Jolanta Zajączkowska Terenowa ścieżka edukacyjna Proszowice funkcje miasta Reforma edukacji w Polsce zakłada, że nauczyciel powinien być organizatorem procesu nauczania. Winien też przygotować ucznia do praktycznego stosowania wiedzy. Służą temu metody aktywizujące, które rozwijają zainteresowania i zdolności poznawcze uczniów. Jedną z takich metod jest praca w terenie. Ścieżki edukacyjne są zresztą coraz częściej stosowaną metodą zajęć z uczniem. Prezentowana w referacie terenowa ścieżka edukacyjna Proszowice funkcje miasta jest zintegrowana z kilkoma przedmiotami nauczania w gimnazjum: geografią, biologią, historią, wiedzą o społeczeństwie oraz języka polskim. Na trasie ścieżki długości około 5 km uczniowie uzyskują wiedzę o naturalnych elementach krajobrazu miasta (dolina Szreniawy, ukształtowanie terenu), ekologii (oczyszczalnia ścieków), historii (rynek, kościół, cmentarz), jego funkcji administracyjnej (Urząd Gminy i Miasta, Urząd Powiatowy) i kulturalnej (biblioteka miejska, radio, redakcja Dziennika Polskiego). Ścieżka edukacyjna podzielona jest na etapy. Można ją realizować w całości lub częściowo, wybierając poszczególne etapy dla prezentacji treści wybranych przedmiotów. Na trasie wyznaczono stanowiska, a na każdym z nich realizowane są odpowiednie treści, nauczanie za pomocą opisu, pogadanki, oraz zadań do wykonania. Zadania te zostają zapisane w karcie pracy ucznia, dołączonej na końcu referatu. Dzieci które uczę, pochodzą ze wsi oddalonej od Proszowic około 5 km. Ścieżka edukacyjna umożliwia im też poznanie najbliższego miasta tak, by potrafiły się po nim poruszać i poczuły się w nim swobodnie. Etap I Poznajemy i oceniamy połączenie komunikacyjne Proszowic. Uczniowie za pomocą ankiety przeprowadzają wywiady na dworcu PKS i przystanku mikrobusów. Po opracowaniu ankiet w szkole, uzupełniają swe karty pracy. Uczeń potrafi korzystać z rozkładu autobusów, ułożyć ankietę i przeprowadzić wywiad, celem uzyskania infor-
608 Jolanta Zajączkowska Ryc. 1. Ścieżka edukacyjna w Proszowicach macji, dokąd i po co ankietowani ludzie podróżują, potrafi opracować zebrane dane oraz wyciągnąć odpowiednie wnioski. Etap II Każdy uczeń posiada mapę turystyczną oraz mapę wysokościową Proszowic. Znajduje swoje położenie na mapie i określa kierunki marszu. Uczeń potrafi określić położenie miejscowości, w której mieszka na mapie województwa i powiatu. Może też określić położenie miasta w stosunku do jednostek geograficznych. Praca z mapą. Marsz na wzniesienie koło szpitala (pkt. 2), skąd widać panoramę miasta i okolicy. Obserwujemy krajobraz miasta, rodzaj zabudowy, ukształtowanie terenu, pomagając sobie mapą poziomicową, omawiamy genezę form terenu opisujemy je, znajdujemy ważniejsze obiekty na mapie. Zwracamy uwagę na układ pól wokół miasta,
Terenowa ścieżka edukacyjna Proszowice funkcje miasta 609 gdyż Proszowice są miastem rolniczym. Uczeń potrafi wskazać, które z elementów środowiska naturalnego zadecydowały o pojawieniu się tu osadnictwa, a także podać ważniejsze czynniki miastotwórcze, oraz przykłady dostosowania budownictwa do warunków środowiska. Etap III Zwiedzanie nowoczesnej oczyszczalni ścieków (pkt. 3) w Proszowicach. Omawiamy jej położenie, sposób oczyszczania ścieków, znaczenia oczyszczalni dla miasta. Prowadzimy też rozmowę na temat odpady i ścieki w gospodarstwie domowym, celem uświadomienia, że dbanie o środowisko należy zacząć od własnego gospodarstwa. Pytanie do dyskusji: w jaki sposób możemy w swoim domu oszczędzać wodę? Etap IV Spacer w górę doliny Szreniawy. Uczniowie na mapie odnajdują źródło rzeki. W granicach Proszowic do Szreniawy uchodzi potok Ścieklec. Na tym odcinku trasy uczniowie obserwują dolinę rzeki, jej brzegi (widoczne są naturalne terasy rzeczne i sztuczne wały przeciwpowodziowe), roślinność naturalną i uprawy oraz przeprowadzają badanie czystości wody w rzece. Uczeń potrafi scharakteryzować rzekę wskazać jej kierunek i nurt rzeki, czystość wód, określić podłoże po jakim płynie rzeka. Etap V Plac targowy w Proszowicach (pkt. 5) jako centrum handlowe dla mieszkańców okolicznych wsi giełda rolna. Obserwacje dotyczą oferowanych towarów i pochodzenia sprzedawców. Wywiad z Prezesem Ekorolu, proszowickiej firmy zajmującej się skupem i sprzedażą płodów rolnych. Etap VI Etap VII Park miejski (pkt. 6) i jego funkcja rekreacyjna dla mieszkańców miasta. Wizyta na stadionie Proszowianki (pkt. 7) znaczenie klubu sportowego w małym mieście, wywiad z Prezesem Proszowianki. Etap VIII Proszowice jako ośrodek administracyjny gminy i powiatu. Wizyta w Urzędzie Gminy i Miasta (pkt.8) oraz w Starostwie Powiatowym celem zapoznania uczniów ze strukturą organizacyjną obu urzędów. Spotkania z Burmistrzem, Przewodniczącym Rady Gminy oraz ze Starostą Powiatu. (Co i gdzie można załatwić w urzędzie).
