Prof. dr hab. Roman Soja Zakład Badań Geośrodowiska IGiPZ PAN, Kraków Kraków, 19.01.2015 r. Recenzja Operatu Ochrony Wód do planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego Operat ochrony wód będący częścią planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego został wykonany przez firmę KRAMEKO. Autorami są: mgr inż. Marcin Czerny nadzór merytoryczny, opracowanie wzoru operatu, opracowanie merytoryczne; mgr Piotr Myjak i mgr Katarzyna Mitka opracowanie merytoryczne; opracowanie techniczne mgr inż. Piotr Czerny, mgr Piotr Myjak, mgr Sabina Stanisławska wszyscy wymienieni są pracownikami KRAMEKO (brak adresu firmy). Opracowanie w formie oprawionego maszynopisu liczy 117 (strony 6, 8, 28, 88 są puste) i zawiera załączniki: mapy 9 (format A3 liczone w numeracji ciągłej jako dwie kolejne strony) i warstwy geometryczne 14. W tekście zamieszczono 41 tabel i 2 wykresy. Autorzy na stronie tytułowej zamieszczają informacje: Opracowano na podstawie; Publikacji M. Żelaznego Czasowo-przestrzenna zmienność cech fizykochemicznych wód Tatrzańskiego Parku Narodowego z roku 2012, Operatu Ochrony Zasobów Wodnych Tatrzańskiego Parku Narodowego pod redakcją A. Kownackiego i A. Łajczaka z 1997 roku oraz Operatu Ochrony Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby z 1997 roku (rozdział Wody podziemne J. Chowańca). Recenzja odnosi się do merytorycznej zawartości dokumentu "Operat ochrony wód". Układ recenzji jest zgodny ze Spisem treści w którym zachowano numerację dziesiętną, od 1 w każdej części A, B, C, D. Boldem zaznaczono tytuły, kursywą sformułowania zaczerpnięte z tekstu. Całość opracowania podzielona została na trzy zasadnicze części (A,B,C) a część D stanowią załączniki. W części A. Wstęp znajdują się informacje ogólne i zestawienie najcenniejszych obiektów hydrologicznych, które jest kopią z opracowania A. Kownackiego i A. Łajczaka z 1997 roku. Można przyjąć to zestawienie jako aktualne i zgodne z rzeczywistością przyrodniczą. Podrozdział 4. Podsumowanie zasobów wodnych zawiera tylko ilościową charakterystykę wód powierzchniowych, co nie odpowiada tytułowi, należy go zmienić, jako że zasoby wodne to znacznie szersze pojęcie i są przedmiotem dalszych 1
rozdziałów. Ważne jest także uzupełnienie o źródło przywołanych danych. Jest to tekstowe ujęcie informacji zawartej w tabeli 4 na str.21/117. Rozdział B. Charakterystyka wód obejmuje strony 12-99, jest zasadniczą częścią operatu. Do publikacji (str.12/117) zaliczono Operat Ochrony Przyrody Nieożywionej i gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby co jest niewłaściwe, jest to materiał niepublikowany. W tabeli 2 Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów znajduje się 55 pozycji wybranych przez Autorów, które zostały wykorzystane do sporządzenia niniejszego opracowania. Nie wszystkie pozycje zostały zacytowane w tekście. Podrozdział 1.2. Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych to przywołanie tytułów pracy M. Żelaznego (1997) i Operatu ochrony.1997). Nie ma nic na temat uzupełniających prac inwentaryzacyjnych, co należy rozumieć, że takowych prac nie planowano i nie przeprowadzono. W tabeli 3 Zestawienie rodzajów ekosystemów (str.18 i 19/117) wodnych niejasne jest kryterium wydzielenia małych i średnich potoków górskich. Cenne informacje znajdują się w kolumnie tabeli 3 zatytułowanej Charakterystyka, są to skoncentrowane informacje, bardzo przydatne w dalszej części opracowania. Tabela 5 Zestawienie zbiorcze wybranych obiektów hydrologicznych (Kownacki A., Łajczak A., (red.) 1997) zawiera sformułowania alpejskie jeziora takiego typu jezior nie ma, alpejskie jeziora to jeziora położone w Alpach a mamy do czynienia z Tatrami. W tej tabeli niekonsekwentnie stosowane jest nazewnictwo (stawy, stawki) ale jest to skopiowany materiał. Tabela 6, Obiekty hydrotechniczne zinwentaryzowano (?) 