MINISTERSTWO FINANSÓW SŁUŻBA CELNA WARSZAWA 2015 ISSN 1230-9087 Nr 1-2/2015
Szanowni Czytelnicy, REDAKCJA Redaktor naczelny: Witold Lisicki Sekretarz redakcji: Beata Zuba Marcin Woźniczko PROJEKT GRAFICZNY Aleksandra Laska Wykonawca: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek tel. 54 232 37 23 e-mail: sekretariat@expol.home.pl WYDAWCA Ministerstwo Finansów Służba Celna Warszawa, ul. Świętokrzyska 12 www.clo.gov.pl beata.zuba@mofnet.gov.pl marcin.wozniczko@mofnet.gov.pl tel.: (22) 694 46 30 tel./fax: (22) 694 35 02 nakład: 1800 egz. Trzymany przez Państwa numer Wiadomości Celnych poświęcony jest Służbie Celnej działającej na polskich lotniskach. Spotkamy się w nim z nowoczesną, kompetentną i elastyczną organizacją, w wielkiej mierze odpowiedzialną za tworzenie pozytywnego wizerunku Unii Europejskiej w oczach przybywających do niej wielu milionów ludzi z ponad 200 państw. Pokazujemy Służbę doświadczoną, zorientowaną na dobro wszystkich. Przedstawiamy efekty jej pracy oraz wydarzenia charakterystyczne dla specyfiki granicy powietrznej jako okna na świat. Mamy nadzieję, że prezentowane materialy będą chociaż namiastką obrazu organizmu, jakim jest port lotniczy z jego ważnym organem Służbą Celną. podinsp. Piotr Tałałaj rzecznik prasowy Izby Celnej w Warszawie Projekt okładki: Mirosław Wojtowicz 22 2 WIADOMOŚCI CELNE
Specyfika ruchu lotniczego Otwarte niebo... komunikacja lotnicza w Polsce i Europie System komunikacji lotniczej należy do najbardziej złożonych, współzależnie funkcjonujących organizmów obwarowanych procedurami wynikającymi z międzynarodowych i europejskich uregulowań prawnych. Przedsiębiorstwa lotnicze, porty lotnicze, zarządzanie ruchem lotniczym, obsługa naziemna są nierozerwalnie ze sobą powiązane i muszą współpracować w najbardziej optymalny sposób, zapewniając najwyższą jakość, bezpieczeństwo i skuteczne funkcjonowanie. Z operacyjnego punktu widzenia porty lotnicze są w dużym stopniu zależne od siebie. Ponieważ ich działalność wpływa bezpośrednio na wzrost gospodarki, nowoczesna europejska sieć portów lotniczych jest niezbędna dla realizacji unijnej strategii na rzecz wzrostu gospodarczego oraz dla zapewnienia komunikacji na terytorium UE i poza nią, jak również Port Lotniczy im. F. Chopina w Warszawie mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Lotniska, które częściej nazywamy portami lotniczymi, dysponują rozwiniętą infrastrukturą lotniczą, tj. betonową lub asfaltową drogą startową, systemem dróg kołowania oraz płyt postojowych. Istotnym elementem jest infrastruktura nawigacyjna, czyli wieża kontroli lotów, oświetlenie nawigacyjne, radary itp. Najbardziej znanym obiektem lotniskowym dla osób niezaangażowanych w operacje lotnicze jest terminal do obsługi pasażerów lub towarowy. Porty lotnicze możemy podzielić ze względu na ich znaczenie i charakter obsługiwanego ruchu na: porty regionalne, porty centralne lub porty przesiadkowe (często zwane z angielska hubami). Ruch lotniczy może odbywać się bezpośrednio między dwoma punktami lub poprzez porty pośrednie, przesiadkowe. Te ostatnie są niezbędne w sytuacji gdy port docelowy nie figuruje na liście bezpośrednich połączeń danego lotniska. Liberalizacja rynków lotniczych w USA i w Unii Europejskiej, czyli wprowadzenie tzw. otwartego nieba, przyczyniła się do postrzegania komunikacji lotniczej jako środka dostępnego dla ogółu społeczeństwa, głównie dzięki wolnej konkurencji wszystkich przewoźników z Unii Europejskiej. Od 2004 r. nastąpił dynamiczny rozwój nowego typu linii lotniczych, tzw. niskokosztowych (low cost airlines), oferujących tanie połączenia lotnicze. Wcześniej komunikacja lotnicza zdominowana była przez przewoźników narodowych, często nazywanych flagowymi. Obecnie używa się nazwy: przewoźnik tradycyjny lub sieciowy. Model podróżowania oparty był na dowożeniu pasażerów z portów o charakterze regionalnym do portów przesiadkowych (centralnych), co w znaczny sposób utrudniało swobodne przemieszczanie i wpływało na wydłużenie czasu podróży. Oczywiście istnieją różnice w modelu funkcjonowania dwóch głównych linii obsługujących połączenia regularne, czyli funkcjonujące zgodnie z publikowanym rozkładem lotów i dostępne w sprzedaży publicznej. Linie niskokosztowe posiadają niższy standard. Nie oferują darmowych napojów i posiłków w trakcie lotu oraz mają gęściej ustawione fotele. System sprzedaży biletów jest w pełni samoobsługowy (za pośrednictwem stron internetowych) i ma ograniczone możliwości zakupu biletu kilkuodcinkowego. Ponadto flota oparta jest zwykle na jednym typie samolotu, który wykonuje więcej przelotów dziennie niż w liniach tradycyjnych. Innym typem linii lotniczych, charakterem usług zbliżonym do linii tradycyjnych, są regionalne WIADOMOŚCI CELNE 3
Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka linie lotnicze oferujące głównie połączenia lokalne mniejszymi samolotami. Dopełnieniem obrazu linii specjalizujących się w obsłudze ruchu pasażerskiego są linie czarterowe, wykonujące usługi lotnicze na trasach turystycznych dalekiego zasięgu. Zamawiane są przez biura turystyczne zwane tour-operatorami, które oferują w publicznej sprzedaży przelot wraz z pobytem. O tym, że latanie przestało być przywilejem ludzi bogatych świadczy wzrost ruchu pasażerskiego. W roku 2003, a więc tuż przed akcesją do UE, liczba pasażerów w polskich portach wynosiła 7 milionów 121 tysięcy, natomiast w 2008 r. wzrosła do 17 milionów 838 tysięcy. Sektor lotniczy jest jedną z najbardziej efektywnych i dynamicznych części gospodarki europejskiej, a europejskie porty lotnicze odgrywają kluczową rolę w łańcuchu lotniczym. Z blisko 800 mln pasażerów podróżujących każdego roku samolotem do i z UE (jedna trzecia światowego rynku, niemal trzykrotnie więcej niż w momencie liberalizacji ruchu lotniczego na początku lat 90-tych), europejski sektor lotniczy stał się wiodącą gałęzią światowej gospodarki. W Polsce funkcjonuje 14 lotnisk użytku publicznego, w tym centralne lotnisko Warszawa Okęcie i 13 portów regionalnych. Uzyskanie przez porty regionalne połączeń linii sieciowych do kilku europejskich hubów oraz stosunkowo gęstą siatkę połączeń niskokosztowych spowodowało, że grupa pięciu regionalnych lotnisk zlokalizowanych w pobliżu największych aglomeracji miejskich (Kraków, Katowice, Gdańsk, Wrocław i Poznań) osiągnęła pułap obsługi pasażerów powyżej 1,5 mln. rocznie. Okazało się, że posiadanie dobrze skonstruowanej sieci połączeń towarowych i pasażerskich przynosi efekty w postaci napływu kapitału, wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej, turystycznej, łatwości przemieszczania się ludności. Z ekonomicznego punktu widzenia przeobrażenia gospodarcze związane z ruchem lotniczym przynoszą znaczne dochody bezpośrednie wpływu do budżetu samorządów. Dostrzeżenie przez administrację rządową potrzeb inwestowania w regionalne lotniska (m.in. w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko) było niewątpliwie jednym z czynników zwiększających dostępność komunikacyjną dla aglomeracji miejskich, a w konsekwencji podwyższającą atrakcyjność inwestycyjną całego regionu. Dla Służby Celnej to również sukces, gdyż pełniąc służbę w lotniczych przejściach granicznych, swoją profesjonalną postawą opartą na misji i wizji SC, zawartej w kolejnych Strategiach działania SC, przyczyniliśmy się do rozwoju unijnej polityki otwartego nieba. asp. Anna Gajewska Izba Celna we Wrocławiu Międzynarodowe porty lotnicze w Polsce. Infrastruktura Portem lotniczym zgodnie z art. 2 ust. 17 ustawy Prawo lotnicze jest lotnisko użytku publicznego wykorzystywane do lotów handlowych 1. W dalszej części art. 2 ustawodawca definiuje, port lotniczy jako wydzielony obszar na lądzie, wodzie lub innej powierzchni w całości lub części przeznaczony do wykonywania startów, lądowań i naziemnego ruchu statków powietrznych, wraz ze znajdującymi się w jego granicach obiektami i urządzeniami budowlanymi o charakterze trwałym. W literaturze często stosowany jest skrót myślowy, w rozumieniu którego portem lotniczym określa się operatora portu, czyli przedsiębiorstwo zarządzające infrastrukturą naziemną. Według rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie obsługi naziemnej w portach lotniczych 2 operator portu lotniczego to podmiot, którego zadaniem jest administrowanie i zarządzanie infrastrukturą portu lotniczego, a także koordynacja i kontrola działalności różnych podmiotów działających w danym porcie lotniczym lub danym systemie portowym, wykonywane w zależności od sytuacji oddzielnie lub w powiązaniu z inną działalnością. W zależności od wielkości i charakterystyki obsługiwanego ruchu wyróżniamy: krajowe i międzynarodowe porty przesiadkowe, czyli duże lotniska skupiające wokół siebie głównie przewoźników tradycyjnych i ruch czarterowy, 1 Dz. U. 2006, nr 100, poz. 696 z późn. zm. 2 Dz. U. 2009, nr 83, poz. 695 z późn. zm. 4 WIADOMOŚCI CELNE
