SOBCZAK Paweł 1 Połączenia autobusowe pomiędzy Sosnowcem i Dąbrową Górniczą a Czeladzią jako element zrównoważonego transportu w Województwie Śląskim WSTĘP Realizacja założeń zrównoważonego transportu opisanych m.in. [9, 10] stanowi jeden z głównych elementów obecnej polityki transportowej w Unii Europejskiej. Zwiększająca się liczba pojazdów na drogach w połączeniu z trudnością w rozbudowie już istniejącej infrastruktury transportowej w miastach powoduje konieczność podjęcia działań związanych z zrównoważonym transportem, których celem powinno być zapewnienie sprawnego, szybkiego i wygodnego transportu mieszkańcom miast. Jest to szczególnie istotne na obszarze dużych aglomeracji, w których występuje bardzo duża liczba przemieszczeń związanych np. z podróżami z i do pracy, szkoły lub na uczelnię. Spełnienie przedstawionych wyżej warunków stanowi jeden z kluczowych elementów działań mających na celu zwiększenie udziału transportu zbiorowego w realizacji przemieszczeń w ramach aglomeracji. Działania te są również zgodne z założeniami zrównoważonego transportu [1, 2, 3, 9, 10]. Realizacja założeń zrównoważonego transportu w dużej mierze uzależniona jest m.in. od dostępnej sieci transportu publicznego. 1 TRANSPORT PUBLICZNY NA TERENIE AGLOMERACJI KATOWICKIEJ Transport publiczny na terenie aglomeracji katowickiej realizowany jest z wykorzystaniem następujących gałęzi transportu [7, 8]: transport zbiorowy autobusowy, transport zborowy kolejowy, transport zbiorowy tramwajowy, transport zbiorowy trolejbusowy. Charakterystyka transportu zbiorowego w aglomeracji katowickiej została opisana przez autora szerzej w [4, 5, 6, 7, 8]. Z uwagi na uwarunkowania techniczne, ekonomiczne oraz decyzje władz samorządowych najbardziej rozwiniętym i najpopularniejszym rodzajem transportu wykorzystywanym do realizacji transportu zbiorowego w aglomeracji jest transport autobusowy. Transport autobusowy w aglomeracji katowickiej oparty jest na rozbudowanej sieci połączeń miastowych oraz międzymiastowych. Połączenia międzymiastowe oprócz linii bezpośrednich realizowane są również w dużej mierze przez odpowiednio zorganizowaną sieć połączeń pomiędzy poszczególnymi liniami, której węzły transportowe organizowane są z wykorzystaniem 3 przystanków pełniących rolę miejsc przesiadkowych. Przystanki przesiadkowe to: Katowice Piotra Skargi,, Dąbrowa Górnicza Centrum. 1 Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Wydział Zarządzania, Informatyki i Nauk Społecznych, Katedra Logistyki i Transportu; 41-300 Dąbrowa Górnicza; ul. Cieplaka 1c; psobczak@wsb.edu.pl 9761
2 CENTRUM SOSNOWCA, JAKO PUNKT PRZESIADKOWY SIECI TRANSPORTOWEJ W AGLOMERACJI KATOWICKIEJ Sosnowiec, jest jednym z głównych miast aglomeracji katowickiej. Położenia miasta Sosnowca na mapie aglomeracji przedstawiono na rys. 1. Rys. 1. Położenie miasta Sosnowca na terenie aglomeracji katowickiej Źródło: https://www.google.pl/maps/place/sosnowiec/@50.2785853,19.1572941,11z/data=!4m2!3m1!1s0x47 16da99feda4b29:0xcb6c2aa12b6507db (dostęp: 23.09.2014) Jak przedstawiono na rys. 1. Sosnowiec położony jest w bezpośrednim sąsiedztwie Katowic, Mysłowic, Jaworzna, Dąbrowy Górniczej, Będzina i Czeladzi. Z uwagi na swoje położenie miasto Sosnowiec stanowi bardzo dobrą lokalizację dla organizacji miejsca przesiadkowego pomiędzy poszczególnymi miastami lub dzielnicami Sosnowca zlokalizowanymi na obrzeżach jego obszaru administracyjnego. Transport autobusowy na terenie miasta Sosnowca realizowany jest w głównej mierze przez spółkę KZK GOP, która została szerzej opisana w [7, 8]. 