Stan bibliotek w Polsce 2013 r. Wybrane dane i wskaźniki

Transkrypt

1 Stan bibliotek w Polsce 2013 r. Wybrane dane i wskaźniki Przyjmując jako element podziału mieszane kryterium odbiorcy usług bibliotecznych i profilu zbiorów można wyodrębnić biblioteki: publiczne 8 112, szkolne (w szkołach dla dzieci i młodzieży, w szkołach dla dorosłych, szkołach artystycznych i w placówkach systemów oświaty), naukowe (w tym szkół wyższych) 1086, pedagogiczne 297, fachowe 343, fachowo-beletrystyczne 60, ośrodków informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej 23, towarzystw naukowych 13. W materiale uwzględniono biblioteki objęte badaniem Głównego Urzędu Statystycznego (K-03) oraz biblioteki szkolne wg Systemu Informacji Oświatowej. Biblioteki w Polsce w 2013 r. (zestawienie obejmuje biblioteki objęte badaniem GUS) Biblioteki/filie biblioteczne Województwo Ogółem* publiczne naukowe pedagogiczne fachowe fachowobeletrystyczne ośrodków inte towarzystw naukowych Polska dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie *Kol. 1 nie jest sumą kol. 2-8, 13 bibliotek publicznych (z kol. 2) i 1 pedagogiczna (z kol. 3) pełnią także funkcje bibliotek naukowych i są ujęte w kol. 4. Szkoły i biblioteki szkolne w roku szkolnym 2013/14 wg SIO* Wyszczególnienie Rok szkolny 2013/14 Liczba szkół ogółem Liczba uczniów/słuchaczy ogółem Liczba szkół posiadających książki w bibliotekach Liczba książek (w mln) 156,3 *Informacje przekazane przez Departament Analiz i Prognoz MEN (luty 2015 r.).

2 W roku szkolnym 2013/14 w wyniku problemów z pozyskiwaniem z systemu informacji oświatowej pełnych danych na temat bazy materialnej szkół, dane te zostały oszacowane w Ministerstwie Edukacji Narodowej. Tabela uwzględnia oszacowane dane odnośnie szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych dla dzieci i młodzieży i szkół dla dorosłych. Dane szacunkowe nie dają podstaw do porównań z raportem o bibliotekach szkolnych za 2012 r. I. BIBLIOTEKI SAMORZĄDOWE 1. Biblioteki publiczne Sieć Liczba bibliotek i filii bibliotecznych w 2013 r (w 2012 r. 8182, spadek o 70 placówek, tj. 0,9%). Liczba punktów bibliotecznych w 2013 r (w 2012 r. 1280, spadek o 9, tj. 0,7%). Liczba mieszkańców przypadających na 1 placówkę w 2013 r (w 2012 r , wzrost o 36). Wykres. 1 Biblioteki publiczne i lilie biblioteczne w latach Finansowanie Podstawą finansowania bibliotek jest dotacja podmiotowa organizatora (samorządu odpowiedniego szczebla). Poniżej struktura finansowania bibliotek publicznych w latach Struktura finansowania bibliotek publicznych (w %) Wyszczególnienie

3 dotacje organizatora 91,64 90,79 dotacje z innych źródeł 4,45 5,25 środki wypracowane 2,34 2,28 pozostałe 1,57 1,68 Przychody (w zł) bibliotek na 100 mieszkańców w 2013 r ,99 zł (2012 r ,27 zł). Zbiory i zakup nowości wydawniczych Stan Stan księgozbioru w 2013 r wol. (w 2012 r wol., mniej o wol., tj. 0,5%). Woluminy na 100 mieszkańców w 2013 r. 340 wol. (w 2012 r. 342 wol.). Zakup Liczba zakupionych książek w 2013 r wol. (w 2012 r wol., spadek o wol., tj. 1,9%). Zakup książek w wol. na 100 mieszkańców w 2013 r. 7,6 wol. (w 2012 r. 7,8 wol., spadek 0,2). Wykres 2. Zakup książek na 100 mieszkańców w latach (w wol.) 10 9, ,6 7,2 5 4 Wydatki na materiały biblioteczne w 2013 r. ogółem (zakup zbiorów+prenumerata+licencje) zł (w 2012 r zł, spadek o zł, tj. 2,6%). Wydatki na zbiory na 1 czytelnika w 2013 r. 13 zł 27 gr (w 2012 r. 13 zł 55 gr). Wydatki na książki w 2013 r zł (w 2012 r zł, mniej o zł, tj. 3,6%). 3