porty regionalne, czyli mniejsze lotniska dostarczające pasażerów do portów przesiadkowych oraz korzystające z modelu point-to-point przy współpracy z przewoźnikami niskokosztowymi. Grupę kolejną stanowią: porty lotnicze opierające swą działalność głównie na ruchu turystycznym. Są to porty obsługujące ruch wyjazdowy (tzw. generatory) lub znajdujące się w atrakcyjnych turystycznie lokalizacjach. Ostatnią grupę tworzą: lotniska specjalizujące się w obsłudze ruchu długodystansowego. Według W. Augustyniaka 3 przedstawiony podział jest wysoce umowny, gdyż w praktyce gospodarczej można spotkać się Port Lotniczy Wrocław-Strachowice im. Mikołaja Kopernika z modelami mieszanymi. Wiele portów lotniczych charakteryzuje się jednocześnie np. dużym udziałem ruchu turystycznego 4. Port Lotniczy Katowice -Pyrzowice KTW oraz tranzytowego. Obecnie w Polsce funkcjonuje 14 portów lotniczych 4 5. Port Lotniczy Gdańsk-Rębiechowo GDN, poniższa tabela przedstawia ich usytuowanie oraz kody Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Powietrznych (IATA) 5. 7. Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka RZE 6. Port Lotniczy Poznań-Ławica POZ 8. Port Lotniczy Łódź-Lublinek LCJ Tabela 1 Zestawienie portów lotniczych w Polsce. 9. Port Lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo BZG Lp. Miejscowość, w której usytuowany jest port lotniczy Kod IATA 1. 2. 3. 1. Port Lotniczy Warszawa-Okęcie WAW 2. Port Lotniczy Warszawa-Modlin WMI 3. Port Lotniczy Kraków-Balice KRK 10. Port Lotniczy Szczecin Goleniów SZZ 11. Port Lotniczy Wrocław-Strachowice WRO 12. Port Lotniczy Zielona Góra-Babimost IEG 13. Port Lotniczy Szczytno-Szymany SZY 14. Port Lotniczy Lublin-Świdnik LUZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ULC. 3 W. Augustyniak, Efektywność polskich regionalnych portów lotniczych, rozprawa doktorska, Poznań 2012, s. 45. 4 Stan na dzień 13 grudnia 2012 r. W tym dniu zostało otwarte lotnisko w Lublinie. 5 IATA (ang. International Air Transport Association) to międzynarodowe zrzeszenie przewoźników powietrznych, założone w kwietniu 1945 r. w Hawanie. Prekursorem IATA było założone w 1919 r. w Hadze International Traffic Association Międzynarodowe Zrzeszenie Ruchu Lotniczego. IATA jest organizacją zrzeszajacą przedsiębiorstwa i towarzystwa lotnicze. W chwili założenia miała 57 członków z 31 krajów, obecnie zrzesza 230 towarzystw ze 130 państw. Podstawowe cele IATA to: zespolenie w jeden system sieci lotniczych o możliwie zbliżonym poziomie technicznym sprzętu latającego i zbliżonym poziomie świadczonych usług, zapewnienie bezpieczeństwa ruchu lotniczego i prawidłowej współpracy linii lotniczych, ograniczenie konkurencji cenowej taryf lotniczych. Ograniczenie konkurencji cenowej odbywa się na obszarze trzech konferencji taryfowych: 1) Ameryka Północna I Południowa, 2) Europa, Afryka i Bliski Wschód, 3) Daleki Wschód i Oceania. Ograniczenie dotyczy lotów międzynarodowych. Połączenia krajowe oraz połączenia pomiędzy państwami oddzielnych konferencji nie są objęte tymi postanowieniami. IATA opracowuje jednolite normy, przepisy i dokumenty niezbędne do funkcjonowania ruchu pasażerskiego i towarowego. W ramach zrzeszenia działa 5 komitetów: 1) Prawny, 2) Finansowy, 3) Techniczny, 4) Przewozowy, 5) Medyczny. Istota, cechy i funkcje portu lotniczego Port lotniczy związany jest nierozerwalnie z infrastrukturą transportową jako jej punktowy obiekt. Jest dostępny do użytku publicznego co oznacza jego otwartość dla wszystkich statków powietrznych w terminach i godzinach ustalonych przez zarządzającego tym lotniskiem i podanych do publicznej wiadomości. Port lotniczy wykorzystywany jest do lotów handlowych, a wiec pasażerowie, bagaże, towary i poczta przewożeni są odpłatnie. Cechy te sprawiają, że pojęcie portu lotniczego jest węższe niż definicja lotniska. Port lotniczy jest szczególnym obiektem infrastrukturalnym. Z jednej strony umożliwia techniczną obsługę samolotów w czasie startów i lądowań, udostępniając pasy startowe, drogi kołowania, terminale pasażerskie i towarowe hangary. Z drugiej strony stanowi intermodalny węzeł, który łączy transport naziemny z powietrznym 6. Port lotniczy łączy ze sobą zazwyczaj kilka gałęzi transportu. Często porty połączone są z aglomeracją miejską, zarówno transportem drogowym jak i kolejowym. Według literatury 6 Szerzej na temat S. Huderek-Glapska, Port lotniczy w systemie transportu intermodalnego, Logforum, vol. 6, issue 1, nr 5, 2010. WIADOMOŚCI CELNE 5
Port Lotniczy Katowice-Pyrzowice przedmiotu wyróżnia się cztery poziomy integracji portu lotniczego z siecią transportu lotniczego 7 : poziom najwyższy port lotniczy zintegrowany z węzłem autostrad, a na jego terenie zlokalizowany jest dworzec szybkiej kolei 8, port lotniczy zintegrowany z siecią kolejową na szczeblu regionalnym oraz siecią dróg szybkiego ruchu 9, 7 Ministerstwo Transportu, Program rozwoju sieci lotnisk i lotniczych urządzeń naziemnych, Warszawa, 2007, s. 41. 8 Takie rozwiązania mają zastosowanie w portach Frankfurt Main i Paryż Charles de Gaulle. 9 Przykładem jest londyńskie Heathrow i amsterdamskie Schiphol. port lotniczy połączony jest z drogami szybkiego ruchu i posiada lokalne połączenie kolejowe z obsługiwanym miastem 10, port lotniczy posiada połączenie drogowe będące drogą szybkiego ruchu. Integracja portu lotniczego z transportem naziemnym jest o tyle istotna, że zwiększa dostępność portu lotniczego i umożliwia większej liczbie mieszkańców regionu na korzystanie z usług portu i przewoźników lotniczych. Innym korzystnym aspektem jest ścisła integracja portu z systemem dróg szybkiego ruchu i z transportem kolejowym, co przekłada się na dynamikę i rozwój w tym obszarze. Dostępność portu generuje dodatkowe korzyści niemalże dla całej gospodarki regionu. Dodatkowo porty lotnicze skupiają wokół siebie wiele usług takich jak nadzór lotniczy, obsługa handlingowa przewoźników lotniczych, służby bezpieczeństwa, które są niezbędne do zapewnienia funkcji przewozowych w systemie transportu lotniczego. Wymienione cechy sprawiają, że porty lotnicze są złożonym obiektem infrastrukturalnym. Podstawowym zakresem działalności portów lotniczych jest naziemna obsługa pasażerów i ładunku oraz zabezpieczenie materiałowo-techniczne i nawigacyjne statków powietrznych wykonujących na nich operacje startu i lądowania 11. Zadania obsługowe wykonywane są przez specjalistyczne firmy, 10 W tym przypadku Port lotniczy w Krakowie-Balicach jest naszym chlubnym przedstawicielem. 11 J. Liwiński, Działalność portów lotniczych w 2009 roku, Urząd Lotnictwa Cywilnego, Warszawa, 2009, s. 2. Szczecin Goleniów Airport 6 WIADOMOŚCI CELNE
które posiadają certyfikat agenta obsługi naziemnej (agenta handlingowego) 12. Infrastruktura portu lotniczego Generalnie infrastruktura portu lotniczego podzielona jest na dwie strefy: strefę zastrzeżoną (ang. airside), dostępną dla statków powietrznych, obejmującą drogi startowe, drogi kołowania, miejsca postojowe dla samolotów (ang. apron), rampy, strefę zastrzeżoną dla podróżnych, którzy przeszli pozytywnie kontrolę bezpieczeństwa, obejmuje ona przede wszystkim tzw. hale odlotów i przylotów, strefę ogólnodostępną (ang. landside), jest to część naziemna portu, do której ma dostęp każdy odwiedzający port lotniczy. Strefa ta obejmuje również drogi dla pojazdów kołowych prowadzące do portu lotniczego, miejsca parkingowe, stacje kolejowe, przystanki komunikacji miejskiej. 12 Ibidem, s. 2. Certyfikat obejmuje 11 kategorii, m.in. obsługę statków powietrznych, pasażerów, bagażu i ładunków, świadczenia usług administracyjno gospodarczych, transport naziemny, zaopatrywanie statków powietrznych. W Polsce w 2009 roku certyfikat AHAC (Airport Handling Agent Certyficate) posiadało 35 firm obsługowych. Jeśli w danym lotnisku odbywa się ruch towarowy wówczas infrastruktura, oprócz podanych stref, obejmuje specjalistyczne powierzchnie magazynowe, a także specjalistyczne urządzenia przeładunkowe 13. Duże porty lotnicze posiadają również wewnętrzny kołowy tabor komunikacyjny, umożliwiający transport pasażerów z portu do samolotu lub, gdy port ma rozbudowaną powierzchnię, autokary ułatwiają podróżnym poruszanie między terminalami. Port lotniczy oprócz realizacji podstawowych funkcji związanych z transportem lotniczym generuje również aktywność gospodarczą dla podmiotów o działalności komercyjnej. W obrębie portu znajduje się wiele obiektów handlowych: banki, sklepy, bary, restauracje, wypożyczalnie samochodów, biura podróży, sale konferencyjne, parki biznesowe, hotele. asp. Anna Gajewska Izba Celna we Wrocławiu 13 W niezbędne systemy i powierzchnie magazynowe zaopatrzony jest Lotniczy Dworzec Towarowy Cargo we Wrocławiu, który oprócz ogólnodostępnych stref posiada również strefy zastrzeżone, do których dostęp jest możliwy po przejściu kontroli bezpieczeństwa i spełnieniu niezbędnych wymogów zawartych w Krajowym Programie Ochrony Lotnictwa Cywilnego wprowadzonego rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 31 lipca 2012 r. (Dz. U. 2012, Nr 152 poz. 912). Wzrost ruchu lotniczego Popyt na usługi lotnicze jest uzależniony od sytuacji regionów, państw a nawet świata. Dlatego przewoźnicy zmuszeni są z jednej strony do utrzymania rezerw zdolności przewozowych, a z drugiej strony do prowadzenia elastycznej polityki produktowej, czyli wyjście z ofertą, która uwzględniać będzie obecne i przyszłe potrzeby na usługi transportem lotniczym. Transport lotniczy konkuruje przede wszystkim z pociągami dużej prędkości (tak się dzieje w państwach o wysoko rozwiniętej infrastrukturze transportu kolejowego). Rywalizacja z przewoźnikami autobusowymi czy operatorami działającymi na rynku morskim ma znacznie