Makroekonomia 1 Wykład 3. Bilans płatniczy i kurs walutowy
Jak zarobić 1 mld USD w 1 dzień? 1990 r.: Wielka Brytania przystępuje do Europejskiego Mechanizmu Walutowego (ERM). Punktem odniesienia dla brytyjskiego funta stała się marka niemiecka. Brytyjski funt został wyceniony na 2,95 DM. ERM wymagał aby kurs funta wahał się w granicach +/- 6%. Oznaczało to, że jeśli funt spadnie do poziomu 2,778 DM konieczna będzie interwencja Banku Anglii.
Jak zarobić 1 mld USD w 1 dzień? Gospodarka Wielkiej Brytanii była wówczas w innej fazie cyklu niż niemiecka. W Niemczech szybciej rosła inflacja więc Niemiecki Bank Centralny podniósł stopy procentowe do poziomu 8,75%. Bank Anglii został w ten sposób zmuszony do podniesienia również swoich stóp, aby utrzymać kurs GB/DEM na wymaganym przez ERM poziomie, choć gospodarka znajdowała się w fazie istotnego spowolnienia wzrostu. DLACZEGO?
Najpierw trzeba przygotować grunt Od połowy 1992 roku fundusz Quantum George Sorosa zaciągał liczne pożyczki w funtach brytyjskich, a gdy we wrześniu Soros udzielał licznych jak niektórzy potem twierdzili sponsorowanych wywiadów, że funt jest przewartościowany, Quantum zaczął wymieniać funty na inne waluty. Kurs funta gwałtownie powędrował na południe jak twierdza w swoim slangu analitycy giełdowi.
16 września 1992: Czarna Środa Bank Anglii rzucił do obrony funta własne rezerwy walutowe, wyprzedając na potęgę niemieckie marki i skupując funty. Rano, 16 września 1992 roku, podniósł stopy o 2 punkty procentowe (z 10% do 12%) a po południu zapowiedział kolejną podwyżkę nawet do 15%, ale o godzinie 19 wieczorem ogłosił kapitulację funt został zdewaluowany z 2,78 DM do 2,2 DM i wypadł z ERM. Soros odkupił tańsze funty, spłacił kredyty zaciągnięte w funtach i miał jeszcze te klika miliardów w innych walutach, które mu zostały po ich wcześniejszym zakupie za przewartościowane funty. W USD uzbierało mu się tego ponad miliard!
George Soros - ur. 12 sierpnia 1930 w Budapeszcie finansista amerykański pochodzenia węgiersko-żydowskiego, jeden z najbardziej znanych spekulantów walutowych, ale także filantrop, fundator Instytutu Społeczeństwa Otwartego i licznych fundacji, w tym Fundacji im. Stefana Batorego, uczeń Karla Poppera.
FOREX największy rynek finansowy świata
Plan wykładu 3. Bilans płatniczy Definicja Zasady księgowania transakcji Struktura bilansu Polski bilans płatniczy Kurs walutowy Systemy kursowe Rynek walutowy Bilans płatniczy a rynek walutowy Dwie kategorie blisko ze sobą powiązane
ZAGRANICZNE GOSPODARSTWA DOMOWE ZAGRANICZNE PRZEDSIĘBIORSTWA Równowaga makroekonomiczna w gospodarce otwartej i zamkniętej Rynek dóbr Gospodarstwa domowe Rynek czynników produkcji (pracy) Przedsiębiorstwa Rynek oszczędności (finansowy) Jeśli w kraju i zagranicą są różne waluty konieczność wymiany waluty rynek walutowy
Bilans płatniczy Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między krajem a zagranicą Dokładniej: między rezydentami a nierezydentami 10
Podwójny zapis Podstawowa konwencja sporządzania bilansu płatniczego opiera się na zasadzie podwójnego księgowania transakcji. Oznacza to, że każda transakcja znajduje swój zapis w bilansie płatniczym po dwóch stronach bilansu, o jednakowej wartości: po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim po stronie debetowej ze znakiem ujemnym 11
Podwójny zapis Zapis po stronie debetowej oznacza wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów lub zmniejszenie się ich zobowiązań wobec zagranicy Zapis po stronie kredytowej oznacza wzrost zobowiązań wobec zagranicy (np. wzrost aktywów krajowych posiadanych przez zagranicę) lub spadek należności rezydentów 12
