanie trzebieży harwesterem Timberjack 1270B wyposażonym w głowicę 746c w przedrębnych drzewostanach bukowych ze zbliżoną efektywnością zarówno podczas spoczynku jak i w trakcie sezonu wegetacyjnego. 6
Analiza czasu pracy na stanowiskach leśniczego i podleśniczego Grażyna Burzyńska-Jędrzejczak* 1, Witold Grzywiński 2, Tomasz Jelonek 2, Arkadiusz Tomczak 2 1 Nadleśnictwo Włoszakowice 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *grazyna.jedrzejczak@poznan.lasy.gov.pl Celem pracy jest poznanie struktury czynności roboczych na stanowiskach leśniczego i podleśniczego w skali roku kalendarzowego oraz rzeczywistego czasu pracy. Prezentowane badania są częścią projektu zleconego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych realizowanego w całym kraju w ponad 60 nadleśnictwach i obejmujących blisko 500 leśniczych i podleśniczych. Na podstawie najnowszej klasyfikacji trudności gospodarowania opracowanej przez IBL (2014 r.) podzielono leśnictwa na trzy stopnie trudności: (1) leśnictwa łatwe, (2) leśnictwa średnio trudne i (3) leśnictwa trudne. Do badań wytypowano leśnictwa w obsadzie dwuosobowej: leśniczy i podleśniczy. W pracy przedstawiono wyniki dla wybranej grupy po 5 leśniczych i podleśniczych z każdej grupy trudności leśnictw. Badania czasu trwania poszczególnych czynności prowadzono za pomocą aplikacji mobilnej pracującej na smartfonie. Pomiar czasu trwania poszczególnych czynności odbywał się w czasie rzeczywistym, a dane były zapisywane i gromadzone na serwerze zewnętrznym. W pracy przedstawiono średnie wartości rzeczywistego czasu pracy w skali tygodnia w poszczególnych porach roku oraz w trakcie całego roku kalendarzowego. W podobny sposób zaprezentowano strukturę czynności roboczych na stanowiskach leśniczego i podleśniczego 7
Andrzej Czerniak Optymalizacja leśnej sieci drogowej Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Inżynierii Leśnej aczerni@up.poznan.pl Leśną sieć drogową kształtuje się uwzględniając wiele czynników o charakterze gospodarczym, przyrodniczym i ekonomicznym. W związku ze zmieniającymi się warunkami gospodarowania oraz przepisami przeciwpożarowymi konieczne stało się opracowanie nowych optymalnych wskaźników gęstości dróg leśnych dla obszarów transportowych nadleśnictw. Aby właściwie zarządzać drogami leśnymi, koniecznością stało się wykonanie operatów drogowych zawierających informacje o zinwentaryzowanej sieci drogowej oraz harmonogramy działań w celu uzyskania odpowiedniego połączenia leśnych dróg gospodarczych i przeciwpożarowych z drogami publicznymi. W pracy przedstawiono główne kierunki działań umożliwiające proces optymalizacji leśnej sieci drogowej. 8
Analiza ergonomiczna infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej międzywala prawego brzegu Wisły w granicach śródmieścia funkcjonalnego Warszawy Alicja Gasek*, Wiesława Ł. Nowacka Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *alicja_gasek@sggw.pl W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy wyróżniono cztery główne elementy kształtujące strukturę przestrzenną i krajobraz miasta. Na pierwszym miejscu wymieniono skarpę warszawską wraz z Wisłą i terenami zieleni nadwiślańskiej oraz układem hydrograficznym stanowiące o indywidulanych cechach i wizerunku miasta położonego nad rzeką. Podkreśla się też, że tereny te są zasadniczym elementem Systemu Przyrodniczego Warszawy, tworząc podstawę do kształtowania najbardziej atrakcyjnych i wartościowych przestrzeni miasta dostępnych dla mieszkańców. Udostępnienie terenów zieleni nadwiślańskiej w międzywalu prawego brzegu Wisły rozpoczęto od wytyczenia ścieżki rekreacyjnej, a następnie stworzono trzy plaże: Saską, Poniatówkę i Praską. Proces ten rozpoczął się w 2010 roku, jednak rozbudowa oraz uzupełnianie infrastruktury rekreacyjno wypoczynkowej tego terenu trwa do dziś. Dotychczasowe badania wskazują, iż można przyjąć, że jedynie projektowanie ergonomiczne gwarantuje powstanie systemu obiektów wraz z ich otoczeniem przyjaznych dla człowieka. W celu rozpoznania aktualnego stanu tejże infrastruktury przeprowadzono analizę ergonomiczną. W pracy omówiono założenia, przebieg i wyniki przeprowadzonej analizy ergonomicznej infrastruktury rekreacyjno wypoczynkowej międzywala prawego brzegu Wisły w granicach śródmieścia funkcjonalnego Warszawy. Przedmiotem diagnozy były wszystkie elementy systemu ergonomicznego: człowiek, obiekty techniczne i środowisko. Zakres badania objął: dostosowanie antropometryczne infrastruktury, stan jakościowy i bezpieczeństwo użytkowania, komfort użytkowania oraz ocenę i opinię użytkowników. Ocenę wykonano na podstawie wybranych parametrów dla ścieżek rekreacyjnych, ławek, siedzisk oraz innych elementów infrastruktury (tablice informacyjne oraz edukacyjne, kosze na śmieci, paleniska). Słowa kluczowe: diagnoza ergonomiczna, rekreacyjne zagospodarowanie lasów, zieleń miejska, Wisła Warszawska 9