mniejszą intensywność. Na rynku transportu lotniczego dochodzi do rywalizacji pomiędzy podmiotami lotniczymi (producentami taboru lotniczego), pomiędzy przewoźnikami lotniczymi, portami lotniczymi oraz pomiędzy grupami kapitałowymi związanymi z transportem lotniczym. Dlatego niezwykle istotnym czynnikiem jest znajomość konkurentów, która pozwala ustalić poziom konkurencyjności. Aby osiągnąć przewagę konkurencyjną przewoźnicy lotniczy oferują swoim klientom nie tylko najkrótszy czas podróży w porównaniu z innymi gałęziami transportu, ale także szereg usług wspierających wybór usługi lotniczej. Są nimi: wysoki poziom bezpieczeństwa, nowoczesność taboru, komfort i wygoda podróżowania, bezpośredniość połączeń, dodatkowe usługi na pokładzie samolotu oraz dogodność połączeń wynikającą z rozkładów lotów z potrzebami pasażerów 1. Umocnieniu pozycji przewoźników lotniczych sprzyja zawieranie porozumień, umów, a następnie współpracy w ramach sojuszy. Najbardziej liczącymi się sojuszami są: Star Alliance, Oneworld i Sky Team, do których należy ponad 60% udział w rynku. W ich skład wchodzą najwięksi przewoźnicy europejscy, amerykańscy i azjatyccy. Co sprzyja ich funkcjonowaniu? Przede wszystkim wewnętrzna koordynacja gałęzi, efektywne wykorzystanie mocy produkcyjnych zrzeszonych w nich przewoźników i ochrona interesów na rynkach. Transport lotniczy stanowi ok. 3,5% światowego PKB. Według Airbus Industrie światowy transport lotniczy wytwarza ok. 2,2 biliona USB PKB i generuje ok. 56,6 mln miejsc pracy 2. W obszarze Unii Europejskiej sektor lotnictwa zapewnia 5,1 mln miejsc pracy i wytwarza 365 mld EUR, czyli 2,4% europejskiego PKB 3. W roku 2012 przewoźnicy lotniczy obsłużyli 2957 mln pasażerów, tj. o 8% więcej niż w roku poprzednim. Transport lotniczy stanowi ok. 3,5% światowego PKB. Według Airbus Industrie światowy transport lotniczy wytwarza ok. 2,2 biliona USB PKB i generuje ok. 56,6 mln miejsc pracy. 1 W.W. Gaworecki, Turystyka, Warszawa 1998, s. 175. 2 Porty lotnicze wobec polityki otwartego nieba, pod red. A. Rucińskiego, Gdańsk 2006, s. 24-25. 3 www.airbus.com, dostęp dnia 15.05.2014 r. WIADOMOŚCI CELNE 7
AIRBUS A 330 na lotnisku Ławica w Poznaniu Badania prowadzone w marcu 2012 r. przez ekspertów z Oxford Economics dla ATAG 4, pozwoliły na sformułowanie wniosków, iż największymi przewoźnikami w zakresie obsługi pasażerów są linie amerykańskie, które w czołówce rankingu znajdują się od kilkudziesięciu lat. Kolejną grupę największych przewoźników stanowią operatorzy chińscy oraz operatorzy z krajów Bliskiego Wschodu. W gronie 15-u największych, w zakresie obsługi pasażerów, znajdują się tylko 5 przewoźników europejskich. Najintensywniejsza konkurencja na rynku, w zakresie taboru, widnieje pomiędzy amerykańskim Boeingiem, a europejskim Airbusem. Boeing dostarczył na rynek 601 nowych samolotów, natomiast Airbus 588. Analitycy są zgodni, że do 2032 r. globalny transport lotniczy będzie notował wzrost o około 5% rocznie, a największymi klientami będą przewoźnicy z Chin, Bliskiego Wschodu, Indii oraz Ameryki Północnej i krajów europejskich. Istotnym elementem, nierozerwalnie związanym z funkcjonowaniem rynku lotniczego, są porty lotnicze. Największymi portami w zakresie obsługi pasażerskiej w roku 2012 były port w Atlancie, Pekinie, Londynie, Chicago oraz port w Tokio. Wymienione porty w obsłudze pasażerskiej miały ponad 14% udziału. Dodać należy, że ponad ¾ rynku obsługiwane jest przez kilkaset portów lotniczych posiadających poniżej 2% udział w rynku. A jak będzie wyglądał polski rynek usług lotniczych w dłuższym dystansie czasowym, tj. do roku 2030? Eksperci lotniczy podają, że rozwój ten będzie cechowała duża systematyczność. Sprzyjać temu będą czynniki wynikające z postępu techniki lotniczej i środków informatycznego komunikowania się, intensyfikacja procesów globalizacji we wszystkich dziedzinach gospodarki oraz zwiększająca się mobilność społeczeństwa. 4 Oxford Economics, Lotnictwo: korzyści ponad granicami (ang. Benefits Beyond Borders), 2012. Lądowanie AN 124 Rusłan na płycie lotniska w Bydgoszczy W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci, dzięki usuwaniu barier historycznych i społecznych, wzrosła dynamika rozwoju przewozów lotniczych i tym samym zapotrzebowanie konsumentów na tego typu usługi. Szczególnie od 2005 r. unijna polityka w zakresie zewnętrznych stosunków w dziedzinie lotnictwa cywilnego przyniosła znaczące wyniki. Unia Europejska stała się ważnym graczem w globalnym sektorze lotnictwa i przyniosła namacalne korzyści. Korzyści, które przełożyły się również na rynek lotniczy w Polsce. Jak wskazują statystyki liczba pasażerów obsłużonych na wszystkich polskich lotniskach wzrosła między 2003 a 2008 r. z 7 122 000 do 20 755 000, co daje ogromną wartość 291%. Tempo wzrostu widać było w największych portach regionalnych. Przełomem okazało się wejście na polski rynek lotniczy przewoźników typu low-cost: Ryanair, Centralwings i Wizz Air. Od tego czasu ruch pasażerski, zwłaszcza niskobudżetowy, zaczął gwałtownie rosnąć. Urząd Lotnictwa Cywilnego przewidywał, że pasażerski ruch lotniczy do 2013 r. wzrośnie do poziomu 60 mln pasażerów przy zmniejszającej się dynamice ruchu do 4,2% w ostatniej fazie trendu. Obecnie największy udział w obsłudze rynku mają PLL LOT, Ryanair, Wizz Air i Lufthansa. Łączny udział wymienionych wyżej przewoźników wyniósł w 2012 r. 78,3%. Natomiast 47,4% udział w rynku posiadali przewoźnicy niskokosztowi, którzy obsłużyli ok. 10 mln pasażerów. Największy udział ruchu niskokosztowego w porównaniu z ruchem tradycyjnym występuje w Łodzi oraz w Bydgoszczy. Jak podaje dr D. Tłoczyński z Uniwersytetu Gdańskiego, taka sytuacja świadczy o zdominowaniu powyższych portów przez przewoźników niskobudżetowych oraz braku perspektyw na rozwój przewozów tradycyjnych. Najbardziej zróżnicowany podział występuje w Poznaniu, gdzie przewoźnicy niskokosztowi oraz tradycyjni mają podobne udziały w obsłudze pasażerów. Gdzie najchętniej podróżowali Polacy w omawianym okresie? Pasażerowie w ruchu regularnym najczęściej podróżowali do portów w Wielkiej Brytanii (Londyn, Liverpool), Niemczech (Frankfurt, Monachium, Dortmund) i we Włoszech (Mediolan, Rzym), natomiast w ruchu czarterowym do Antalya, Hurgardy, i Szarm el-szejk. Przewozy czarterowe w roku 2012 osiągnęły poziom 3,16 mln pasażerów. Najwięcej pasażerów zostało obsłużonych w Warszawie, zaś z portów regionalnych największą 8 WIADOMOŚCI CELNE
liczbę pasażerów odprawiono w Katowicach oraz w Poznaniu. Oczywiście wpływ na rynek lotniczy w roku 2012 miały takie wydarzenia jak: zorganizowane przez Polskę i Ukrainę Mistrzostwa Europy w piłce nożnej EURO 2012, otwarcie Portu Lotniczego w Modlinie i Lublinie, zakończenie budowy nowych terminali pasażerskich w Gdańsku, Wrocławiu i Łodzi oraz wejście na rynek OLT Express. Wymienione wskaźniki nie są jedynie cyframi, przekładają się na wzrost poziomu gospodarki regionu. Przyjmuje się, że milion korzystających z lotniska pasażerów generuje około tysiąca zatrudnionych bezpośrednio na lotnisku, około 3 tys. zatrudnionych w bliskim otoczeniu portu lotniczego oraz 15 tys. w całym regionie obsługiwanym przez transport lotniczy. Dlatego ten sektor jest chętnie obejmowany badaniami naukowymi np. w środowisku ekonomistów. Również Komisja Europejska dostrzega wagę transportu lotniczego. Zgodnie z ustaleniami, opublikowanej przez Komisję w 2012 roku, białej księgi dotyczącej transportu, lotnictwo jest i pozostanie dla Europy kluczowym łącznikiem z resztą świata. Zdaniem Komisji konieczne jest uwzględnienie ogólnej strategicznej roli lotnictwa, a w szczególności roli odgrywanej przez przewoźników lotniczych, porty lotnicze, producentów i usługodawców z UE w zakresie wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i istotnego wkładu jaki może mieć lotnictwo w realizacji strategii wzrostu Europa 2020 i ożywienie europejskiej gospodarki 5. asp. Anna Gajewska Izba Celna we Wrocławiu 5 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela 27.09.2012, COM (2012) 556 final. RUCH OSOBOWY W PORTACH LOTNICZYCH W ostatnich trzech latach notujemy bardzo dynamiczny rozwój ruchu lotniczego w portach regionalnych głównie za sprawą tanich linii lotniczych. Opracowane przez Urząd Lotnictwa Cywilnego prognozy ruchu lotniczego do roku 2020, uwzględniające prognozy ruchu lotniczego na świecie wskazują, że obsługa 34-35 milionów pasażerów rocznie na polskich lotniskach jest w 2020 roku zupełnie realna. Prowadzone analizy wskazują również na zmianę struktury ruchu pasażerskiego, który w coraz większym stopniu będzie odbywał się z/do portów regionalnych. Wartość rynku lotniczego, który obsługuje 34-35 milionów pasażerów szacowany jest na 27 mln złotych. Tabela 1. Ilość podróżnych obsłużonych w polskich portach lotniczych w roku 2013 Nazwa miejscowości Ilość podróżnych Warszawa 10,683 mln Kraków 3,647 mln Gdańsk 2,84 mln Katowice 2,54 mln Wrocław 1,92 mln Poznań 1,4 mln Rzeszów 589 tys. Łódź 353 tys. Szczecin 349 tys. Bydgoszcz 343 tys.. Modlin 340 tys. Lublin 189 tys. Zielona Góra 12 tys. Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://businesstraveller.pl/ wiadomosci/latamy-coraz-wiecej, dostęp dn. 15.07.2014 r. Port Lotniczy Katowice-Pyrzowice. Powyższe wskaźniki stanowią perspektywę dla rozwoju gospodarki regionalnej. W roku 2013 polskie porty lotnicze odprawiły łącznie 25,2 mln pasażerów, co stanowiło 3,1 proc. wzrost liczby podróżnych ogółem względem wyniku z 2012 r. Taki rezultat wypracowały głównie lotniska w największych polskich miastach jak Warszawa czy Kraków, obsługujące tanich przewoźników. Niżej zamieszczona tabela prezentuje ilość podróżnych obsłużonych w polskich portach lotniczych w roku 2013. Według danych Eurocontrol, w samej Europie w 2010 roku całkowita liczba lotów wyniosła 9,49 miliona. Siatka lotów, prezentująca połączenia lotnicze, przypomina mrowisko. Powstało wiele symulacji obrazujących ruch podniebny, możemy np. podglądać go na portalu internetowym flightradar24.com, gdzie w czasie rzeczywistym obserwujemy trasy samolotów. Istnieje możliwość zlokalizowania każdego połączenia, sprawdzenia aktualnego położenia geograficznego samolotu, wysokości, na której się znajduje, oraz prędkości, z jaką się porusza. asp. Anna Gajewska Izba Celna we Wrocławiu WIADOMOŚCI CELNE 9