4 Wydatki na zakup książek na 1 czytelnika w 2013 r. 10 zł 97 gr (w 2012 r. 11 zł 32 gr). Wykres 3. Wydatki na książki na: 1 mieszkańca, czytelnika, na 1 książkę ,63 11, ,99 Czytelnicy Liczba czytelników zarejestrowanych w 2013 r (w 2012 r , mniej o osób, tj. 0,5%). Wykres 4. Czytelnicy zarejestrowani w bibliotekach publicznych (na 100 mieszkańców) w latach ,4 19,7 17, W 2013 r. czytelnikiem bibliotek publicznych był co szósty statystyczny Polak 16,7% (w 2012 r. wskaźnik ten był nieco wyższy 16,8%). Komputeryzacja bibliotek publicznych Stan Biblioteki użytkujące komputery w 2013 r. 92,5% (w 2012 r. 90,2%). Liczba komputerów na 1 placówkę w 2013 r. 5,4 (w 2012 r. 5,0). Wybrane usługi elektroniczne bibliotek publicznych (odsetek placówek, które je realizują) 4

5 Lata Internet dla czytelników Katalog on-line Zdalne zamówienie materiałów bibliotecznych Zdalna rezerwacja materiałów bibliotecznych Zdalny dostęp do licencjonowanych zasobów elektronicznych, spoza sieci instytucji Interaktywne usługi informacyjne (komunikatory, czat) Blogi biblioteczne, kanał RSS Profil na portalach społecznościowych ,1 36,5 15,4 15,9 7,7 15,3 10,8 18, ,5 43,9 17,7 19,2 12,6 17,5 12,4 24,9 Dostęp do Internetu Dostęp do Internetu posiada 91,1% wszystkich placówek (w 2012 r. 88,3%). 85,5% placówek oferuje czytelnikom korzystanie z komputerów podłączonych do Internetu. Automatyzacja procesów bibliotecznych 62,5% funkcjonujących bibliotek i filii bibliotecznych i 67,5% użytkujących komputery wykorzystuje programy komputerowe. Katalog on-line oferuje 43,9% placówek bibliotecznych. Dostępność bibliotek i ich usług 55,5% bibliotek publicznych i ich filii w 2013 r. była czynna 5 dni w tygodniu, 15% 6 dni, dla co piątej placówki (17,4%) tydzień pracy liczył do 3 dni (w tym 1,5% 1 dzień). Prawie 1/4 placówek bibliotecznych funkcjonuje w soboty (24%; 1916), 0,5% w niedzielę (37). Statystycznie biblioteka publiczna była dostępna dla czytelników średnio 4,6 dnia w ciągu zwykłego tygodnia pracy, a przeciętna liczba godzin otwarcia to 32 godziny tygodniowo, z tego po godzinie godz. Wykres 5. Odwiedziny w bibliotekach publicznych na 100 mieszkańców w latach ,5 229, W 2013 r. użytkownicy bibliotek publicznych odwiedzili je ponad 77,7 mln razy w ciągu roku (w 2012 r. 88,5 mln, liczba odwiedzin spadła o 12,2%). Odwiedziny na 100 mieszkańców 202 (W ,8; spadek o 27,8). Oferta i udział w imprezach bibliotecznych 5

