I. WYKONANIE BUDŻETÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 1. DOCHODY 1.1. Ogólna charakterystyka dochodów jednostek samorządu terytorialnego Źródła dochodów jst określa zarówno art. 167 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 16 jak i ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 17. Zgodnie z ustawą dochody jst dzielą się na: dochody własne - dochody uzyskane z tytułu podatków i opłat lokalnych, udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, dochody z mienia komunalnego (najem, dzierżawa), ze sprzedaży majątku, spadki, zapisy, darowizny oraz wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych, a także inne wskazane w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; subwencja ogólna środki finansowe z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego, z podziałem na część oświatową i wyrównawczą, z uwzględnieniem części równoważącej i regionalnej; dotacje celowe środki finansowe przeznaczone na ściśle określone cele. Dochody własne gmin definiowane są jako dochody związane z budżetami lokalnymi w sposób trwały, pochodzą z podatków i opłat, na które znaczący wpływ mają organy ustalające wysokość stawek podatków i opłat lokalnych a także udzielające ulgi. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza również do dochodów własnych jst udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Zgodnie z art. 3 ww. ustawy dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być również środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi i środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. Stosownie do postanowień art. 235 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych w planie dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego wyszczególnia się, w układzie działów klasyfikacji budżetowej, planowane kwoty dochodów bieżących i dochodów majątkowych według ich źródeł, w tym w szczególności z tytułu dotacji i środków na finansowanie wydatków na realizację zadań finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa 16 Dz. U. Nr 78 poz. 483 z późn. zm. 17 Dz. U. z 2010 r. Nr 80 poz. 526 z późn. zm. 9
członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi), przy czym do dochodów majątkowych zalicza się: 1) dotacje i środki otrzymane na inwestycje; 2) dochody ze sprzedaży majątku; 3) dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Przez dochody bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się dochody budżetowe niebędące dochodami majątkowymi. Stosownie do art. 212 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych uchwała budżetowa określa łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych. 1.2. Wykonanie dochodów ogółem Dochody ogółem łącznie wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2011 roku zostały zrealizowane w wysokości 14 443 370 tys. zł, co w stosunku do założonego planu (14 793 064 tys. zł) wyniosło 97,64%. W porównaniu do 2010 roku wykonane dochody wzrosły o 6,96%, tj. o kwotę 940 337 tys. zł. Tabela Nr 1 Realizacja i struktura dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego Jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego Wykonanie 2009 rok Wykonanie 2010 rok Plan 2011 (po zmianach) (w tys. zł) Wskaźnik (w %) Wykonanie 2011 (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 Województwo samorządowe 1 913 290 1 063 737 1 264 580 1 248 375 65,25 117,36 98,72 Powiaty 1 890 336 2 091 351 2 230 386 2 207 487 116,78 105,55 98,97 Miasta na prawach powiatu 3 304 236 3 456 241 3 657 498 3 521 257 106,57 101,88 96,28 Gminy 6 399 976 6 891 703 7 640 600 7 466 251 116,66 108,34 97,72 Dochody ogółem 13 507 838 13 503 033 14 793 064 14 443 370 106,93 106,96 97,64 Podobnie jak w latach ubiegłych, zmiany planu dochodów budżetowych jednostek samorządu terytorialnego związane były przede wszystkim z urealnieniem wpływów z tych źródeł, które na etapie planowania przyjęto w kwotach szacunkowych, a zmiany w kwotach dotacji i subwencji zgodnie z zawiadomieniami dysponentów środków. 10
Z tabeli nr 1 wynika, że jednostki samorządu terytorialnego żadnego stopnia nie zrealizowały zaplanowanych dochodów. Wykonanie dochodów ogółem kształtowało się na poziomie poniżej kwot planowanych tj. od 96,28% w miastach na prawach powiatu do 98,97% w powiatach ziemskich. Wykres Nr 1 Wykonanie dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w latach 2009-2011 (w tys. zł) 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 2009 2010 2011 Analizując wysokość zrealizowanych dochodów ogółem w 2011 roku w odniesieniu do wykonanych dochodów w latach 2009 i 2010 można stwierdzić wzrost dochodów jednostek samorządu terytorialnego wszystkich stopni z wyjątkiem samorządu województwa na przełomie lat 2009/2010. Wzrost dochodów miast na prawach powiatu i powiatów w 2011 roku związany był m.in. z likwidacją z dniem 1 stycznia 2011 r. funduszy gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym, dzięki czemu miasta na prawach powiatu i powiaty uzyskały nowe źródło dochodów, jakim są dochody ze sprzedaży map, danych z ewidencji gruntów i budynków oraz innych materiałów i informacji z zasobów powiatowych, a także z opłat za czynności związane z prowadzeniem tych zasobów i uzgadnianiem usytuowania projektowanych sieci uzbrojenia terenu. Najwyższy wzrost dochodów odnotowano w gminach, gdzie wystąpił wzrost dochodów ogółem w porównaniu z latami 2010 i 2009, odpowiednio o 8,34% i 16,66%, co spowodowane było m.in. wyższymi dochodami z tytułu dotacji celowych. Znaczący wzrost dochodów ogółem wystąpił również w powiatach, gdzie wyniósł 5,55% w stosunku do 2010 roku i 16,78% w stosunku do 2009 roku. W przypadku miast na prawach powiatu dochody ogółem w porównaniu z rokiem 2010 wzrosły o 1,88% natomiast o 6,57% w porównaniu z rokiem 2009. 11