Bazy danych o drzewostanach uszkodzonych przez wiatr w PGL LP Karol Gielarowiec, Dominika Gaj-Gielarowiec, Grzegorz Szewczyk Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Instytut Użytkowania Lasu i Techniki Leśnej, Zakład Użytkowania Lasu i Drewna karol.glrw@interia.pl, dominika.gaj@gmail.com, rlszewcz@cyf-kr.edu.pl Gwałtowne zjawiska pogodowe i anomalie klimatyczne widoczne szczególnie wyraźnie w ostatnich latach oraz niedostosowany często do warunków siedliskowych skład gatunkowy drzewostanów powodujący ich osłabienie i zamieranie powodują powstawanie szkód od wiatru, których rozmiar stanowi niejednokrotnie kilkuletni etat całych nadleśnictw. Stwarza to zagrożenia trwałości drzewostanów i powoduje zachwiania na rynku drzewnym. Kluczowym działaniem w procesie likwidacji szkód od wiatru jest oszacowanie rozmiaru zniszczeń. Jednolita baza danych o powierzchniach poklęskowych i stosowanych na nich technologiach pozyskania drewna mogłaby wspomóc procesy zarządzania w PGL LP. Celem pracy jest określenie ścieżek dostępu do baz danych o sytuacjach klęskowych i możliwościach wykorzystywania zawartych w nich informacji w projektowaniu technologicznym pozyskiwania drewna. Przeanalizowano dane odnośnie występowania wiatrołomów i wiatrowałów o charakterze wielkopowierzchniowym oraz o jednorazowej miąższości pozyskanego drewna przekraczającej 5 tys. m 3 z lat 2005-2015. W analizowanym okresie tylko w siedmiu nadleśnictwach szkody wielkopowierzchniowe osiągnęły rozmiar ponad 1,5 mln. m 3. Bazę danych o szkodach w PGL LP stanowią przede wszystkim karty sygnalizacyjne, które są podstawowym źródłem informacji o zagrożeniach lasu. Są one sporządzane na poziomie nadleśnictw, dalej przesyłane do RDLP i właściwych terytorialnie ZOL. W przypadku szkód powierzchniowych karty pełnią również role karty informacyjnej. Przydatne dla praktyki są również dane pochodzące z raportów SILPweb, które określają pozyskanie posuszu, złomów i wywrotów w nadleśnictwach. Ewidencjonowane bazy danych o wiatrołomach i wiatrowałach w PGL LP nie mają jednolitego charakteru. Najczęściej dane te są agregowane na poziomie Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, rzadziej na poziomie poszczególnych nadleśnictw. Słowa kluczowe: drzewostany poklęskowe, uszkodzenia od wiatru, pozyskanie drewna, karta sygnalizacyjna 10
Ewolucja operacji pozyskaniowo-transportowych w warunkach ekstremalnych Waldemar Gil Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Instytut Użytkowania Lasu i Techniki Leśnej rlgil@cyf-kr.edu.pl, waldigil@gmail.com Postęp techniczny i światowy popyt na drewno to dwa główne czynniki stymulujące rozwój coraz bardziej zaawansowanych techniki i technologii sięgających po drewno w warunkach ekstremalnych. W pracy przedstawiono krótki rys historyczny pozyskania i zrywki w warunkach najtrudniejszych, w rożnych rejonach świata. Z kolei skoncentrowano się na 3 immanentnych cechach terenu decydujących o zdolności maszyn pozyskaniowo-zrywkowych do penetracji obszaru leśnego, to jest: nośności (wytrzymałości) gruntu; ukształtowaniu terenu pod kątem wysokości przeszkód, ich liczebności oraz odstępu między nimi; oraz nachyleniu terenu. Na kanwie tych 3 cech zaprezentowano ewolucję techniczną i technologiczną maszyn do ścinki i zrywki drewna pracujących zarówno w drzewostanach gospodarczych rożnych klas wieku, jak i w lasach plantacyjnych. Słowa kluczowe: maszyny ścinkowe i zrywkowe, warunki ekstremalne, leśnictwo 11
Obciążenie pracą na stanowiskach leśniczego i podleśniczego Witold Grzywiński*, Arkadiusz Tomczak, Tomasz Jelonek, Joanna Skonieczna, Marcin Jakubowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *witold.grzywinski@up.poznan.pl Celem pracy jest poznanie obciążenia pracą na stanowiskach leśniczego i podleśniczego w skali roku kalendarzowego. Prezentowane badania są częścią projektu zleconego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych realizowanego w całym kraju w ponad 60 nadleśnictwach i obejmujących blisko 500 leśniczych i podleśniczych. Na podstawie najnowszej klasyfikacji trudności gospodarowania opracowanej przez IBL (2014 r.) podzielono leśnictwa na trzy stopnie trudności: (1) leśnictwa łatwe, (2) leśnictwa średnio trudne i (3) leśnictwa trudne. Do badań wytypowano leśnictwa w obsadzie dwuosobowej: leśniczy i podleśniczy. W pracy przedstawiono wyniki obciążenia pracą dla wybranej grupy po 5 leśniczych i podleśniczych z każdej grupy trudności leśnictw. Analizę obciążenia pracą przeprowadzono w oparciu o wartości częstości skurczów serca (HR Heart Rate). Pomiar ciągły tętna prowadzono przy użyciu nadajników Polar H7, zapis danych następował w pamięci akcelerometrów AciGraph GT9X. W pracy przedstawiono średnie wartości częstości skurczów serca w poszczególnych porach roku oraz w trakcie całego roku kalendarzowego. Całościowe obciążenie pracą na stanowiskach leśniczego i podleśniczego przeanalizowano również w zależności od stopnia trudności leśnictw. 12
