IMPLEMENTACJA WST PNEJ OCENY STANU TECHNICZNEGO SAMOCHODU OSOBOWEGO PO KOLIZJI I WYPADKU DROGOWYM BOGDAN LANDOWSKI MATEUSZ BEREZA Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie W niniejszym artykule przedstawiono metody słu ce okre leniu stanu technicznego pojazdów po kolizjach i wypadkach drogowych. Dokonano ogólnej analizy metod w oparciu o przyj te kryteria oceny. Nast pnie na podstawie analizy dokumentacji fotograficznej opracowano wst pn ocen stanu technicznego pojazdu Volkswagen Golf V. W dalszej cz ci opracowania przedstawiono wybrane wyniki bada stanowiskowych kolejnego analizowanego pojazdu oraz zaprezentowano metod jego naprawy. Słowa kluczowe: stan techniczny, kolizja, wypadek drogowy, uszkodzenie pojazdu, likwidacja szkody, pojazd, badania diagnostyczne, ogl dziny pojazdu 1. Wprowadzenie Nieprawidłowo ci i uszkodze w układach pojazdu prowadz cych do wypadków mo e by wiele pocz wszy od zaobserwowanych luzów układu kierowniczego, niezdatnego o wietlenia, nadmiernie zu ytego ogumienia na nieprawidłowej geometrii podwozia sko czywszy. Z statystyk Komendy Głównej Policji wynika, i na polskich drogach poruszaj si samochody wyprodukowane powy ej 15 lat temu. Samochód pi tnastoletni jest nara ony na wyst powanie licznych usterek, a zły stan techniczny pojazdu jest czynnikiem maj cym bezpo redni wpływ na liczb wypadków drogowych w Polsce. Do wypadków drogowych przyczyniaj si głównie braki o wietlenia (52.7% wypadków w 2012 roku) i braki ogumienia (21.8% wypadków w 2012 roku) [4]. Wst pna ocena stanu technicznego jest jedn z metod słu c okre laniu stanu technicznego pojazdów po wypadkach i kolizjach drogowych. Przeprowadzana jest przez Mobilnego Eksperta lub podmiot współpracuj cy z dan ubezpieczalni podczas procesu likwidacji szkody komunikacyjnej [7]. Do wst pnej oceny stanu technicznego nale takie czynno ci jak [5]: ogl dziny zewn trzne, sprawdzenie elementów układów pojazdu, kontrola ustawienia elementów układu. Prac mobilnego eksperta, wspomagaj narz dzia informatyczne ułatwiaj ce ustalenie przyczyn i skutków zdarzenia drogowego. S to programy słu ce do symulacji ruchu i analizy zderze pojazdów (V-SIM) oraz tworzenia kompleksowej kalkulacji naprawy pojazdów (AudaNet) [1,2]. Wyniki powypadkowych ogl dzin mog stwierdza, e niezdatny samochód mógł by przyczyn tragedii. W celu szczegółowego okre lenia uszkodze i warto ci parametrów istotnych dla dalszej eksploatacji układów pojazdu, których nie mo na jednoznacznie wykaza podczas ogl dzin wst pnych, kieruje si pojazd na specjalistyczne badania diagnostyczne. Szereg bada kontrolnych
164 Bogdan Landowski, Mateusz Bereza Implementacja wst pnej oceny stanu technicznego samochodu osobowego po kolizji i wypadku drogowym pojazdów słu ce okre leniu stanu technicznego pojazdu powypadkowego mo na okre li, jako metody stanowiskowe. Metody stanowiskowe obejmuj takie badania jak [5]: kontrola prawidłowo ci działania amortyzatorów, ocena skuteczno ci działania układu hamulcowego, kontrola geometrii nadwozia, kontrola ustawienia układu kierowniczego. 2. Elementy post powania przygotowawczego w sprawie o wypadek drogowy Badania kryminalistyczno-techniczne pojazdów powypadkowych stanowi jeden z podstawowych elementów post powania przygotowawczego wyja niaj cego przyczyny powstałego zdarzenia drogowego. W rzeczywisto ci badania kryminalistyczno-techniczne s do ci le ze sob zwi zane i stanowi rzeczowe ródło dowodowe [3]. Po udzieleniu pomocy medycznej osobom poszkodowanym, zorganizowaniu zabezpieczenia miejsca wypadku jak i identyfikacji pojazdów i kierowców w wypadku uczestnicz cych rozpoczyna si zasadnicza cz post powania przygotowawczego na miejscu wypadku zwana cz ci techniczn. Na cz techniczn post powania przygotowawczego składa si [6]: utrwalenie za pomoc zdj fotograficznych sytuacji powypadkowej ogólnej i jej istotnych szczegółów, je li powypadkowy stan techniczny pojazdów w wypadku uczestnicz cych tego nie wyklucza, przeprowadzenie ju na miejscu jego zaistnienia najbardziej istotnych, elementarnych bada sprawno ci technicznej układu hamulcowego, wiateł zewn trznych, ogumienia, sygnału d wi kowego i układu kierowniczego. Nast pnie w kompleksowych stacjach diagnostycznych pojazdów wykonuje si szczegółowe badania techniczne pojazdów uczestnicz cych w wypadku. 