W przypadku województwa samorządowego w porównaniu z rokiem 2009 nastąpił spadek o 34,75% (1 248 375 tys. zł w 2011 r. przy 1 913 290 tys. zł w 2009 r.). Powyższe spowodowane było obowiązującymi od 2010 r. zmianami dotyczącymi gospodarki finansowej. Zapisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wyodrębniły w budżecie państwa budżet środków europejskich i zlikwidowały dotacje rozwojowe, co spowodowało zmianę w zakresie przepływu środków finansowych na projekty współfinansowane ze środków zagranicznych. Od 2010 r. w budżecie województwa zaplanowane zostały wyłącznie środki z budżetu środków europejskich na realizację projektów własnych województwa oraz dotacje celowe z budżetu państwa na pomoc techniczną i współfinansowanie części krajowej. Tabela Nr 2 Dochody budżetowe w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale na dochody bieżące i majątkowe (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie Plan Wykonanie Wskaźnik (w %) 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2011 rok (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 DOCHODY OGÓŁEM z tego: 13 507 838 13 503 033 14 793 064 14 443 370 106,93 106,96 97,64 Dochody bieżące: 11 914 874 12 185 572 12 897 738 12 937 530 108,58 106,17 100,31 Województwo samorządowe 911 571 769 823 857 317 859 330 94,27 111,63 100,23 Powiaty 1 792 464 1 873 796 2 005 677 2 015 194 112,43 107,55 100,47 Miasta na prawach powiatu 3 120 206 3 127 283 3 259 214 3 282 403 105,20 104,96 100,71 Gminy 6 090 633 6 414 669 6 775 529 6 780 604 111,33 105,70 100,07 Dochody majątkowe: 1 592 964 1 317 461 1 895 327 1 505 840 94,53 114,30 79,45 Województwo samorządowe 1 001 719 293 914 407 262 389 045 38,84 132,37 95,53 Powiaty 97 873 217 556 224 709 192 293 196,47 88,39 85,57 Miasta na prawach powiatu 184 029 328 958 398 285 238 855 129,79 72,61 59,97 Gminy 309 343 477 034 865 071 685 648 221,65 143,73 79,26 Realizacja dochodów bieżących na wszystkich stopniach jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego wzrosła w porównaniu do 2010 roku o 6,17% i wyniosła 12 937 530 tys. zł, (100,31% planu) tj. 89,57% dochodów ogółem. Najwyższy udział w wykonaniu dochodów bieżących ogółem uzyskany został przez gminy 52,41% oraz miasta na prawach powiatu 25,37% dochodów bieżących ogółem. 12
Dochody majątkowe w 2011 roku wzrosły o 14,30% w porównaniu do 2010 roku i wyniosły 1 505 840 tys. zł, (79,45% planu) tj. 10,43% dochodów ogółem. Najwyższy udział w wykonaniu dochodów majątkowych uzyskały gminy 45,53%. Tabela Nr 3 Dochody budżetowe w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale na dochody własne, subwencje i dotacje (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie Plan Wykonanie Wskaźnik (w %) 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2011 rok (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 DOCHODY OGÓŁEM z tego: 13 507 838 13 503 033 14 793 064 14 443 370 106,93 106,96 97,64 Dochody własne 6 552 395 6 874 989 7 476 516 7 349 638 112,17 106,90 98,30 Województwo samorządowe 553 471 525 778 635 689 656 091 118,54 124,78 103,21 Powiaty 602 653 652 122 659 169 669 657 111,12 102,69 101,59 Miasta na prawach powiatu 2 227 619 2 277 734 2 375 498 2 291 393 102,86 100,60 96,46 Gminy 3 168 652 3 419 354 3 806 160 3 732 498 117,79 109,16 98,06 Subwencja ogólna 3 896 960 4 005 890 4 178 425 4 178 375 107,22 104,31 100 Województwo samorządowe 93 504 99 356 81 966 81 966 87,66 82,50 100 Powiaty 902 736 933 179 987 534 987 534 109,39 105,82 100 Miasta na prawach powiatu 779 985 794 082 854 158 854 158 109,51 107,57 100 Gminy 2 120 734 2 179 273 2 254 768 2 254 718 106,32 103,46 100 Dotacje celowe 3 058 484 2 622 154 3 138 123 2 915 357 95,32 111,18 92,90 Województwo samorządowe 1 266 314 438 603 546 925 510 318 40,30 116,35 93,31 Powiaty 384 948 506 050 583 684 550 296 142,95 108,74 94,28 Miasta na prawach powiatu 296 632 384 425 427 843 375 707 126,66 97,73 87,81 Gminy 1 110 590 1 293 076 1 579 672 1 479 035 133,18 114,38 93,63 Analiza dochodów budżetowych w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale wynikającym z ustawy o dochodach jst wykazała, że w 2011 roku: dochody własne, decydujące o stopniu samodzielności ekonomicznej, zostały zrealizowane w wysokości 7 349 638 tys. zł, tj. 98,30% planu. W stosunku do 2010 roku dochody te wzrosły o 6,90% (tj. o kwotę 474 649 tys. zł) a do 2009 roku wzrosły o 12,17% (czyli o kwotę 797 243 tys. zł). Najwyższe wykonanie dochodów własnych miało 13
miejsce w województwie samorządowym 103,21%, nieznacznie niższe w powiatach 101,59%, następnie w gminach 98,06%. Najniższe wykonanie wystąpiło w miastach na prawach powiatu 96,46%. Analiza dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego według źródeł ich pochodzenia wykazała, że najwyższe dochody jst uzyskały z tytułu udziału w podatku dochodowym 3 231 365 tys. zł, tj. 43,97% dochodów własnych ogółem, z tego: 2 588 948 tys. zł z podatku dochodowego od osób fizycznych i 642 417 tys. zł z podatku dochodowego od osób prawnych. Nieznacznie mniejszy udział osiągnęły jst z wpływów z tytułu podatków i opłat 32,93%, tj. 2 419 975 tys. zł. Z kolei dochody z majątku jst stanowiły 5,62% całości dochodów własnych, tj. 412 907 tys. zł. subwencja ogólna (łącznie ze środkami pochodzącymi z rezerwy subwencji ogólnej) w całym województwie wielkopolskim wyniosła 4 178 375 tys. zł. W porównaniu do 2010 roku nastąpił wzrost kwoty subwencji o 4,31% (tj. o kwotę 172 485 tys. zł) a do 2009 roku o 7,22% (tj. o kwotę 281 415 tys. zł). Wzrost wystąpił na wszystkich stopniach samorządu za wyjątkiem województwa samorządowego. Realizacja dochodów z tytułu subwencji we wszystkich jednostkach województwa wielkopolskiego ukształtowała się na poziomie 100%, jedynie w gminach dochody te zostały zrealizowane minimalnie poniżej planu (w wysokości 2 254 718 tys. zł przy planie 2 254 768 tys. zł). Część oświatowa subwencji ogólnej przekazana w kwocie 3 403 818 tys. zł stanowiła ponad 80% wszystkich środków otrzymanych przez jst z tytułu subwencji ogólnej. Część wyrównawcza, związana ze stopniem zróżnicowania dochodów jst poszczególnych typów, została zrealizowana w wysokości 584 641 tys. zł a część równoważąca w wysokości 126 473 tys. zł, co stanowi odpowiednio 13,99% i 3,03% subwencji ogółem. W ujęciu kwotowym największa część środków z tytułu subwencji ogólnej przypadła gminom 2 254 718 tys. zł, z kolei najmniejsza województwu samorządowemu 81 966 tys. zł. dotacje celowe (łącznie dotacje z budżetu państwa i pozostałe dotacje) zostały wykonane w kwocie 2 915 357 tys. zł, tj. 92,90% planu po zmianach i wzrosły w stosunku do 2010 roku o 11,18%, tj. o 293 203 tys. zł, a w stosunku do 2009 roku zmalały o 4,68%, tj. o 143 127 tys. zł. Najwyższy wskaźnik realizacji dotacji celowych wystąpił w powiatach 94,28%, z kolei najniższy w miastach na prawach powiatu 87,81%.W strukturze dotacji celowych udział dotacji na zadania własne wyniósł 43,99%, tj. 1 282 346 tys. zł (z czego 797 125 tys. zł, tj. 62,16% dotacji celowych na zadania własne, to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich). 61,60% dotacji na zadania własne, tj. 789 892 tys. zł, stanowiły dotacje inwestycyjne. Największą część dotacji celowych ogółem stanowiły dotacje na zadania zlecone 51,30%, tj. 1 495 609 tys. zł, z których 4,66%, tj. 69 735 tys. zł to dotacje na 14
finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych. Z kolei dotacje z państwowych funduszy celowych jst województwa wielkopolskiego otrzymały w wysokości 37 049 tys. zł, co stanowi 1,27% dotacji celowych ogółem (dotacje inwestycyjne 63,29%, tj. 23 447 tys. zł). Pozostałe 3,44%, tj. 100 354 tys. zł, to dotacje celowe na zadania realizowane na podstawie porozumień z administracją rządową oraz innymi jst (dotacje inwestycyjne 17,37% tj. 17 432 tys. zł). Największą część środków z tytułu dotacji celowych otrzymały gminy 1 479 035 tys. zł (tj. 50,73%), natomiast najmniejszą miasta na prawach powiatu 375 707 tys. zł (tj. 12,89%). Wysoki udział gmin w dochodach uzyskanych w formie dotacji celowych, który w stosunku do roku ubiegłego wzrósł o 1,42 punku procentowego, świadczy o wysokim obciążeniu gmin zadaniami zleconymi lub przyjętymi w drodze porozumień (dotacje na zadania własne stanowiły 35,61% dochodów gmin). Wykonanie dotacji celowych z budżetu państwa przedstawiono po uwzględnieniu zwrotów przekazanych do dnia 31 stycznia 2012 r. zgodnie z art. 251 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Należy tutaj jednak podkreślić, iż udział dotacji celowych w dochodach ogółem jednostek samorządu terytorialnego jest różny i zależy od charakteru jednostki samorządowej, a także od zakresu zadań, które zostały przyjęte do realizacji przez poszczególne jst. Tabela Nr 4 Struktura zrealizowanych dochodów w latach 2009-2011 (w tys. zł) Lp. Dochody jednostek samorządu terytorialnego Wykonanie 2009 rok Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok 1 2 3 4 5 1 Dochody własne 48,51 50,91 50,89 2 Subwencja ogólna 28,85 29,67 28,93 3 Dotacje 22,64 19,42 20,18 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 9,80 11,16 10,38 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 2,71 2,87 2,73 Dotacje pozostałe 10,13 5,39 7,07 4 Dochody ogółem (1+2+3) 100% 100% 100% W 2011 roku największy udział w strukturze wykonanych dochodów ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego stanowiły dochody własne 50,89% następnie subwencja ogólna 28,93% i dotacje celowe 20,18%. Wśród dotacji dominowały dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej. W grupie dotacji pozostałych ujęto w szczególności dotacje otrzymane od innych jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz na zadania z udziałem środków UE. 15
Struktura dochodów w latach 2009 2011 nie uległa znaczącym zmianom. Wykres Nr 2 Struktura zrealizowanych dochodów w latach 2009-2011 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dochody własne Subwencja ogólna Dotacje celowe 2009 2010 2011 Szczegółowa analiza źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego wykazała, że na 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego, 123 jednostki zrealizowały dochody własne w wysokości niższej niż zaplanowane, co stanowi o 41 mniej jednostek niż w 2010 roku. Spowodowane to było m.in. niższymi od planowanych wpływami z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. Natomiast 9 jednostek wykonało w 100% plan dochodów z tytułu dotacji, co spowodowane było m.in. uzyskanymi zwrotami dotacji celowych z budżetu państwa, które dokonywano w okresie od 1 stycznia do 31 stycznia 2012 r. W przypadku realizacji subwencji ogólnej na 258 jednostek samorządu terytorialnego 3 nie wykonały planu Miasto i Gmina Zbąszyń (wykonanie 12 113 552,00 zł przy planie 12 163 552,00 zł), a także w nieznacznej wysokości Powiat Średzki (wykonanie 18 817 656,00 zł przy planie 18 817 666,00 zł) oraz Powiat Obornicki (wykonanie 20 699 457,00 zł przy planie 20 699 464,00 zł). Niewykonanie planu subwencji ogólnej spowodowane było niedostosowaniem wysokości jej planu do informacji dysponenta. 1.3. Wykonanie dochodów w województwie samorządowym W województwie samorządowym dochody ogółem zostały zrealizowane w kwocie 1 248 375 tys. zł, co stanowiło 98,72% założonego planu na 2011 rok, z tego 68,84% to dochody bieżące 16
wykonane w kwocie 859 330 tys. zł, oraz 31,16% dochody majątkowe w kwocie 389 045 tys. zł. W porównaniu do 2010 roku dochody bieżące wzrosły o 11,63%, a dochody majątkowe wzrosły o 32,37%. Tabela Nr 5 Wykonanie dochodów w województwie samorządowym (w tys. zł) Lp. Dochody województwa Wykonanie Wykonanie Plan 2011 rok Wykonanie Wskaźnik (w %) samorządowego 2009 rok 2010 rok (po zmianach) 2011 rok (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 553 471 525 778 635 689 656 091 118,54 124,78 103,21 2 Subwencje 93 504 99 356 81 966 81 966 87,66 82,50 100,00 3 Dotacje celowe 1 266 314 438 603 546 925 510 318 40,30 116,35 93,31 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 96 769 142 444 162 091 150 896 155,93 105,93 93,09 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 9 866 8 484 8 520 8 520 86,36 100,42 100,00 Dotacje pozostałe 1 159 679 287 675 376 314 350 902 30,26 121,98 93,25 4 Dochody ogółem (1+2+3) 1 913 290 1 063 737 1 264 580 1 248 375 65,25 117,36 98,72 Z przeprowadzonej analizy wynika, iż głównym źródłem dochodów uzyskiwanych przez województwo samorządowe w 2011 roku były dochody własne, które stanowiły 52,56% dochodów ogółem, tj. o 3,13 punktów procentowych więcej niż w 2010 roku i aż o 23,63 punktów procentowych więcej niż w 2009 roku (co spowodowane było znacznym spadkiem dochodów ogółem zrealizowanych przez samorząd województwa w 2010 roku w porównaniu do 2009 roku, w wyniku ponad dwukrotnego zmniejszenia się środków otrzymanych z tytułu dotacji celowych). Najważniejszym źródłem