PROJEKT BUDOWLANY. REMONTU ELEWACJI KAMIENICY FRONTOWEJ przy ul.bednarskiej 23 w Warszawie

MIF PRACOWNIA PROJEKTOWA ELŻBIETA MISZTA 00-321 Warszawa, ul. Bednarska 23 m 47; tel/fax 22 828 55 28; 601 828 552 PROJEKT BUDOWLANY REMONTU ELEWACJI KAMIENICY FRONTOWEJ przy ul.bednarskiej 23 w Warszawie działka nr ewid.7, obręb nr 5-04-02 INWESTOR Wspólnota Mieszkaniowa Bednarska 23 ul. Bednarska 23; 00-321 Warszawa PROJEKTANCI: mgr inż.arch. Elżbieta Miszta-Gołębiewska upr.proj.pełne w zakresie arch. Nr Wa-131/90 Zaświadczenie nr 267 Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków mgr inż. bud. Andrzej Gołębiewski upr. bud. nr St.243/85 Warszawa, 12 listopada 2013

2 SPIS ZAWARTOŚCI OPRACOWANIA Spis zawartości opracowania (2 strony) ZAŁĄCZNIKI (8 stron) - Zalecenia konserwatorskie BSKZ nr.kz.iau.4120.2037.2013.dsz(2). z dnia 13.08.2013r. (2 strony) - Uprawnienia projektowe autora projektu (1 strona) - Zaświadczenie o wpisie autora projektu na listę członków Mazowieckiej Okręgowej Izby Architektów (1 strona) - Zaświadczenie nr 267 o posiadaniu przez autora projektu kwalifikacji w zakresie projektowania w budynkach zabytkowych (1 strona) - Kserokopia uprawnień projektowych mgr inż. A. Gołębiewskiego (1 strona) - Zaświadczenie o przynależności do Mazowieckiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa oraz o posiadaniu obowiązkowego ubezpieczenia przez Andrzeja Gołębiewskiego (1 strona) - Oświadczenie projektantów (1 strona) I OPIS TECHNICZNY (.strony) I. Dane opisowe ogólne ( strony) 1. DANE OGÓLNE str. 12. 1.1 Temat opracowania 1.2 Inwestor 1.3 Adres inwestycji 1.4 Podstawa opracowania 2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA str. 13 3. WIELKOŚCI CHARAKTERYSTYCZNE str. 13. 4. RYS HISTORYCZNY str. 13 5. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO str. 14 6.OPIS STANU PROJEKTOWANEGO str. 20 7. INSTALACJE str. 33 8. ZALECENIA WYKONAWCZE str. 33 9. CHARAKTERYSTYKA CIEPLNA str. 34 10. DOSTĘPNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH str. 34 11. WARUNKI OCHRONY POŻAROWEJ str. 34

3 II. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA (21 fotografii) str.36 III. BIOZ str.47 IV CZĘŚĆ RYSUNKOWA (9 rysunków) 1 Plan sytuacyjny... 1:500 2 Inwentaryzacja uszkodzeń elewacji frontowej... 1:50 3 Inwentaryzacja uszkodzeń elewacji tylnej (podwórzowej)... 1:50 4. Detal gzymsu kordonowego elewacji frontowej... 1:5 5. Detal opaski okiennej na I piętrze w elewacji frontowej... 1:5 6. Detal gzymsu kordonowego elewacji tylnej... 1:5 7. Detal opaski okiennej na I piętrze w elewacji tylnej... 1:5 8. Kolorystyka elewacji frontowej... 1:100 9. Kolorystyka elewacji tylnej... 1:100

4

5

6

7

8

9

10

11 Warszawa, 12.11.2013 r. OŚWIADCZENIE PROJEKTANTÓW Zgodnie z artykułem 20, ust.4. Prawa Budowlanego, niniejszy PROJEKT BUDOWLANY REMONTU ELEWACJI KAMIENICY FRONTOWEJ PRZY UL. BEDNARSKIEJ 23 W WARSZAWIE; działka nr ewid. 7, obręb nr 5-04-02 został sporządzony zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy techn icznej. Projektanci: mgr inż. arch. Elżbieta Miszta-Gołębiewska upr.proj.pełne w zakresie arch. Nr Wa-131/90 mgr inż. bud. Andrzej Gołębiewski upr. bud. nr St.243/85