3. Analiza metod stosowanych do okre lenia stanu technicznego pojazdów po kolizjach wypadkach drogowych W tabeli nr 1 przedstawiono analiz metod słu cych okre leniu stanu technicznego pojazdów w aspekcie przyj tych (opracowanych) kryteriów oceny: czas wykonania, stopie zaawansowania wykonania metody, zastosowanie dodatkowych narz dzi, wa no metody, dokładno wykonania. Analizuj c tabel nr 1 mo na stwierdzi, i : metody wst pne stanowi rozeznanie istoty zdarzenia drogowego, prawidłowe powypadkowe okre lenie stanu technicznego pojazdu pozwala ustali, którego z układów ewentualna niezdatno techniczna mogła spowodowa zdarzenie drogowe, a wi c który z tych układów wymaga szczegółowych bada, który jedynie bada ogólnych lub adnych,
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, 2014 165 metody wst pne zawieraj zoptymalizowan pod wzgl dem czasu, u ytego sprz tu jak i dokładno ci wykonania ocen stanu technicznego pojazdu ukierunkowan głównie na ogólne badania zewn trzne poszczególnych układów pojazdu, Tabela 1. Analiza metod okre lenia stanu technicznego pojazdów po kolizjach i wypadkach drogowych dla przyj tych kryteriów oceny Kryteria oceny Czas wykonania Stopie zaawansowania wykonania metody Zastosowanie dodatkowych narz dzi Wa no metody Dokładno wykonania Metody wst pne zazwyczaj krótki czas badania mało - zaawansowany stosowane s podstawowe narz dzia pomiarowe np. liniały, sprawdziany jak i proste urz dzenia pomiarowe stanowi bardzo wa ny dowód w post powaniu przygotowawczym mało dokładne (najcz ciej organoleptyczne) Metody Metody stanowiskowe zale ny od zaawansowania technicznego badania rednio zaawansowany b d zaawansowany stosowane s specjalistyczne narz dzia pomiarowe pozwalaj na okre lenie szczegółowych warto ci parametrów, istotnych dla dalszej eksploatacji pojazdu dokładne (szczegółowe badania) dzi ki zastosowaniu zaawansowanych narz dzi przeprowadzane metody wst pne okre laj ce stan techniczny pojazdu s niewystarczaj ce do okre lenia przyczyn niezdatno ci, metody stanowiskowe stanowi szczegółowe badania uszkodzonych elementów układu pojazdu, stan techniczny pojazdu weryfikowany jest z zastosowaniem profesjonalnych narz dzi i szczegółowej analizie warto ci parametrów, istotnych dla dalszej eksploatacji pojazdu 4. Wst pna ocena stanu technicznego samochodu osobowego marki Volkswagen na podstawie dokumentacji fotograficznej 4.1. Wst pna ocena stanu technicznego nadwozia Poni ej przedstawiono wynik wst pnej oceny stanu technicznego nadwozia pojazdu. korozja: TAK/NIE stan nadwozia: połamana krata wlotu powietrza, zdeformowana pokrywa przednia (rysunek nr 1 czerwona strzałka), zderzak przedni połamany, pop kane mocowania zderzaka przedniego (rysunek nr 1 br zowa strzałka),