dochodów własnych samorządu województwa były udziały w podatkach dochodowych stanowiących dochody budżetu państwa wpływy z tego tytułu wyniosły 499 612 tys. zł (76,15% dochodów własnych ogółem), z tego: 83,07%, tj. 415 023 tys. zł stanowiły wpływy z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych, i 16,93%, tj. 84 589 tys. zł w podatku dochodowym od osób fizycznych. Udział wpływów z tego tytułu w dochodach własnych ogółem województwa samorządowego był mniejszy niż w 2010 roku o 15,08 punktów procentowych. Dochody z podatków i opłat stanowiły 5,06% (tj. 33 169 tys. zł) dochodów własnych ogółem, a uzyskane z majątku 0,56% (tj. 3 700 tys. zł). Drugim znaczącym źródłem dochodów województwa były dotacje celowe, które stanowiły 40,88% dochodów ogółem. Należy wskazać, że w porównaniu do 2009 roku wpływy z tego źródła zmalały o kwotę 755 996 tys. zł, czyli aż o 59,70%, natomiast w porównaniu z rokiem 2010 wzrosły o 17
kwotę 71 715 tys. zł, tj. o 16,35%. Wśród dotacji celowych przekazanych województwu samorządowemu w 2011 r. dotacje z budżetu państwa na zadania zlecone wyniosły 150 896 tys. zł, co stanowi 29,57%, a na zadania własne 8 520 tys. zł, tj. 1,67% dotacji celowych ogółem. Pozostałe dotacje stanowiły kwotę 350 902 tys. zł 68,76% dotacji celowych ogółem w tym 341 469 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. Subwencja ogólna została zrealizowana zgodnie z planem i wyniosła 81 966 tys. zł. W porównaniu do lat 2009-2010 roku wystąpił jej spadek odpowiednio o 12,34% i 17,50%. W strukturze dochodów ogółem udział subwencji ogólnej, w porównaniu z rokiem ubiegłym zmalał o 2,77 punkty procentowe i wyniósł 6,57%. Część oświatowa subwencji ogólnej stanowiła kwotę 51 738 tys. zł, tj. 63,12% udziału w wykonanej subwencji ogólnej oraz 4,14% w dochodach województwa ogółem. Część regionalna subwencji ogólnej 30 182 tys. zł, tj. 36,82% subwencji ogólnej oraz 2,42% dochodów województwa ogółem. W 2011 roku województwo samorządowe nie otrzymało części wyrównawczej subwencji ogólnej, otrzymało natomiast uzupełnienie subwencji ogólnej w wysokości 46 tys. zł. 1.4. Wykonanie dochodów w powiatach W powiatach dochody ogółem zrealizowane zostały w wysokości 2 207 487 tys. zł, tj. 98,97% planu. Udział dochodów bieżących i majątkowych w dochodach ogółem w 2011 roku przedstawiał się następująco: dochody bieżące 91,29% dochody majątkowe 8,71% Uzyskane w 2011 roku dochody bieżące w porównaniu do 2010 roku wzrosły o 7,55% i stanowiły kwotę 2 015 194 tys. zł. Największy udział w dochodach bieżących ogółem uzyskał Powiat Poznański 9,22% dochodów bieżących ogółem, Pilski 6,47%, Ostrowski 6,19% i Gnieźnieński 5,88%. Dochody majątkowe zrealizowano w kwocie 192 293 tys. zł, co stanowi spadek o 11,61% w porównaniu do 2010 roku. Największy udział uzyskał Powiat Kościański 8,99% dochodów majątkowych ogółem, Poznański 8,32%, Pleszewski 6,51%, Ostrowski 6,21%, Jarociński 5,62%, Słupecki 5,61% oraz Gostyński 5,26%. 18
Tabela Nr 6 Wykonanie dochodów w powiatach Lp. Dochody powiatów Wykonanie 2009 rok Wykonanie 2010 rok Plan 2011 rok (po zmianach) (w tys. zł) Wskaźnik (w %) Wykonanie 2011 rok (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 602 653 652 122 659 169 669 657 111,12 102,69 101,59 2 Subwencje 902 736 933 179 987 534 987 534 109,39 105,82 100 3 Dotacje celowe 384 948 506 050 583 684 550 296 142,95 108,74 94,28 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 202 973 214 523 229 879 228 115 112,39 106,34 99,23 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 107 810 119 769 119 085 114 560 106,26 95,65 96,20 Dotacje pozostałe 74 166 171 758 234 720 207 621 279,94 120,88 88,45 4 Dochody ogółem (1+2+3) 1 890 336 2 091 351 2 230 386 2 207 487 116,78 105,55 98,97 Głównym źródłem dochodów powiatów w latach 2009-2011 była subwencja ogólna. Powiaty w 2011 roku uzyskały z tego tytułu środki finansowe w łącznej kwocie 987 534 tys. zł, realizując w 100% plan. W stosunku do 2010 roku subwencja ogólna zwiększyła się o 5,82%. W strukturze subwencji ogólnej przekazanej powiatom w 2011 roku dominowała subwencja oświatowa wykonana w wysokości 812 220 tys. zł (tj. 82,25% subwencji ogólnej). Subwencja wyrównawcza wpłynęła do budżetów wszystkich powiatów z wyjątkiem Powiatu Poznańskiego w łącznej kwocie 111 991 tys. zł (tj. 11,34% subwencji ogólnej), natomiast subwencja równoważąca w wysokości 48 200 tys. zł (tj. 4,88% subwencji ogólnej). W 2011 roku wszystkie powiaty za wyjątkiem Powiatu Kaliskiego i Powiatu Średzkiego otrzymały uzupełnienie subwencji ogólnej z przeznaczeniem na wydatki bieżące w łącznej kwocie 11 977 tys. zł. Poza tym powiaty: Gostyński, Kościański, Leszczyński, Poznański, Rawicki i Wolsztyński uzyskały środki na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu w łącznej kwocie 3 145 tys. zł. Ogółem środki na uzupełnienie subwencji ogólnej stanowiły 1,53% subwencji (tj. 15 122 tys. zł). Udział subwencji ogólnej w dochodach powiatów ogółem wzrósł w stosunku do roku ubiegłego o 0,12 punktu procentowego i wyniósł 44,74%. W poszczególnych powiatach udział ten ukształtował się od 22,26% w Powiecie Poznańskim do 57,84% w Powiecie Wągrowieckim, 57,92% w Powiecie Gnieźnieńskim i 58,67% w Powiecie Złotowskim. 19
W porównaniu do lat 2009 i 2010 wystąpił wzrost dochodów własnych powiatów odpowiednio o kwotę 67 004 tys. zł tj. o 11,12% i 17 535 tys. zł tj. o 2,69%. Realizacja dochodów własnych wyniosła 101,59% planu założonego na 2011 rok. Najwyższe wykonanie w stosunku do planu wykazał Powiat Pilski 108,65%, a najniższe Powiat Ostrzeszowski 87,82%. W strukturze dochodów udział dochodów własnych wyniósł 30,34%, co stanowi o 0,84 punktu procentowego mniej niż w roku ubiegłym. Najniższy udział dochodów własnych w dochodach ogółem zanotował Powiat Jarociński - 21,39%, a najwyższy Powiat Poznański 54,65%. Największe znaczenie wśród dochodów własnych miały wpływy z udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, które stanowiły 53,43% dochodów własnych ogółem i wyniosły odpowiednio 338 979 tys. zł oraz 18 820 tys. zł. Dochody z tytułu opłat (m.in. opłaty komunikacyjnej, opłaty za wydane koncesje i licencje, wpływy od rodziców z tytułu odpłatności za utrzymanie dzieci w