Cyfryzacja czasopism i książek naukowych

Cyfryzacja czasopism i książek naukowych

Plan wykładu Dysproporcje w rozwoju naukowych czasopism i książek elektronicznych; Pytanie 1: Jakie są przyczyny różnic między tempem zmian służących cyfryzacji czasopism i książek naukowych? Pytanie 2: Co spowodowało przyśpieszenie zmian na rynku książki elektronicznej w ostatnich latach? Wnioski.

Dysproporcje rozwoju naukowych czasopism i książek elektronicznych 3

Stan cyfryzacji czasopiśmiennictwa Badania z 2008 r. czasopism amerykańskich i zachodnioeuropejskich (Cox&Cox): 96% czasopism STM ma wersje elektroniczne; 86,5% czasopism z nauk humanistycznych i społecznych ma wersje elektroniczne. W 2009 r. w USA: 98,3% hybrydowe, 1,2% elektroniczne, 0,5% drukowane (dane AAP) Sytuacja ogólnoświatowa: 77% czasopism recenzowanych w Ulrich s Periodicals Dictionary ma wersje elektroniczną w 2011 r. (65% w 2008 r), z tego 48% jest wyłącznie online. 4

Czasopisma w Wlk. Brytanii prenumerata biblioteczna Rodzaj prenumeraty Zmiana 2008-2009 Zmiana 2009-2010 Drukowane -11,4% -17% Hybrydowe -15,6% -11,2% Elektroniczne +40,8% +11,1% Źródło: http://www.publishingresearch.net/documents/e-only_reportrin2010.pdf Dochody wydawców (USA): Źródło: Kutz 2011 Źródło: Tenopir, King 2007 5

Preferencje bibliotekarzy Gdybyś dysponował dodatkowymi funduszami, na co byś je wydał (dyrektorzy bibliotek uczelnianych w USA): Ithaka library survey 2010 6

Czasopisma w bibliotekach prenumerata biblioteczna Zakupy w bibliotekach polskich 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Czasopisma drukowane Źródła elektroniczne Ponad 4-krotny spadek zakupów czasopism drukowanych, ponad 4-krotny wzrost zakupów źródeł elektronicznych; na źródła elektroniczne wydaje się 3x tyle, co na czasopisma zagraniczne i więcej niż na całą resztę zbiorów! Źródło: Derfert-Wolf, Górski, Jazdon EBIB 8/2009 (108) 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Źródło: ARIANTA 2005 2007 2009 2011 7

Stan cyfryzacji czasopism polskich Lista A Czasopisma ogółem OA Opóźniony OA Komercyjne Spisy treści Inne Brak Spis treści Komercyjne OA Inne 100% dostępne w Web 52% dostępnych w Open Access 10% opóźniony Open Access 23% dostępnych odpłatnie 11,5% udostępnia spisy treści Treści w Web: 85% 13,7% niedostępne w Web (teraz 5%) 41,3% dostępnych w Open Access 33,1% udostępnia spisy treści 8,1% dostępnych odpłatnie Treści w Web: ok. 50% 8

19,50% 36,80% 42,30% 63,20% 57,70% 80,50% Rynek e-książki naukowej Wydawcy e-książki naukowej Tak Nie E-książki jako odsetek produkcji wydawnictw: 9,43% 7,69% 10,31% łącznie komercyjnych niekomercyjnych łącznie komercyjni niekomercyjni Cox Laura (2009), badania 400 naukowych wydawców światowych 9

mld $ Dynamika zmian rynku e-książki 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Dynamiczny rozwój rynku: 2008 1,19% rynku 2009 3,31 % rynku 2010 9% rynku 2011 20% rynku 2014 30% rynku w USA 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2014 Rynek e-książki w USA Dane z rynku e-książek USA, który obejmuje 80% światowej produkcji (10% należy do Europy) Futuresource Consulting (2010) Aptara (2011) Wydawnictwa nie publikujące e-książek (USA): 24% 76% Książka naukowa Inne książki Simba 2011. Książka naukowa: prawna, nauk.-techniczna, medyczna, ekonomiczna 10