RUCH TOWAROWY W PORTACH LOTNICZYCH CARGO Współczesne porty lotnicze to nie tylko miejsce, w którym witamy i żegnamy podniebnych podróżników. Lotniska to w coraz większym stopniu bramy dla masy towarowej przywożonej drogą powietrzną. Nowoczesny przemysł funkcjonujący w ramach gospodarki rynkowej potrzebuje coraz szybszego przepływu surowców, technologii i dokumentacji. Takim warunkom może sprostać jedynie transport lotniczy, czyli cargo samolotowe. Termin ten oznacza ładunki towarowe przewiezione na pokładach statków powietrznych zarówno specjalnie do tego przeznaczonych, jak i pasażerskich (ładunki pod pokładem samolotu). Jednak cargo lotnicze to także tzw. samoloty na kołach. Jest to transport ładunków z lotnisk, są połączenia samochodami ciężarowymi RFS (Road Feeder Service). Ładunek transportowany na ciężarówkach RFS jest odprawiany na danym lotnisku w Polsce i po dotarciu np. do Frankfurtu jest dopiero umieszczany w samolocie cargo. W porcie wylotu nie wymaga dalszej odprawy. Tak naprawdę połączenie RFS to pierwszy etap połączenia lotniczego na kołach. Polskie porty lotnicze odprawiły w 2013 roku ok. 80 ton ładunków. Jak wynika ze statystyk zebranych przez portal internetowy pasazer.com, zdecydowanym liderem polskiego rynku cargo jest warszawskie Lotnisko Chopina. Przewaga Warszawy nad portami regionalnymi jest w tym obszarze nawet większa niż w liczbie pasażerów Port ten obsłużył blisko 70 proc. krajowego ruchu towarowego. Okęcie odprawiło w zeszłym roku ok. 70 tys. ton ładunków. Z tego 62 proc. frachtu odleciało lub przyleciało na pokładzie samolotów. W zeszłym roku oddano na stołecznym lotnisku do użytku drugi terminal cargo. W najbliższych planach władze portu mają dalszą rozbudowę infrastruktury przeznaczonej do obsługi ruchu towarowego. Na Wizualizacja Terminala Cargo w PL Katowice-Pyrzowice ukończeniu jest już nowa płyta postojowa dla samolotów cargo, wkrótce zacznie się również budowa kolejnego terminala towarowego. Obecnie kończą się prace studialne nad formułą prawną realizacji inwestycji terminala cargo. Wśród portów regionalnych zdecydowanym liderem są Katowice, które odprawiły w roku 2013 ponad 10 tys. ton ładunków. W roku 2014 w katowickim lotnisku nastąpił dynamiczny przyrost frachtu lotniczego. W pierwszych czterech miesiącach, na lotnisku Katowice Air port odprawiono 5 tys. 429 ton cargo, czyli o 65 procent więcej niż w tym samym okresie zeszłego roku.znaczący wpływ na wysoką dynamikę przewozów towarów drogą lotniczą ma poprawa infrastruktury, a także systematyczne powiększanie tzw. powierzchni przewozowych przez światowe firmy kurierskie. Firmy te wykonują regularne loty z Pyrzowic: DHL Express, TNT, UPS i FedEx. Od listopada zeszłego roku DHL Express lata większym samolotem boeingiem 757-200F (28 ton ładowności), który zastąpił boeinga 737-300F (20 ton ładowności). Podjęcie tej decyzji, związane było z przedłużeniem przez DHL Express połączenia na trasie Lipsk Katowice Lipsk do Kijowa. Ponadto zarządzający portem realizuje kolejny etap rozbudowy. Po pracach konsultacyjnych dotyczących projektu, w których uczestniczyli także przedstawiciele służby, w maju 2014 r. ogłoszony został przetarg na wybór wykonawcy nowego terminalu cargo o powierzchni 12 tys. m. kw., w tym ok. 2 tys. m.kw. powierzchni biurowej. Powstanie on przed nową płytą postojową samolotów cargo, w południowo-wschodniej części lotniska. Konstrukcja obiektu zaprojektowana jest tak, aby możliwa była jego modułowa rozbudowa w przyszłości. Wraz z nowym terminalem cargo powstanie system dróg wewnętrznych wraz z parkingiem, z 29 miejscami dla tirów (do 40 t.), 38 miejscami dla samochodów dostawczych (do 3,5 t.) i 109 miejscami dla samochodów osobowych. Zakończenie budowy pierwszej części terminalu cargo zaplanowano na drugi kwartał 2016 roku. Trzecie z kolei lotnisko w Gdańsku-Rębiechowie to 4 763 obrotu towarowego, co oznaczało wzrost na poziomie 1,4% w stosunku do roku 2012. Czwartą pozycję zajmuje port we Wrocławiu z 4 457 tonami obsłużonego frachtu, którego znaczna część to cargo na kołach RFS. Na piątym miejscu P.L Kraków-Balice, który połowę swoich ładunków, spośród 4 326 ton, odprawia na pokładach ciężarówek operujących między Krakowem a hubami lotniczym. Szósta pozycja przypada PL Łódź-Lublinek. Tutaj praktycznie całe tj. 3 162 cargo odprawia się w ruchu Road Feeder Service. Poznań Ławica który odprawił w zeszłym roku 3 006 ton, na siódmym miejscu ze znacznym udziałem cargo na kołach. Ósmy 10 WIADOMOŚCI CELNE
Cargo Szczecin-Goleniów, gdzie znakomita część ładunków 625 to przesyłki pocztowe. Dziewiąty Rzeszów również ze znacznym udziałem poczty 609 ton. Na dziesiątej pozycji Port Lotniczy w Bydgoszczy, gdzie ruch towarowy to praktycznie tylko przesyłki pocztowe w ilości 351 t. Obsługę cargo w tym porcie rozpoczęto jednak dopiero od połowy 2013 roku. Pozostałe polskie lotniska obsłużyły bardzo mało cargo lub wcale go nie odprawiały. Aktywność przewoźników lotniczych w obszarze cargo w Polsce z roku na rok jest większa, co obrazują wyżej przedstawione dane. Dla zarządzających portami lotniczymi rozwój frachtów lotniczych daje nadzieje na znaczące źródło dochodów. Z kolei dla funkcjonariuszy S.C kontrola celna w obszarze cargo to szczególne wyzwanie. Czynnikiem, który decyduje o wyborze przez dokonujących obrotu towarowego z zagranicą samolotu, jako środka transportu, jest możliwość błyskawicznego otrzymania towaru Dla importerów wysoki koszt usługi ma mniejsze znaczenie niż znaczący niż szybkość transportu. W tym kontekście sprawne przeprowadzenie formalności celnych związanych z przywozem lub wywozem towarów, oprócz ograniczeń technicznych, ma fundamentalne znaczenie dla sukcesu operacji. Zapewnienie skutecznej Kontroli masy towarowej a jednocześnie nie stwarzanie barier w międzynarodowej wymianie handlowej to zadania funkcjonariuszy celnych ze stanowisk kontroli cargo. nadkom. Sławomir Musiał kierownik Oddziału Celnego Port Lotniczy Katowice-Pyrzowice ORGANIZACJA SŁUŻBY CELNEJ W PORTACH LOTNICZYCH Organizacja i struktura Służby Celnej w portach lotniczych Portem lotniczym jest lotnisko użytku publicznego wykorzystywane do lotów handlowych 1. Pełnienie służby na przejściu granicznym usytuowanym w międzynarodowym porcie lotniczym jest dalece odbiegające od standardów i zadań jakie wykonują funkcjonariusze w oddziałach celnych wewnętrznych. Czynnikiem wyróżniającym oddziały celne w portach lotniczych jest specyfika pracy, która wymaga od celników szczególnych predyspozycji i odporności na stres. Oprócz znajomości, teoretycznej i praktycznej, kodeksu celnego, procedur celnych etc. funkcjonariusze muszą posiadać wiedzę z zakresu lotnictwa cywilnego. Poznać i stosować zasady oraz procedury zachowania w sytuacjach 1 Art. 2, pkt 17 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze. podwyższonego ryzyka, związanego np. z ewakuacją portu na skutek okoliczności związanych z pozostawionym bez opieki bagażem, atakiem terrorystycznym, katastrofą lub incydentem lotniczym. Doskonale orientować się w topografii terminala. Znać strefy dostępu i rygory związane z ich wstępem dla osób nieuprawnionych. Wreszcie współpracować ze służbami i podmiotami funkcjonującymi na terenie portu lotniczego. Oddziały celne usytuowane w lotniczym przejściu granicznym są zwykle jedynymi oddziałami posiadającymi status oddziałów granicznych w regionie. Lokalizacja jednostek jest ściśle związana z obsługą ruchu osobowego i towarowego realizowanego za pośrednictwem transportu lotniczego. Oddziały celne są zewnętrznymi komórkami organizacyjnymi urzędów celnych podległych naczelnikowi urzędu, który jest organem niezespolonej administracji rządowej (I instancji). Realizują zadania nałożone na Służbę Celną przepisami prawa krajowego i międzynarodowego, a jednocześnie usytuowanie WIADOMOŚCI CELNE 11