Znaczenie i rola struktur i osób zajmujących się bezpośrednio sprawami użytkowania lasu w LP Arnold Haręźlak Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Szczecinie arnold.harezlak@szczecin.lasy.gov.pl Opracowanie zawiera informacje dotyczące najważniejszych zagadnień związanych z użytkowaniem lasu, które są elementem pracy leśników i ich zadań realizowanych na różnych stanowiskach. Materiał ten jest również analizą bieżących problemów z zakresu gospodarki drewnem i obrotu surowca drzewnego, które są m.in. efektem oczekiwań odbiorców drewna i realnych możliwości ich realizacji zarówno przez LP jak i zakłady usług leśnych. Wzrastający z każdym rokiem rozmiar zadań gospodarczych w zakresie prowadzonej gospodarki leśnej przez nadleśnictwa wymusza stałe doskonalenie struktury organizacyjnej LP. Szczególnie wyraźny wzrost obciążeń widoczny jest w zakresie pozyskiwania i sprzedaży surowca drzewnego, który w okresie ostatnich 25 lat wzrósł dwukrotnie do poziomu 35 mln m³. W międzyczasie nastąpiły istotne zmiany zarówno w otoczeniu PGL Lasy Państwowe (rozwój gospodarki rynkowej, prywatyzacja usług leśnych, postęp techniczny i technologiczny w zakresie wykonawstwa prac leśnych itp.), zmiany struktury i oczekiwań odbiorców surowca drzewnego, jak i w samej organizacji Lasy Państwowe (zmiany norm na surowiec drzewny, zasad sprzedaży drewna, zastosowanie nowoczesnych narzędzi informatycznych w zakresie obrotu surowca drzewnego). Zadania towarzyszące obrotowi surowca drzewnego zwiększyły się nie tylko ze względu na w/w wzrost rozmiaru pozyskania i sprzedaży oraz zmiany w środowisku klientów zakupujących surowiec drzewny. Znaczenia nabrały również oczekiwania przedsiębiorców świadczących usługi leśne, sprawy związane z certyfikacją Lasów Państwowych i w końcu potrzeby samych pracowników, którzy artykułują coraz większe obciążenie pracą szczególnie tą związaną z obrotem surowca drzewnego. Priorytetowej wagi nabrały problemy z właściwą organizacją prac pozyskaniowych uwzględniających odpowiednią rotację drewna. Na skutek znacznej ilości sortymentów drzewnych (w tym umów sprzedaży), czy też pozyskania w krótkim czasie przy użyciu harwesterów znacznych ilości drewna, zsynchronizowanie pozyskania drewna z jego sprzedażą staje się coraz trudniejszym zadaniem. Realia związane z handlem surowcem drzewnym są często w opozycji do leśnych potrzeb gospodarczych i samej sztuki leśnego rzemiosła np. tempo i sposób pozyskania drewna uzależnione w coraz większym stopniu jedynie od możliwości jego zbytu. Technologia przerobu drewna nie sprzyja zapotrzebowaniu na surowiec o najlepszych cechach jakościowo wymiarowych, który był przecież przez dekady celem właściwie prowadzonej hodowli lasu. Reaktywacja struktur i osób zajmujących się bezpośrednio użytkowaniem lasu wydaje się być właściwym sposobem dostosowania się LP do w/w realiów. Decyzje podejmowane przez merytorycznie przygotowanych pracowników pozwolą ograniczyć m.in. ilość sytuacji konfliktowych do jakich dochodzi na styku współpracy PGLLP z innymi podmiotami tzw. łańcucha dostaw surowca drzewnego jak również z wszelkiego rodzaju organizacjami oceniającymi sposób realizacji i skutki samych prac pozyskaniowych prowadzonych w lesie. Ponadto nowatorskie pomysły osób odpowiedzialnych za użytkowanie lasu mogą usprawnić sam proces obrotu surowca drzewnego co jest obecnie przedmiotem wszelkiego rodzaju doświadczeń i badań np. dotyczących usprawnienia sposobu odbiórki drewna. 13
Użytkowanie lasu w literaturze naukowej w latach 2006-2015 Marcin Jakubowski*, Arkadiusz Tomczak, Tomasz Jelonek, Witold Grzywiński Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *nicram@up.poznan.pl Praca dotyczy przeglądu cytowań literatury z zakresu użytkowania lasu kilkudziesięciu autorów związanych z Konferencją Katedr Jednoimiennych. W celu określenia współczynnika wpływu wzięto pod uwagę ilość cytowań publikacji zwracaną przez wyszukiwarkę prac naukowych Scholar Google. Wyszukiwarka ta jest jedną z najpopularniejszych wyszukiwarek naukowych, posiada też szereg narzędzi do analizy danych. W roku 2013 firma Thomson Reuters podjęła działania na rzecz integracji wyszukiwarki Scholar Google z bazą Web of Science. W niniejszej pracy przeanalizowano wyniki cytowań publikacji wydanych w latach 2006-2015. Celem pracy był przegląd cytowalności prac naukowych polskich badaczy związanych zawodowo z użytkowaniem lasu. Wyniki zestawiono według kategorii: surowce leśne, pozyskiwanie drewna, technika leśna, inżynieria leśna, turystyka i edukacja leśna, ergonomia w leśnictwie. W wynikach uwzględniono jedynie 169 najbardziej cytowanych publikacji. Prace często zwracane w wynikach wyszukiwarki, ale nie cytowane nie były brane pod uwagę. Na jedną publikację w badanym okresie przypadało średnio 4,1 cytowań, co jest wynikiem niskim w porównaniu z cytowaniami publikacji topowych autorów zagranicznych. Przeanalizowano również cytowania publikacji wyszukanych przez Scholar Google za pomocą zestawu wybranych słów kluczowych. Słowa kluczowe przyjęto na podstawie propozycji zawartych w publikacjach z konferencji KKJ w 2013 roku. Wyszukiwanie na podstawie słów kluczowych dotyczyło prac różnych autorów (nie tylko związanych z KKJ). Średnia cytowań publikacji wyszukanych na podstawie słów kluczowych w języku polskim wyniosła 4,5 (średnio na 1 publikację). Analogicznie średnia liczba cytowań topowych publikacji wyszukanych na podstawie odpowiedników słów kluczowych w języku angielskim wyniosła 80 w przeliczeniu na 1 publikację. Najmniejszą średnią liczbę cytowań (w przeliczeniu na publikację) uzyskano dla słów "horseskidding" - 7 cytowań, największą zaś dla słów "forest management" - 229 cytowań. W języku polskim największą liczbę cytowań stwierdzono dla publikacji wyszukanych za pomocą słowa "użytkowanie lasu" - 8,1 cytowań. Ilość cytowań pojedynczych publikacji w języku polskim różniła się znacznie od jednego cytowania do kilkudziesięciu cytowań. W każdej kategorii średnia ilość cytowań prac w języku angielskim (autorów polskich związanych z KKJ) była wyższa niż prac w języku polskim. Z badanych 169 prac średnia ilość cytowań w języku angielskim wyniosła 5,51 (średnio na 1 publikację), a w języku polskim 3,62. Potencjał naukowy w dziedzinie użytkowania lasu jest duży, polscy autorzy mają szanse na zwiększenie ilości cytowań publikując w języku angielskim oraz we współpracy z ośrodkami zagranicznymi. 14