12 OPIS TECHNICZNY 1.DANE OGÓLNE 1.1 TEMAT OPRACOWANIA P.B. remontu elewacji kamienicy frontowej przy ul. Bednarskiej 23 w Warszawie 1.2 INWESTOR Wspólnota Mieszkaniowa Bednarska 23, ul Bednarska 23 w Warszawie 1.3 ADRES INWESTYCJI ul. Bednarska 23; 00-321 Warszawa 1.4 PODSTAWA OPRACOWANIA - Umowa nr 120U/B23/07/2013 - Zalecenia Stołecznego Konserwatora Zabytków (pismo nr KZ.IAU.4120. 2037.2013.D.SZ(2)) - Uzgodnienia z Inwestorem - Dokumentacja archiwalna: - Budynek Mieszkalny ul. Bednarska23 w Warszawie-Inwentaryzacja Architektoniczna wykonana przez PKZ ZAMEK Sp.z o.o ( 2004r.) - Inwentaryzacja Budowlana Budynku przy ul. Bednarskiej 23 wykonana przez PSB-M POLSPORT 1985r. - P.B.-W. remontu balkonów wykonane przez Studio Budowlane UNITY s.c. (lipiec 2012r.) - Dokumentacja badań stratygraficznych elewacji frontowej, podwórzowej, detalu architektonicznego [..] zabytkowej kamienicy ul. Bednarska 23 w Warszawie-wykonana przez PRO ARTE Konserwacja dzieł sztuki, Wanda Zawistowska (sierpień 2013r.) - Wizje lokalne i pomiary własne. - Obowiązujące normy i przepisy; - Dokumentacja fotograficzna własna

13 Rys historyczny i szkic chronologiczny opracowano na podstawie informacji uzyskanych z: 1) A. Morawska - praca magisterska, pt. Warszawska ulica Bednarska w literaturze i ilustracji. 2004r. 2) J.Zieliński, Ulica Bednarska, 3) I.Turnau, Manufaktury warszawskie XVIII wieku w Przegląd Historyczny 1957 4) M. Kwiatkowski, Karmelicka czynszówka,"stolica" 1982 5) Obserwacje i własne badania obiektu. 2. CEL I ZAKRES PROJEKTU Celem opracowania jest przygotowanie dokumentacji potrzebnej dla właściwego przeprowadzenia remontu obu elewacji (północnej i południowej) kamienicy frontowej mieszczącej się przy ul. Bednarskiej 23 w Warszawie. Niniejsze opracowanie nie obejmuje swym zakresem frontowej elewacji oficyny licującej się z omawianą kamienicą w linii pierzei ulicy. 3. WIELKOŚCI CHARAKTERYSTYCZNE Powierzchnia działki wynosi 3 391m 2 - nie ulega zmianie. Powierzchnia zabudowy całego zespołu budynku wynosi 1 747,10m 2 (Wg inwentaryzacji wykonanej. przez PKZ ZAMEK w 2004r ): Powierzchnia zabudowy kamienicy wynosi ok. 476,97 m 2 4. RYS HISTORYCZY Na posesji przy ul. Bednarskiej 23 zostały wzniesione dwa obiekty mieszkalne: 1.- w latach 1770-1773 kamienica frontowa, której dotyczy niniejsze opracowanie, (zwana Kamienicą Karmelitów Bosych lub kamienicą pokarmelicką,) zaprojektowana prawdopodobnie przez Efraima Szroegera, 2.- oraz późniejszy, wzniesiony w 1887r. (według innych źródeł w 1884r.), zespół trzypiętrowych oficyn tworzących na działce dwa wewnętrzne dziedzińce.

14 Kamienica Karmelitów została zapewne wybudowana jako kamienica czynszowa, z której zyski miały prawdopodobnie wspomagać utrzymanie klasztoru i kościoła. W tym czasie (w XVIII w.) znacznie wzrosła liczba mieszkańców Warszawy i powstał duży popyt na mieszkania. W latach 1783- ok.1786 w jej murach działała manufaktura sukiennicza i innych wyrobów wełnianych Abrahama Pappenguta (vel Papgalha). W 1885 r., (w ramach represji caratu po powstaniu styczniowym) kamienicę zajęła Resursa Ruska, a całą posesję przejęło Rosyjskie Towarzystwo Dobroczynności, które wybudowało ww. oficyny. Cały zespół jest zachowany do dziś w stanie autentycznym. W czasie II wojny światowej nie uległ znaczącym zniszczeniom. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków 30 listopada1998 r. budynek główny wraz z oficynami, dwoma dziedzińcami oraz z obiektami stałymi mieszczącymi się w obrębie działki został wpisany do rejestru zabytków Województwa Mazowieckiego pod numerem 1656-A. Cała działka znajduje się także w granicach obszaru pomnika historii Warszawa - historyczny zespół miasta z traktem królewskim i Wilanowem ustanowionego Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 8 września 1994 r. 5. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO wraz z uproszczonym opisem przebudów. 5.1. OPIS ELEWACJI Niniejsze opracowanie obejmuje swym zakresem jedynie kamienicę frontową zwaną pokarmelicką. Jest ona budynkiem oryginalnym XVIII wiecznym, najstarszym na danej działce. Wzniesiona została wzdłuż ulicy, w zwartej zabudowie pierzei ul. Bednarskiej. Jest obiektem mieszkalnym, wielorodzinnym, z jednym lokalem usługowym w parterze. Wzniesiona metodą tradycyjną. Jest budynkiem murowanym dwupiętrowym, podpiwniczonym, z nieużytkowym poddaszem. Zasadniczo jest o układzie dwutraktowym. Pomieszczenia w obu traktach pierwotnie połączone były ze sobą w sposób amfiladowy. Obecnie, w wyniku podziałów na lokale mieszkalne oraz