3 METODOLOGIA BADAŃ W ramach przeprowadzonych badań dokonano analizy tabliczek przystankowych, tras przejazdów autobusów oraz aplikacji webowej udostępnionej przez KZK GOP, której zadaniem jest możliwość wyszukania połączenia. Umożliwiło to wybór linii autobusowych, które są (a na pewno wg KZK GOP powinny być) najczęściej wykorzystywane przez pasażerów, celem dotarcia z dzielnicy Sosnowca (Jęzor) oraz Dąbrowy Górniczej (Strzemieszyce) do centrum Czeladzi. Z uwagi na brak bezpośredniego połączenia przejazd realizowany jest z wykorzystaniem kilku linii autobusowych. Podczas badań przeanalizowano czasy dojazdu poszczególnymi liniami do centrum Sosnowca oraz dokonano porównania czasów przyjazdu autobusów z Strzemieszyc oraz Jęzora na centrum Sosnowca z czasem odjazdu autobusów realizujących transport z Sosnowca do centrum Czeladzi. Połączenie pomiędzy centrum Sosnowca a Strzemieszycami realizowane jest przez linię 34, natomiast połączenie pomiędzy dzielnicą Jęzor, a centrum miasta realizowane jest linią autobusową 26. Linia autobusowa nr 34 przyjeżdża w pobliże centrum Sosnowca na przystanek Sosnowiec Urząd Miasta, który oddalony jest od przystanku o około 3 5 [min] pieszej trasy. Badania przeprowadzono w sumie dla 5 linii autobusowych: linia autobusowa 26 (z Sosnowiec Jęzor Centrum Handlowe do Sosnowiec Szpital Wojewódzki); 9762
linia autobusowa 34 (z Dąbrowa Górnicza Strzemieszyc Dworzec Północny do Sosnowca Urząd Miasta); linia autobusowa 35 (z Kosztowy Pętla do Czeladź Wojkowicka Pętla); linia autobusowa 88 (z Sosnowiec Urząd Miasta do Wojkowice Park); linia autobusowa 935 (z Ćmok Pętla do Czeladź Wojkowicka Pętla). 4 WYNIKI ANALIZY W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano czasy przyjazdu autobusów linii 26 i 34 na przystanki Sosnowiec Urząd Miasta oraz oraz czasy odjazdu autobusów linii 35, 88 i 935 z przystanku w kierunku miasta Czeladź.. Na poniższych tabelach 1 6 przedstawiono porównanie czasów przyjazdu poszczególnych autobusów (linie 26 i 34) z czasami odjazdu autobusów linii 35, 88 i 935. W tabelach 1 6 kolorem niebieskim zaznaczono czas oczekiwania na przesiadkę wynoszący powyżej 15 minut, natomiast kolorem czerwonym zaznaczono czas oczekiwania wynoszący 2 lub mniej minut jest to krótki czas oczekiwania, dla którego występuje duże ryzyko spóźnienia na autobus jadący w kierunku Czeladzi z uwagi na opóźnienie w czasie jazdy pierwszego autobusu lub zbyt krótki czas na przejście z przystanku Sosnowiec Urząd Miasta na przystanek. Tab. 1. Analiza czasu oczekiwania na przesiadkę z linii 26 na linię 35 Źródło: Opracowanie własne linii 26 linii 35 [min] linii 26 linii 35 [min] linii 26 linii 35 [min] 04:50 05:28 00:38 10:34 11:29 00:55 18:29-00:05 18:34 05:36 06:29 00:53 12:34 12:29-00:05 19:27 00:53 06:34 00:55 13:34 13:29-00:05 20:27-00:06 07:29 07:29 00:00 14:34 14:29-00:05 20:33 21:47 01:14 08:34 08:29-00:05 15:34 15:29-00:05 22:47 02:14 09:34 09:29-00:05 16:29-00:05 16:34 10:34 10:29-00:05 17:29 00:55 Jak przedstawiono w tabeli 1 połączenie pomiędzy autobusami linii 26 i 35 jest opracowane niezgodnie z zasadami zrównoważonego transportu. Spora część autobusów linii 35 odjeżdża z przystanku Sosnowiec PKP 5 minut przed przyjazdem autobusu linii, 26 co