Możliwości aplikacyjne badań ankietowych w analizach czasochłonności procesów pozyskiwania drewna Krzysztof Kamiński*, Grzegorz Szewczyk, Janusz Sowa Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Zakład Użytkowania Lasu i Drewna *kaminski_krzysztof@onet.eu Prace prowadzone w środowisku leśnym charakteryzują się dużą zmiennością. Określenie realnej czasochłonności jest zatem utrudnione i wymaga stosowania specyficznych metod pomiarowych. Celem pracy jest określenie możliwości stosowania badań ankietowych w pomiarach czasochłonności prac leśnych, szczególnie w zakresie czasu trwania czynności pomocniczych, pomijanych lub niedoszacowanych w toku badań chronometrażowych. Zachowanie standardów konstruowania bazy pytań zapewnia odpowiednią dokładność przekazu kierowanego do ankietowanych. Istotny wpływ na wiarygodność udzielanych odpowiedzi ma merytoryczne przygotowanie pracownika oraz motywacja i świadomość istoty udziału w badaniach naukowych. Wskazane jest wykonanie kilku ankiet przypisanych do jednej fotografii dnia lub chronometrażu, takie rozwiązanie zniweluje ryzyko analizowania tylko wąskiego spektrum całego zróżnicowania pracochłonności. Szereg analiz stosowanych obecnie w leśnictwie zaadaptowanych zostało spośród rozwiązań wykorzystywanych w przemyśle takich jak fotografia dnia roboczego, chronometraż czy obserwacje migawkowe. Problemem stosowania przedstawionych metod jest ich duża pracochłonność stąd badania ankietowe mogą być ciekawym uzupełnieniem standardowych procedur badawczych w praktyce normowania pracy w leśnictwie. 15
Porównanie wysokości pniaków olszowych po pozyskaniu pilarką i harwesterem Zbigniew Karaszewski 1*, Marcin Dziura 1, Mariusz Bembenek 2, Martyna Rosińska 2, Piotr S. Mederski 2 1 Instytut Technologii Drewna, Zakład Badania i Zastosowań Drewna 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *z_karaszewski@itd.poznan.pl Harwester oprócz swoich zalet związanych z 3E powoduje uszkadzanie surowca drzewnego. W pozyskiwaniu drzew liściastych, często obarczonych zgrubieniem odziomkowym i napływami korzeniowymi pozycjonowanie głowicy jest utrudnione, co może przyczyniać się do powstawania wyższych pniaków i związanych z tym strat surowca. W niniejszej pracy porównano wysokości pniaków olszowych na zrębie po ścince harwesterem marki Valmet 911.4 z głowicą 360.2 oraz przy użyciu ręcznej pilarki spalinowej Shindaiwa 501 SX i Shindaiwa 488. Dokonano ponadto analizy potencjalnej utraty korzyści finansowych. Założono, że pniaki po harwesterze będą wyższe zmniejszając ilość pozyskanego drewna. Pomierzono wysokości oraz średnice wszystkich pniaków w dwóch powtórzeniach. Średnia wysokość pniaków z obu powierzchni badawczych po harwesterze Valmet 911.4 wyniosła 20,69 cm i była istotnie większa od średniej wysokości po pilarce (17,21 cm). W przypadku pracy harwestera nie wykazano zależności pomiędzy wysokością a średnicą pniaków, co sugeruje właściwe dobranie maszyny do dymensji ścinanych drzew. Stwierdzono ubytek miąższości surowca na poziomie 0,73 m 3 /100 drzew i 1,81 m 3 /ha. Utrata korzyści w oparciu o cenę surowca sklejkowego III klasy grubości wyniosła 315,37 PLN/100 drzew i 788,42 PLN/ha. Otrzymane wyniki badań wskazują, że harwester Valmet 911.4 wraz z głowicą 360.2 może być stosowany do pozyskiwania olszy czarnej pod kątem pozostawiania pniaków niewiele wyższych od uzyskanych podczas pozyskania ręczno-maszynowego. 16
Możliwości zastosowania bezzałogowych statków powietrznych w ocenie atrakcyjności krajobrazowej zbiorników wodnych Dorota Kargul-Plewa*, Emilia Janeczko Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *dorota.kargul85@gmail.com W artykule dokonano przeglądu metod badawczych znajdujących zastosowanie w ocenach fizjonomii krajobrazu leśnego oraz podjęto próbę określenia możliwości zastosowania bezzałogowych statków powietrznych w badaniach nad atrakcyjnością zbiorników wodnych powstałych na terenach leśnych. Potrzeba podjęcia działań związanych z kształtowaniem krajobrazu leśnego jest następstwem między innymi wzrostu znaczenia pozaprodukcyjnych funkcji i rosnących oczekiwań społecznymi pod adresem lasu. Fizjonomia krajobrazu leśnego związana jest z występowaniem określonych typów roślinności, jak również z obecnością elementów inżynieryjnego zagospodarowania lasu w tym wody. W artykule szczególną uwagę zwrócono na rolę zbiorników wodnych w ocenach krajobrazu leśnego i konieczność właściwego ich kształtowania. Bezzałogowe statki powietrzne mogą stanowić pomocne narzędzie zarówno w ocenie krajobrazu leśnego, jak i w podejmowaniu decyzji dotyczących planowania i projektowania zbiorników wodnych. Słowa kluczowe: krajobraz leśny, zbiorniki retencyjne, bezzałogowy statek powietrzny 17