166 Bogdan Landowski, Mateusz Bereza Implementacja wst pnej oceny stanu technicznego samochodu osobowego po kolizji i wypadku drogowym przednia tablica rejestracyjna urwana i przemieszczona (rysunek nr 1 niebieska strzałka), wgniecenie lewego i prawego błotnika przedniego praktycznie na całej długo ci (rysunek nr 1 zielona strzałka). Rys. 1. Uszkodzenia nadwozia samochodu osobowego Volkswagen Golf V Uszkodzenia nadwozia pojazdu obejmuj w przewa aj cej wi kszo ci przód pojazdu. Z uwagi na rozmiar uszkodze nadwozia samochód marki Volkswagen w obecnym stanie stanowi du e zagro enie dla u ytkowników ruchu drogowego i otoczenia. wiadcz o tym m.in.: brak odpowiednio usytuowanej tablicy rejestracyjnej oraz wystaj ce elementy, które mog zrani przechodniów. Nadwozie pojazdu znajduje si w stanie niezdatno ci technicznej. 4.2. Wst pna ocena stanu technicznego układu kierowniczego Poni ej przedstawiono wynik wst pnej oceny stanu technicznego układu kierowniczego. Ogumienie: kompletno : TAK/NIE, typ ogumienia: 4 opony letnie KLEBER KRISALP HP TL, rozmiar opony: 195/65 R15 91T, ci nienie powietrza: 1,9 bar, bie nik: przód lewy i prawy 6mm, tył lewy i prawy 5,5mm,
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, 2014 167 stan ogumienia: Nie zaobserwowano p kni obna aj cych osnow ani nieprawidłowo ci zwi zanych z obr cz koła i struktury opony, w oponach odnotowano wymagane ci nienie powietrza. Zu ycie bie nika opony dla kół przednich wynosi 38% (warto bie nika opon to 6mm) natomiast dla kół tylnych wynosi 45% (warto bie nika opon to 5,5mm). Nie zaobserwowano nieprawidłowo ci w działaniu układu kierowniczego. 4.3. Wst pna ocena stanu technicznego układu elektrycznego Poni ej przedstawiono wynik wst pnej oceny stanu technicznego układu elektrycznego. kompletno : TAK/NIE Brak reflektora przedniego prawego (rysunek nr 2 zielona strzałka) i połamane mocowania reflektora przedniego lewego (rysunek nr 2 czerwona strzałka). Ze wzgl du na brak sprawnie działaj cych wiateł drogowych i mijania układ znajduje si w stanie niezdatno ci. Rys. 2. Braki o wietlenia samochodu osobowego Volkswagen Golf V sprawdzenie akumulatora (poziom płynu, stan i czysto zacisków, podł czenie masy mocowanie): OK
168 Bogdan Landowski, Mateusz Bereza Implementacja wst pnej oceny stanu technicznego samochodu osobowego po kolizji i wypadku drogowym 4.4. Wnioski Podczas ogl dzin wst pnych stwierdzono niezdatno nast puj cych układów: nadwozie pojazdu, układ elektryczny. Ze wzgl du na brak szczegółowych danych o pozostałych układach pojazdu (układ zawieszenia, hamulcowy i nap dowy) układy te pomini to w opracowaniu wst pnej oceny stanu technicznego. Jednak e ze wzgl du na skal uszkodze pojazdu, układy te powinny by poddane szczegółowym badaniom diagnostycznym. Pojazd w obecnym stanie znajduje si w stanie niezdatno ci technicznej. 5. Zastosowanie metody stanowiskowej do okre lenia stanu technicznego samochodu BMW X3 po kolizji drogowej 5.1. Charakterystyka uszkodze i zrealizowanej naprawy pojazdu Analizowany pojazd marki BMW uległ kolizji drogowej. Wynikiem zaistniałego zdarzenia drogowego s nast puj ce uszkodzenia: przedni zderzak połamany, wgniecenie przedniego lewego błotnika, wgniecenie lewej podłu nicy, zdeformowana pokrywa przednia, wgniecenie chłodnicy, połamana krata wlotu powietrza. Zakres uszkodze wymagał wymiany wszystkich uszkodzonych elementów oraz naprawy nadwozia pojazdu przy zastosowaniu technik blacharskich i lakierniczych. 5.2. Analiza wyników pomiarów przed napraw pojazdu Stan techniczny samochodu BMW X3 był okre lony poprzez zastosowanie jednej z metod stanowiskowych pomiar punktów kontrolnych płyty podłogowej. Badania obejmowały: analiz wyników pomiarów z badania punktów kontrolnych płyty podłogowej samochodu marki BMW przed i po naprawie pojazdu, zestawienie wyników pomiarów z wymiarami wzorcowymi i przedstawienie wniosków, zaprezentowanie procesu naprawy analizowanego pojazdu. Rysunek nr 3 ilustruje wyniki pomiarów punktów kontrolnych uzyskanych przed napraw pojazdu. W tabelach nr 2 i nr 3 przedstawiono zmiany warto ci zmierzonych punktów kontrolnych dla prawej i lewej strony nadwozia pojazdu w odniesieniu do wymiarów wzorcowych. Analiza tabeli 2 wskazuje i zmiana warto ci analizowanych cech w badanych punktach kontrolnych znajduje si w granicach dopuszczalnych odchyłek ±3mm. Nie wymagane s wi c czynno ci naprawcze.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, 2014 169 Rys. 3. Uzyskane wyniki pomiarów przed napraw pojazdu Tabela 2. Zmiana warto ci analizowanych cech prawej strony nadwozia przed napraw pojazdu Punkt kontrolny Cecha 1 2 3 4 19 Długo (mm) 0-1 0-1 Szeroko (mm) 1-1 -1-2 Wysoko (mm) 0 0-1 0