uniemożliwia skorzystanie z tego połączenia. W pozostałych przypadkach czas oczekiwania jest bardzo długi i wynosi od 55 minut do aż 2 godzin i 14 minut. Średni czas oczekiwania na połączenie dla tej relacji wynosi aż 1 godzinę 10 minut. Tab. 2. Analiza czasu oczekiwania na przesiadkę z linii 26 na linię 88 Źródło: Opracowanie własne linii 26 linii 88 [min] linii 26 linii 88 [min] linii 26 linii 88 [min] 05:36 06:01 00:25 11:09 00:35 15:59 00:25 10:34 15:34 06:57 00:23 11:59 01:25 16:19 00:45 06:34 07:09 00:35 13:09 00:35 17:09 00:35 12:34 16:34 07:29 08:09 00:40 13:29 00:55 18:09 01:35 08:34 09:09 00:35 13:34 14:09 00:35 18:34 19:39 01:05 09:34 10:09 00:35 14:34 15:19 00:45 20:33 21:39 01:05 Jak przedstawiono w tabeli 2 połączenie pomiędzy autobusami linii 26 i 88 podobnie jak w poprzednich dwóch przypadkach opracowane jest niezgodnie z zasadami zrównoważonego 9763
transportu. Autobusy linii 26 przyjeżdżają na przystanek przed autobusem linii 935, ale praktycznie w każdym przypadku czas oczekiwania wynosi ponad 30 minut. Średni czas oczekiwania na połączenie dla tej relacji wynosi 22 minuty. Tab. 3. Analiza czasu oczekiwania na przesiadkę z linii 26 na linię 935 Źródło: Opracowanie własne linii 26 linii 935 [min] linii 26 linii 935 [min] linii 26 linii 935 [min] 04:50 04:50 00:00 11:00 00:26 17:00 00:26 10:34 16:34 05:36 06:00 00:24 12:00 01:26 18:00 01:26 06:34 06:50 00:16 12:34 13:00 00:26 18:34 19:00 07:29 07:50 00:21 13:34 14:00 00:26 20:33 08:34 09:00 00:26 14:34 15:00 00:26 09:34 10:00 00:26 15:34 16:00 00:26 Jak przedstawiono w tabeli 3 połączenie pomiędzy autobusami linii 26 i 935 również jest opracowane niezgodnie z zasadami zrównoważonego transportu. Autobusy linii 26 przyjeżdżają na przystanek przed autobusem linii 935, ale praktycznie w każdym przypadku czas oczekiwania wynosi ponad 20 minut. Średni czas oczekiwania na połączenie dla tej relacji wynosi aż 26 minut. Tab. 4. Analiza czasu oczekiwania na przesiadkę z linii 34 na linię 35 Źródło: Opracowanie własne linii 34 linii 35 [min] linii 34 linii 35 [min] linii 34 linii 35 [min] 05:18 05:28 00:10 11:09 11:29 00:20 16:48 05:54 11:49 17:09 17:29 00:20 06:12 06:29 00:17 12:19 12:29 00:10 17:54 18:29 00:35 06:40 12:49 19:01 19:27 00:26 07:19 07:29 00:10 13:19 13:29 00:10 19:43 07:55 13:59 20:18 20:27 00:09 08:29 08:29 00:00 14:19 14:29 00:10 20:53 21:47 00:54 09:19 09:29 00:10 14:59 15:29 00:30 21:43 22:47 01:04 09:49 15:43 22:13 10:09 10:29 00:20 16:09 16:29 00:20 23:08 Jak przedstawiono w tabeli 4 połączenie pomiędzy autobusami linii 34 i 88, biorąc pod uwagę konieczność przejścia z przystanku Sosnowiec Urząd Miasta na przystanek, opracowane jest w dużej mierze zgodnie z zasadami zrównoważonego transportu i stanowi w miarę dobre połączenie pomiędzy Dąbrową Górniczą Strzemieszyce a Czeladzią. Czas oczekiwania w wielu przypadkach wynosi około 10 minut, co jest wystarczającym czasem na przejście z jednego przystanku na drugi. Średni czas oczekiwania na połączenie dla tej relacji wynosi 20 minut. 9764