Wpływ udostępnienia drzewostanu szlakami zrywkowymi na uszkodzenia wierzchnich warstw gleby w maszynowym pozyskiwaniu drewna Dariusz Kulak*, Krzysztof Leszczyński, Arkadiusz Stańczykiewicz, Grzegorz Szewczyk Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Zakład Użytkowania Lasu i Drewna *rlkulak@cyf-kr.edu.pl Celem badań było porównanie rozmiaru uszkodzeń wierzchnich warstw gleby powstałych podczas pozyskiwania drewna w drzewostanie udostępnionym regularną siecią szlaków zrywkowych oraz w drzewostanie, w którym szlaki nie zostały wyznaczone. Prace terenowe zlokalizowano w dwóch niżowych sosnowych drzewostanach, w których ścinkę, okrzesywanie i wyrzynkę sortymentów krótkich wykonano za pomocą harwestera John Deere 117E. Zrywka wykonana została za pomocą forwardera Timberjack 1010B. W pierwszym drzewostanie (A) szlaki zrywkowe o szerokości 4 metrów rozmieszczone co 20 metrów, zostały wyznaczone przez pracownika Administracji Lasów Państwowych przed rozpoczęciem prac pozyskaniowych. W drzewostanie B szlaki nie zostały wyznaczone, a o trasach przejazdu decydował operator harwestera. Bezpośrednio po zakończeniu prac pozyskaniowych oceniono stan powierzchni gleby oraz pomierzono wymiary stwierdzonych uszkodzeń. Rzeczywiste trasy przejazdów zestawu maszyn w drzewostanie B charakteryzowały się tym, że oprócz głównych szlaków przecinających całą powierzchnię badawczą, występowały "ślepe" szlaki niższego rzędu. Zagęszczenia szlaków zrywkowych wyniosły w drzewostanie A 510,25 m ha -1, natomiast w drzewostanie B 567,13 m ha -1. Dominującym typem uszkodzeń w obydwu drzewostanach były koleiny zajmujące na powierzchni z regularną siecią szlaków (A) blisko 330 m 2 ha -1, a na powierzchni nieudostępnionej (B) o 32% więcej - ponad 430 m 2 ha -1. Uzyskane wyniki potwierdziły statystycznie istotny wpływ udostępnienia drzewostanu na powierzchnię powstałych uszkodzeń. Jednocześnie nie wykazano istotnego statystycznie wpływu poruszania się maszyn po zaplanowanych szlakach na głębokość i objętość kolein oraz bruzd, które nie wykazywały istotnego zróżnicowania na powierzchniach próbnych. Przeprowadzone badania terenowe, obliczenia i analizy statystyczne jednoznacznie wykazały, że z punktu widzenia ochrony wierzchnich warstw gleby podczas maszynowego pozyskiwania drewna, korzystniejsza jest praca maszyn na wcześniej założonych w regularnej więźbie szlakach zrywkowych. Słowa kluczowe: udostępnienie drzewostanów, szlaki zrywkowe, trzebież, harwester, forwarder 18
Połączenia dróg leśnych z drogami publicznymi Piotr Leciejewski*, Grzegorz Trzciński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *piotr.leciejewski@wl.sggw.pl Układ komunikacyjny nadleśnictwa jest włączony w większe obszary transportowe poprzez połączenia dróg leśnych z drogami publicznymi ale też z innymi wewnętrznymi. Możliwość realizacji połączeń dróg leśnych oraz ich parametry techniczne są bardzo ważne, gdyż dotyczą one zapewnienia dostępności obszarów leśnych dla samochodów wysokotonażowych do drewna. Jednocześnie wymaga to współpracy różnych właścicieli nieruchomości, jak i ingerencji przez jednostki LP w obcy grunt (pas drogowy). Prawidłowe planowanie komunikacyjnego udostępnienia lasu należy realizować zgodnie z wykonanym projektem docelowej sieci dróg leśnych, który ma zapewnić (Szewczyk i inni 2006): Wzajemne powiązanie systemów komunikacyjnych jednostek lasów państwowych wchodzących w skład większych kompleksów leśnych; Funkcjonalne powiązanie sieci dróg leśnych z siecią dróg publicznych. Realizacja zadań wynikających z zarządcy infrastruktury komunikacyjnej majątku Skarbu Państwa jest niełatwym zadaniem, a szczególnie na styku różnych własności nieruchomości, często o sprzecznych interesach, i obowiązywania wielu przepisów prawa. W celu badań postawiono na rozwiązanie problemu mającego określić zasady realizacji obecnych połączeń (zjazdów) dróg leśnych z drogami innych własności (np. publiczne) oraz rozwiązań parametrów geometrycznych i konstrukcyjnych tych połączeń. Realizacja badań wiązała się z analizą ilościową i jakościową istniejących zjazdów jak i potrzebą wykonania nowych zjazdów dla zapewnienia komunikacyjności układów dróg leśnych. Zebrano materiał z nadleśnictw na podstawie opracowanej karty informacyjnej zawierającej dane o zjazdach. Dla wybranych nadleśnictw i obrębów przeprowadzono analizy zjazdów koniecznych do funkcjonowania układu komunikacyjnego nadleśnictwa z określeniem liczby zjazdów i z jakiej drogi (publicznej, innej wewnętrznej) jest on zrealizowany. Przeprowadzono również analizę koniecznych zjazdów z dróg publicznych na dojazdy pożarowe. W przeanalizowanych układach dróg leśnych dla obrębów z nadleśnictw na terenach nizinnych przeważają zjazd z dróg powiatowych, a dla terenów górskich z dróg wojewódzkich. Otrzymano dużą liczbę zjazdów na inne drogi wewnętrzne, które umożliwiają komunikacyjność dróg leśnych z drogami publicznymi. 19