6 Zwiększa się oferta kulturalna, edukacyjna bibliotek publicznych. W 2013 r. w ok. 434 tys. imprez (literackich, edukacyjnych) wzięło udział blisko 7,5 mln osób. Ponadto biblioteki publiczne przeprowadziły ponad 58 tys. szkoleń dla swoich użytkowników oraz 860 konferencji, seminariów. Wykres 6. Imprezy i szkolenia organizowane w latach Co piąty statystyczny Polak brał udział w imprezach organizowanych przez biblioteki publiczne. Wykres 7. Odsetek mieszkańców uczestniczących w imprezach bibliotecznych , ,3 Kadra Zatrudnienie w bibliotekach publicznych utrzymuje się na stabilnym poziomie. W 2013 r. zatrudnionych było osób (w 2012 r ), w tym w działalności podstawowej osób (w 2012 r osób, spadek o 53). 6

7 Odsetek pracowników działalności podstawowej z przygotowaniem bibliotekarskim w 2013 r. 73,0% (w 2012 r. 71,5%). Odsetek pracowników działalności podstawowej z wykształceniem wyższym bibliotekarskim w 2013 r. 43,8% (w 2012 r. 41,9%). Wykres 8. Zatrudnienie w bibliotekach publicznych w latach ogółem działalności podstawowej z wykształceniem bibliotekarskim Wykorzystanie zbiorów W 2013 r. czytelnicy bibliotek publicznych wypożyczyli na zewnątrz 122,6 mln zbiorów (w ,7 mln, mniej o 2,5%), ponad 115 mln to wypożyczenia książek. Wypożyczenia na zewnątrz na 100 mieszkańców w 2013 r. 319 jedn. inw. (w 2012 r. 326 jedn. inw.). Wykres 9. Wypożyczenia na zewnątrz na 100 mieszkańców w latach Wykorzystanie zbiorów na miejscu w bibliotekach publicznych to blisko 24,5 mln udostępnień (w 2012 r. 24,8 mln, mniej o 1,2%). Udostępnienia na 100 mieszkańców w 2013 r. 64 jedn. inw. (w 2012 r. 64 jedn. inw.). 2. BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNE 7

8 W 2013 r. działało ogółem 297 bibliotek tj. o 21 mniej niż w 2012 r. Ten duży spadek liczby bibliotek (likwidacja filii pedagogicznych, włączanie jako filie bibliotek publicznych, zlecanie zadań bibliotek publicznych stopnia powiatowego) wpłynął na wskaźniki potencjału i zasobności bibliotek pedagogicznych w 2013 r. - zasoby liczyły ponad 13,7 mln wol. książek i czasopism oprawnych (spadek o 4%) oraz ponad 314,7 tys. jednostek zbiorów specjalnych (spadek o 11,1%); - ze zbiorów korzystało 346,2 tys. czytelników, w porównaniu z rokiem poprzednim mniej o 11,3%; - są skomputeryzowane w 98,7%; 89,6% bibliotek pedagogicznych użytkuje komputerowe programy biblioteczne, 87,2% udostępnia katalog on-line; w bibliotekach pedagogicznych pracowało 1510 osób w działalności podstawowej (o 5,2% mniej niż w poprzednim roku), w tym 92,1% na pełnych etatach. 94,0% posiadało wyższe wykształcenie bibliotekarskie. II. BIBLIOTEKI CENTRALNE, UCZELNIANE I NAUKOWE W 2013 r. w działało 1086 bibliotek naukowych (w 2012 r. 1087), tak więc stan utrzymał się na takim samym poziomie, - dysponowały łącznie miejscami dla czytelników (tj. o 0,5% mniej niż w minionym roku); - zatrudniały 9254 pracowników działalności podstawowej (tj. o 341 mniej, 3,6%), z czego 92,4% stanowili pełnozatrudnieni. 58,2% pracowników bibliotek naukowych posiada wyższe wykształcenie bibliotekarskie (mnie o 193 osoby, tj. 3,6%); - księgozbiór wynosił wol. (więcej o 1,5%), pozostałe zbiory nieelektroniczne (rękopisy, mikroformy, materiały audiowizualne) mniej niż w roku poprzednim (o 0,9%) jednostek; wzrosła liczba zbiorów elektronicznych (na nośnikach) do ponad 510 tys. jednostek (wzrost o 28,9%) oraz o 0,1% licencjonowanych zbiorów elektronicznych, do których biblioteki wykupiły dostęp ( tytułów), co stanowi 90,7% wszystkich tego typów zasobów, którymi dysponują biblioteki w Polsce objęte badaniem GUS; - czytelnicy to 1 mln 622 tys. osób, co w porównaniu z rokiem poprzednim oznacza spadek o 5,1%. III. Biblioteki nie tworzące jednolitej sieci bibliotecznej. 1. Biblioteki towarzystw naukowych W 2013 r. funkcjonowało 13 bibliotek towarzystw naukowych (w 2012 r. 14), 8