Tab. 5. Analiza czasu oczekiwania na przesiadkę z linii 34 na linię 88 Źródło: Opracowanie własne Sosnowiec Urząd Miasta Sosnowiec Urząd Miasta Sosnowiec Urząd Miasta linii 34 linii 88 [min] linii 34 linii 88 [min] linii 34 linii 88 [min] 05:18 11:09 11:09 00:00 16:48 05:54 06:01 00:07 11:49 11:59 00:10 17:09 17:09 00:00 06:12 12:19 17:54 18:09 00:15 06:40 06:57 00:17 12:49 13:09 00:20 19:01 19:39 00:38 07:19 07:09 13:19 13:29 00:10 19:43 07:55 08:09 00:14 13:59 14:09 00:10 20:18 08:29 09:09 00:40 14:19 20:53 21:39 00:46 09:19 14:59 15:19 00:20 21:43 09:49 15:43 15:59 00:16 22:13 10:09 10:09 00:00 16:09 16:19 00:10 23:08 Jak przedstawiono w tabeli 5 połączenie pomiędzy autobusami linii 34 i 88 również nie jest opracowane zgodnie z zasadami zrównoważonego transportu. Występuje znaczna liczba połączeń, ale czas oczekiwania na połączenie jest trochę zbyt długi i wymaga wprowadzenia korekty. Średni czas oczekiwania na połączenie dla tej relacji wynosi 16 minut. Tab. 6. Analiza czasu oczekiwania na przesiadkę z linii 34 na linię 935 Źródło: Opracowanie własne linii 34 linii 935 [min] linii 34 linii 935 [min] linii 34 linii 935 [min] 05:18 04:50-00:28 11:09 11:00-00:09 16:48 17:00 00:12 05:54 06:00 00:06 11:49 12:00 00:11 17:09 06:12 12:19 17:54 18:00 00:06 06:40 06:55 00:15 12:49 13:00 00:11 19:01 19:00-00:01 07:19 13:19 19:43 07:55 07:50-00:05 13:59 14:00 00:01 20:18 08:29 09:00 00:31 14:19 20:53 09:19 14:59 15:00 00:01 21:43 09:49 10:00 00:11 15:43 16:00 00:17 22:13 10:09 16:09 23:08 Jak przedstawiono w tabeli 6 połączenie pomiędzy autobusami linii 34 i 935 jest opracowane niezgodnie z zasadami zrównoważonego transportu. Spora część autobusów linii 935 odjeżdża z przystanku Sosnowiec PKP przed przyjazdem autobusu linii, 34 co uniemożliwia skorzystanie z tego połączenia. Średni czas oczekiwania na połączenie dla tej relacji wynosi 11 minut, co stanowi dobry wynik, ale głównym mankamentem tego połączenia jest przedstawiona wyżej sytuacja o odjeździe autobusów linii 935 przed przyjazdem autobusów linii 34. Informacje zawarte w tabelach 1 3 dotyczące czasu oczekiwania oraz liczby połączeń razem z ich procentowym udziałem w odniesieniu do rozkładu jazdy autobusu linii 26 przedstawiono w tabeli 7. 9765
Tab. 7. Średni czas oczekiwania oraz procentowy udział połączeń umożliwiających przesiadkę w relacji Sosnowiec Jęzor Centrum Handlowe Czeladź Urząd Miasta Źródło: Opracowanie własne na podstawie Tabel 1 3 Linia autobusowa 26 35 88 935 Liczba połączeń: 14 9 18 14 Liczba połączeń (bez uwzględnienia połączeń wymagających znacznego oczekiwania): 5 12 12 Procent połączeń umożliwiających przesiadkę [%]: 64.29 128.57 100 Procent połączeń umożliwiających przesiadkę (bez uwzględnienia połączeń wymagających znacznego oczekiwania) [%] 85.71 85.71 Średni czas oczekiwania [min]: 00:57 00:45 00:31 Średni czas oczekiwania (bez uwzględnienia połączeń wymagających znacznego oczekiwania) [min]: 1:10 00:36 00:22 Natomiast informacje zawarte w tabelach 4 6 dotyczące czasu oczekiwania oraz liczby połączeń razem z ich procentowym udziałem w odniesieniu do rozkładu jazdy autobusu linii 34 przedstawiono w tabeli 8. Tab. 8. Średni czas oczekiwania oraz procentowy udział połączeń umożliwiających przesiadkę w relacji Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce Dworzec Północny Czeladź Urząd Miasta Źródło: Opracowanie własne na podstawie Tabel 4 6 Linia autobusowa 34 35 88 935 Liczba połączeń: 29 18 17 11 Procent połączeń umożliwiających przesiadkę [%]: 62.07 58.62 37.93 Średni czas oczekiwania [min]: 00:20 00:16 00:11 Na rysunku 2 przedstawiono procentowy udział połączeń umożliwiających przesiadkę w relacji Sosnowiec Jęzor Centrum Handlowe Czeladź Urząd Miasta 9766