placówkach opiekuńczo - wychowawczych i w rodzinach zastępczych) wyniosły 100 815 tys. zł, co daje 15,05% udziału w dochodach własnych ogółem. Natomiast wpływy z majątku powiatów zrealizowane w wysokości 23 484 tys. zł, stanowiły 3,51% wszystkich dochodów własnych. Pozostałe 28,01% to głównie środki na dofinansowanie własnych zadań bieżących i inwestycji powiatów uzyskane z innych źródeł, dochody związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, środki z Funduszu Pracy na finansowanie kosztów wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne pracowników powiatowego urzędu pracy, a także dochody z usług. Najniższy poziom wykonania wystąpił w dotacjach celowych i wyniósł 94,28% planu. Jedynie Powiat Pilski zrealizował dochody z tego źródła ponad planowaną wysokość (102,51% planu), co spowodowane było uzyskaniem nieplanowanych w budżecie dochodów z tytułu dotacji celowych w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych lub płatności w ramach środków europejskich. Najniższe wykonanie wystąpiło w przypadku Powiatu Nowotomyskiego (73,65%), Kaliskiego (75,64%) oraz Wolsztyńskiego (79,01%). Realizacja dochodów z tytułu dotacji celowych w 2011 roku w porównaniu do lat 2009-2010 roku wykazuje tendencję wzrostową - o 42,95% (tj. o 165 348 tys. zł) do 2009 roku oraz o 8,74% (tj. o 44 246 tys. zł) do 2010 roku. Tendencję wzrostową wykazuje również udział dotacji celowych w dochodach ogółem, który wyniósł 24,93%, przy 20,36% w 2009 roku i 24,20% w 2010 roku. Najwyższy udział dotacji celowych w wykonanych dochodach ogółem wystąpił w Powiecie Pleszewskim 37,73%, a najniższy w Powiecie Gnieźnieńskim 17,38%. W strukturze dotacji celowych zrealizowanych przez powiaty w 2011 r. największy udział przypadł dotacjom z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, które zostały wykonane w kwocie 228 115 tys. zł, tj. 41,45% dotacji celowych powiatów ogółem. Dotacje celowe na zadania własne, zostały wykonane w wysokości 114 560 tys. zł, co daje 20,82% dotacji celowych ogółem. Pozostałe dotacje zostały wykonane w kwocie 207 621 tys. zł. 37,73% dotacji celowych powiatów ogółem, w tym 115 061 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem 20
środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich 1.5. Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu W świetle przepisów ustrojowych miasta na prawach powiatu, to gminy wykonujące zadania określone ustawą o samorządzie gminnym, jak i ustawą o samorządzie powiatowym. Na terenie województwa wielkopolskiego funkcjonują 4 miasta na prawach powiatu: Kalisz, Konin, Leszno i Poznań. W 2011 roku miasta na prawach powiatu zrealizowały dochody ogółem w wysokości 3 521 257 tys. zł, czyli w 96,28% planu. Najwyższy poziom dochodów ogółem w relacji do planu osiągnęły Miasto Kalisz (100,20%) a najniższy Miasto Poznań (95,34%). Szczegółowe dane przedstawia tabela Nr 7 Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu. W porównaniu do 2010 roku dochody bieżące wzrosły o 4,96% i wynoszą 3 282 403 tys. zł, tj. 93,22% dochodów ogółem, z czego 70,54% dochodów bieżących ogółem to dochody Miasta Poznania. Natomiast dochody majątkowe, po wzroście w 2010 roku aż o 78,75% w porównaniu do 2009 roku, zmalały w 2011 roku o 27,39% w porównaniu do 2010 roku i wynoszą 238 855 tys. zł tj. 6,78% dochodów ogółem. Najwyższy udział w dochodach majątkowych ogółem tj. 65,38% stanowią dochody majątkowe Miasta Poznania. Tabela Nr 7 Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu (w tys. zł) Lp. Plan 2011 Wskaźnik (w %) Dochody miast na prawach Wykonanie Wykonanie Wykonanie rok (po powiatu 2009 rok 2010 rok 2011 rok (6:3) (6:4) (6:5) zmianach) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 2 227 619 2 277 734 2 375 498 2 291 393 102,86 100,60 96,46 2 Subwencje 779 985 794 082 854 158 854 158 109,51 107,57 100 3 Dotacje celowe 296 632 384 425 427 843 375 707 126,66 97,73 87,81 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 207 550 233 152 218 223 217 296 104,70 93,20 99,58 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 54 862 60 643 62 057 60 669 110,58 100,04 97,76 Dotacje pozostałe 34 220 90 630 147 563 97 742 285,63 107,85 66,24 4 Dochody ogółem (1+2+3), z tego: 3 304 236 3 456 241 3 657 498 3 521 257 106,57 101,88 96,28 Kalisz 370 628 410 771 407 036 407 856 110,04 99,09 100,20 Konin 314 635 339 295 372 501 366 888 116,61 108,13 98,49 Leszno 246 477 263 688 285 491 274 894 111,53 104,25 96,29 Poznań 2 372 496 2 442 487 2 592 471 2 471 620 104,18 101,19 95,34 21
W analizowanych latach, tj. 2009-2011 miasta na prawach powiatu najwięcej środków finansowych uzyskiwały z dochodów własnych, które stanowiły średnio 66,11% wszystkich dochodów. W poszczególnych miastach na prawach powiatu udział dochodów własnych wynosił od 48,94% w Kaliszu do 70,32% w Poznaniu. Dochody własne kształtowały się w tym okresie na podobnym poziomie. W porównaniu do 2010 roku nastąpił nieznaczny wzrost dochodów własnych, który wyniósł 0,60%, do 2009 roku niewielki wzrost o 2,86%. Na wysokie wykonanie tej grupy źródeł dochodów było m.in. wysokie wykonanie dochodów z tyt. udziału w podatku dochodowych od osób fizycznych oraz od osób prawnych, które stanowiły 46,16% (tj. 1 057 596 tys. zł) dochodów własnych ogółem. Znaczące dochody 29,10% udziału w dochodach własnych - miasta na prawach powiatów uzyskały z tytułu podatków i opłat, przede wszystkim z podatku od nieruchomości (443 411 tys. zł), od czynności cywilnoprawnych (57 770 tys. zł) i od środków transportowych (17 343 tys. zł) oraz wpływów z opłaty skarbowej (22 547 tys. zł), komunikacyjnej (19 255 tys. zł), za wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu (17 595 tys. zł) i innych lokalnych opłat pobieranych przez jst na podstawie odrębnych ustaw (42 187 tys. zł). Dochody z majątku jednostek wyniosły 140 749 tys. zł, co stanowi 6,14% dochodów własnych ogółem. Najwyższa realizacja dochodów własnych w stosunku do planu wystąpiła w Kaliszu i wyniosła 101,07% planu, następnie w Koninie 98,90% planu, Lesznie 97,24% planu i Poznaniu 95,61% planu. W 2011 roku wszystkie miasta na prawach powiatu otrzymały subwencję ogólną w wysokości 100,00% planu (854 158 tys. zł) wyższą niż w 2010 roku o 