oddziału w lotniczym przejściu granicznym generuje ogrom zagadnień, które determinuje to miejsce. Funkcjonowanie w tak skomplikowanym otoczeniu, składającym się z wielu podsystemów działających na różnych płaszczyznach, które muszą harmonijnie współpracować, wymusza na funkcjonariuszach innowacyjnego podejścia do swoich obowiązków. 1.1 Granica państwa jako determinant realizacji zadań przez oddział celny Zgodnie z ustawą o ochronie granicy państwowej z dnia 12 października 1990 r. 2 Granicą Rzeczypospolitej Polskiej, zwaną dalej granicą państwową, jest powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną, oddzielająca terytorium państwa polskiego od terytoriów innych państw i od morza pełnego. Granica państwowa rozgranicza również przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, ustala morskie i stałe lotnicze przejścia graniczne oraz określa rodzaj ruchu dozwolonego przez te przejścia, uwzględniając w szczególności umowy międzynarodowe. go przejścia granicznego, co oczywiście zróżnicowane jest ze względu na rodzaj przejścia 5. Obszar terytorialny lotniczego przejścia granicznego obejmuje strefy lotniska, w których dokonuje się kontroli granicznej i kontroli bezpieczeństwa osób, bagaży, towarów i statków powietrznych. Strefy te ustala wojewoda w porozumieniu z zarządzającym lotniskiem, komendantem oddziału Straży Granicznej, dyrektorem izby celnej gdy w przejściu wykonywane są czynności w ramach dozoru celnego oraz analogicznie z wojewódzkim lekarzem weterynarii, gdy prowadzona jest kontrola weterynaryjna. Przejście graniczne jest więc specjalnie wyznaczonym miejscem, dysponującym stosowną infrastrukturą, w którym uprawnione służby dokonują odprawy granicznej. Na zewnętrznej granicy lądowej, w tym i rzecznej, miejsce takie musi być uzgodnione w umowach między państwem członkowskim UE i sąsiadującym państwem trzecim (budowa nowego przejścia granicznego zawsze w koordynacji z państwem sąsiadującym, w celu uzyskania zbliżonych parametrów, takich jak np. liczba pasów odpraw, przepustowość dla poszczególnych rodzajów ruchu itp.) 3. W przypadku przejść na granicy morskiej i lotniczej, która usytuowana jest w głębi suwerennego kraju, decyzję o ustanowieniu przejścia granicznego podejmuje samodzielnie państwo członkowskie, kierując się potrzebami związanymi z ruchem granicznym, przy uwzględnieniu własnych możliwości finansowych w tym zakresie 4. Istotne znaczenie, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa ruchu granicznego, ma sama delimitacja zasięgu terytorialne- Przed kontrolą luku bagażowego Boeinga 767 Sposób organizacji ruchu granicznego oraz technologii odpraw celnych determinuje infrastruktura przejścia. Po określeniu głównych założeń i potrzeb terminala lotniczego następuje żmudny etap wielostronnych uzgodnień w zakresie powierzchni biurowych, socjalnych, magazynowych oraz infrastruktury teleinformatycznej. Ten czas to również etap, w którym Służba Celna, musi określić technologię odpraw dopasowaną do głównej koncepcji portu i ciągów odprawowych, miejsca odpraw, kontroli celnej oraz identyfikację potrzeb etatowych 6. Lotnicze przejścia graniczne charakteryzują się niezwykłą dynamiką działań. Proces decyzyjny odbywa się pod stałą presją czasu, gdyż w odróżnieniu od przejść drogowych, działalność organizacji nie realizuje się w systemie Obszar terytorialny lotniczego przejścia granicznego obejmuje strefy lotniska, w których dokonuje się kontroli granicznej i kontroli bezpieczeństwa osób, bagaży, towarów i statków powietrznych. zamkniętym. Odbywa się w szerokim środowisku zewnętrznym, większym 2 Dz. U. nr 78, poz. 461 z późn. zm. 3 Dla Służby Celnej budowa i usytuowanie przejść granicznych ma ogromne znaczenie strategiczne związane z realizacją celów zdefiniowanych w dokumencie Służba Celna 2015+, wytyczającym kierunku rozwoju służby. 4 S. Dubaj, Organizacja przejść granicznych na granicach zewnętrznych w świetle dorobku Schengen, [w:] Transgraniczny przepływ towarów i osób w Unii Europejskiej, (red) A. Kuś, M. Kowerski, Lublin- -Zamość 2012, s. 325. 5 Kwestie te reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu ustalania zasięgu terytorialnego przejść granicznych (Dz. U. nr 174 poz. 938). 6 Wszystkie te czynności zostały ujęte w procedury przez Zespół powołany przez Szefa Służby Celnej do opracowania procedur stosowanych w Służbie Celnej, związanych z tworzeniem i zapewnieniem właściwego funkcjonowania przejść granicznych, Procedury w zakresie budowy/rozbudowy i sprawnego funkcjonowania przejścia granicznego, Warszawa 2011. 12 WIADOMOŚCI CELNE
niż tylko warunki działalności organizacji. Czas między kolejnymi operacjami lotniczymi wyznacza tempo realizacji zadań. Zadań, które nie można ubrać w ramy rutyny. Każdy przylot samolotu wiąże się z niewiadomą. Oczywiście w strukturach oddziału wyodrębniona jest grupa funkcjonariuszy dysponujących specjalistyczną wiedzą i doświadczeniem oraz zdolnościami analitycznymi. Grupa ta przeprowadza analizę ryzyka, która w obecnych standardach jest podstawą do podejmowania działań kontrolnych przez funkcjonariuszy Struktura oddziału celnego usytuowanego w lotniczym przejściu granicznym Najczęściej oddziały celne zlokalizowane w portach lotniczych obsługują ruch towarowy i osobowy. Autorzy niniejszego artykułu postanowili przedstawić Państwu strukturę komórek obsługi pasażerskiej. Jak już wcześniej zaakcentowano oddział celny stanowi zewnętrzną komórkę organizacyjną podległą naczelnikowi urzędu celnego o kodzie identyfikacyjnym wskazanym w rozporządzeniu. Oddział funkcjonuje zgodnie z Zarządzeniem nr 56 Ministra Finansów z dnia 27 grudnia 2010 r. w sprawie nadania statutów izbom celnym i urzędom celnym 7 oraz na podstawie regulaminu organizacyjnego urzędu celnego. Typowa struktura wewnętrzna oddziału, w ruchu pasażerskim, zawiera dwie komórki: Sekcję Ogólną OOGS Sekcję Kontroli Osób OKTS Wymienione komórki organizacyjne podlegają kierownikowi oddziału, który kieruje jednostką oraz sprawuje nadzór i kontrolę nad realizacją zadań ustawowych przez funkcjonariuszy. Całodobową obsługę celną zapewnia czterozmianowy system pracy przez funkcjonariuszy Sekcji Kontroli Osób, którymi kierują kierownicy zmiany podlegli bezpośrednio kierownikowi oddziału. W oddziale funkcjonuje często punkt kasowy oraz stanowisko do obsługi wolnego obszaru celnego. Stan etatowy oddziału określa dyrektor izby celnej, w oparciu o ustaloną przez Szefa Służby Celnej docelową obsadę izby oraz analizę niezbędnych zasobów kadrowych. Zakres działań komórek organizacyjnych w ramach oddziału celnego usytuowanego w lotniczym przejściu granicznym. Realizacja działań oddziału koncentruje się w kwestiach priorytetowych zawartych w regulaminie urzędu celnego, a także w obszarach wynikających z porozumień zawartych z instytucjami zewnętrznymi. Szczególnie w zakresie bezpieczeństwa w lotniczym przejściu granicznym, wzajemnej pomocy w zwalczaniu przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, nielegalnej migracji, nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, dobrami kultury, a także nielegalnego transgranicznego przemieszczania odpadów, szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych. 7 Dz. Urz. Min. Fin. nr 15 z 2010 r., poz. 63 z póź. zm. W ramach posiadanych kompetencji oddział celny bierze czynny udział w ustalaniu uzgodnień z zarządzającym lotniskiem lub innymi właściwymi instytucjami w zakresie budowy, modernizacji i użytkowania infrastruktury portu lotniczego i systemu bezpieczeństwa obowiązującego w lotniczym przejściu granicznym. Również w kwestiach dotyczących odpraw granicznych delegacji państwowych, VIP-ów, kontyngentów wojskowych. Funkcjonariusze celni pełniący służbę w oddziale realizują zadania, które determinuje usytuowanie w lotniczym przejściu granicznym, między innymi, ujawnianie cudzoziemców nie posiadających ważnych dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy państwowej lub pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz naruszających warunki pobytu. Zagrożeń o charakterze terrorystycznym czy też w komunikacji międzynarodowej, ujawnienia przedmiotów wskazujących na zamiar popełnienia przestępstwa. We wszystkich strefach obsługi i kontroli celnej znajdujących się w ciągach pasażerskich znajduje zastosowanie forma dokonania zgłoszenia określona w art. 233 ust. 1 Rozporządzenia Komisji EWG Nr 2454/93 z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającego przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady EWG Nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny. Tym samym w odlocie, nadanie bagażu rejestrowanego na stanowiska odpraw celnych bagażowo-biletowych oznacza czynność uważaną za zgłoszenie celne w ramach uregulowań art. 230 232 Rozporządzenia Wykonawczego. Analogiczna zasada obowiązuje w stosunku do bagaży podręcznych w odlocie za strefami punktów przyjęcia zgłoszenia celnego ( RED POINT ) w stosunku do towarów znajdujących się w bagażach podręcznych i na osobie. W przylocie wyodrębnione zostały pasy ruchu: zielone i czerwone. Zasady obsługi i kontroli celnej bagaży przewożonych drogą powietrzną, realizowane w oparciu o uregulowania prawne wynikające z artykułów 190 197 RWKC oraz rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia kontroli celnej bagażu przewożonego drogą morską lub powietrzną 8 uwzględniają specyfikę wynikającą z odrębnych uwarunkowań dla przemieszczania się podróżnych w zależności od podziałów w ruchu pasażerskim: Schengen/Non Schengen, krajowy/międzynarodowy, w ramach obszaru UE/kraje trzecie, w połączeniach nierejsowych (general aviation). Niezależnie od zadań wynikających z opisu komórki, funkcjonariusze oddziału realizują również inne czynności, które nie wynikają z zadań regulaminowych, ale z innych przepisów, wytycznych, decyzji, poleceń, itp., które obowiązują wszystkie komórki organizacyjne izby celnej i urzędu celnego. Czynności te zostały przypisane poszczególnym funkcjonariuszom i znajdują bezpośrednie odzwierciedlenie w kartach zakresu obowiązków i uprawnień oraz w wydruku z systemu Sowa dotyczącym wartościowania stanowiska pracy dla poszczególnych funkcjonariuszy celnych 9. 8 Dz. U. z 2004 r. Nr 97, poz. 969. 9 Zarządzenie Nr 43 MF z dnia 18 października 2010 r. w sprawie zasad dokonywania opisów i wartościowania stanowisk służbowych funkcjonariuszy celnych (Dz. Urz. Min. Fin. Nr 12, poz. 52). WIADOMOŚCI CELNE 13