121 ujęć. Tabela 7 Obiekty i urządzenia gospodarki komunalnej (22 oczyszczanie ścieków)- brak informacji o źródle danych i stanie na rok???? Na mapach pod takimi samymi tytułami podano tylko według danych z Tatrzańskiego Parku Narodowego 2.1.2. Charakterystyka zróżnicowania przestrzennego i sezonowej zmienności cech cech [błąd] fizykochemicznych wód. Zapisano, że rozdział ten powstał na podstawie publikacji Żelaznego M., z 2012 roku a w tym rozdziale są także dane pochodzące z innych źródeł (2.1.2.3 wraz z rycinami i tab.18). Omówione zostały w ujęciu przestrzennym: przewodność, odczyn, twardość ogólna i mineralizacja, stężenie jonów głównych a zróżnicowanie sezonowe dotyczy: stanów i temperatur wody, odczynu, mineralizacji. Z wielkiego zasobu informacji poprawnie wybrano najważniejsze składowe. Wydzielone dwa reżimy hydrochemiczne wód potoków: reżim wysokogórski i reżim średniogórski niewiele wnoszą do całości obrazu hydrochemii wód tatrzańskich. Zastanawiające jest bardzo szczegółowe ujęcie zagadnienia 2
cech fizykochemicznych wód. Do tego skłoniła zapewne Autorów operatu kompletność opracowania M. Żelaznego, jego szczegółowość i nowe dane pomiarowe. Nie zapisano czy tak duża szczegółowość tego właśnie tematu jest wynikiem konieczności uwzględnienia składu wód ważnego dla hydrobiologii tatrzańskiej? Materiał z pracy M. Żelaznego to znakomita baza do porównań w przyszłości a są jeszcze wcześniejsze wyniki badań K. Oleksynowej z lat 50 dwudziestego wieku. W tym kontekście zamieszczenie tak obszernych danych podstawowych ma sens, co należało podkreślić. 2.1.4. Podatność wód Tatrzańskiego Parku Narodowego na zakwaszenie to rozdział odnoszący się do zmian ph wód Długiego Stawu i Zielonego Stawu. To bardzo ważny element i słusznie przedstawiono to zagadnienie. Wcześniejsze rozdziały 2.1.2.2.2 i 2.1.2.3.2 również dotyczą zagadnień odczynu i tam też należałoby umieścić podrozdział 2.1.4. Wymienione niżej rozdziały zawierają informacje zgodne z tytułami. to rozdziały opracowane z wykorzystaniem literatury, z reguły jednej pozycji, poprawne pod względem merytorycznym. Najczęściej są to podsumowania wyjęty z prac będących materiałem źródłowym o strukturze tekstu w niewielkim stopniu zmienionej. Rozdziały 2.1.6. Zróżnicowanie przestrzenne zasobów wodnych Tatr, 2.1.7. Ocena retencyjności podłoża, krążenie wód podziemnych, retencyjność jezior, 2.1.8. Zróżnicowanie przestrzenne i zmienność odpływu ze zlewni tatrzańskich, 2.1.11. Termika źródeł, potoków i jezior, 2.1.12. Zlodzenie potoków i jezior, czas trwania zjawisk lodowych, 2.1.13. Regionalizacja i piętrowość zjawisk wodnych, 2.1.14.Cechy wyróżniające stosunki wodne Tatrzańskiego Parku Narodowego w skali Karpat, 2.1.15. Zbiorcza charakterystyka procesów i zmian zachodzących w wodach opisują stan stosunków wodnych w różnych latach, co nie jest zarzutem. Autorzy pracy dokonali wyboru z wielu publikacji tych pozycji, które są nowsze. Brak jest opisu wód głębszych poziomów, jeśli jest to ujęte w innych operatach nie ma potrzeby dublowania informacji. 2.1.10. Pozwolenia wodnoprawne na odprowadzanie ścieków w tabeli 28 wymieniono10 oczyszczalni posiadających pozwolenia wodnoprawne na odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i 13 oczyszczalni nieczynnych. To zaskakująca informacja, są obiekty, które nie pracują i to w tak znanych punktach turystycznych jak Murowaniec czy Kasprowy Wierch. Do którego roku odnosi się ta informacja? Brak oceny przepustowości oczyszczalni w stosunku do liczby turystów, szczególnie w dwu wymienionych wcześniej obiektach. To ważny element. Brak informacji o sposobie rozwiązania utylizacji ścieków i odpadów z Kasprowego Wierchu. 3