15 liczne przebudowy dokonane przez mieszkańców, historyczny układ znacznie się zatarł. Kamienica jest budynkiem symetrycznym, piętnastoosiowym (parter trzynastoosiowy), wzniesionym w trójpodziale z ryzalitem środkowym. Do XIX w. nad ryzalitem znajdowała się attyka o bogatej dekoracji sztukatorskiej, a po bokach umieszczone były lukarny, po jednej z każdej strony. Taki widok kamienicy został utrwalony na obrazie B. Bellotto, pt. Widok Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego z roku 1773. Pod koniec XIX w. (prawdopodobnie w czasie wznoszenia oficyn) budynek został poddany remontowi. Przekształcono więźbę dachową (z trójspadowej na dwuspadową), zlikwidowano attykę i dwie lukarny, a w elewacji frontowej zamontowano dwa żeliwne balkony na I piętrze. Na ścianie szczytowej od strony rzeki pierwotnie znajdowały się okna. W wyniku dobudowania od wschodu oficyny, ściana ta stała się ścianą wewnętrzną, wspólną dla obu budynków - okna zostały zamurowane. Po bokach kamienica posiada dwie drewniane, skrajnie umieszczone klatki schodowe. Są one dostępne z dwóch wąskich przesklepionych korytarzy, pełniących rolę sieni. Sień zachodnia, tzw. wąska brama, jest przejściowa. Można do niej wejść zarówno od strony ulicy jak i z podwórka. Wejście do drugiej sieni zlokalizowane jest tylko od strony podwórza. Z powodu dużej różnicy poziomów terenu (posesja znajduje się na skarpie wiślanej) nie było zasadne robienie drugiego wejścia, którego poziom byłby na wysokości ponad 2,5 m nad poziomem chodnika ulicznego. Na osi kamienicy, w ryzalicie środkowym, znajduje się przesklepiony przejazd bramowy prowadzący na pierwszy dziedziniec. W elewacji podwórzowej, oprócz głównej bramy i drzwi do dwóch korytarzy z klatkami schodowymi, jest także wejście prowadzące bezpośrednio z terenu do zachodniej części piwnic. Wejście do wschodniego podpiwniczenia mieści się obecnie wewnątrz budynku, przy klatce schodowej nr 2. Przypuszcza się, że pierwotnie wchodziło się do niego z zewnątrz, podobnie jak do piwnic zachodnich. Zachowany w elewacji tylnej, w blendzie okiennej, fragment drewnianej ościeżnicy, może przemawiać za tym faktem. Jednakże może wskazywać również na ościeżnicę dawnego okna oświetlającego zejście do piwnicy.

16 Elewacja frontowa jest bogatsza pod względem detalu architektonicznego od podwórzowej. Okna parteru i drugiego piętra przesklepione są łukami odcinkowymi. Parter zdobi boniowanie. Okna na piętrach obramowane są dekoracyjnymi opaskami wyrobionymi w tynku. Bardziej ozdobny jest także gzyms kordonowy i wieńczący. Elewację dzielą lizeny. Zaakcentowano nimi skrajne i środkowe osie. Nad bramą wjazdową na wysokość otworu okiennego centralne okno I piętra udekorowano dwoma pilastrami kanelurowanymi (zamiast opaski) oraz gzymsem podokiennym i nadprożowym wraz z dekoracyjną archiwoltą. W związku z tym, że ulica Bednarska jest stroma, wysokość cokołu w elewacji frontowej znacznie się zmienia. Dla złagodzenia tej różnicy, w części wschodniej budynku, boniowanie rozpoczęto na niższej rzędnej, niż w części zachodniej. Cały cokół jest w kolorze jasnoszarym i posiada gładkie lico. W lewym skrzydle lekko się pochyla ku budynkowi. Nad nim, na wysokości linii parapetów, występuje niewielkie przesunięcie lica ściany. Elewacja tylna pierwotnie była bardzo skromna, wręcz pozbawiona dekoracji (oprócz gzymsu wieńczącego). Jej lico było gładko otynkowane. Obecne, znajdujące się na I i II piętrze, płaskie opaski okienne oraz gzyms kordonowy zostały dodane później (prawdopodobnie w XIX w.) O ich pierwotnym braku świadczą ślady farby widoczne w miejscach ubytków opasek. Elewacja jest także trójkondygnacyjna i 15-osiowa (przyziemie 13-osiowe). Budynek od podwórza wydaje się niższy, ponieważ teren na dziedzińcu posiada nieduży spadek, nie opada tak stromo jak ulica. Parter również zaakcentowano boniowaniem. Bonie w późniejszym okresie, prawdopodobnie już po II wojnie światowej (prawdopodobnie w latach 60-tych) zostały pokryte cienkowarstwowym tynkiem o fakturze baranka, w kolorze szarym (podobnie jak oficyna). Cokół w poziomie piwnic, jest gładki kolorze jasnoszarym. Można zauważyć, że wygląd kamienicy od strony podwórza przekształcał się wraz z powstawaniem oficyn i zmieniał się, dążąc do harmonijnego powiązywania obu budynków zarówno kolorem, formą, jak i fakturą. Budynek ma ściany wzniesione z cegły ceramicznej pełnej, a piwnice i parter przekryte są sklepieniami krzyżowymi lub kolebkami. Stropy nad I i II piętrem są drewniane, więźba także. Dach pokryty papą termozgrzewalną położoną na

