1. Nazizm w Niemczech. Czy można było go uniknąć? a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości Uczeń: - umiejscawia w czasie przejecie władzy przez Hitlera (1933), noc długich noży (29/30.06.1934), ustawy norymberskie (1935), noc kryształową (1938), - zna takie postaci, jak: Adolf Hitler, Rudolf Hess, Heinrich Himmler, Ernst Rohm, - wymienia cechy państwa totalitarnego, - rozwija skróty NSDAP (Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotników), SA (Oddziały Szturmowe), SS (Sztafety Ochronne), - wymienia postanowienia ustaw norymberskich, - definiuje pojęcia nazizm i fuhrer. ii. b) Umiejętności Uczeń: - odróżnia państwo totalitarne od demokratycznego, - analizuje powojenną sytuację Niemiec, - wyjaśnia, dlaczego nazizm był atrakcyjną alternatywą dla społeczeństwa niemieckiego, - wyjaśnia, dlaczego doszło do nocy długich noży, - łączy skutki I wojny światowej z kryzysem parlamentaryzmu w Niemczech, - na podstawie diagramów przedstawiających skład parlamentu niemieckiego umiejscawia NSDAP na scenie politycznej Niemiec, - znajduje w tekstach źródłowych dowody na to, że nazizm był doktryną rasistowską, - znajduje argumenty przemawiające za tym, że nazizm był doktryną totalitarną, - na podstawie fragmentów tekstów źródłowych formułuje główne założenia nazizmu. b. 2. Metoda i forma pracy Metoda główna metoda problemowa. Metody pomocnicze praca pod kierunkiem, rozmowa nauczająca, dyskusja. Forma pracy praca w grupach, praca z mapą, tekstem źródłowym, danymi liczbowymi. c. 3. Środki dydaktyczne - Teksty źródłowe, - diagramy przedstawiające skład parlamentu niemieckiego w latach 1928-1933, - fragment pracy Historia Niemiec mówiący o zmianach wprowadzonych przez nazistów. d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza Czas trwania 7-10 minut. Sprawdzenie listy obecności. Sprawdzenie i ocena zadania domowego (odczytanie zadania przez jednego ucznia). Rekapitulacja wtórna. Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają na nie:
- Jakie były postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie Niemiec? (Odpowiedź: utrata ziem, demilitaryzacja Nadrenii, zmniejszenie armii, kontrybucja). - Jakie nastroje panowały w Niemczech po zakończeniu wojny? (Odpowiedź: niezadowolenie, opinia o ciosie w plecy zadanym armii przez polityków). - Jaka była sytuacja ekonomiczna Europy w końcu lat dwudziestych i na początku trzydziestych? (Odpowiedź: wielki kryzys). - Jakie są cechy ustroju totalitarnego? (Odpowiedź: zaprzeczenie idei państwa demokratycznego, jedna partia, brak trójpodziału władzy, rozbudowany aparat represji). - W jakich okolicznościach doszło do przejęcia władzy przez faszystów we Włoszech? (Odpowiedź: kryzys powojenny, niezadowolenie społeczne, zamach stanu). Ocena odpowiedzi uczniów. ii. b) Faza realizacyjna 1. Podanie tematu lekcji, omówienie jej celów i krótkie wprowadzenie uczniów w nową tematykę. 2. Nauczyciel stwarza sytuację problemową, prosi uczniów o przeczytanie fragmentu tekstu o kulcie wodza (załącznik 1.1) i skomentowanie go. (Powinien on wywołać u uczniów mieszane uczucia, wzbudzić zdziwienie. Uczniowie powinni wyrażać następujące opinie: tekst wygląda jak modlitwa, jest to co najmniej dziwne). Nauczyciel pyta: - W jaki sposób mogło dojść do czegoś takiego? (Uczniowie szukają odpowiedzi, mogą pojawić się opinie o istnieniu charyzmatycznego przywódcy, o uwielbieniu, jaki budził). 3. Nauczyciel dzieli klasę na 6 grup. a) Grupa 1 Fragment Historii Niemiec mówiący o nastrojach w Niemczech i okolicznościach dojścia NSDAP do władzy; dlaczego było możliwe przejęcie władzy przez Hitlera? (Odpowiedź: nastroje panujące w społeczeństwie, wielki kryzys gospodarczy, szukanie wroga, na którego można zwalić niepowodzenia państwowe, zniechęcenie do demokracji). b) Grupa 2 Fragment tekstu Goebbelsa o celach NSDAP (załącznik 1.2); jakie cele stawiała sobie NSDAP w stosunku do ustroju Niemiec i jak oceniano panujący ustrój? (Odpowiedź: obalenie ustroju demokratycznego, całkowita zmiana systemu