Polski rynek e-książki W 2010 r. obroty wynosiły ok. 9 mln zł (w USA 430 mln $); W 2015 r. szacuje się obroty na 60 mln zł ; Rynek książki drukowanej w Polsce szacowany jest na 2,67 mld zł.; Oznacza to, że rynek książki elektronicznej stanowi w Polsce ok. 2,25% rynku książki (w innych krajach europejskich jest to ok. 10%, Wlk. Brytania ok. 25%). 11

Pierwsze pytanie: Jakie są przyczyny różnic między tempem zmian służących cyfryzacji czasopism i książek naukowych? 12

Opisane zmiany oznaczają innowację Definicja Zbigniewa Pietrasińskiego (1971): innowacje to zmiany celowo wprowadzane przez człowieka lub zaprojektowane przez niego układy cybernetyczne, które polegają na zastępowaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi. 13

Teoria innowacji Koncepcja Claytona Christensena (1997): innowacje zaburzające (disruptive innovation) Innowacja: połączenie nowej technologii i bardziej efektywnego modelu ekonomicznego; W wyniku innowacji produkt lub usługa stają się prostsze i bardziej dostępne; Zaburzający (niszczący) wpływ na istniejący rynek. Koncepcja Richarda Fostera i Sarah Kaplan (2001): twórcza destrukcja (creative destruction) Do rozpowszechnienia innowacji potrzebne zmiany: organizacji firm i stosowanej technologii oraz kultury i instytucji społeczeństwa. 14

Innowacje i twórcza destrukcja 15

Model Henderson - Clark 16

Etap 1: cyfryzacja w paradygmacie druku (innowacja modularna) Badania z 2008 r. czasopism amerykańskich i zachodnioeuropejskich (Cox&Cox): 96% czasopism STM ma wersje elektroniczne; 86,5% czasopism z nauk humanistycznych i społecznych ma wersje elektroniczne. Sytuacja ogólnoświatowa: 62% czasopism wykazanych w Ulrich s Periodicals Dictionary ma wersję elektroniczną. W Polsce: ok. 50% czasopism naukowych dostępnych jest w Sieci. Konsolidacja rynku: w 2005 r. 5 wydawnictw posiadało 53% światowego rynku, następnych 15 30% rynku (Brown, Boulderstone 2008). 17

Etap 2: w kierunku dokuwersum? (innowacja radykalna) Zmiany następują od elektronicznych kopii wersji drukowanych artykułów do pełnego wykorzystania środowiska cyfrowego: wyjście z cienia Oldenburga (Guédon 2001) i koniec kopiowania strony druku (PDF); Coraz większa rola udostępniania danych z badań; uchwycenie full scholarly record (Van de Sompel 2004); Strukturyzacja tekstu i powiązania z ontologiami pozwalają traktować Web jak wielką, ustrukturyzowaną publikację: dane są ze sobą powiązane, a ich semantyka (znaczenie, struktura) znana (Hunter 2006); Dokuwersum: wszechświat dokumentów, globalna biblioteka cyfrowa, globalny metadokument (Nelson 1974); Nowe techniki filtrowania i autorytety: odejście od czasopism i encyklopedii do sieci społecznych (Weinberger 2011). 18

Destrukcja technologii druku? 19

Rozwój innowacji zaburzającej Wg Christensen (2003) 20

Wg Overdorf, Barragree (2001) Rozwój innowacji zaburzającej 21

Funkcjonalność innowacji zaburzającej

Funkcjonalność

Czynniki funkcjonalności* technologii innowacyjnych w publikowaniu Ekonomiczne: ceny e-książki, ceny urządzeń, ilość treści dostępnych bezpłatnie i odpłatnie; Technologiczne: funkcjonalność urządzeń (jakość obrazu, mobilność, waga), DRM; Społeczne: poziom akceptacji innowacji, stopień przyzwyczajenia do druku, aspekty prawne. *Funkcjonalność rozumiana jako zdolność realizacji potrzeb użytkowników (klientów) 24