17 pełnym deskowaniu. (pierwotnie była dachówka ceramiczna), nie posiada obecnie obróbek blacharskich nadrynnowych. Rynny i rury spustowe są nowe, ocynkowane, w kolorze metalu. Kominy murowane z cegły ceramicznej pełnej, przekryte prostymi betonowymi czapami, otynkowane i pomalowane na biało, są obecnie w złym stanie technicznym. Tynk na obu elewacjach jest zniszczony, w wielu miejscach poodparzany. Widoczne późniejsze uzupełnienia tynku zniekształcające bądź likwidujące historyczny przebieg boniowania. Część opasek okiennych uszkodzona. W elewacji frontowej otwór drzwi balkonowych (w 4 osi) wtórnie poszerzony i pozbawiony dekoracyjnej opaski. A sąsiednie trzy okna (jedno z lewej, dwa z prawej) posiadają parapety na innym poziomie niż pozostałe, są wtórnie podwyższone. W kamienicy pierwotnie okna były drewniane, skrzynkowe, typu polskiego, malowane w kolorze białym. Obecnie, w wyniku indywidualnych wymian stolarki, występują różne typy i są duże rozbieżności w stosunku do oryginalnych. Drzwi do sieni są oryginalne, drewniane, dwuskrzydłowe, filungowe, o trzech płycinach w pionie, malowane na kolor ciemnego brązu. Wrota w bramie głównej są wtórne, wmontowane w latach sześćdziesiątych XX w. Są drewniane, dwuskrzydłowe, filungowe, posiadają po dwie pełne płyciny w poziomie i cztery w pionie w każdym ze skrzydeł. W jednym znajduje się furtka. Wrota posiadają przeszklone naświetle (wypełnienie ze szkła wzorzystego w kolorze żółtym). Drewno stolarki pokryte jest lakierem bezbarwnym. 5.2. SPĘKANIA ELEWACJI FRONTOWEJ I TYLNEJ. ZASTOSOWANE WZMOCNIENIA SYSTEMEM HELIFIX Przed wykonaniem wzmocnień wierzchniej warstwy elewacji w roku 2010, całą elewację frontową przecinały liczne spękania o przebiegu w przybliżeniu pionowym. Spękania przechodziły przez osie okienne, wychodząc zazwyczaj z naroży otworów okiennych biegnąc pionowo lub łukowo w kierunku okna w tej samej osi okiennej. Nie zaobserwowano spękań wskazujących na złe posadowienie budynku (całości budynku frontowego lub jego fragmentu), czyli rys