społecznego; oceniano, że demokracja sama pozwoli się obalić, nie będzie się bronić). c) Grupa 3 Program Hitlera (załącznik 1.3); które z punktów programu były najbardziej pociągające dla Niemców? (Odpowiedź: słowa o potędze Niemiec, o zaprowadzeniu porządku, zerwaniu z zakazami wprowadzonymi przez traktat wersalski). d) Grupa 4 Cele narodowosocjalistycznej polityki zagranicznej (załącznik 1.4); w jaki sposób narodowi socjaliści określali swoją politykę zagraniczną? (Odpowiedź: rezygnacja z ekspansji na zachód, postawienie na politykę wschodnią, opanowanie nowych terenów, stworzenie przestrzeni życiowej). e) Grupa 5 Diagramy; w jaki sposób zmieniało się poparcie dla NSDAP w kolejnych wyborach? (Odpowiedź: w latach dwudziestych poparcie znikome, od początku lat trzydziestych systematyczny wzrost, aż do osiągnięcia większości). f) Grupa 6 Historia Niemiec, fragment mówiący o zmianach wprowadzonych przez nazistów; w jakim kierunku postępowały zmiany systemu w Niemczech po przejęciu władzy przez nazistów? (Odpowiedź: ograniczenie działalności partii politycznych, ograniczenie swobód obywatelskich, walka z socjalistami, ograniczanie praw ludności żydowskiej, wzrost znaczeni policji w społeczeństwie).
4. Uczniowie mają na przygotowanie odpowiedzi nie więcej niż 10 minut. Po upływie tego czasu nauczyciel prosi uczniów o podanie rozwiązań problemów, które miały rozwiązać poszczególne grupy. Nauczyciel zadaje dodatkowe pytania, wyjaśnia niejasności. iii. c) Faza podsumowująca 1. Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie na nie odpowiadają: - W jaki sposób Hitler doszedł do władzy w Niemczech? (Odpowiedź: w wyniku demokratycznych wyborów. Wykorzystał nastroje panujące w społeczeństwie, jego hasła trafiły na podatny grunt). - Jak Niemcy przyjęli przejęcie władzy przez Hitlera? (Z nadzieją i zadowoleniem, że wreszcie zapanuje porządek, uda się powstrzymać kryzys gospodarczy, Niemcy znów powrócą do światowej czołówki państw). 2. Nauczyciel stawia przed uczniami problem z początku lekcji: - Czy w takim razie można było uniknąć wprowadzenia w Niemczech nazizmu? (Uczniowie prowadzą krótką dyskusję na ten temat. Mogą w niej pojawić się różnorodne opinie. Uczniowie mogą wskazywać, że w sytuacji gospodarczej i społecznej, jaka wytworzyła się w Niemczech na początku lat trzydziestych, nazizm był bardzo zachęcającą alternatywą, jego hasła mogły zyskać dużą popularność. Niemcy potrzebowali silnego przywódcy, program Hitlera był receptą na zniechęcenie i niezadowolenie z decyzji wersalskich. Z drugiej strony mogą pojawić się głosy o możliwości podjęcia przez rząd odpowiednich kroków jeszcze w fazie głoszenia przez Hitlera swoich haseł, można było zdelegalizować NSDAP, rząd nie potrafił choć mógł stworzyć alternatywę dla nazistów. Hitler nie ukrywał swoich zamiarów i można było łatwo przewidzieć, co się stanie, jeżeli uda mu się przejąć władzę). 3. Nauczyciel prosi uczniów o podsumowanie dyskusji i zapisanie wniosków w formie notatki z lekcji. (Powinny się w niej znaleźć następujące elementy: nazizm w Niemczech można było powstrzymać w początkowym stadium jego rozwoju, ale rząd nie zauważał problemu i nie potrafił działać wystarczająco zdecydowanie. Sytuacja społeczna i gospodarcza w Niemczech spowodowała, że program Hitlera zyskał rzesze zwolenników zachęconych hasłami o wprowadzeniu porządku, wyjściu z kryzysu i podbudowie potęgi państwa. Nazizmu można było uniknąć gdyby odpowiednie kroki zostały podjęte już w latach dwudziestych, gdy ruch zaczął się odradzać po próbie puczu w Monachium). Nauczyciel kieruje sporządzeniem notatki. e. 5. Bibliografia 1. Krasuski J., Historia Niemiec, Ossolineum, Wrocław 1998. 2. Ryszka A., Noc i mgła. Niemcy w okresie hitlerowskim, Książka i Wiedza, Warszawa 1997. 3. Szcześniak A. L., Historia 1918-1939, Bellona, Warszawa 1992. 4. Śniegocki R., Historia. Burzliwy wiek XX. Podręcznik dla 3 klasy liceum ogólnokształcącego, profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Nowa Era, Warszawa 2003.