System odprawy celnej pasażerów Obserwując działania służby celnej, nie tylko polskiej, ale i tej na całym świecie, nasuwa się jednoznacznie myśl, że każda z tych jednostek zajmuje się w uproszczeniu kontrolą przepływu towarów przez granicę swojego państwa i poborem należności celno-podatkowych. Każde z państw tworząc administrację celną ma na uwadze, poprzez jej działanie, przede wszystkim ochronę własnego rynku i własnego przemysłu, przed nadmiernym napływem z zagranicy tańszego towaru oraz niekontrolowanym wypływem towarów deficytowych. Realizując powyższe działania, stosowane są różne środki w celu osiągnięcia pożądanych efektów gospodarczych, a najważniejszym z nich jest istnienie taryfy celnej. Polska Służba Celna, będąc elementem europejskiej służby celnej, realizuje swoje zadania z myślą ochrony rynku europejskiego, ale i również z myślą ochrony rynku krajowego, w każdym miejscu gdzie mowa jest o granicy zewnętrznej Unii Europejskiej na morzu, lądzie i w powietrzu. Jej pozycja usankcjonowana jest przepisami wspólnotowymi WKC oraz przepisami krajowymi Prawo Celne. W wypadku zewnętrznej granicy powietrznej, Służba Celna RP wykonuje swoje zadania związane z kontrolą celną przepływających towarów drogą powietrzną, zarówno w ruchu stricte towarowym, jak i też w przepływie towarów realizowanych przez podróżnych w ruchu pasażerskim. System odprawy celnej w lotniczym ruchu pasażerskim jest systemem złożonym i ukierunkowanym na status pasażera, w szczególności na kierunki i miejsca docelowe do jakich on odlatuje, bądź z jakich przybywa. Podporządkowany on jest faktowi, że pasażerowie odlatujący z danego miejsca, bez względu na destynację, mieszają się w pewnych punktach i w pewnych punktach są od siebie finalnie separowani. Temu też podporządkowany jest system ciągów odprawowych oraz istniejący system oznaczeń związanych z odprawa celną. Pasażerowie mają możliwość wyboru odpowiedniego korytarza zielonego lub czerwonego, co odpowiada jego deklaracji odnośnie przewożonych towarów: w korytarz zielony nic do zgłoszenia w korytarz czerwony towary do zgłoszenia. ODLOTY Pasażerowie odlatujący bezpośrednio do krajów trzecich, kierunek Non Schengen. Pasażerowie odlatujący na wskazanym kierunku, w wypadku przewozu towarów i wartości dewizowych, mają kilka obowiązków związanych z odprawą celną. Przed przystąpieniem do ostatecznej odprawy mają obowiązek zapoznania się z istniejącym systemem odpraw i ze swoimi obowiązkami. Dokonując odprawy na lot przy stanowisku check in, w wypadku konieczności nadania bagażu zasadniczego, pasażer dokonuje swojej pierwszej deklaracji w odniesieniu do właśnie tego bagażu. Podchodząc do linii stanowisk check in, pod którym usytuowane są tablice zielone Nic do zgłoszenia świadomie deklaruje, że w nadawanym bagażu nie ma żadnych towarów podlegających kontroli celnej. W przypadku konieczności zgłoszenia towarów powinien skierować się na stanowisko oznaczone tablicą czerwoną Towary i wartości dewizowe do zgłoszenia, które znajduje się na skraju, w jednej linii z check in. Nadany poprzez korytarz zielony bagaż zasadniczy, podlega weryfikacji na sortowni za pomocą systemu skanującego, a w wypadku konieczności jego kontroli manualnej bądź stwierdzenia próby przemytu, dalsza jego kontrola odbywa się w pomieszczeniach rewizyjnych, po kontroli bezpieczeństwa. Terminal pasażerski T2 w Porcie Lotniczym Gdańsk-Rębiechowo Po nadaniu bagażu pasażer udaje się do kontroli bezpieczeństwa, a następnie przechodzi do hali odlotów, gdzie miesza się z pasażerami odlatującymi na wszystkich innych kierunkach. Kolejnym jego krokiem jest przejście kontroli paszportowej. W tym też to miejscu odbywa się separacja pasażerów odlatujących poza UE na kierunku Non Schengen, od pozostałych odlatujących na kierunkach Schengen. Separacja realizowana jest za pomocą ruchomych przepierzeń, które umożliwiają zwiększenie powierzchni lub jej zmniejszenie. W momencie podjęcia kontroli paszportowej, powstaje też kolejny obowiązek dla pasażera związany z kontrolą celną, tj. obowiązek względem bagażu kabinowego i towarów przewożonych w rzeczach osobistych, bądź na sobie. Po kontroli paszportowej pasażer ma możliwość zgłosić towary podlegające obowiązkom celnym na stanowisku opatrzonym czerwoną tablicą Towary i wartości dewizowe do zgłoszenia, bądź też przejść korytarzem zielony Nic do zgłoszenia do poczekalni. Przejście przez korytarz zielony jest równoznaczne z deklaracją pasażera o nie posiadaniu żadnych towarów podlegających kontroli celnej. Weryfikacja deklaracji odbywa się poprzez post kontrolę i realizowana jest w pomieszczeniach rewizyjnych, poza zasięgiem wzroku pozostałych pasażerów. Pasażerowie odlatujący bezpośrednio do krajów trzecich, kierunek Schengen. Powyższy system odprawy dedykowany jest dla pasażerów odlatujących do Szwajcarii, Islandii i Norwegii. 14 WIADOMOŚCI CELNE
Pasażerowie odlatujący do krajów trzecich transferem, kierunek Schengen i Non Schengen W wypadku tej kategorii pasażerów ich obowiązki celne powstają tylko i wyłącznie w związku z nadaniem bagażu tranzytowego w ramach przepisów celnych umożliwiających, bez względu na trasę, nadanie bagażu w relacji point to point, tj. pasażer bez względu na trasę i ilość przesiadek nadaje bagaż w miejscu wylotu i odbiera go w porcie docelowym. Przy czym pierwszy punkt przesiadkowy znajduje się w innym porcie krajowym lub porcie położonym na terenie UE. PRZYLOTY W przypadku przylotów jedynym istotnym kryterium jest miejsce, z którego pasażer przyleciał. Kontroli celnej będą podlegali pasażerowie przybyli z krajów trzecich na kierunku Non Schengen i Schengen oraz pasażerowie przybywający do danego portu w ramach lotów transferowych, którzy mają obowiązek poddania kontroli celnej swojego bagażu, mając na uwadze formułę point to point. Dla wszystkich pasażerów przewidziane jest jedno stanowisko kontroli celnej składające się z dwóch korytarzy opatrzonych tablicami: czerwoną Towary do zgłoszenia i zieloną Nic do zgłoszenia. Dodatkowo na posadzce naklejone winny być odpowiednio do korytarzy zielone i czerwone linie, ułatwiające identyfikację przejść i dokonanie właściwej deklaracji. Na przebieg kontroli celnej nie wpływa również fakt, że pasażerowie z kierunku Non Schengen doprowadzani są do hali przylotów osobnymi wejściami i poddawani są następnie kontroli paszportowej. Po wejściu do hali przylotów pasażerowie podejmują swoje bagaże z taśmociągów. Dostarczane bagaże trafiają na taśmę za pośrednictwem skanerów, na których odbywa się ich wstępna weryfikacja pod kątem celnym. Weryfikacja deklaracji pasażerów wychodzących zielonym korytarzem, odbywa się po przekroczeniu przez nich zielonej linii naklejonej pod znakami pionowymi. Zielony korytarz i czerwony korytarz infrastruktura przejścia granicznego. Na wstępie artykułu autorzy przedłożyli definicję portu lotniczego, który dzięki umiędzynarodowieniu funkcjonuje w ramach lotniczego przejścia granicznego. Ten czynnik z kolei determinuje funkcjonowanie oddziału celnego granicznego. Oddział nie posiada własnej egzystencji lecz jest częścią złożonego organizmu funkcjonującego w otoczeniu jakim jest port, służby i podmioty w nim funkcjonujące. Kondycja portu lotniczego, jego infrastruktura, kierunki połączeń lotniczych czy też natężenie ruchu pasażerskiego są czynnikami warunkującymi organizację oddziału. asp. Anna Gajewska podkom. Dariusz Kołodziej Izba Celna we Wrocławiu HISTORIA I DZIEŃ DZISIEJSZY Lotnisko Port Lotniczy im. F. Chopina w Warszawie Historia Portu Lotniczego im. F. Chopina w Warszawie 1934 r. otwarcie lotniska, 1939 r. do 1945 r. okupacja lotniska przez wojska niemieckie, zniszczenia wojenne, 1959 r. decyzja o budowie Międzynarodowego Dworca Lotniczego, 1969 r. otwarcie Międzynarodowego Dworca Lotniczego, 1971 r. pierwszy milion pasażerów w ciągu roku, 1975 r. uruchomienie Krajowego Dworca Lotniczego przy ul. 17 Stycz- WIADOMOŚCI CELNE 15