170 Bogdan Landowski, Mateusz Bereza Implementacja wst pnej oceny stanu technicznego samochodu osobowego po kolizji i wypadku drogowym Tabela 3. Zmiana warto ci analizowanych cech lewej strony nadwozia przed napraw pojazdu Punkt kontrolny Cecha 1 2 3 4 19 Długo (mm) -2 0-48 -1 0 Szeroko (mm) -2-2 -7-1 -2 Wysoko (mm) 2 2-15 0 0 Na podstawie analizy danych przedstawionych w tabeli 3 mo na stwierdzi i w punkcie kontrolnym numer 3 nast piło przesuni cie do wewn trz punktu bazowego. W pozostałych punktach kontrolnych odchyłka jest dopuszczalna. Wymagane s czynno ci naprawcze. Na podstawie wyników pomiarów wynika, i lewa strona nadwozia pojazdu jest uszkodzona. Ze wzgl du na znaczne przesuni cie do wewn trz punktu kontrolnego numer 3 konieczna jest naprawa. Prace naprawcze skupione były w okolicy punktu kontrolnego numer 3 usytuowanego w okolicy przedniego lewego błotnika. Proces naprawy z zastosowaniem opisanego oprzyrz dowania przedstawia rysunek nr 4. Rys. 4. Proces naprawy
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, 2014 171 5.3. Analiza wyników pomiarów po naprawie pojazdu Po przeprowadzonym procesie naprawczym nast puje kontrola uzyskanych wyników. Rysunek nr 5 ilustruje wyniki pomiarów punktów kontrolnych uzyskanych po naprawie pojazdu. Rys. 5. Uzyskane wyniki pomiarów po naprawie pojazdu
172 Bogdan Landowski, Mateusz Bereza Implementacja wst pnej oceny stanu technicznego samochodu osobowego po kolizji i wypadku drogowym W tabelach nr 4 i nr 5 przedstawiono zmiany warto ci zmierzonych punktów kontrolnych dla prawej i lewej strony nadwozia pojazdu w odniesieniu do wymiarów wzorcowych. Tabela 4. Zmiana warto ci analizowanych cech dla prawej strony nadwozia po naprawie pojazdu Punkt kontrolny Cecha 1 2 3 4 19 Długo (mm) 0-1 0-1 Szeroko (mm) 1-1 -1-2 Wysoko (mm) 0 0-1 0 Tabela 5. Zmiana warto ci analizowanych cech dla lewej strony nadwozia po naprawie pojazdu Punkt kontrolny Cecha 1 2 3 4 19 Długo (mm) -2 0-1 -1 0 Szeroko (mm) -2-2 0-1 -2 Wysoko (mm) 2 2-2 0 0 Rys. 6. Widok samochodu BMW X3 po naprawie
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, 2014 173 Naprawa punktu kontrolnego numer 3 zako czyła si uzyskaniem po danego stanu technicznego. Zmiany warto ci wszystkich punktów kontrolnych znajduj si w granicach dopuszczalnych odchyłek ±3mm. Rysunek nr 6 przedstawia widok samochodu BMW X3 po dokonaniu naprawy. 5.4. Wnioski W odniesieniu do zrealizowanej analizy wyników pomiarów badania punktów kontrolnych płyty podłogowej pojazdu marki BMW mo na stwierdzi, i : lewa strona nadwozia pojazdu była uszkodzona, konieczna była naprawa pojazdu, proces naprawy obejmował u ycie specjalistycznych narz dzi pomiarowych, kontrola uzyskanych wyników wykazała, e naprawa pojazdu zako czyła si uzyskaniem po danego stanu technicznego. 6. Podsumowanie Na wst pn ocen stanu technicznego pojazdu powypadkowego składa si szereg czynno ci: wykonanie dokumentacji fotograficznej ogl dzin pojazdu powypadkowego, dokonanie bada niezb dnych do ustalenia stanu technicznego poszczególnych układów pojazdu, stworzenie protokołu ogl dzin z przeprowadzon analiz stanu technicznego pojazdu, zastosowanie narz dzi informatycznych w celu: tworzenia obrazu uszkodze i kalkulacji naprawy uszkodzonego pojazdu, wykonanie symulacji ruchu oraz analizy zderze pojazdów. Stwierdzenie, e dany zespół lub układ pojazdu pozostawał przed zaistnieniem wypadku w stanie niezdatno ci technicznej, staje si niewystarczaj ce. Istotna