Rys. 2. Procentowy udział połączeń umożliwiających przesiadkę relacja Sosnowiec Jęzor Centrum Handlowe Czeladź Urząd Miasta Na rysunku 3 przedstawiono zbiorczy wykres liczby połączeń oraz czasu oczekiwania na przesiadkę na przystanku pomiędzy linią 26, a analizowanymi liniami dla relacji Sosnowiec Jęzor Centrum Handlowe Czeladź Urząd Miasta. Rys. 3. Liczba połączeń oraz czas oczekiwania na przesiadkę na przystanku pomiędzy linią 26, a analizowanymi liniami dla relacji Sosnowiec Jęzor Centrum Handlowe Czeladź Urząd Miasta. Natomiast na rysunku 4 przedstawiono procentowy udział połączeń umożliwiających przesiadkę w relacji Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce Dworzec Północny Czeladź Urząd Miasta 9767
Rys. 4. Procentowy udział połączeń umożliwiających przesiadkę relacja Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce Dworzec Północny Czeladź Urząd Miasta Na rysunku 5 przedstawiono zbiorczy wykres liczby połączeń oraz czasu oczekiwania na przesiadkę pomiędzy linią 34, a analizowanymi liniami dla relacji Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce Dworzec Północny Czeladź Urząd Miasta. Rys. 5. Liczba połączeń oraz czas oczekiwania na przesiadkę pomiędzy linią 34, a analizowanymi liniami dla relacji Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce Dworzec Północny Czeladź Urząd Miasta. 9768
WNIOSKI Przeprowadzona analiza liczby połączeń oraz czasu oczekiwania wykazała, że na terenie aglomeracji katowickiej nadal występują połączenia, które wymagają poprawy celem dostosowania do zasad realizacji zrównoważonego transportu. Przeprowadzone badania wykazały, że nadal konieczne jest prowadzenie działań związanych z poprawą rozkładów jazdy celem stworzenia optymalnych warunków podróżowania. Jak wykazały badania nadal występują znaczne błędy w opracowanych rozkładach jazdy, szczególnie w relacjach z dzielnic bardziej oddalonych od centrum miast. Niepokojące są również występujące w rozkładach jazdy liczne sytuacje, w których autobus, na który należy się przesiąść odjeżdża z przystanku parę minut (2-3 minuty) przed przyjazdem pierwszego autobusu. Powoduje to niepotrzebne wydłużenie czasu oczekiwania na przystanku. Na podstawie przeprowadzonych badań widoczne jest, że KZK GOP nadal musi prowadzić analizy opracowanych rozkładów jazdy celem eliminacji relacji o parametrach zniechęcających (m.in. zbyt długi czas oczekiwania na przesiadkę) do korzystania z transportu zbiorowego. Poprawa korelacji pomiędzy poszczególnymi rozkładami jazdy przyczyni się do poprawy realizacji całego procesu, a to powinno zwiększyć stopień wykorzystania transportu zbiorowego do realizacji codziennych podróży co jest zgodne z polityką zrównoważonego transportu. Streszczenie W artykule opisano analizę dostępności transportowej dla transportu zbiorowego autobusowego na wybranych relacjach, pomiędzy Czeladzią a dzielnicą miasta Sosnowca oraz Dąbrowy Górniczej. Przeprowadzone analizy dotyczyły relacji z dzielnicy Sosnowca (Jęzor) oraz dzielnicy Dąbrowy Górniczej (Strzemieszyce) do centrum Czeladzi. Analizowane połączenia autobusowe realizowane są z wykorzystaniem punktu przesiadkowego - przystanku zlokalizowanego w centrum Sosnowca. Obliczenia wykonano dla 8 linii autobusowych, które do realizacji analizowanych połączeń są sugerowane przez spółkę realizującą przewozy. Przeprowadzona analiza polegała na analizie rozkładów jazdy wybranych linii autobusowych, celem określenia korelacji ich rozkładów jazdy