nia oraz oddanie do użytku terminala przylotowego tzw. Hali Fińskiej, 1989 r. rozpoczęcie budowy Terminala 1, 1992 r. przekazanie do użytku Terminala 1, ustanowienie pierwszego Wolnego Obszaru Celnego na terenie lotniczego przejścia granicznego, 2001 r. nadanie portowi lotniczemu imienia Fryderyka Chopina, 2002 r. rozpoczęcie budowy Terminala 2, 2004 r. oddanie do użytku Terminala ETIUDA dedykowanego tanim przewoźnikom, 2005 r. oddanie do użytku Terminala VIP Aviation dedykowanego lotom prywatnym, 2006 r. oddanie do użytku strefy przylotów w Terminalu 2, 2008 r. otwarcie hali odlotów w Terminalu 2 oraz wprowadzenie odprawy granicznej zgodnej z przepisami Układu z Schengen, 2010 r. Terminal 1 i Terminal 2 otrzymują wspólną nazwę Terminala A oraz przemianowanie Terminala VIP Aviation w Terminal General Aviation, 2011 r. otwarcie pirsu centralnego (dobudowanego do istniejącego pirsu północnego) oraz zakończenie prac przy pirsie południowym (w ramach rozbudowy Terminala A), 2012 r. siedziba Urzędu Celnego III Port Lotniczy w Warszawie (nareszcie po 20 latach) w jednej lokalizacji, tj. w pirsie południowym Terminala A. Zamknięcie Terminala 1 dla ruchu osób w związku z rozpoczęciem prac modernizacyjnych (zmiana architektury budynku i zmiany funkcjonalno-technologiczne obiektu). Przewidywany termin zakończenia prac I półrocze 2015 r., 2013 r. po raz pierwszy w swojej historii lotnisko obsłużyło 10 milionów pasażerów w ciągu roku. 2014 r. zakończenie niektórych prac modernizacyjnych Terminala I. Lata 50-60-te lotnisko z lotu ptaka (fot. Archiwum PLL LOT) Uroczyste otwarcie lotniska w roku 1934 (fot. Archiwum PLL LOT) nadkom. Piotr Jarosiński kierownik Oddziału Celnego Osobowego w Warszawie Urząd Celny III Port Lotniczy w Warszawie Terminal 1 początek lat 90-tych (fot. Archiwum PLL LOT) 16 WIADOMOŚCI CELNE
Organizacja i struktura działania Służby Celnej w Urzędzie Celnym III Port Lotniczy w Warszawie Urząd Celny III Port Lotniczy w Warszawie jest największym w Polsce urzędem celnym granicznym, dokonującym kontroli w ruchu pasażerskim i przewozach towarowych w transporcie lotniczym, zarówno ze względu na liczbę zatrudnionych funkcjonariuszy celnych i pracowników, jak również liczbę odprawionych podróżnych i przesyłek towarowych. Obsadę urzędu stanowi 260 funkcjonariuszy celnych i pracowników. Siedziba Urzędu Celnego III Port Lotniczy w Warszawie znajduje się na terenie Portu Lotniczego im. F. Chopina, który usytuowany jest w południowej części Warszawy, na terenie dzielnicy Warszawa Włochy, przy ul. Żwirki i Wigury 1. Wszystkie wewnętrzne komórki organizacyjne usytuowane są w jednym budynku, w tzw. pirsie południowym Terminala A, natomiast oddziały celne podległe naczelnikowi urzędu, z wyjątkiem Oddziału Celnego Port Lotniczy Warszawa Modlin, znajdują się w obrębie Portu Lotniczego im. F. Chopina. Takie usytuowanie komórek organizacyjnych urzędu jest korzystne, gdyż ułatwia i zarządzanie nimi, i sprawowanie nadzoru służbowego. Ma to również pozytywny wpływ na koszty komunikacji wewnętrznej. Właściwość miejscowa Naczelnika Urzędu Celnego III Port Lotniczy w Warszawie to teren Portu Lotniczego Warszawa- -Okęcie oraz teren Portu Lotniczego Warszawa Modlin. W urzędzie dokonywane są czynności przewidziane przepisami prawa celnego w zakresie niżej wymienionych procedur: dopuszczenie do obrotu, tranzyt, skład celny, uszlachetnianie czynne, przetwarzanie pod kontrolą celną, odprawa czasowa, uszlachetnianie bierne, wywóz. Zewnętrzne komórki organizacyjne stanowią trzy oddziały towarowe i dwa oddziały osobowe. Wewnętrzne komórki organizacyjne zgrupowane są w piony merytoryczne. Pion Wsparcia podlega naczelnikowi urzędu. W jego skład wchodzą Referat Ogólny, Sekcja Kontroli Wewnętrznej i Sekcja Informatyki. Główne zadania Referatu Ogólnego to prowadzenie spraw z zakresu struktury organizacyjnej urzędu i podległych oddziałów celnych, organizacja obiegu i dokumentacji w urzędzie oraz prowadzenie kancelarii urzędu. Sekcja Kontroli Wewnętrznej w szczególności prowadzi kontrolę wewnętrzną w komórkach organizacyjnych i wspomaga naczelnika urzędu w realizowaniu procesów zarządczych w urzędzie i podległych komórkach organizacyjnych. Sekcja Informatyki w szczególności administruje siecią komputerową w urzędzie, wdraża systemy informatyczne, zapewnia poprawność eksploatowania systemów informatycz- W 2012 r. w Urzędzie Celnym III Port Lotniczy w Warszawie zostało odprawionych blisko 9,6 mln podróżnych i zostało przyjętych ponad 245 tys. zgłoszeń celnych. W 2013 r. zostało odprawionych ponad 10,6 mln podróżnych i zostało przyjętych blisko 282 tys. zgłoszeń celnych. Infokiosk samoobsługowy dostęp do informacji celnej nych oraz realizuje politykę bezpieczeństwa systemów informatycznych. W 2013 r. przeprowadzono około 2100 interwencji dla użytkowników, w tym 403 w formie realizacji zgłoszeń w systemie Help Desk. Pion Kontroli podlega zastępcy naczelnika urzędu. W jego skład wchodzą Oddziały Celne, Referat Oceny Ryzyka i Kontroli Przedsiębiorców, Jednoosobowe Stanowisko Kontroli Przedsiębiorców oraz Sekcja Dochodzeniowo-Śledcza. Referat Oceny Ryzyka i Kontroli Przedsiębiorców w szczególności dokonuje oceny potencjalnych zagrożeń, analizuje je oraz formułuje prognozy dla potrzeb urzędu, w szczególności pod względem ułatwień i uproszczeń dla przedsiębiorców oraz koordynuje działania z zakresu analizy ryzyka na poziomie urzędu. Jednoosobowe Stanowisko Kontroli Przedsiębiorców w szczególności wykonuje kontrolę w trybie art. 78 Wspólnotowego Kodeksu Celnego. Sekcja Dochodzeniowo-Śledcza w szczególności prowadzi postępowania w sprawach o przestępstwa, wykroczenia, przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, ujawnione przez funkcjonariuszy celnych pełniących służbę w izbie; w których występuje zbieg idealny przestępstwa z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym, w zakresie określonym w przepisach odrębnych, współpracuje z organami ścigania, prokuraturą i sądami oraz występuje przed sądami w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa skarbowe, wykroczenia skarbowe i wykroczenia. Pion Postępowania podlega zastępcy naczelnika urzędu. W jego skład wchodzą Referat Przeznaczeń Celnych i Obsługi Przedsiębiorców oraz Sekcja Obsługi Przedsiębiorców. WIADOMOŚCI CELNE 17
Funkcjonariusz celny w Porcie Lotniczym im. Fryderyka Chopina w Warszawie Referat Przeznaczeń Celnych i Obsługi Przedsiębiorców w szczególności prowadzi postępowania w I instancji w zakresie nadawania towarom przeznaczenia celnego, operacji uprzywilejowanych, opłat w sprawach celnych, zwrotów i umorzeń należności celnych, przewozów drogowych, elementów służących do naliczania należności celnych przywozowych i należności celnych wywozowych oraz innych środków przewidzianych w wymianie towarowej, a także spraw dotyczących podatku akcyzowego oraz podatku od towarów i usług związanych z pozaunijnym obrotem towarowym; unieważniania zgłoszenia celne po zwolnieniu towarów oraz prowadzi postępowania w I instancji w zakresie ułatwień płatniczych innych niż odroczenie terminu płatności należności celnych, które są wszczynane z urzędu. Sekcja Obsługi Przedsiębiorców wykonuje zadania z zakresu Referatu Przeznaczeń Celnych i Obsługi Przedsiębiorców w zakresie postępowań wszczynanych na wniosek strony. W 2012 r. do Referatu wpłynęły 7264 sprawy, załatwiono 8096 spraw, z czego 7008 to decyzje i postanowienia, natomiast w 2013 r. wpłynęły 7142 sprawy, załatwiono 8845 spraw, z czego 7985 to decyzje i postanowienia. kom. Krzysztof Rosłan Urząd Celny III Port Lotniczy w Warszawie Oddział Celny Towarowy I w Warszawie Oddział Celny Towarowy I w Warszawie (443020) to największy w Polsce oddział graniczny obsługujący głównie transport lotniczy. Istnieje od 1992 roku. Obecnie w oddziale pełni służbę 81 funkcjonariuszy celnych. Odprawy dokonywane są w kompleksie budynków Terminala Cargo (magazyn firmy LS Aiport Services) oraz Centrum Spedycji Lotniczej (magazyny różnych agencji celnych 16). Oddział obsługuje również firmę kurierską Fedex oraz inne podmioty zajmujące się przesyłkami ekspresowymi, m.in. firmy tzw. paczkarskie. Obsługa podmiotów odbywa się całodobowo, w systemie czterozmianowym. Oddział posiada uprawnienia do odpraw pełnego zakresu towarów we wszystkich procedurach celnych. Sprawowane są kontrole: fitosanitarna, jakości handlowej towarów rolno-spożywczych, sanitarna: żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, weterynaryjna: pasz i pasz leczniczych, produktów odzwierzęcych oraz żywych zwierząt. Do magazynów trafiają towary ze wszystkich samolotów lądujących na Lotnisku im. F. Chopina oraz ciężarówek rejsowych przewoźników lotniczych. W 2014 roku odprawiono przesyłki o łącznej wadze blisko 53,7 tys. ton. Tym samym odnotowano 20% wzrost obsługiwanego wolumenu. Wiodący przewoźnicy obsługiwani w Oddziale Celnym Towarowym I w Warszawie to PLL LOT oraz od niedawna działające w Polsce linie lotnicze Emirates ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Wiodące kierunki w przywozie oraz wywozie to Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Chiny, Kanada oraz stosunkowo szybko rozwijający się kierunek Emiraty Arabskie. Specyfika pracy związana z rodzajem transportu, wymaga dużego zaangażowania, zarówno kadry kierowniczej, jak również funkcjonariuszy celnych. Odprawiany towar przedstawia cały przekrój pozycji Taryfy Celnej. Do oddziału trafiają różne nowości i nowinki techniczne, towary o szczególnie zaawansowanych technologiach, leki oraz substancje farmaceutyczne, które wymagają szczególnej wiedzy w zakresie taryfikacji, uregulowań prawnych, również ograniczeń pozataryfowych. Należy podkreślić, że Oddział Celny Towarowy I w Warszawie bierze udział w wielu projektach pilotażowych, zainicjowanych przez Komisję Europejską w ramach czynności realizowanych przez Służbę Celną m. in. Mike, Medifike oraz licznych programach dotyczących kontroli celnej farmaceutyków. Wiedza, umiejętności i doświadczenie funkcjonariuszy celnych Oddziału zostały zauważone i docenione poprzez liczne zaproszenia do udziału w tworzeniu projektów Ministerstwa Finansów w zakresie rozwoju informatycznego Służby Celnej w ramach programu e-cło, e-freight, wdrożenia ICS, itp. Priorytetem funkcjonariuszy jest sprawna i płynna obsługa zgłoszeń celnych, prawidłowy pobór należności celnych i podatkowych, dokonywanie odpraw zgodnie z obowiązującymi przepisami, również z obowiązującymi ograniczeniami pozaekonomicznymi oraz realizowanie dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa i ochrony. W Oddziale Celnym Towarowym I w Warszawie obsługiwane są liczne podmioty posiadające świadectwa AEO oraz posiadające pozwolenia na stosowanie procedury uproszczonej. Biorąc pod uwagę wartość udzielonego podmiotom świadectwa AEO, funkcjonariusze oddziału w sposób priorytetowy dokonują obsługi zgłoszeń składanych przez ww. podmioty. Podjęto również szereg działań usprawniających tę obsługę: 18 WIADOMOŚCI CELNE