18 przebiegających wyraźnie ukośnie. Pionowe rysy w budynkach wznoszonych metodami tradycyjnymi powstają najczęściej w wypadku wystąpienia silnych wstrząsów w pobliżu budynku, na przykład wybuchów bomb lub pocisków artyleryjskich. Zaobserwowane rysy na elewacji mogły powstać w trakcie działań wojennych: w trakcie bombardowań w Kampanii Wrześniowej w 1939 roku oraz w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku. Na ich zwiększającą rozwartość mogło mieć wpływ widoczne pochylenie skarpy wiślanej w rejonie posadowienia przedmiotowego budynku. W roku 2010 wykonano wzmocnienia powierzchniowej warstwy muru w elewacji frontowej i tylnej budynku frontowego nieruchomości Bednarska 23. Obecnie po 3 latach od zastosowanych wzmocnień nie zaobserwowano wycięcia się z muru zastosowanych wzmocnień lub nowych spękań elewacji omijających zastosowane pręty Helifix. Potwierdziło się zatem założenie projektanta wzmocnień: że przyczyny powstania i rozszerzania spękań nie są już aktywne. Delikatne wzmocnienia, jakimi jest przeszycie spękań prętami firmy Helifix (o średnicy 6mm i 8mm) nie zapobiegłyby powstaniu nowych spękań od silnych oddziaływań powstających w przypadku nieprawidłowości w posadowieniu lub pełzaniu, przesuwaniu się nachylonego podłoża gruntowego. W takim przypadku konieczne byłoby zastosowanie zalecanych ekspertyzą z roku 2002 r. silnych ściągów o znacznym przekroju poprzecznym zastosowanych elementów stalowych. Po wystarczająco długim okresie od zastosowanych wzmocnień można przystąpić do remontu elewacji mając pewność, że zastosowane wzmocnienia były wystarczające dla zabezpieczenia elewacji przez rozwieraniem się istniejących spękań. 5.3. USZKODZENIA TYNKU OBU ELEWACJI Nie stwierdzono wyraźnych spękań strukturalnych samego tynku. Najgłębsze i najstarsze warstwy tynku wapiennego przeważnie miały prawidłowe proporcje spoiwa i mineralnego wypełniacza - nie powstawały zatem w tynku

19 powierzchniowe spękania skurczowe, charakterystyczne np. przy zbyt tłustej zaprawie - ze zbyt dużą ilością materiału spoiwowego. Wykonane później nakrywowe (zazwyczaj cienkie) warstwy wierzchnie też nie wykazują tego typu spękań. Również nie zaobserwowano dużej ilości wysoleń na tynku w pasie przy powierzchni terenu. Może to świadczyć o dobrej izolacji poziomej budynku, co nie jest dostatecznie potwierdzone - w czasach jego wznoszenia nie stosowano powszechnie trwałych izolacji poziomych murów fundamentowych. Bardziej prawdopodobny jest jednak fakt, że fundamenty budynku znajdują się znacznie niżej i ewentualne podciągania kapilarne wody gruntowej nie sięgają do powierzchni gruntu - wysolenia nie powstają więc na elewacji ponad powierzchnią gruntu. Zabezpieczanie murów fundamentowych poniżej poziomu terenu nie będzie więc konieczne. W rejonie rur spustowych oraz gzymsów (okapowego i kordonowego) widoczne są ślady licznych zacieków. W naszym klimacie zacieki takie powstają na elewacjach budynku niezależnie nawet od prawidłowo wykonanych obróbek blacharskich. Przy opadach w trakcie silnego deszczu - krople spływające z obróbek blacharskich (i niosące różne związki chemiczne) są nawiewane na tynk, zawilgacając go. W trakcie doraźnego remontu połaci dachowej - przy zdejmowaniu pokrycia z dachówki zdemontowano również obróbki blacharskie nadrynnowe. Obecne pokrycie dachu z papy na deskowaniu jest wprowadzone prosto do rynny dachowej. Sprawdzenie szczelności i odtworzenie obróbek blacharskich nadrynnowych oraz wymiana nieszczelnych obróbek blacharskich jest konieczne w trakcie wykonywanych robót remontu elewacji. Należy też spowodować przesunięcie lub uszczelnienie istniejącej rury spustowej sąsiedniej nieruchomości nr 25, wokół której występujące znaczne zawilgocenie świadczy o dużych nieszczelnościach. Większość tynków wapiennych stanowiących podkładowe warstwy elewacji jest mocno skorodowana, miejscami występują znaczne powierzchnie tynku odspojonego od podłoża ceglanego.