staje si przyczyna zaistniałej niezdatno ci w sensie technicznym, jak i ludzkim. W celu ustalenia przyczyny, je li nie jest ona oczywista, musz by podejmowane dalsze badania specjalistyczne. Aby zapobiec sytuacji dopuszczenia pojazdu w stanie niezdatno ci technicznej do ruchu drogowego stosuje si drugi rodzaj metod bada stanu technicznego pojazdu powypadkowego metody stanowiskowe stanowi ce szczegółow kontrol warto ci parametrów pojazdu. Ze wzgl du na stopie zaawansowania technicznego badania poprzez m.in. u ycie nowoczesnych technologii okre laj cych stan techniczny pojazdu metody stanowiskowe w poł czeniu z metodami wst pnymi stanowi rzeczywist i szczegółow ocen stanu technicznego pojazdu. Na podstawie dokonanej analizy metod okre lania stanu technicznego pojazdów po kolizjach i wypadkach drogowych mo na stwierdzi, e: prawidłowo wykonana ekspertyza i procedura post powania przygotowawczego w sprawie o wypadek drogowy ma istotne znaczenie w konsekwencjach wyników przeprowadzonych bada technicznych, a wi c w okre leniu stanu technicznego powypadkowego pojazdu, metody wst pne stanowi zoptymalizowan, ogóln ocen stanu technicznego pojazdu natomiast metody stanowiskowe stanowi szczegółowe badania uszkodzonych elementów układu pojazdu.
174 Bogdan Landowski, Mateusz Bereza Implementacja wst pnej oceny stanu technicznego samochodu osobowego po kolizji i wypadku drogowym Bibliografia 1. Bułka D., wider P., Model pojazdu zastosowany w programie V-SIM do symulacji ruchu i zderze pojazdów samochodowych. IV Konferencja naukowo-techniczna "Problemy bezpiecze stwa w pojazdach samochodowych". Zeszyty naukowe Politechniki wi tokrzyskiej, Kielce 2004. 2. Bułka D., Wolak S., Analiza mo liwo ci wspomagania rekonstrukcji wypadku przy wykorzystaniu ró nych programów komputerowych. IV Konferencja naukowo-szkoleniowa "Rozwój techniki samochodowej a ubezpieczenia komunikacyjne". Materiały konferencyjne Politechniki Radomskiej, Radom, 2008. 3. Leszczy ski Z., Ocena stanu technicznego pojazdów mechanicznych w kryminalistyczno-technicznych badaniach powypadkowych. Zeszyty Naukowe Politechniki wi tokrzyskiej, Mechanika, Z. 64/1998, str. 101 106. 4. Statystyki Komendy Głównej Policji o wypadkach drogowych na przełomie lat 2007 2012 http://dlakierowcow.policja.pl/portal/.../wypadki_drogowe raporty_roczne.html. 5. Tylicki H., ółtowski B., Terra-technologia eksploatacji wybranych układów pojazdów. Wydawnictwo PWSZ im. St. Staszica w Pile, Piła, 2005. 6. Ukrai ski J., Post powanie przygotowawcze w sprawie o wypadek drogowy cz techniczna. Wydawnictwo R-Press, Rzeszów, 1992. 7. https://www.pzu.pl/szkody-i-roszczenia/szkoda-w-pojezdzie-lub-innym-mieniu/proces-likwidacji-szkody. 8. http://diagnostyka-samochodowa.w.interia.pl/car.htm#interpretacja.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 68, 2014 175 IMPLEMENTATION OF THE PRELIMINARY EVALUATION OF A TECHNICAL STATE OF A PERSONAL CAR INVOLVED IN A COLLISION AND A ROAD ACCIDENT Summary This article presents the methods to determine technical condition of the vehicles involved in collisions and road accidents. A general analysis was made based on the adopted evaluation criteria. Next, the preliminary evaluation of technical state of the vehicle (Volksvagen Golf V) was prepared by analysing the photo documentation. Moreover, the paper includes chosen results of the tests of another vehicle being analysed, as well as the repair method. Keywords: technical state, collision, road accident, vehicle damage, liquidation of damages, diagnostic tests Bogdan Landowski Mateusz Bereza Zakład Transportu i Eksploatacji Wydział In ynierii Mechanicznej Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Al. Prof. S. Kaliskiego7, 85-789 Bydgoszcz Tel: 52 373-14-50, Fax: 052 374-93-27 e-mail: lbogdan@utp.edu.pl