9 - dane z ostatnich lat trudne są do interpretacji w związku ze znacznymi wahnięciami. Podstawowe dane z 2013 r. pokazują potencjał tej najmniej licznej grupy bibliotek ujętej w GUS: zatrudniają 11 osób, w tym w działalności podstawowej 7, pełnozatrudnionych 3 osoby; 2 pracowników działalności podstawowej ma wyższe wykształcenie. Blisko 70% bibliotek posiada komputery (9), 6 spośród nich użytkuje programy biblioteczne, tyle samo daje dostęp do katalogu on-line. Księgozbiór bibliotek wynosił wol., pozostałe zbiory nieelektroniczne jednostek, licencjonowane zbiory elektroniczne, do których biblioteki wykupiły dostęp obejmują 303 tytuły. 2. Biblioteki ośrodków inte W 2013 r. funkcjonowały 23 biblioteki ośrodków ointe (w 2012 r. 28), - księgozbiór w 2013 r. wynosił wol., jego wielkość spadła o 6,1% w porównaniu z 2012 r. (o wol.), - biblioteki ośrodków ointe mają coraz mniej czytelników (blisko 2 tys. osób), w 2013 r. było ich mniej o 23,8% w porównaniu z 2012 r. (spadek o 594 osoby). 3. Biblioteki fachowe Liczba bibliotek fachowych w 2013 r. wynosiła 343, tj. o 26 mniej niż w poprzednim roku (369), - księgozbiór w 2013 r. wynosił wol., jego wielkość spadła o 4,1% w porównaniu z 2012 r. (o wol.), - liczba czytelników wynosiła osób i w porównaniu z 2012 r. spadła o 7,8%. 4. Biblioteki fachowo-beletrystyczne Stan bibliotek fachowo-beletrystycznych w 2013 r. 60 (w ). - księgozbiór w 2013 r. wynosił wol., jego wielkość spadła o 14,0% w porównaniu z 2012 r. (o wol.), - liczba czytelników wynosiła osoby i w porównaniu z 2012 r. spadła o 10,7%. 9

10 Wybrane dane i wskaźniki funkcjonowania bibliotek w Polsce objętych badaniem Głównego Urzędu Statystycznego w 2013 r. w układzie graficznym Wykres 1. Biblioteki w Polsce w latach wg typów Wykres 2. Czytelnicy w latach

11 Wykres 3. Użytkownicy bibliotek w latach Wykres 4. Odwiedziny w latach

12 Miliony Wykres 5. Odwiedziny w przeliczeniu na 1 użytkownika biblioteki , ,7 5 4,8 4 3,1 Wykres 6. Wydatki na zakup materiałów bibliotecznych w latach ,0 80,0 81,4 70,0 70,6 60,0 50,0 40,0 12

13 Wykres 7. Wydatki na zakup książek na 1 czytelnika (w zł) , , ,97 50,21 31,59 7,64 15,89 0 publiczne naukowe pedagogiczne fachowe fachowo-beletrystyczne ośrodki inte towarzystw naukowych Wykres 8. Wypożyczenia na 1 czytelnika w latach , ,8 8 Opracowanie: Pracownia Bibliotekoznawstwa Instytut Książki i Czytelnictwa BN 13