7,57%, tj. o 60 076 tys. zł. Struktura subwencji ogólnej charakteryzowała się wysokim udziałem części oświatowej 93,70% (tj. 800 359 tys. zł). Udział subwencji równoważącej wynosił 5,25%, tj. 44 809 tys. zł (z czego 39 562 tys. zł część powiatowa subwencji równoważącej i 5 248 tys. zł część gminna subwencji równoważącej). Ponadto Miasto Kalisz uzyskało uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej kwocie 2 152 tys. zł, w tym 152 tys. zł na zadania bieżące a 2 000 tys. zł z przeznaczeniem na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu. Środki na inwestycje na drogach publicznych otrzymało również Miasto Poznań w kwocie 6 838 tys. zł. Udział subwencji ogólnej w dochodach ogółem w porównaniu z 2010 rokiem zwiększył się o 1,28 punktu procentowego i wyniósł 24,26% - od 21,11% w Mieście Poznaniu do 33,12% w Mieście Kaliszu. Realizacja dotacji celowych wyniosła łącznie 375 707 tys. zł, tj. 87,81% planu. Z 4 miast na prawach powiatu żadne nie zrealizowało w pełni zaplanowanych dotacji celowych, przy czym najniższe wykonanie wykazało Miasto Poznań (83,73%), a najwyższe Miasto Kalisz (98,27%). W 2011 roku w porównaniu do 2009 roku wystąpił wzrost środków finansowych uzyskanych przez miasta na prawach powiatu z tytułu dotacji celowych o 26,66%, natomiast w porównaniu do 2010 roku wystąpił niewielki spadek o 2,27%. Podobnie w udziale dotacji celowych w dochodach ogółem w porównaniu z rokiem 2009 zanotowano wzrost o 1,69 punktu procentowego, a w porównaniu z rokiem 2010 spadek o 0,45 punktu procentowego. 22
W strukturze dotacji celowych 57,83% stanowiły dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, które miasta na prawach powiatu otrzymały w wysokości 217 296 tys. zł. Dotacje na zadania własne zostały zrealizowane w kwocie 60 669 tys. zł i wynosiły 16,15% dotacji celowych miast na prawach powiatu ogółem. Pozostałe dotacje zostały wykonane w kwocie 97 742 tys. zł co stanowi 26,02% dotacji ogółem w tym 65 224 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. 1.6. Wykonanie dochodów w gminach Gminy zrealizowały dochody ogółem w kwocie 7 466 251 tys. zł, tj. 97,72% planu. Dochody bieżące gmin wyniosły 6 780 604 tys. zł tj. 90,82% dochodów ogółem i wzrosły o 5,70% w porównaniu do 2010 roku. Struktura dochodów bieżących gmin kształtuje się następująco: 49,21% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin miejsko wiejskich, 35,91% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin wiejskich, 14,88% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin miejskich. Dochody majątkowe gmin wzrosły ponad dwukrotnie w porównaniu do 2009, z kolei w porównaniu do 2010 roku o 43,73% i zostały zrealizowane w kwocie 685 648 tys. zł tj. 9,18% dochodów ogółem, z czego 50,47% to dochody majątkowe gmin miejsko wiejskich, 36,46% dochody majątkowe gmin wiejskich oraz 13,07% to dochody majątkowe gmin miejskich. Tabela Nr 8 Wykonanie dochodów w gminach Lp. Dochody gmin Wykonanie 2009 rok Wykonanie 2010 rok Plan 2011 rok (po zmianach) (w tys. zł) Wskaźnik (w %) Wykonanie 2011 rok (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 3 168 652 3 419 354 3 806 160 3 732 498 117,79 109,16 98,06 2 Subwencje 2 120 734 2 179 273 2 254 768 2 254 718 106,32 103,46 100 3 Dotacje celowe 1 110 590 1 293 076 1 579 672 1 479 035 133,18 114,38 93,63 Z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 816 678 916 720 916 340 902 555 110,52 98,45 98,50 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 194 035 198 914 225 048 211 149 108,82 106,15 93,82 Dotacje pozostałe 99 877 177 441 438 284 365 332 365,78 205,89 83,36 4 Dochody ogółem 6 399 976 6 891 703 7 640 600 7 466 251 116,66 108,34 97,72 23
Gminy najwięcej środków finansowych w latach 2009-2011 gromadziły z dochodów własnych (49,72%) i subwencji ogólnej (31,58%). W 2011 roku dochody własne wykonane zostały na poziomie 98,06% planu i w porównaniu do lat 2009-2010 wzrosły odpowiednio o 17,79%, tj. o kwotę 563 846 tys. zł oraz o 9,16%, tj. o kwotę 313 144 tys. zł. Realizacja tych dochodów kształtowała się w sposób zróżnicowany, a skrajne wielkości wykonania planu to od 69,44% w Gminie Odolanów do 115,74% w Gminie Grzegorzew. W 115 jednostkach (51,80% gmin województwa wielkopolskiego) nie wykonano w pełni dochodów własnych, a ponadplanowe dochody własne uzyskało 107 gmin, tj. o 29 gmin więcej niż w 2010 r. Największy wpływ na wysokość zrealizowanych przez gminy dochodów własnych miały dochody z tytułu podatków i opłat, stanowiące 43,38% dochodów własnych ogółem, a przede wszystkim wpływy z podatku od nieruchomości wykonane w wysokości 1 101 415 tys. zł, jak również z podatku rolnego 99 561 tys. zł, od czynności cywilnoprawnych 93 777 tys. zł i od środków transportowych 78 235 tys. zł oraz wpływy z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu 41 314 tys. zł. Znaczące były również wpływy z tytułu udziału w podatku PIT i CIT, które łącznie stanowiły 35,27% dochodów własnych i wyniosły odpowiednio 1 227 600 tys. zł i 88 758 tys. zł. Z kolei dochody z majątku jst osiągnęły kwotę 244 974 tys. zł (tj. 6,56% dochodów własnych ogółem). Pozostałe 14,79% dochodów własnych to w głównej mierze środki na dofinansowanie własnych zadań bieżących oraz inwestycji i zakupów inwestycyjnych uzyskane z innych źródeł, wpływy z usług oraz środki finansowe należne gminom na podstawie innych ustaw. Największy udział dochodów własnych w zrealizowanych dochodach ogółem wystąpił w: Gminie Suchy Las 83,15%, Gminie Tarnowo Podgórne 82,14%, Gminie Komorniki 80,14%, Mieście i Gminie Kórnik 79,58%, Gminie Przykona 78,48%, Mieście Puszczykowo 76,86%. W ww. jednostkach tak wysoki udział dochodów własnych spowodowany był wysokim wykonaniem m. in. dochodów z tytułu podatku od nieruchomości, związanego z działalnością firm i uruchamianiem nowych, oddawaniem do użytku nowych budowli i lokali zajmowanych na działalność gospodarczą. Kolejnym, wysokim pod względem wykonania, źródłem dochodów były udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych, zależne od liczby i dochodów podatników zamieszkałych na terenie gminy, oraz od osób prawnych, w znacznym stopniu uzależnione od koniunktury gospodarczej oraz liczebności i wielkości firm zlokalizowanych na terenie danej gminy, jak również posiadających na terenie gminy swoje filie czy oddziały. 24