Drugie pytanie: Co spowodowało przyśpieszenie zmian na rynku książki elektronicznej w ostatnich latach? 25

Sprzężenie zwrotne: Determinanty zmian bez poziomu sprzedaży zapewniającej zwrot inwestycji wydawcy nie chcą digitalizować dużej liczby tytułów książek, a bez odpowiednio dużej oferty tytułów niewielu użytkowników chce inwestować w kosztowny sprzęt. Konwersja e-książek naukowych (USA) Odsetek wydawnictw: Odsetek książek: 15 8 10 0% 1%-25% 26%-50% Aptara 2011: odsetek książek drukowanych skonwertowanych do e-książki 9 14 44 51%-75% >75% nieznany 26

Przerwanie sprzężenia zwrotnego Przekroczenie masy krytycznej: masa krytyczna pojawia się w punkcie, w którym liczba osób akceptujących innowację jest na tyle duża, że dalsza dynamika wzrostu innowacji utrzymuje się samorzutnie (Moore 1991). 27

Akceptujący innowację Wczesna akceptacja Skupieni na technologii Zwolennik zmian rewolucyjnych Użytkownicy wizjonerzy Zorientowani na projekt Chętnie podejmują ryzyko Chętnie eksperymentują Samowystarczalni Komunikacja horyzontalna (multidyscyplinarna) Wczesna większość Skupieni na funkcjonalności Zwolennik zmian ewolucyjnych Użytkownicy pragmatyczni Zorientowani na proces Nie lubią ryzyka Szukają sprawdzonych zastosowań Mogą potrzebować pomocy Komunikacja pionowa (w obrębie jednej dyscypliny)

20% Poziom akceptacji innowacji 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% e-czytniki tablety Zainteresowanie płatnymi e-książkami w różnych krajach świata, dane dot. dorosłych użytkowników, min. 1000 osób z każdego kraju Bowker Global ebook Monitor 2012 Brak zainteres. Zainteresowani Kupują 2% 0% 21 18 5 13 24 8 14 13 20 20 Posiadanie urządzeń do czytania e-książki. Dane dot. dorosłych użytkowników w USA. Przynajmniej jedno z urządzeń posiada 29% Amerykanów. PewResearchCenter 2012 69 63 81 78 60 80 68 79 72 68 100 80 60 95 84 10 19 14 9 16 12 18 8 8 12 40 20 0 Książka drukowana cze-10 15 4 4 e-książka gru-11 4 Audiobooki Format książki użytkowanej w przeciętnym dniu, w czerwcu 2010 i grudniu 2011. Dane dot. dorosłych użytkowników z USA. PewResearchCenter 2012 29

Poziom akceptacji innowacji Wykorzystanie książki elektronicznej: Ogólnie: W celach naukowych: 60 90 80 50 70 40 60 50 30 20 10 Bezpłatnie Odpłatnie 40 30 20 10 Bezpłatnie Odpłatnie 0 0 Odsetek osób korzystających z książek elektronicznych w różnych krajach świata Bowker Global ebook Monitor 2012 30

Poziom akceptacji e-książki wśród naukowców i studentów Badania JISC w Wlk.Brytanii 2009

Poziom akceptacji e-książki wśród naukowców i studentów 60% Jaką książkę wolisz? 50 40 30 20 elektroniczną drukowaną obojętne 10 0 2007 2009 2011 32

Wnioski Technologie publikowania naukowego ulegają innowacji, polegającej na jego cyfryzacji; Cyfryzacja czasopism naukowych wymaga mniejszej funkcjonalności technologii, więc nastąpiła wcześniej niż książek; Obecnie funkcjonalność technologii cyfrowej jest wystarczająca do cyfryzacji książek naukowych; Poziom wykorzystania e-książek w wielu krajach przekroczył masę krytyczną i rozwija się samorzutnie; Czy zmiany pozytywne?: Stosowanie źródeł elektronicznych zwiększa liczbę czytanych tekstów naukowych, a tym samym powoduje rozwój nauki. (Tenopir&King 2008) 33

Dziękuję za uwagę!