między sobą. W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano czasy oczekiwania na przesiadkę pomiędzy poszczególnymi autobusami oraz liczbę możliwych połączeń, co umożliwiło ocenę spełnienia lub nie zasad zrównoważonego transportu przez poszczególne połączenia oferowane przez przewoźnika. Bus connections between Sosnowiec or Dąbrowa Górnicza and Czeladź as part of sustainable transport in Silesia Region Abstract This paper describes the analysis of the availability of transport for public transport bus on selected routes, which are executed between Czeladź and the district of Sosnowiec or Dąbrowa Górnicza. The relationship from the district of Sosnowiec (Jęzor) or the district of the Dąbrowa Górnicza (Strzemieszyce) to the center of Czeladź were analyzed. Analyzed bus connections are realized with the use of the hub - stop located in the center of Sosnowiec. Calculations were performed for 8 bus lines which are suggested by the company carries out transportation for the analyzed connections. The analysis was based on the analysis of schedules of selected bus lines to determine their schedules correlation between them. The results of the study was waiting time for a transfer between buses and the number of possible connections, which enabled an evaluation of whether or not the principles of sustainable transport through individual connections offered by the carrier. BIBLIOGRAFIA 1. European Platform on Mobility Management, www.epomm.eu (odsłona 08.02.2014). 2. Our Common Future. Report of the World Commission on Environment and Development, Transmitted to the General Assembly as an Annex to document A/42/427 - Development and International Co-operation: Environment http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm 1987. 9769
3. Pawłowska B.: Zrównoważony rozwój transportu na tle współczesnych procesów społecznogospodarczych. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2013. 4. Sobczak P.: Połączenia autobusowe pomiędzy Czeladzią a Sosnowcem i Dąbrową Górniczą jako element zrównoważonego transportu w Województwie Śląskim, Czasopismo Logistyka 6/2014, Poznań 2014. 5. Sobczak P.: Rozkład jazdy PKP na przełomie 2013 i 2014 roku oraz jego wpływ na realizację zrównoważonego transportu w Województwie Śląskim, Czasopismo Logistyka 2/2014, Poznań 2014. 6. Sobczak P.: Zmiany w rozkładzie jazdy PKP i ich wpływ na mobilność w województwie śląskim, Technika Transportu Szynowego 10/2013 płyta CD, Radom 2013. 7. Sobczak P., Sierpiński G.: Połączenia między autobusami w Dąbrowie Górniczej jako element realizacji założeń zrównoważonego rozwoju transportu w województwie śląskim, Czasopismo Logistyka 6/2014, Poznań 2014. 8. Sobczak P., Sierpiński G.: Rozkład jazdy wybranej linii miejskiego transportu zbiorowego wobec realizacji założeń zrównoważonego rozwoju transportu w województwie śląskim, Czasopismo Logistyka 3/2014, Poznań 2014. 9. White Paper: European transport policy for 2010: time to decide. COM(2001) 370, 2001. 10. White Paper: Roadmap to a Single European Transport Area Towards a competitive and resource efficient transport system. COM(2011) 144 2011. * Publikacja realizowana w ramach stypendium współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działanie 4.3, w ramach projektu pn. Nowoczesna wiedza = nowoczesna gospodarka program rozwoju potencjału Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej. 9770