f. g. 6. Załączniki i. załącznik 1 i. Teksty źródłowe. Nazizm w Niemczech 1. Kult wodza: Tobie dziękuję dziś za mój chleb codzienny. Pozostań długo przy mnie, nie opuszczaj mnie Wodzu, mój Wodzu, moje światło, moja wiaro! Niech żyje mój Wódz! 2. Goebbels o celach NSDAP Wchodzimy do parlamentu aby w tym arsenale demokracji zdobyć własną broń. Będziemy posłami do Reichstagu, aby zniszczyć ducha republiki i to co go wspiera. Gdy demokracja jest tak głupia, że daje nam kartę wolnego wstępu i diety abyśmy jej wyrządzili niedźwiedzią przysługę- to jej sprawa. ( ) Wkroczymy twardym krokiem na marmurowe posadzki parlamentu nie jako przyjaciele i nie jako neutralni. My wejdziemy jako wrogowie. Jak wiele między stado owiec, tak my wtargniemy do Reichstagu 3. Program Hitlera 1. W sprawach wewnętrznych: pełny zwrot w dotychczasowej polityce. Żadnej tolerancji dla jakiejkolwiek działalności stojącej do osiągnięcia celu! Kto nie potrafi się dostosować musi zginąć. Doszczętne wytępienie marksizmu. Wyrobienie przeświadczenia u młodzieży i w całym narodzie, że uratować nas może tylko walka ( ) Wykształcenie u młodzieży bojowego ducha i wzmocnienie woli obrony. Kara śmierci za zdradę kraju i narodu, mocne, autorytarne kierownictwo państwowe. Przezwyciężenie raka demokracji. 4. Odbudowa Wehrmachtu najważniejszym przedsięwzięciem do osiągnięcia celu ( ) Przywrócenie obowiązkowej służby wojskowej ( ) jak należy wykorzystać polityczną władzę gdy się ją osiągnie? Teraz nie można powiedzieć. Może wywalczenie nowych możliwości eksportowych, może zdobycie nowej przestrzeni życiowej na wschodzie i jej bezpowrotne zorganizowanie. 4. Cele narodowosocjalistycznej polityki zagranicznej Rzesza Niemiecka jako państwo winna postawić przed wszystkimi Niemcami zadanie aby nie tylko zachować i zjednoczyć cały rasowo wartościowy element ale powoli i pewnie dąży do panowania nad innymi. ( ) Granice państw są przez ludzi tworzone i przez ludzi zmieniane ( ) Albo Niemcy staną się potęgą światową albo przestana istnieć. Jednak do osiągnięcia potęgi trzeba wielkości. My narodowi socjaliści świadomi tego przekreślamy kierunek naszej polityki zagranicznej okresu przedwojennego. Rozpoczniemy działania tam, gdzie
zatrzymaliśmy się przed sześcioma wiekami. Wstrzymamy nasze odwieczne parcie Germanów na południe i na zachód Europy i skierujemy nasze spojrzenie na kraje Europy wschodniej. Skończymy wreszcie z polityką kolonialną i handlową okresu przedwojennego a zajmiemy się polityką przyszłości- zdobyciem ziemi. Lecz gdy w dzisiejszej Europie mówimy o nowej ziemi myślimy w pierwszej kolejności o Rosji i jej podporządkowanym państwom ościennym. Materiały przygotowane na podstawie: A. L. Szcześniak, Historia 1918-1939, Bellona, Warszawa 1992. 45 minut brak h. 7. Czas trwania lekcji i. 8. Uwagi do scenariusza