Najniższy udział dochodów własnych w zrealizowanych dochodach ogółem wystąpił w: Gmina Gizałki 16,40%, Gminie Skulsk 17,89%, Gminie Grodziec 18,31%, Gminie Kawęczyn 19,14%, Mieście i Gminie Pyzdry 19,47%, Mieście i Gminie Tuliszków 19,74%. Wysoki udział w dochodach ogółem stanowią subwencje (54,37% - Skulsk, 52,49% - Kawęczyn, 50,56% - Gizałki, 47,54% - Tuliszków, 46,08% - Pyzdry, 45,20 - Grodziec) oraz dość wysoki dotacje celowe (od 27,73% w Gminie Skulsk do 36,49% w Gminie Grodziec), stąd niższy udział dochodów własnych w ogólnej kwocie dochodów. Dochody z tytułu subwencji ogólnej w gminach zrealizowane zostały minimalnie poniżej planu w wysokości 2 254 718 tys. zł (przy planie 2 254 768 tys. zł). W odniesieniu do lat 2009-2010 dochody z tego tytułu wzrosły odpowiednio o 6,32% i 3,46%. Najwyższą kwotę subwencji otrzymały gminy miejsko-wiejskie (1 088 761 tys. zł) oraz gminy wiejskie (933 159 tys. zł), natomiast najniższą gminy miejskie (232 799 tys. zł). Największy udział w subwencji ogólnej stanowiła jej część oświatowa, która wyniosła 77,15% (tj. 1 739 501 tys. zł). Część wyrównawcza wyniosła 20,96% (tj. 472 650 tys. zł) a część równoważąca 1,48% (33 464 tys. zł). W skali województwa wielkopolskiego 38 gmin otrzymało uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej kwocie 9 103 tys. zł. Z kolei udział subwencji ogólnej w dochodach uzyskanych przez gminy ogółem zmniejszył się w stosunku do roku ubiegłego o 1,42 punktu procentowego i wyniósł 30,20%, a w poszczególnych gminach kształtował się od 11,30% (w Mieście i Gminie Kórnik) do 57,80% (w Gminie Mycielin). Dotacje celowe gminy otrzymały w wysokości 1 479 035 tys. zł, tj. 93,63% planu. W porównaniu do 2010 roku wystąpił wzrost kwoty dotacji celowych o 185 959 tys. zł, tj. o 14,38% a do 2009 roku dotacje wzrosły o kwotę 368 445 tys. zł, tj. aż o 33,18%. Realizacja dochodów z tego tytułu wahała się od 32,28% w Mieście i Gminie Mikstat do 106,17% w Mieście i Gminie Trzemeszno. Najniższy udział dochodów z tytułu dotacji celowych w dochodach ogółem odnotowały: Gmina Tarnowo Podgórne 4,31%, Gmina Suchy Las 4,56%, Gmina Czerwonak 6,25%, Najwyższy z kolei: Gmina Wapno 49,24%, Mieście Sulmierzyce 49,01%, 25
Gmina Miasteczko Krajeńskie 43,47%. W strukturze dotacji celowych otrzymanych przez gminy w 2011 r. dominowały dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, które stanowiły 61,02% dotacji celowych ogółem, tj. 902 555 tys. zł. Dotacje na zadania własne wykonane zostały w wysokości 211 149 tys. zł, co daje 14,28% udziału i ponad czterokrotnie mniej środków finansowych niż na zadania zlecone. 24,70% dotacji celowych stanowią pozostałe dotacje wykonane w kwocie 365 332 tys. zł w tym 5 139 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. Reasumując w ogólnej kwocie dochodów jednostek samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego największy udział miały dochody własne, w tym udziały w podatkach dochodowych, uzyskiwane z podatków i opłat wymierzanych i ściąganych przez jst (głównie z podatków od nieruchomości i od środków transportowych), oraz dochody uzyskiwane z majątku jst. Wysoki udział w ogólnej kwocie dochodów jednostek miały także dochody przekazane z budżetu państwa, a w szczególności subwencja ogólna, która w 2011 roku została przekazana w kwocie 4 178 375 tys. zł, co stanowi 28,93% zrealizowanych dochodów ogółem. 1.7. Obniżenie górnych stawek podatków oraz udzielenie ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień z poboru podatków i opłat Na poziom realizacji dochodów własnych zasadniczy wpływ mają organy gmin i miast na prawach powiatu, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi organ stanowiący i organ wykonawczy decyduje odpowiednio: o wysokości obowiązujących w danej gminie i mieście na prawach powiatu stawkach podatkowych oraz o wielkości udzielonych ulg, zwolnień, odroczeń, umorzeń w podatkach stanowiących dochód gminy i miasta na prawach powiatu, nie będących ulgami ustawowymi. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, do udzielania ulg podatkowych, umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminów płatności z tytułu podatków i opłat stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego, a także zwalniania z obowiązku pobrania, bądź ograniczenia poboru tych należności, przez gminy oraz miasta na prawach powiatu, mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 18. Stosownie do art. 18 ust. 2 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, w przypadku pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody jednostek 18 tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm. 26
samorządu terytorialnego (np. podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej), naczelnik tego urzędu może umarzać, odraczać termin zapłaty lub rozkładać na raty należności oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania, bądź ograniczać pobór należności wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, którym w rozumieniu ustawy - jest wójt, burmistrz (prezydent miasta). W takich przypadkach zgodnie z przepisem art. 18 ust. 4 ustawy naczelnik urzędu skarbowego przekazuje jednostce samorządu terytorialnego informacje o wydanych decyzjach w terminie 10 dni po upływie każdego kwartału. Organy gmin i miast na prawach powiatu korzystając z uprawnień ustawowych - mając możliwość obniżania górnych stawek podatków a także udzielania ulg i zwolnień, umorzeń, odroczenia terminu płatności i rozkładania na raty - korzystały z tych uprawnień i tak jak w latach poprzednich podejmowały stosowne uchwały oraz wydawały decyzje. Zgodnie z danymi wykazanymi w sprawozdaniu z wykonania dochodów podatkowych za 2011 rok, obniżenie górnych stawek podatków oraz udzielenie ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach ukształtowało się na następującym poziomie: w gminach skutki obniżenia górnych stawek podatków wyniosły 274 423 tys. zł, skutki udzielonych ulg i zwolnień 42 453 tys. zł, umorzeń 10 400 tys. zł, a rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności 5 341 tys. zł. Procentowy udział skutków obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 4,45%, a do wykonanych dochodów własnych wyniósł 8,91%. w miastach na prawach powiatu skutki obniżenia górnych stawek podatkowych wyniosły 29 706 tys. zł, skutki udzielonych ulg i zwolnień 4 335 tys. zł, umorzeń 6 739 tys. zł, a rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności 1 527 tys. zł. Procentowy udział kwoty wynikającej z obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 1,20%, a do wykonanych dochodów własnych wyniósł 1,85%. Z porównania do 2010 roku wynika, iż w gminach oraz miastach na prawach powiatu: kwota wynikająca z obniżenia górnych stawek podatkowych wzrosła o 16,91% (tj. o 43 981 tys. zł), kwota wynikająca z udzielonych ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności wzrosła o 6,71% (tj. o 4 454 tys. zł). Uchwały organów stanowiących i decyzji organów podatkowych gmin powodują, że przeciętnie jednostki te uzyskują dochody budżetowe o 3,41% niższe od możliwych do uzyskania przy stosowaniu górnych stawek podatkowych oraz przy rezygnacji z umarzania zaległości podatkowych, rozkładania na 27
raty i odraczania terminów płatności. W wielkości skutków prowadzonej polityki podatkowej nie ma wyraźnych różnic między gminami miejskimi, wiejskimi i miejsko-wiejskimi (średnio 4,29% możliwych do uzyskania dochodów), jedynie miasta na prawach powiatu w znacznie mniejszym stopniu korzystają z przysługujących im uprawnień w tym zakresie - utrata dochodów z tego tytułu sięga tam tylko 1,20% możliwych do uzyskania dochodów (od 0,68% w Poznaniu do 2,55% w Kaliszu). Najbardziej korzystną dla swoich mieszkańców i przedsiębiorców politykę podatkową prowadziła w 2011 roku Gmina Suchy Las, gdzie udział skutków obniżenia górnych stawek podatków, udzielonych ulg i zwolnień oraz umorzeń, rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płatności stanowi 16,89% możliwych do uzyskania dochodów tj. 15 217 tys. zł, z kolei najbardziej restrykcyjną politykę podatkową w tym zakresie prowadzi Miasto Poznań gdzie wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 0,68%. Zauważyć należy, że łagodna polityka podatkowa może zachęcać do podejmowania działalności i osiedlania się na terenie gminy, jednak powoduje to nierekompensowaną w żaden sposób utratę dochodów, ograniczając finansowe możliwości inwestowania w rozwój infrastruktury; zaniedbania w tej dziedzinie mogą działać zniechęcająco na inwestorów. W ogólnych kwotach skutków polityki podatkowej dominują skutki obniżenia stawek podatków i opłat stanowiących dochód gmin. W gminach miejskich 86,57%, w gminach miejsko-wiejskich 82,91%, a w gminach wiejskich 80,58%. W miastach na prawach powiatu udział skutków obniżenia stawek podatków i opłat był nieco niższy i wyniósł 70,22%. Przeprowadzona analiza wskazuje, iż gminy i miasta na prawach powiatu korzystają z możliwości obniżenia górnych stawek podatkowych oraz udzielania ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień. 1.8. Dochody przeznaczone na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych Rok 2011 był kolejnym rokiem, w którym jednostki samorządu terytorialnego korzystały ze środków pochodzących z Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych na dofinansowanie realizowanych zadań, w tym przede wszystkim inwestycji. Wpływy budżetowe we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego z tego tytułu zostały wykonane w kwocie 1 166 420 tys. zł, co stanowi 8,08% ogółu zrealizowanych dochodów (przy 5,90% zrealizowanych dochodów w 2010 roku i 10,55% w 2009 roku). Największe dochody z tego źródła w stosunku do wykonanych dochodów ogółem zrealizowało województwo samorządowe 38,89%. Kwotowo (poza województwem samorządowym) największe dochody uzyskało Miasto Poznań 41 820 tys. zł, co stanowi spadek w porównaniu do 2010 roku o 11 701 tys. zł, a do 2009 roku o 40 285 tys. zł. Biorąc z kolei pod uwagę udział w dochodach ogółem najwyższy wskaźnik wystąpił w Gminie Miasteczko Krajeńskie, w której dochody pochodzące z Unii Europejskiej stanowiły 35,13% dochodów ogółem. 28
Szczegółowa analiza źródeł dochodów jst pozwala stwierdzić, że na 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego około 48% (123 jednostki) nie zrealizowało w 100% zaplanowanych dochodów własnych, a około 97% (249 jednostki) nie wykonało w pełni dotacji celowych. Niepełne wykonanie dochodów własnych związane było częściowo z sytuacją gospodarczą kraju i powodowało zwiększone korzystanie z przychodów, w tym z tytułu kredytów, pożyczek i obligacji. Na wysokość uzyskiwanych dochodów własnych znaczący wpływ ma poziom rozwoju gospodarczego. W lepszej sytuacji znajdują się jednostki samorządu terytorialnego, na obszarze których mieszka wielu podatników podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i zlokalizowanych jest wiele siedzib płatników podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Niższy poziom rozwoju gospodarczego rzutuje również na wysokość udziałów w dochodach gmin i miast na prawach powiatu dochodów z podatków i opłat stanowiących w całości dochód gmin oraz na wysokość udziału dochodów z majątku. O silnym związku poziomu rozwoju gospodarczego z efektywnością poszczególnych źródeł dochodów własnych świadczą również różnice w strukturze dochodów gmin miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich. Gminy wiejskie w porównaniu z miastami znacznie mniejszą część dochodów uzyskują zarówno z udziałów w podatkach dochodowych, jak i z podatków i opłat lokalnych oraz z majątku. Wyjątek stanowią gminy wiejskie zlokalizowane w pobliżu centrum gospodarczego województwa jakie stanowi Miasto Poznań. 2. WYDATKI 2.1. Ogólna charakterystyka wydatków jednostek samorządu terytorialnego Stosownie do treści art. 216 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wydatki jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, w szczególności na: - zadania własne jednostek samorządu terytorialnego; - zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami; - zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia; - zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego; - pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego; - programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej 29