20 Skorodowanie tynku wapiennego zachodzi zazwyczaj na zasadzie przechodzenia węglanu wapnia (spajającego ziarna mineralne) w rozpuszczalny w wodzie kwaśny węglan wapniowy. Spływające po elewacji wody opadowe wypłukują substancję spajającą, tynk wapienny staje się kruchy, wysypujący. Stwierdzono również miejsca odspojenia tynku od podłoża, lecz ich ilość jest mniejsza niż miejsc tynku skorodowanego wypłukaniem spoiwa wapiennego. Bezpośrednio nad poziomem tereny, w elewacji od strony ulicy poprowadzono w murze linię energetyczną zasilającą sąsiednie nieruchomości. Przewód elektryczny jest umieszczony w bruździe wykutej w murze i po ułożeniu przewodu wypełnionej pianką. Piankę pokryto cienką warstwą zaprawy. Po remoncie i wykonaniu nowych jednolitych tynków tak wykonana instalacja może powodować spękania na tynku w linii jej poprowadzenia. Mogą też powstać odbarwienia na nowym tynku. Linię energetyczną należy umieścić w odpowiednio głęboko wykutej bruździe z użyciem odpowiedniego orurowania, z pokryciem bruzdy grubszą warstwą zaprawy. 6. STAN PROJEKTOWANY PRACE WSTĘPNE- PRZYGOTOWAWCZE W związku z tym, że kamienica znajduje się wzdłuż ulicy, ustawienie rusztowań wymaga wykonania projektu organizacji ruchu na danym odcinku ul. Bednarskiej. Dlatego przed przystąpieniem do prac remontowych należy uzyskać pozwolenie na zajęcie części chodnika. Na elewacjach, szczególnie od strony podwórza, rozwieszonych jest bardzo dużo różnego rodzaju kabli elektrycznych i teletechnicznych (instalacje telefoniczne, telewizji kablowej i cyfrowej). Przed rozpoczęciem robót elewacyjnych należy uporządkować je. Nieczynne instalacje usunąć, a obecnie użytkowane i nowe projektowane poprowadzić po wyznaczonych trasach (wg zatwierdzonego P.B-W. wymiany instalacji elektrycznej... ). Należy także ułożyć pionowo, pod tynkiem, rurki przeznaczone do przeprowadzenia zwodów instalacji odgromowej (również wg ww. projektu), puszki kontrolne oraz wykonać uziemienie.

21 Przed przystąpieniem do remontu należy rozwiązać problem w zachodnim narożniku elewacji frontowej związany z zalewaniem omawianej elewacji przez rurę spustową należącą do opuszczonej kamienicy Bednarska 25. Należy także, umieścić poprawnie w orurowaniu osadzonym w bruździe w murze pod tynkiem,. wadliwie położony kabel elektryczny, znajdujący się obecnie w lewym skrzydle elewacji frontowej przy ziemi, który doprowadza energię elektryczną do lamp oświetlających sąsiednią posesję. Niniejszy projekt nie przewiduje na tym etapie renowacji wrót bramy głównej. Planuje się w przyszłości remont prześwitu bramnego oraz renowację wrót wjazdowych wraz z wykonaniem przeszklenia jego płycin, lecz to będzie ujęte w odrębnym projekcie. Ale na czas robót należy zabezpieczyć wrota, drzwi i stolarką okienną przed uszkodzeniami spowodowanymi pracami elewacyjnymi. - Po ustawieniu rusztowań, a przed rozpoczęciem prac remontowych, konieczne jest wykonanie inwentaryzacji detalu architektonicznego (m.in. dekoracji okna środkowego, gzymsu wieńczącego, opasek okiennych) oraz dokładnej dokumentacji fotograficznej. PRACE KONSERWATORSKIE ŚCIANY 6.1. Rozpoznanie miejsc uszkodzonego tynku, dobór metody naprawy tynków dla poszczególnych rejonów elewacji. 1. Po wykonaniu i odebraniu bezpiecznych rusztowań - należy dokonać przeglądu elewacji za pomocą delikatnego opukiwania tynków. Zostaną wtedy rozpoznane miejsca tynku odspojonego (twardy tynk dający głuchy odgłos w trakcie opukiwania). Również miejsca skorodowanego, rozsypującego się tynku będą łatwo rozpoznawalne. 2. Następnie należy przystąpić do zakwalifikowania rejonów przeznaczonych do naprawy tynków za pomocą metod zachowawczych - pozostawienia starego tynku wzmocnionego odpowiednimi metodami.

22 Tynki odspojone, lecz zachowujące odpowiednią sztywność należy mocować do podkładu ceglanego za pomocą zastrzyków preparatów wpuszczanych pomiędzy tynki i podłoże. Do takiej naprawy należy zakwalifikować wszystkie odspojone elementy wystroju architektonicznego w osi elewacji frontowej. Delikatny rysunek tych elementów może być trudny do odtworzenia w obecnych warunkach wykonywania robót tynkowych. Również należy założyć, że każdy odcinek opasek wokół okien w elewacji frontowej powinien być najpierw rozpatrywany jako potencjalne pole do wzmacniania uszkodzonych tynków. Pozostałe płaskie fragmenty elewacji frontowej oraz płaskie powierzchnie elewacji tylnej wraz z opaskami okiennymi należy zakwalifikowywać do wzmacniania tynków tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach. 3. Uzupełnienia tynków wykonane zaprawą różniąca się składem od tynków z danego rejonu (są to przeważnie powierzchnie uzupełnień zaprawą cementową) są przeznaczone do usunięcia i ponownego uzupełnienia odpowiednią zaprawą. 4. W miejscach tynków pokrytych koloniami glonów i pleśni należy przed naprawą zastosować preparaty niszczące życie biologiczne. 6.2. Wzmacnianie odspojonych tynków i elementów wystroju architektonicznego Iniektowanie rys. 1. Przed zastosowaniem zaprawy wypełniającej kawerny w tynku elewacji należy uzyskać pewność, że podłoże do którego będzie mocowany tynk, ma wystarczającą nośność. W tym celu należy wykonać drobnośrednicowe odwierty (wiertłem 2-3mm) obserwując w czasie ich wykonania opór jaki stawia podłoże murowe. 2. Do wzmacniania przystawania tynków należy stosować preparaty mineralne z trasem jako materiałem wiążącym lub jedynie dodatkiem trasu. Materiały takie mają podobny skład co spodnie warstwy tynków wykonanych historycznie. Pozwoli to na dobre zespolenie się istniejących płatów tynku i iniektu wypełniającego kawerny. Nie dopuszcza się użycia do iniektowania kawern lub rys preparatami z użyciem żywic syntetycznych.