Analiza obciążenia pracą w technologii pozyskiwania z zastosowaniem procesora agregowanego z ciągnikiem uniwersalnym Krzysztof Leszczyński*, Arkadiusz Stańczykiewicz Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Instytut Użytkowania Lasu i Techniki Leśnej *rlleszcz@cyf-kr.edu.pl W doświadczeniu porównano obciążenie pracą operatora ciągnika zrywkowego wyposażonego w wciągarkę linową, operatora procesora Hypro 450 agregowanego z ciągnikiem rolniczym, operatora pilarki spalinowej pracującego w dwóch wariantach. W analizie zastosowano kilka wskaźników charakteryzujących obciążenie pracą przyjmując za najważniejsze wskaźnik wykorzystania rezerw pracy serca %HRR oraz poziom metabolizmu w W m 2. Analiza czasu pracy wykazała bardzo duży udział czasu efektywnego (od 71.3% dla operatora procesora do 87.6% dla operatora pilarki spalinowej). Przeprowadzony test Ch 2 wskazuje na istotne statystycznie różnice w strukturze dnia pracy nawet w obrębie tego samego pracownika. Najmniejszym przeciętnym obciążeniem charakteryzuje się stanowisko operatora procesora w trzebieży późnej (%HRR=16), a największym praca operatora pilarki spalinowej w trzebieży wczesnej w wariancie B (%HRR=48.69). Obciążenie pracą w trzebieży wczesnej było większe o około 7% zarówno na stanowisku operatora procesora jak i operatora pilarki w wariancie B. Istotny statystycznie wzrost obciążenia o 3.19 %HRR zaobserwowano również podczas pracy operatora pilarki w technologii B (z procesorem) w porównaniu z pracą indywidualną (technologia A). Rozkład obciążenia pracą na stanowisku operatora ciągnika zrywkowego charakteryzuje dwumodalność występowanie dwóch skrajnych, zarówno niskich jak i wysokich wartości obciążenia. 20
Efektywność zastosowania harwesterów do pozyskiwania dębu, buka, brzozy i olszy w drzewostanach trzebieżowych Piotr S. Mederski 1*, Mariusz Bembenek 1, Zbigniew Karaszewski 2, Martyna Rosińska 1 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu 2 Instytut Technologii drewna, Zakład Badania i Zastosowań Drewna *piotr.mederski@up.poznan.pl Zmechanizowane pozyskiwanie drewna harwesterem staje się coraz bardziej powszechne w polskich Lasach. Dotyczy ono głównie gatunków iglastych, sosny świerka w terenach nizinnych. Jednocześnie w ostatnich dziesięcioleciach zwiększa się udział gatunków liściastych, które będą wkrótce zwiększać udział pozyskiwanego drewna. Zastosowanie harwesterów do pozyskiwania drewna gatunków liściastych napotyka na ograniczenia wynikające z morfologii pnia i korony: krzywizn oraz grubych gałęzi. Celem badań było określenie efektywności zastosowania harwestera do pozyskiwania dębu, buka, brzozy i olszy III i IV klasy wieku. Określenie efektywności obejmowało sześć czynników pozyskiwania harwesterem: 1) wydajność, 2) koszty, 3) zakres wykorzystania pnia na sortymenty, 4) dokładność przerzynki, 5) jakość okrzesywania oraz 6) uszkodzenia sortymentów (rany). Badania przeprowadzono w północnej Polsce, na terenach nizinnych siedmiu rdlp, w których wybrano 12 nadleśnictw zakładając 60 powierzchni eksperymentalnych. Prace doświadczalne przeprowadzono w okresie od lutego 2014 do listopada 2015. W trakcie badań poddano analizie 11 modeli harwesterów wyposażonych w 11 różnych modeli głowic. Pozyskano łącznie 3 230 m 3 drewna, ścinając 9 080 drzew, z których wymanipulowano i poddano analizie 42 676 sortymentów. Pozyskane drewno zostało zagospodarowane przez administrację LP, wszystkie sortymenty zostały sprzedane i nie odnotowano reklamacji. W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano średnią wydajność operacyjną 15,77 m 3 h -1. W drzewostanach IV klasy wieku uzyskiwano wyższe wydajności (średnio o ponad 10%) w porównaniu z drzewostanami III klasy wieku. W drzewostanach dębowych i brzozowych wydajności zmiany roboczej były zbliżone (11,13-11,99 m 3 h -1 ) i wyższe o ponad 20% w porównaniu z drzewostanami bukowymi i olszowymi (odpowiednio 9,77 i 9,06 m 3 h -1 ). Średni koszt pozyskiwania drewna analizowanych gatunków liściastych wyniósł 37 i 40 zł m -3 (odpowiednio dla pozyskiwania małym i średnim harwesterem). Średnia długość sortymentów dla 1 drzewa wyniosła 11,8 m, stanowiąc 58,2% wykorzystania pnia. W przypadku buka i olszy wyrabiano sortymenty z najwyższych partii drzew o najmniejszych średnicach górnych. Najdokładniejsza wyrzynka sortymentów miała miejsce u olszy III klasy wieku, gdzie 90% sortymentów miało długość zgodną z oczekiwaną. Najmniejsza dokładność wystąpiła u brzozy IV klasy wieku (66% sortymentów o zgodnych wymiarach). Sęki niedopuszczalne powyżej 3 cm występowały rzadko, przeciętnie nieco ponad 1 sztuka na wszystkich sortymentach z jednego drzewa. Najczęściej występowały na buku i dębie IV klasy wieku (ponad półtora sęka na jedno drzewo), najrzadziej na olszy. Średnia powierzchnia ran na 1 m sortymentu wyniosła 152 cm 2 m -1. Wraz ze wzrostem wieku pozyskiwanych drzew rosła powierzchnia ran. Największe rany stwierdzono na sortymentach bukowych, 222 cm 2 m -1, a najmniejsze na sortymentach dębowych, 113 cm 2 m -1. Przeprowadzone badania wskazują, iż zastosowanie harwesterów do pozyskiwania drewna badanych gatunków jest efektywne w analizowanym zakresie. Aspekty ekonomiczne oraz wykorzystanie grubizny wskazują jednak na niższą efektywność w porównaniu z gatunkami iglastymi. 21