Zapis po stronie kredytowej Po stronie kredytowej bilansu płatniczego zapisujemy: eksport dóbr i usług dochody rezydentów należne z zagranicy transfery otrzymane z zagranicy zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie kredytowej powodują zwiększanie się podaży walut obcych 13
Zapis po stronie debetowej Po stronie debetowej bilansu płatniczego zapisujemy: import dóbr i usług dochody nierezydentów należne z kraju transfery dla zagranicy spadek krajowych zobowiązań wobec zagranicy wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie debetowej powodują zwiększanie się popytu na waluty obce 14
Struktura bilansu płatniczego Bilans płatniczy składa się z kilku rachunków, gdzie zapisywane są poszczególne typy transakcji 1. Rachunek obrotów bieżących Dobra Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe itd.) Dochody czynników produkcji Wynagrodzenia siły roboczej Dochody inwestycyjne z kapitału Inne dochody Transfery bieżące 15
Struktura bilansu płatniczego 2. Rachunek obrotów kapitałowych obejmuje transfery kapitałowe, do których zalicza się dary i środki z tytuł pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie Śródków trwałych, jak również umorzenie długów oraz nabywanie/zbywanie aktywów kapitałowych o charakterze niefinansowym (patenty, licencje, prawa własności, znaki handlowe, grunty pod budowę ambasad) 16
Struktura bilansu płatniczego 3. Bilans obrotów finansowych Inwestycje bezpośrednie transakcje związane z ustanawianiem trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych (nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale firm) Inwestycje portfelowe płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych Pozostałe inwestycje transakcje finansowe, które nie są ujmowane z inwestycjach bezpośrednich, inwestycjach portfelowych ani oficjalnych aktywach rezerwowych, a które wpływają na krajowe należności i zobowiązania 17
Struktura bilansu płatniczego 4. Saldo błędów i opuszczeń wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach 5. Oficjalne aktywa rezerwowe transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego. 18
Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego: CA + KA + FA + SD + RES = 0 Gdzie: CA current account (rachunek bieżący) KA capital account (rachunek kapitałowy) FA financial account (rachunek finansowy) SD statistical discrepancy (saldo błędów) RES reserves (zmiana rezerw) Bilans płatniczy zawsze sumuje się do 0 (w sensie księgowym)! 19
Nierównowaga bilansu płatniczego Bilans płatniczy w sensie księgowym zawsze sumuje się do 0. Dlaczego zatem mówi się o nadwyżce, deficycie lub równowadze bilansu płatniczego? O równowadze bilansu płatniczego (lub nierównowadze w postaci nadwyżki bądź deficytu) mówimy jedynie w odniesieniu do rachunków bilansu z wyłączeniem pozycji finansujących (czyli oficjalnych aktywów rezerwowych). Pozycje bilansu płatniczego z wyłączeniem rezerw nazywa się bilansem płatniczym w wąskim rozumieniu: BP = CA + KA + FA + SD Jeśli suma sald powyższych rachunków jest dodatnia, mówimy o nadwyżce bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu. Gdy jest ujemna mówimy o jego deficycie 20
Nierównowaga bilansu a zamiana rezerw Z definicji bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu wynika, że: BP = RES Oznacza to, że bilans płatniczy jest w równowadze, gdy saldo rezerw nie zmienia się. Deficyt bilansu płatniczego oznacza sytuację, w której obserwujemy zmniejszenie się rezerw (UWAGA: zmniejszenie rezerw księgowane jest po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim, gdyż jest to zmniejszenie się aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów; na rynek walutowy napływają waluty obce). Odwrotnie w przypadku nadwyżki BP 21