23 Materiał iniekcyjny powinien charakteryzować się drobnoziarnistością wypełniacza mineralnego oraz znaczną płynnością. Ze względu na to, że będzie on stanowił pierwszą warstwę mineralnego tynku od strony muru, czyli od strony przepływu pary wodnej w murze (z mieszkań na zewnątrz budynku) musi się charakteryzować porowatością, pozwalającą na bezpieczny przepływ wilgoci. Materiał szczelny mógłby w tym miejscu powodować wykraplanie wilgoci w zewnętrznej płaszczyźnie muru. W sezonie zimowym prowadziłoby to do przemarzania i niszczenia tej warstwy muru ceglanego. Wśród preparatów, które spełniają powyższe wymagania należy wymienić preparat Sto Trass Iniekt firmy Sto lub preparat Bohrlochsuspension firmy Remmers (drugi preparat - stosowany raczej do miejsc z podkładową zaprawą cementowo-wapienną). 3. W miejscach zakwalifikowanych do wzmocnienia wytrasować punkty planowanych odwiertów. Średnicę odwiertów dobrać do metody iniektowania - do średnicy dyszy urządzenia iniektującego. Przygotowanie podłoża (szczelin, muru pod tynkiem, tynku) rozpocząć od zwilżenia przez wykonane wcześniej otwory. Zwilżenie musi być dokonane odpowiednio wcześniej, by wszystkie elementy, z którymi stykać się będzie zaprawa iniekcyjna, były wilgotne. Zapobiegnie to nadmiernemu odciąganiu wilgoci z zaprawy w związku z tym - pozwoli na odpowiednie jej wiązanie. Iniektowanie preparatem wypełniającym rozpocząć od górnych otworów wzmacnianego rejonu. Wypływanie zaprawy dolnymi otworami będzie potwierdzeniem dobrego wypełnienia wzmacnianego obszaru. W przypadku braku takiego wypływania - wykonać dodatkowy rząd otworów pomiędzy dolnymi i górnymi i powtórzyć iniektowanie w te otwory. 6.3. Zasady postępowania z tynkami skorodowanymi strukturalnie (wypłukanie spoiwa zaprawy) Tynki takie należy skuć do osiągnięcia wystarczająco mocnego podłoża. Może to być mur ceglany, lub spodnia nieskorodowana warstwa tynku. Tak

24 powstałe ubytki uzupełnić zaprawą o składzie zbliżonym do zaprawy w remontowanym miejscu. W przypadku, gdyby okazało się, że podłoże ceglane jest również skorodowane pod tynkiem, należy wymienić uszkodzone cegły lub przemurować fragment muru. Gdy uszkodzenia nie sięgają głęboko w mur, należy skuć warstwę skorodowaną, a następnie uzupełnić mur do jego lica na przykład za pomocą okładania płaskimi dachówkami karpiówkami ceramicznymi. W miejscach, gdzie skucie tynku wystąpiło przy spękaniach tynku i podłoża, należy rejon rysy oczyścić z tynku w pasie 20-30cm i umocować pasy siatkę tynkarską zbrojącej np. siatki Armierungsgewebe 5/100 firmy Remmers (siatka z włókna szklanego wypełnionego otoczką polimerową). Na tak wzmocnionym podłożu można uzupełniać skute tynki. Uzupełnianie skutych tynków: W miejscach, gdzie podkładową warstwą jest tynk wapienny należy stosować zaprawę wapienną lub wapienno-trasową np. Sto Trass HM 01(02) lub zaprawę Historic Kalkspatzenmörtel firmy Remmers. Obydwa typy zaprawy mają lekkie zabarwienie kremowo-beżowe. W miejscach, gdzie podkładem tynku są zaprawy cementowo-wapienne dopuszcza się uzupełnianie skutego tynku zaprawami z dodatkiem cementu, najlepiej białego lub romańskiego. 6.4. Zasady postępowania z uzupełnieniami zaprawą cementową Miejsca takich uzupełnień należy skuć, odkrywając warstwę muru pod tynkiem cementowym. Sprawdzić stan podłoża ceglanego - uzupełnienia zaprawą z dużą ilością cementu mogą powodować skorodowanie powierzchniowej warstwy muru. Uzupełnić skute miejsca zaprawą dopasowaną do otaczającego tynku - według opisu w podpunkcie powyżej.