Analiza porównawcza wybranych cech makrostruktury i gęstości drewna świerkowego (Picea abies (L.) H. Karst.) pochodzącego z drzewostanów rosnących w reglu dolnym i górnym* Krzysztof Michalec **, Radosław Wąsik, Anna Barszcz Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Instytut Użytkowania Lasu i Techniki Leśnej, Zakład Użytkowania Lasu i Drewna ** k.michalec@ur.krakow.pl Celem niniejszej pracy było porównanie szerokości słojów rocznych, udział drewna późnego oraz gęstość drewna świerkowego pochodzącego z terenów regla dolnego i górnego. Powierzchnie do badań zlokalizowano w granicach południowo-zachodniego zasięgu świerka. Na terenie Sudetów założono 7 powierzchni, a na terenie Karpat 9 powierzchni. Na powierzchniach próbnych wykonano pomiar pierśnicy każdego drzewa o grubości 7 cm i więcej oraz pobrano wywierty świdrem Presslera na każdej powierzchni próbnej z 15 wytypowanych świerków. Następnie na wygładzonych powierzchniach odwiertów ustalano szerokość przyrostów rocznych, stref drewna późnego i udział drewna późnego. Następnie odwierty dzielono na sekcje o długości 2cm i ustalano dla nich względną gęstość drewna. W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono, że szerokość przyrostów rocznych była większa u drzew pochodzących z regla dolnego w porównaniu z drzewami regla górnego. Badając zależność między wysokością a szerokością przyrostów rocznych stwierdzono istotną korelację ujemną słabą (r = -0,3078). Z kolei udział drewna późnego był nieznacznie większy u drzew pochodzących z regla górnego niż u drzew z regla dolnego. W tym przypadku test istotności różnic wykazał różnice statystycznie istotne w udziałach drewna późnego u obu badanych grup drzewostanów, natomiast cecha ta nie wykazała istotnej korelacji z wysokością nad poziomem morza. Gęstość drewna okazała się nieznacznie niższa u drzew pochodzących z regla dolnego (0,349 g/cm 3 ) w porównaniu z drewnem z regla górnego (0,358 g/cm 3 ), jednak cecha ta nie wykazała istotnej różnicy między obiema grupami drzewostanów, a także korelacja między gęstością drewna a wysokością nad poziomem morza okazała się nieistotna. W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono, że pod względem szerokości przyrostów rocznych i udziału drewna późnego obie grupy drzewostanów różnią się istotnie, natomiast tylko szerokość przyrostów rocznych wykazała słabą korelację ujemną w odniesieniu do wysokości nad poziomem morza. Słowa kluczowe: szerokość słojów rocznych, udział drewna późnego, wysokość nad poziomem morza *Badania zostały sfinansowane z dotacji przyznanej przez MNiSW na działalność statutową. 22
Wpływ pozyskiwania drewna technikami arborystycznymi na wielkość uszkodzeń odnowień naturalnych Tadeusz Moskalik*, Rafał Sokulski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział Leśny, Katedra Użytkowania Lasu *tadeusz.moskalik@wl.sggw.pl Prowadzenie gospodarki leśnej, opartej o zasady ekologiczne, gospodarcze i społeczne, jest wielkim wyzwaniem nie tylko dla osób zarządzających lasami, ale także tych podmiotów gospodarczych, które związane są z wykonawstwem usług. Wszelkie operacje leśne, w tym dotyczące użytkowania lasu, powinny minimalizować szkody powodowane w otaczającym środowisku. W artykule przedstawiono analizę wpływu dwóch różnych metod technologicznych pozyskiwania drewna na wielkość uszkodzeń odnowień naturalnych. Badania zostały przeprowadzone w drzewostanie dębowososnowym, na dwóch powierzchniach doświadczanych. Na pierwszej powierzchni zastosowano metodę tradycyjną. Ścinkę drzew, okrzesanie i wyróbkę sortymentów wykonywano pilarką spalinową Husqvarna 365. Na drugiej działce, przed ścięciem drzew dokonano ich okrzesania technikami arborystycznymi. Użyto w tym przypadku pilarki Husqvarna 338 XPT. W obu metodach, drewno zrywano skiderem LKT 82 Turbo. Określono położenie i rozmiar uszkodzeń warstwy podrostów i podszytów. Lokalizację drzewek określano przy użyciu tachometru elektronicznego Topcon GTS-100N oraz odbiornika TopconHiperPro. Uszkodzenia drzewek zostały podzielone na 3 klasy: uszkodzenia całkowite, nie rokujące dalszego wzrostu, drzewka połamane (z 6 podklasami) i inne uszkodzenia. Pomiary wykonano oddzielnie po ścince i wyróbce drewna oraz po jego zrywce. Dodatkowozostała sporządzona, mapa stref uszkodzeń z wykorzystaniem programu ArcGIS. Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, że zastosowanie technik arborystycznych jest bardziej korzystne dla rozwoju przyszłego drzewostanu, gdyż stopień uszkodzeń w odniesieniu do podrostów i podszytów wyniósł tylko 17,1%. W metodzie tradycyjnej uszkodzenia były zdecydowanie większe, sięgając prawie 88,5%. Słowa kluczowe: rębnia gniazdowa, pozyskiwanie drewna, techniki arborystyczne, uszkodzenia drzewostanu 23