610 Jolanta Zajączkowska Etap IX Instytucje kulturalne w Proszowicach wizyta w Bibliotece Miejskiej, Centrum Kultury i Wypoczynku oraz w redakcji radia Łan (pkt. 9) i redakcji lokalnego wydania Dziennika Polskiego. Zapoznanie uczniów z pracą biblioteki i zasadami korzystania z jej zbiorów. Informacje o wystawach i konkursach organizowanych przez Bibliotekę. Biblioteka w multimediach. Etap X Historia miasta Proszowice jako miasto powstałe za Kazimierza Wielkiego ma układ rynku turbinowy lewoskrętny, wypełniony jednak na ogół XIX wieczną zabudową (pkt. 10). Uczniowie wymieniają ważniejsze czynniki miastotwórcze i ukazują przykłady dostosowania budownictwa do warunków środowiska. Etap XI Kościół Parafialny (pkt. 11) i jego historia przedstawiona przez ks. Proboszcza (wywiad przygotowany przez dzieci). Poznanie historii świątyni i osób związanych z kościołem (ks. Mieszkowski, protoplasta księdza z Syzyfowych prac Żeromskiego, bł. Ks. Józef Pawłowski, Rafał z Proszowic zwany Błogosławionym). Wizyta w kancelarii parafialnej daje możliwość oglądania najstarszych ksiąg parafialnych i zapoznania uczniów z zadaniami kancelarii parafialnej. Etap XII Kościółek św. Trójcy i jego historia (pkt. 12). Etap XIII Cmentarz parafialny (pkt. 13) i historia miasta zapisana w najstarszych grobach. Michał Nicpoń i jego rzeźby nagrobne. Na zakończenie pracy uczeń oddaje wypełnioną kartę pracy, którą otrzymał od nauczyciela przed rozpoczęciem zajęć. Ważnym elementem tego rodzaju zajęć jest ocena zdobytych wiadomości i doświadczeń ponadto umożliwiają one dyskusję między uczniami. Karta pracy ucznia Data ćwiczeń... 1. Określ położenie geograficzne Proszowic na tle jednostek geograficznych, na mapie fizycznej Polski,
Terenowa ścieżka edukacyjna Proszowice funkcje miasta 611 na mapie politycznej Polski, w stosunku do miejscowości sąsiednich, w powiecie, w województwie (względem Krakowa), w kraju. 2. Opisz ukształtowanie terenu Proszowic. Opisz krajobraz Proszowic. Znajdź na mapie najwyższy punkt w mieście. 3. Spróbuj określić kierunek dróg wychodzących z Proszowic. Do jakich większych miejscowości one prowadzą? Napisz na podstawie analizy ankiety w jakich kierunkach ludzie podróżują z Proszowic i skąd do Proszowic przyjeżdżają. 4. W jakim kierunku płynie Szreniawa i potok Ścieklec? Czym wytłumaczysz żółtą barwę wody w rzece. Wykaż różnice w formie dolin obu rzek. Podaj kilka powodów, dla których park miejski i jego otoczenie jest ważny dla miasta. Zbadaj czystość wody w Szreniawie, nurt rzeki, jej kierunek. 5. Proszowice jako miasto powiatowe. Jakie warunki musi spełnić miasto, aby mogło być ośrodkiem powiatowym. Podaj nazwisko Burmistrza Proszowic. Podaj nazwisko Starosty Powiatowego w Proszowicach. Narysuj herb Proszowic i opisz jego historię. Podaj szczebel podziału administracyjnego w Polsce i umieść w nich swój region. Wskaż powiązania Proszowic z Krakowem. 6. Z jakiego okresu datuje się osadnictwo w rejonie Proszowic. Narysuj układ rynku turbinowy lewoskrętny. Wymień główne warunki, jakie musi spełniać wieś aby została miastem. Podaj genezę nazwy Proszowic. Podaj czynniki miastotwórcze Proszowic. Wypisz nazwy ulic, którymi przebiegała nasza trasa. Czy zapamiętałeś pierwotne nazwy tych ulic? Jeśli tak, wpisz je obok nazw obecnych. Literatura Dzieje Parafii i Kościoła w Proszowicach, 1997, wyd. Parafia. Pomykalski H. 1995, Ziemia Proszowska, Proszowice. Proszowice, 2000, F. Kiryk (red.),wydawnictwo i drukarnia SECESJA, Kraków. Mgr Jolanta Zajączkowska Gimnazjum w Klimontowie k. Proszowic