25 6.5. Obróbka powierzchniowa tynku 1. Rozpocząć od oczyszczenia całej elewacji przez zmycie gorącą wodą urządzeniem ciśnieniowym. 2. Następnie oczyścić elewację ściernie ręcznie lub mechanicznie (można też z zastosowaniem urządzenia ciśnieniowego z podawaniem środka ściernego). Czyszczenie elementów wystroju architektonicznego zaleca się jednak dokonywać ręcznie, ze względu na możliwość uszkodzenia cennych elementów zabytkowych. Zakłada się konieczność usunięcia późniejszych warstw zabrudzonych i warstw malarskich (bardzo często odspojonych lub łuszczących się) - do osiągnięcia powierzchni tynku historycznego. Do usunięcia są tu warstwy opisane w dokumentacji badań stratygraficznych tynku jako: - cienka warstwa mineralna barwy kremowej, bardzo brudna, krucha, twarda, z wypełniaczem w postaci drobnoziarnistego kruszywa, płatami złuszczająca się; - biała (chłodny odcień bieli) warstwa malarska, zachowana w miejscu odkrywek w ilości szczątkowej, pudrująca się, bardzo osłabiona; - warstwa malarska w kolorze tzw. starej bieli w ciepłym, żółtawym odcieniu; - wszystkie warstwy malarskie i warstwy zabrudzone; - warstwy mineralne bez wypełniaczy (np. malowanie mleczkiem wapiennym lub cienka warstwa szarego cementu bez wypełniacza); - w elewacji podwórzowej: warstwa tynku tzw. baranek, bardzo brudna; 3. Wzmocnić oczyszczone podłoże elementów wystroju architektonicznego za pomocą preparatu strukturalnie wzmacniającego do zwietrzałych i piaszczących się tynków. Preparat ten nie powinien zabarwić tynku podłoża. Można to wykonać za pomocą preparatu Tiefengrund firmy Remmers. Na pozostałych powierzchniach elewacji zagruntować powierzchnię oczyszczonego tynku środkiem zwiększającym przyczepność nowych warstw. Stosować standardowy środek podkładowy zalecany przez producenta zastosowanej później zaprawy.

26 4. Wykonać cienką warstwę zaprawy unifikującej o grubości 3-4mm z zaprawy dopasowanej do podłoża większości tynków. Zaleca się zaprawy wapienne i trasowe o podobnej do podkładu przepuszczalności pary wodnej. Warstwa taka zapobieże powstawaniu nierównomierności zabarwienia elewacji warstwy barwionej w masie. Można tu zastosować np. zaprawę Remmers Feinputz. 5. Na powierzchniach płaskich wykonać cienką warstwę (2-3mm) tynku barwionego w masie z kolorystyką według opisu barw elewacji w niniejszej dokumentacji. Na powierzchniach elementów wystroju architektonicznego (o odrębnej kolorystyce w stosunku do płaszczyzny elewacji) - malować powierzchnię tynku farbą laserunkową pozwalającą zachować strukturę podłoża, nie powodującą powstania wrażenia położonej grubej powłoki malarskiej. Zastosowana farba powinna być przeznaczona do stosowania na obiektach zabytkowych. Powinna mieć niewielką siłą krycia przy zachowaniu charakteru rzeczywistej powłoki wytwarzającej cienką hydrofobową powłokę ochronną. Farba powinna odznaczać się także wysoką przepuszczalnością pary wodnej oraz szczelnością w stosunku do wody kroplistej (nawałnicowe deszcze i woda rozbryzgowa). Materiały budowlane chronione takimi powłokami przyjmują podczas opadów jedynie niewielką ilość wody i mogą tę niewielką ilość wody łatwo wydalić po ich ustaniu. Tynk pozostaje w dużym stopniu suchy i nie pojawiają się uszkodzenia powodowane przez wilgoć. Można tu zastosować np. system farb Funcosil Historic Lazur firmy Remmers. 6. Na pasach o wysokości 50-60cm ponad występami elewacji pokrytymi obróbkami blacharskimi (gzyms kordonowy), w pasach o wysokości około 1,0m nad powierzchnią terenu oraz na pasach o wysokości około 30cm ponad opaskami okiennymi wykonać impregnację tynku preparatem hydrofobowym pozwalającym na odparowanie wilgoci spod warstwy impregnowanej. Zastosowany impregnat nie powinien odbarwiać lub barwić tynku. W razie nieznacznej zmiany barwy po zastosowaniu