wydzielono oddzielne miejsca do składania zgłoszeń oraz znacznie ograniczono liczbę kontroli. Kierownictwo oddziału, w kontaktach z innymi przedsiębiorcami, również zachęca do stosowania procedury uproszczonej oraz podjęcia starań o uzyskanie świadectwa AEO. Wypracowywane są nowe rozwiązania mające na celu sprawną obsługę przedsiębiorców, m. in.: wdrożono procedury dotyczące obsługi przesyłek eksportowych, wprowadzono uproszczenia w kontaktach z urzędem celnym, w porozumieniu z właścicielem magazynu czasowego składowania podejmowane są działania zmierzające do uproszczenia wydawania towarów z magazynu czasowego składowania LS AS, powodujące szybszą obsługę podmiotów obsługujących transport lotniczy. W ramach podejmowanych inicjatyw zmierzających do umożliwienia rozwoju współpracujących przedsiębiorców, uzgodniono dogodny tryb obsługi przesyłek specjalnych. Do nowoczesnych rozwiązań należy stały kontakt z podmiotami, otwarta postawa, chęć udzielania pomocy w realizacji działań przedsiębiorców oraz analizowanie potrzeb i wymiana informacji również za pośrednictwem poczty elektronicznej. Nawiązano ścisłą współpracę z innymi organami państwowymi działającymi na terenie Terminala Cargo. Od stycznia 2014 r. w Oddziale Celnym Towarowym I w Warszawie została wdrożona idea tzw. Single Window, polegająca na bezdokumentowej obsłudze przesyłek, przewożonych transportem lotniczym obsługiwanych w Terminalu Cargo. Realizując założenia związane z nową strategią działania Służby Celnej, nastawioną na realizację zadań z uwzględnie- niem oczekiwań i potrzeb swoich klientów oraz doskonaleniem procedur związanych z obrotem towarowym, w Oddziale Celnym Towarowym I w Warszawie od stycznia 2014 r. została wdrożona idea tzw. Single Window, polegająca na bezdokumentowej obsłudze przesyłek, przewożonych transportem lotniczym obsługiwanych w Terminalu Cargo. Realizacja projektu była możliwa dzięki nawiązaniu ścisłej współpracy z Zarządem firmy LS Airport Services Sp. z o.o. oraz przedstawicielami służb kontrolnych tj. Granicznym Lekarzem Weterynarii, Granicznym Inspektorem Sanitarnym, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Wojewódzkim Inspektoratem Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych. Do realizacji projektu SW, wykorzystany został program magazynowy AHOS, będący własnością agenta handlingowego LS AS, spełniający równocześnie rolę ewidencji towarów składowanych w magazynie czasowego składowania LS AS. Inspektorzy poszczególnych służb granicznych w dedykowanej aplikacji do systemu AHOS, zamieszczają stosowne informacje o przeprowadzonych przez siebie kontrolach oraz ich wynikach, w postaci plików PDF w zakładkach przy odpowiednich przesyłkach. Dzięki tej funkcjonalności, spedytor zgłaszający oraz organ celny, mają możliwość bezpośredniego otrzymania informacji co do kontrolowanego towaru oraz podjętej przez odpowiednią służbę decyzji. Spowodowało to wyeliminowanie papierowej formy dokumentacji po stronie przedsiębiorców. W połączeniu z uruchomioną funkcjonalnością idei SW, w oparciu o system magazynowy AHOS, wdrożono wykorzystanie dostępu do systemu weterynaryjnego TRACES, co również przyczyniło się do ograniczenia korzystania z papierowej formy dokumentacji po stronie przedsiębiorców dla wszystkich świadectw CVED, wystawionych zarówno przez polskie, jak również przez służby weterynaryjne innych państw. Siedziba Oddziału Celnego Towarowego I w Warszawie WIADOMOŚCI CELNE 19
Funkcjonalność systemu AHOS jest też platformą do wprowadzania kolejnych uproszczeń w obsłudze. Zastosowanie opisanego elektronicznego modelu obsługi przesyłek w Terminalu Cargo, usprawnia i przyspiesza czynności związane z dokonaniem odprawy celnej, powinno przynieść wymierną korzyść dla zgłaszających oraz dla organu celnego w zakresie ograniczenia rodzaju i liczby dokumentów papierowych składanych wraz ze zgłoszeniem celnym. Pozwala na pełne wykorzystanie dogodności cyfryzacji obsługi przez przedsiębiorców, którzy po uzyskaniu wyników pozytywnych kontroli, w formie elektronicznej mogą przesłać zgłoszenie do oddziału celnego, który odpowiednio przygotowany do obsługi zgłoszenia, natychmiast dokonuje odpowiednich czynności. Dzięki realizacji bezdokumentowej obsługi przesyłek przewożonych transportem lotniczym, szeregiem innych rozwiązań i współpracy wszystkich zainteresowanych, z dumą można stwierdzić, że ku wygodzie interesantów, w dużym stopniu została wyeliminowana konieczność ich osobistych wizyt w siedzibie oddziału celnego. Lotnisko Chopina w Warszawie jest pierwszym portem w Polsce, w którym uruchomiono platformę Single Window (SW). W 2014 r. wdrożono w Oddziale Celnym Towarowym I w Warszawie pionierskie rozwiązanie, bez precedensu w skali kraju. W sierpniu 2014 r. rozpoczęła się realizacja odprawy scentralizowanej na podstawie pozwolenia krajowego, wydanego przez Dyrektora Izby Celnej w Warszawie dla jednego z największych podmiotów kurierskich. Tym samym, Izba Celna w Warszawie zapewnia wysoki poziom rozwiązań legislacyjnych, a wytypowany do realizacji projektu Oddział Celny Towarowy I zapewni odpowiedni poziom obsługi, umożliwiający wdrożenie odprawy scentralizowanej. Istotnym jest, że zastosowanie ww. procedury nie pociągnęło za sobą konieczności wprowadzania znaczących zmian organizacyjnych w jednostce. Całodobowy tryb pracy Oddziału powoduje, że realizacja odprawy scentralizowanej, jest także najbardziej elastycznym rozwiązaniem dla firmy kurierskiej, będącej posiadaczem pozwolenia, ponieważ zapewnia jej całodobowy dostęp do placówki, z funkcjonariuszem gotowym do natychmiastowej pomocy w realizacji procedury odprawy scentralizowanej. Podkreślenia wymaga fakt, gwałtownego, bo ponad 200% wzrostu liczby obsługiwanych w oddziale zgłoszeń celnych importowych i powiadomień w stosunku do 2013 roku. Stanowi to ponad 20% wszystkich zgłoszeń importowych, obsługiwanych w całym kraju. Planowany jest dalszy rozwój odprawy scentralizowanej. Dotyczy on zarówno kolejnych procedur (wywozu), jak i nowych podmiotów. Ponadto, od 13 października 2014 r. Oddział Celny Towarowy I pełni rolę CUDO dla wszystkich oddziałów towarowych podległych UC III Port Lotniczy w Warszawie. przeprowadzoną analizą ryzyka, 1.801 deklaracji PDS (Przewozowa Deklaracja Skrócona) w systemie ICS w różnych obszarach ryzyka w zakresie bezpieczeństwa i ochrony. Stanowi to około 62,5% wszystkich czynności kontrolnych w systemie do elektronicznej obsługi przewozowych deklaracji ICS, wykonanych na terenie całego kraju. W pierwszym półroczu 2014 roku kontrola objęła 1.300 deklaracji PDS. W tym okresie stanowiło to około 76% wszystkich działań kontrolnych wykonanych w systemie ICS na terenie całego kraju. Funkcjonariusze Oddziału Celnego Towarowego I w Warszawie, podczas wykonywanych czynności kontrolnych, dokonali wielu ujawnień przestępstw celnych powodujących uszczuplenia należności celnych i podatkowych. W okresie od stycznia 2010 r. do końca czerwca 2014 r. w wyniku weryfikacji zgłoszeń celnych w imporcie, wydano łącznie 850 decyzji przed zwolnieniem towaru, na podstawie których wyliczono dodatkowe należności celne i podatkowe w łącznej kwocie około 1,5 mln zł. oraz wystawiono kilkadziesiąt mandatów karnych. Ponadto, ujawniono próby nielegalnego wywozu towarów strategicznych oraz wywozu przedmiotów zabytkowych. Dokonano również kilkuset zatrzymań ze względu na podejrzenie niespełnienia zasadniczych wymagań przez towary importowane, zatrzymań ze względu na podejrzenie naruszenia praw własności intelektualnej oraz okazów CITES. Kaganki z okresu Aleksandra I zatrzymane 12 listopada 2012 r. do procedury wywozu zgłoszono towar w postaci kaganków, stanowiących rzemiosło artystyczne z okresu Aleksandra I (Petersburg 1813), wykonane ze srebra próba 84. Do zgłoszenia nie dołączono zezwolenia na wywóz zabytków, wymaganego na podstawie Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 lutego 2011 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 256). W związku z brakiem wymaganych dokumentów, kaganki zatrzymano i przekazano do Prokuratury w celu ukarania eksportera. Efekty działań kontrolnych Oddziału Celnego Towarowego I w Warszawie W roku 2013 w Oddziale Celnym Towarowym I w Warszawie poddano kontroli fizycznej lub dokumentowej, poprzedzonej Kaganki ze srebra z okresu panowania Aleksandra I 20 WIADOMOŚCI CELNE