2.1.9. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych i podziemnych. Zinwentaryzowano (tabela 27) 108 ujęć na terenie TPN i 4 w pobliżu granic. Na stronie 20 wymieniono 121 ujęć, co znaczą różne liczby? Czy 9 ujęć nie ma pozwoleń wodnoprawnych? Czy są a jeśli tak to które ujęcia wpływają znacząco na stosunki wodne z przynajmniej jakościowym oszacowaniem? 2.2. Waloryzacja ekosystemów wodnych Rozdział poprawny, tabelaryczne ujęcie jest wyraziste i czytelne. C. Ochrona wód Identyfikacja problemów właściwa, zadania w skondensowanej formie zawierają odpowiedź na pytanie co, gdzie, kiedy i jak czynić aby utrzymać lub porawić stan wód tatrzańskich. Wysoce problematyczne są natomiast sprawy finansowe. Koszty realizacji zadań ochronnych (tab. 41 i 40) zostały skalkulowane na ok. 100 mln złotych, należy rozumieć, że powyższa kwota to całość kosztów (wraz z monitoringiem) na przyszłe 20 lat. Kwota nie jest poparta żadnymi kalkulacjami odnośnie dzisiejszego poziomu cen a więc nie wiadomo skąd taka a nie inna jej wysokość. Planowanie finansów na 20 lat to karkołomne przedsięwzięcie, praktycznie niewykonalne i nie oczekiwałbym w tej materii detali. Przy dzisiejszym poziomie kosztów jednego etatu, przywołana kwota wystarczy na zatrudnienie obsługi sieci pomiarowej. Mapy Częścią opracowania jest 9 map tematycznych, wykonanych w identycznej skali na tym samym podkładzie. Prawdopodobnie w tle jest zapisana ortofotomapa (?) całkowicie nieczytelna, przykryta kolorami. Mapy stanowią ważną część opracowania, z reguły zawierają syntezę informacji, co wymaga tekstowych uzupełnień. Autorzy Operatu traktują mapy jako odrębne, słabo związane z tekstem źródło informacji. W przypadku braku powiązań mapy z tekstem winien jest autor tekstu. Na Mapie obiektów hydrotechnicznych znajdują się obiekty zupełnie niezwiązane z hydrotechniką jak posterunki meteorologiczne, ogródek (?) meteorologiczny itp., regiony hydrologiczne (także na kolejnych mapach), posterunek (jaki?) Łysa Polana, a nie ma żłobu kamiennego Potoku Bystrego? Mapa obiektów i urządzeń gospodarki komunalnej - po co regiony hydrologiczne? Mapa punktów pomiarowych to mapa punktów z pracy M. Żelaznego, oczywiście że według M. Żelaznego (2012) i tylko punktów z tej właśnie pracy. Na mapie Mapa zagrożeń dla wód pojawia się sygnatura niewydolność systemów oczyszczania ścieków.bez jakiegokolwiek odniesienia w tekście. Czy to znaczy że wszystkie oczyszczalnie ścieków w TPN są niewydolne i jak należy rozumieć to w przypadku obiektów nieczynnych? Sygnatura zabudowa hydrotechniczna 4