Bilans płatniczy Polski, 2012, mln zł mln PLN 2012 A. Rachunek bieżący -59 374 Saldo obrotów towarowych -21 780 Saldo usług 19 472 Saldo dochodów -73 871 Saldo transferów bieżących 16 805 B. Rachunek kapitałowy 35 711 C. Rachunek finansowy 73 492 Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą -2 366 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 19 730 Inwestycje portfelowe - aktywa -1 379 Inwestycje portfelowe - pasywa 67 552 Pozostałe inwestycje - aktywa -6 685 Pozostałe inwestycje - pasywa -12 760 Pochodne instrumenty finansowe 9 400 D. Saldo błędów i opuszczeń -13 258 Razem A - D 36 571 E. Oficjalne aktywa rezerwowe -36 571 22
Saldo CA w Polsce 0-1 -2-3 -4-5 -6-7 -8 Relacja rachunku bieżącego bilansu płatniczego do produktu krajowego brutto (%) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 23
Napływ kapitału zagranicznego, mln zł 100 000 80 000 Napływ inwestycji bezpośrednich do Polski Napływ inwestycji porfelowych do Polski 60 000 40 000 20 000 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010-20 000-40 000 24
Międzynarodowa pozycja inwestycyjna 25
Polskie zadłużenie za granicą
Bilans obrotów bieżących w poszczególnych krajach Kolorem niebieskim zaznaczono kraje z nadwyżką na rachunku obrotów bieżących ( bilans handlowy), zaś kolorem czerwonym - kraje z deficytem na tym rachunku (rok 2005). Ponieważ deficyt na rachunku obrotów bieżących oznacza nadwyżkę na rachunku obrotów kapitałowych i finansowych, sytuacja przedstawiona na mapie oznacza, iż kraje niebieskie pożyczają swoje oszczędności krajom czerwonym. Kraje czerwone wydają zatem więcej niż same produkują: dodatkowe środki przeznaczają na inwestycje, ale często także na zwiększenie konsumpcji. 27
Rezerwy walut obcych i złota, 2009
Rachunek obrotów bieżących a kryzys finansowy 29
Rynek walutowy
31 Waluta i rynek walutowy Rynek walutowy to rynkiem, na którym wymieniane są waluty jednych krajów na waluty innych krajów Waluta pojęcie używane zamiennie z pojęciem pieniądz, przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej Do waluty zagranicznej zalicza się zagraniczne monety, banknoty, depozyty w bankach zagranicznych oraz inne zagraniczne płynne, krótkookresowe instrumenty finansowe
32 Kurs walutowy Kurs walutowy jest ceną jednej waluty wyrażoną w innej walucie Każdy kurs walutowy można wyrazić na dwa sposoby: w kwotowaniu bezpośrednim podając cenę walut obcych w walucie krajowej w kwotowaniu pośrednim podając ile kosztuje waluta krajowa w walutach obcych Jeden sposób kwotowania jest odwrotnością drugiego W Polsce najczęściej posługujemy się kwotowaniem bezpośrednim Będziemy oznaczać go E Zapis 3,08 PLN/USD oznacza kurs (cenę) dolara wyrażony w złotych Często posługiwać się będziemy zapisem: USD/PLN 3,08
System walutowy danego kraju System walutowy (system kursowy, reżim kursowy) to zamierzony przez władze monetarne zakres zmienności kursu walutowego Władze mogę zdecydować, iż kurs w ogóle nie powinien się wahać lub że może zmieniać się dowolnie w zależności od sytuacji rynkowej (układu popytu i podaży) lub wybrać różne warianty pośrednie