Psychospołeczne uwarunkowania pracy na stanowisku operatora maszyn specjalistycznych stosowanych w leśnictwie Wiesława Ł. Nowacka*, Alicja Gasek Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie *Wieslawa.Nowacka@wl.sggw.pl Leśnictwo stanowi tak w przeszłości, jak i współcześnie źródło pozyskiwania bardzo zróżnicowanych dóbr. Współcześnie rola lasów, jako dostawcy drewna nie słabnie, lecz czysto produkcyjne zadania ustępują różnorodnym funkcjom określanych mianem ochronnych i społecznych. Las daje mieszkańcom małych miejscowości i wsi finansowe wsparcie poprzez dostarczanie różnorodnych pożytków niedrzewnych (grzyby, owoce leśne, zioła), jak i możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej, znalezienia zatrudnienia pełnoetatowego bądź pracy dorywczej. Konsekwencją przemian społeczno-gospodarczych, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 r. była prywatyzacja działań produkcyjnych w leśnictwie. Zasadniczy warunek opłacalności działalności gospodarczej firm usługowych działających w leśnictwie, jakim jest zwiększanie wydajności pracy jest możliwy do osiągnięcia przede wszystkim poprzez wdrażanie systemów maszynowych. Stanowisko operatora maszyn specjalistycznych w leśnictwie stało się nowym, atrakcyjnym zawodem, przykładem nowoczesnych warunków pracy. Nowe stanowiska pracy umożliwiają poprawę warunków pracy, ograniczają występujące dotychczas zagrożenia dla zdrowia. Mechanizacja prac leśnych powoduje jednak szereg nowych zagrożeń, które wcześniej nie istniały, bądź nie miały istotnego wpływu na organizm i samopoczucie operatorów maszyn. Operator maszyny specjalistycznej poddany jest szczególnie dużym stresom powodującym zmęczenie psychiczne. Podstawowymi czynnikami zwiększającymi zmęczenie psychiczne są: duże obciążenie umysłowe, długa aktywność, brak odpowiedniej liczby przerw, praca zmianowa, monotonia, wysoka monotypia, psychologiczne przesycenie, przeciążenie wzroku, wysoka koncentracja w ciągu całej pracy, trudny często teren pracy, osamotnienie, rozłąka z rodziną. W pracy przedstawiono wybrane rezultaty wieloletnich, rozpoczętych w 2002r badań operatorów specjalistycznych maszyn leśnych, dotyczące psychospołecznych uwarunkowań pracy operatorów maszyn leśnych. Zastosowanymi metodami badawczymi był poszerzony wywiad bezpośredni oraz standaryzowany kwestionariusz ankietowy. Badaniom poddano łącznie 55 operatorów. Badani reprezentowali podstawowe trzy typy zatrudnienia: pracownicy bezpośrednio zatrudnieni przez jednostki PGL LP (w tym pracujący w ramach samozatrudnienia na maszynach należących do nadleśnictw), właściciele maszyn, którzy jednocześnie sami nimi pracują, pracownicy firm prywatnych różnej wielkości. Czynniki psychospołeczne warunków pracy omówiono w dwu aspektach. Są to odczucia pracownika co do właściwości pracy, wysiłku realizowanego na swym stanowisku roboczym (wskaźniki I1-I3), jak i atmosfery w pracy, tego co nazywamy klimatem pracy (wskaźniki J1-J5). Wyniki uzyskane w badaniach polskich operatorów porównano z uzyskanymi w badaniach europejskich operatorów leśnych maszyn specjalistycznych. Słowa kluczowe: użytkowanie lasu, mechanizacja leśnictwa, operatorzy maszyn specjalistycznych 24
Obliczanie parametrów geometrycznych środka ciężkości pojazdów 4 kołowych Henryk Nowiński Ośrodek Rozwojowo -Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu h.nowinski@bedon.lasy.gov.pl Charakter pracy Biura Ekspertyz i Techniki Leśnej Ośrodka Rozwojowo- Wdrożeniowego Lasów Państwowych w Bedoniu polega między innymi na ocenie maszyn i urządzeń wdrażanych do leśnictwa w różnych działach gospodarki leśnej. Jednym z punktów oceny urządzenia jest określenie parametrów technicznych i eksploatacyjnych. W przypadku maszyn i narzędzi zawieszanych na ciągniku rolniczym duże znaczenie ma stabilność maszyny. Aby tą stabilność ocenić określa się proporcje rozkładu masy na przednią i tylną oś ciągnika z urządzeniem zawieszonym. Niniejsze opracowanie ma na celu określenie metody wyznaczania wysokości środka ciężkości pojazdu czterokołowego możliwej do zastosowania w terenie. W ramach realizacji tematu wykonano pomiary parametrów geometrycznych środka ciężkości ciągnika rolniczego określane podczas dwukrotnego ważenia pojazdu na przenośnych wagach najazdowych. Na podstawie podobieństwa trójkątów prostokątnych przyjęto, że różnica wysokości rzutów środków ciężkości osi jest proporcjonalna do odchylenia rzutów środka ciężkości pojazdu od pionu, stąd różnica poziomów środków ciężkości osi do rozstawu osi ma się tak, jak odległość między rzutami środków ciężkości osi do wysokości środka ciężkości. Wyniki pomiarów pozwalają na obliczenie wysokości środka ciężkości, i dopuszczalnych kątów przechyłu zarówno na boki jak i w osi pojazdu. Wprowadzane parametry oraz wyniki obliczeń zestawiono w arkuszu kalkulacyjnym programu Excel. Zaprezentowana metoda pomiaru po wprowadzeniu modyfikacji w metodyce uwzględniającej wykorzystanie aplikacji na smartfon, pozwala na wykonywanie pomiarów na wagach najazdowych znajdujących się na przykład w punktach sprzedaży nawozów sztucznych i węgla lub skupu złomu. Literatura 1. Sałata W. Mechanika ogólna w zarysie, Poznań, Wyd. PP 1998 2. ISO-TC23-SC3 N1007 ISO CD 16231-2 ROPS Calculations and Test 3. PN-EN 13054:2003 Opakowania Opakowania transportowe z zawartością - Metody badań wyznaczania środka ciężkości opakowania 4. Kozak B. Mechanika techniczna, ISBN, wyd VI, 2012 5. Dajniak H. Ciągniki teoria ruchu i konstruowanie, WKŁ 1985 6. Świątkiewicz H.J. Poradnik dźwignicowego, WNT 1987 7. Sołtysiak A. Mechanika układu pojazd teren MON 1966 25