jest punktowa a opaski brzegowe czy żłoby kamienne to elementy liniowe. Mapa oceny wód, będąca kartograficznym odwzorowaniem tabeli jest poprawna, Mapa oceny zagrożeń wód także. Mapa monitoringu wód to już trzecia mapa pokazująca rozmieszczenie stanowisk pomiarowych. Tym razem poprawna, wyjaśnienia są w tekście. Mapa zadań ochronnych jest poprawna. Mapa hydrologiczna jest załącznikiem do operatu i winna mieć charakter dokumentacyjny. Jest to mapa w skali 1 : 25 000, wielobarwna a w podpisie znajduje się informacja (według Trafas K. (red.), 1985. W spisie wykorzystanych publikacji nie ma tej pozycji. W materiale znajdującym się w oryginale cytowanej pracy (skala 1:50 000) jest w podpisie: Opracowały: Krystyna Wit-Jóźwik, Zofia Ziemońska wg mapy hydrograficznej Tatr Zachodnich (1960 r.) i Tatr Wysokich (1970 r.) wyd. przez Instytut Geografii PAN. Mapa hydrologiczna różni się znacząco od oryginału. Różnice dotyczą treści mapy w stopniu, który pozwala stwierdzić, że nie jest to mapa z przywołanego Atlasu Tatrzańskiego Parku Narodowego z 1985 roku, wydanego pod redakcją K. Trafasa. Zmieniona jest treść legendy, pojawiły się sygnatury takie jak: szuwary, powierzchniowe sygnatury kanał, płat wieloletniego śniegu (tylko w legendzie, nie ma ich na mapie) lub zniknęły ważne obiekty jakim jest np. żłób kamienny potoku Bystra. Mapa z Atlasu TPN informuje jakiego roku dotyczy zarejestrowany stan, mapa w operacie nic na ten temat nie mówi. Jakie było źródło danych pozwalające pomniejszyć (najczęściej) lub powiększyć liczbę źródeł w zlewniach lub zmienić kwalifikacje cieków z okresowych na epizodyczne czy usunąć je z treści mapy co jest nagminne w Tatrach Wysokich. Odpowiedzi na pytania sformułowane w SIWZ odnoszące się do recenzowanego operatu odpowiedzi są następujące: 1. Treść opracowania jest dostosowana do specyfiki przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego. 2. Ustalenia planu ochrony w zakresie operatu ochrony wód są poprawnie zapisane i realne do wykonania, określono przedmioty i cele ochrony. 3. Zagrożenia zostały prawidłowo zidentyfikowane i uszeregowane 4. Połączenia tekstu i zawartość map są słabo skorelowane, mapy dokumentacyjne są słabej jakości, znacznie lepsze są mapy wynikowe. 5. Miejsca, terminy i harmonogram zadań są zapisane dokładnie i jednoznacznie, ujęć wariantowych nie stosowano. 5
6. Założenia monitoringu są spójne i poprawne. Należy zwrócić uwagę na nowoczesne rozwiązania techniczne wchodzące do praktyki, ułatwiające gromadzenie danych. W tabeli 40 wymieniono 69 punktów monitoringowych: 22 punkty monitorowania czystości wód powierzchniowych, podziemnych i wód w jaskiniach, 5 stanowisk monitorowania wód opadowych i 42 stanowiska pomiarów stanów, przepływów i temperatury wód. Historię powstania systemu monitorowania opisano na stronie 59/117, wykorzystano materiały publikowane w 2010 roku. To bardzo szeroki monitoring środowiska wodnego, nie mający odpowiednika w Polsce i w Europie. Na jedno hydrometryczne stanowisko pomiarowe przypada 5 km2 powierzchni parku. Od początku pracy systemu minęło kilka lat, zebrano doświadczenia i zgromadzono wyniki. Jest czas na weryfikację sieci, ocenę zebranych materiałów z uwzględnieniem ponoszonych kosztów finansowych. Ważnym elementem monitoringu jest współpraca z państwowym monitoringiem m.in. IMGW (w tabeli 40 wymieniono 5 punktów IMGW), WIOŚ. Instytucje te prowadzą na obszarze Parku monitoring wód i nie ma potrzeby dublowania. Inna sugestia dotyczy zmniejszenia kosztów oceny stanu czystości wód w ciekach poniżej schronisk na drodze prawnej, poprzez zawarcie w umowie dzierżawnej klauzuli zobowiązującej dzierżawcę lub właściciela do pokrywania kosztów poboru prób i analiz wykonywanych przez firmy zewnętrzne. 7. W dokumencie brak odniesienia do obszaru Natura 2000 Tatry. Ocena końcowa W przedłożonej postaci Operat ochrony wód jest do przyjęcia od strony merytorycznej po wprowadzeniu poprawek. 6