Systemy walutowe S T O P I E Ń P Ł Y N N O Ś C I K U R S U W A L U T O W E G O System kursu stałego System kursu sztywnego System kursu pełzającego Pasmo wahań System kursu płynnego Stały i nieodwracalnie usztywniony poziom kursów. O poziomie kursu zdecydował parlament / rząd Kurs stały, ale z możliwością zmiany jego poziomu przez BC. O poziomie kursu decyduje BC/ rząd etc. Kurs wyznacza BC, ale z góry ustala ścieżkę jego zmian (np. tempo dewaluacji ) BC wyznacza kurs oficjalny, ale kurs rynkowy może wahać się wokół niego w ramach ustalonego przez BC pasma wahań Kurs ustalany tylko przez rynek (mechanizm popytowopodażowy)
35 Zmiany kursu walutowego Aprecjacja waluty: wzrost jej wartości Deprecjacja waluty: spadek jej wartości Pojęć tych używamy, gdy zmiany wartości waluty wynikają ze zmian równowagi rynkowej, w systemie kursu płynnego Przykład: jeśli miesiąc temu 1 $ kosztował 2,8 PLN, zaś dziś kosztuje 3,1 PLN, mówimy, że w ciągu tego miesiąca $ uległ aprecjacji, a złotych deprecjacji Pojęciami bliźniaczymi do aprecjacji i deprecjacji, ale używanymi, gdy kurs jest sterowany przez bank centralny są pojęcia rewaluacji i dewaluacji Przykład: gdyby bank centralny ustalił kurs złotego do dolara na poziomie 2 zł za $, a po roku zmienił kurs do poziomu 3 zł za $, powiemy, że złoty został zdewaluowany przez bank centralny
Skąd się bierze kurs walutowy w systemie kursu płynnego? 36 Kurs walutowy to cena Cena jest parametrem ustalanym na rynku W systemie kursu płynnego kurs walutowy jest wynikiem interakcji miedzy popytem a podażą na waluty na rynku walutowym
37 Kurs ustala się na rynku Kurs E 1 M s Podaż waluty, czyli oferta sprzedaży waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) E 0 M d1 M d2 Popyt na walutę, czyli chęć kupna waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) M 1 M 2 Ilość walut obcych
Popyt i podaż walut obcych 38 Kurs ustala się pod wpływem popytu na daną walutę i jej podaży; przykładowe czynniki powodujące ich zmiany: Handel zagraniczny, np. jeśli polska firma eksportuje swój produkt do Niemiec, jej kontrahent płaci należność w euro. Firma ponosi koszty w złotych (płace pracowników, surowce, energia itp.), a zatem musi sprzedać euro na rynku walutowym (zamienić je na złote) podaż euro rośnie Wynagrodzenia czynników produkcji zatrudnionych zagranicą, np. jeśli amerykańska firma ma filie w Polsce działającą na polskim rynku, osiąga ona zyski w złotych, a zysk firmy transferowany jest do USA najpierw złote muszą zostać zamienione (na rynku walutowym) na dolary popyt na dolary rośnie Przepływ kapitału, np. fiński fundusz emerytalny kupuje obligacje polskiego rządu; fundusz ma euro, zaś rząd sprzedaje obligacje za złotówki; nabywca obligacji musi najpierw na rynku walutowym kupić złote podaż euro rośnie
39 Kurs walutowy a system kursowy System kursu walutowego Płynny (kurs jest ustalany wyłącznie przez siły rynkowe) Sztywny (kurs, którego poziom jest ustalany przez władze (np. bank centralny); rzadko jest to jeden poziom kursu, zwykle kurs centralny wokół którego dopuszcza się pasmo wahań) M S0 e 1 e 0 M S0 e centr M s1 Zmiana podaży pieniądza = interwencja banku centralnego M D1 M D1 M D0 M S0 M * M * 1 M * M * 1
Rynek i kurs walutowy w praktyce 40 Rynek walutowy (zarówna ten wielki międzybankowy, jak i nasz codzienny) opiera się o instytucję pośrednika Pośrednik sprzedaje i skupuje waluty zarabiając na różnicy ceny kupna i sprzedaży Kurs kupna i sprzedaży Widełki kursowe (spread) Źródło: http://kantory.pl/?id=kursy
Rynek walutowy: statystyki BIS
FOREX 24 godziny na dobę
Kurs walutowy w równowadze makroekonomicznej Równowaga makroekonomiczna w gospodarce otwartej: rynek dóbr rynek czynników produkcji (pracy) rynek oszczędności (rynek finansowy) rynek walutowy Ich wzajemne powiązania Za tydzień: rynek pieniężny
Koniec wykładu 3. Dziękuję i zapraszam za tydzień!