Raport z debaty klimatycznej w Lublinie Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Anna Traut-Seliga Elwira Rycaj Komentarz eksperta: Krzysztof Kamieniecki Warszawa, 5.02.2013 Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
1. Wstęp Debata Klimatyczna odbyła się w dniu 17 stycznia 2013 roku w Lublinie, w sali konferencyjnej Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, przy ulicy Piłsudskiego 15. Debata została objęta patronatem Ministra Środowiska oraz Prezydenta Lublina. Jej celem było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. W sesji plenarnej uczestniczyło 30 osób; w sesji warsztatowej uczestniczyło 14 osób. Praca odbywała się w dwóch grupach warsztatowych. Debatę rozpoczął Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Lublin pan Zdzisław Strycharz, który przywitał uczestników i organizatorów oraz przedstawił rolę powiatu w kształtowaniu świadomości mieszkańców. Zauważył również, że problematyka zmian klimatu nabiera znaczenia. Zaprosił wszystkich obecnych do aktywnego uczestnictwa w debacie. Faktem wartym podkreślenia było uczestnictwo w debacie licznej reprezentacji kompetentnych i merytorycznie bardzo dobrze przygotowanych przedstawicieli różnych środowisk Lublina naukowców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, przedsiębiorców i urzędników. 2. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatycznych Uczestnicy Debaty Klimatycznej w Lublinie na czas warsztatów zostali podzieleni na dwie grupy. Podczas pracy warsztatowej grup zidentyfikowano następujące uwarunkowania mające znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu w kontekście zmian klimatycznych: Wysoki potencjał innowacyjny i naukowo-badawczy uczelni w regionie, Doskonałe nasłonecznienie (1000 kwh/m 2 /rok) i usłonecznienie (1600 h/rok) jedne z najlepszych warunków do wykorzystania energii słońca w Polsce, Funkcjonowanie Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Lublinie, Potencjał lubelskich zakładów przemysłowych z branży odnawialnych źródeł energii, np. produkcja turbin wiatrowych czy pomp ciepła, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 2
Duża powierzchnia budynków wielorodzinnych/wielkokubaturowych, możliwych do wykorzystania pod fotowoltaikę, pod zielone dachy/zielone domy/zielone ściany, Wzrost zainteresowania zdrową, nieprzetworzoną żywnością i związana z tym szansa na sprzedaż produktów lokalnych i rozwój miejskich targowisk, co przyczyni się do zmniejszenia emisyjności handlu i transportu oraz do wykorzystania bogactwa rolniczego regionu lubelskiego, Targi Lublin S.A. jako możliwość prezentacji wyrobów i wymiany myśli technicznej w zakresie efektywności energetycznej i ochrony środowiska, Obecność rozległych obszarów wodno-torfowiskowych, Dzikie, nieuregulowane i atrakcyjne turystycznie rzeki (Bug, Wisła), Występowanie zjawisk klęskowych, m.in. powodzi, Położenie przygraniczne, Trójstronny przygraniczny Rezerwat Biosfery (Polska, Białoruś, Ukraina) Polesie Zachodnie, Znaczące walory turystyczne, Harmonijny krajobraz, Ciekawa przeszłość, wielokulturowość, Wysoka stopa bezrobocia, Słaby rozwój gospodarczy, Słaba dostępność komunikacyjna, Zagrożenie gleb erozją, Planowana ustawa o OZE szansą na rozwój energetyki prosumenckiej, Dotacje NFOŚ i GW, inicjatywy klastrowe Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 3
Potencjalny wzrost cen energii, Plany budowy elektrociepłowni na biomasę, Kopalnia węgla w Bogdance jako liczące się w regionie źródło surowców energetycznych, Obecność złóż gazu łupkowego. Na tym etapie pracy Uczestnicy Debaty podkreślali znaczenie licznych szkół wyższych w regionie, a zwłaszcza w samym Lublinie. Zgodnie stwierdzono, iż są one zapleczem wszelkich innowacyjnych inicjatyw, w tym związanych z zapobieganiem zmianom klimatu, jak i działaniami adaptacyjnymi. 3. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne Podczas prezentacji wyników tego etapu pracy obu grup uwidoczniły się wyraźnie dwie odrębne koncepcje postrzegania omawianych zagadnień. Jedna z grup wyraźnie skupiła się na działaniach wewnątrz miasta Lublina (miasto na prawach powiatu), druga zaś na przedmiotową problematykę spojrzała w szerszym, regionalnym kontekście. W trakcie pracy okazało się, że obie wizje są spójne ze sobą i wzajemnie sie uzupełniają a łącznikiem jest tu wiodąca rola innowacyjnych uczelni wyższych regionu. Na podstawie wcześniej zidentyfikowanych uwarunkowań, wypracowano w grupach następujące pomysły i wizje na rozwój (w tym gospodarczy) powiatu w perspektywie roku 2030: Grupa lubelska Lublin miastem zadowolonych mieszkańców, o czystym środowisku i sprzyjających warunkach społeczno-gospodarczych Lublin ośrodkiem o silnym zapleczu naukowo-badawczym w zakresie OZE i EE (efektywność energetyczna), stymulującym współpracę pomiędzy naukowcami a przedsiębiorcami Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 4
Lokalni producenci urządzeń OZE i zielonej energii (a także energooszczędnych materiałów budowlanych) z powodzeniem konkurujący ze światowymi producentami Funkcjonowanie całych prosumenckich osiedli mieszkaniowych Targi Lubelskie centrum wymiany wiedzy i doświadczeń w branży OZE i EE (specjalizacja) Lublin miastem smart Zintegrowany system transportu publicznego, w oparciu o trolejbusy Samochody wykorzystujące napęd wodorowy i prąd elektryczny Inteligentny system sterowania ruchem ulicznym Mieszkańcy korzystający z rowerów, ścieżki rowerowe w całym mieście, system Bike and ride System parkingów Park and ride Zintegrowany system wykorzystania wody opadowej przez mieszkańców, instytucje i przedsiębiorców Komunalne (socjalne) budynki pasywne Efektywne i ekologiczne wykorzystywanie odpadów System edukacji przedszkolnej i szkolnej kształtujący postawy ekologiczne obywateli Inicjatywy klastrowe stymulujący współpracę jednostek naukowych, przedsiębiorców, instytucji otoczenia biznesu, na rzecz wdrażania innowacji w zakresie OZE i EE, co wpłynie na zwiększenie konkurencyjności lubelskiej gospodarki Grupa regionalna Zmiana struktury upraw Przetrwanie małych gospodarstw rolnych Wykorzystanie OZE w prywatnych gospodarstwach, firmach, przedsiębiorstwach prywatnych Łączenie różnych OZE w ramach dążenia do niezależności energetycznej regionu i dywersyfikacji źródeł energii Współpraca z Białorusią i Ukrainą oraz państwami azjatyckimi Rozwój ekoturystyki i slow tourism Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 5
Rozwój społeczeństwa obywatelskiego i partycypacji społecznej Powstanie licznych SPA i uzdrowisk w oparciu o zasoby naturalne (np. torfy) Rozwój budownictwa pasywnego Warto podkreślić, iż podczas dyskusji plenarnych i pracy w grupach uczestnicy Debaty wielokrotnie podkreślali, iż realizacja powyższych pomysłów będzie szła w parze ze zwiększeniem ilości miejsc pracy w regionie. 4. Wybór wiodącego pomysłu na rozwój w powiecie w 2030 roku Następnie odbyło się głosowanie, które miało wyłonić najbardziej atrakcyjny pomysł przeznaczony do dalszego opracowania w kolejnym etapie warsztatów. Głosowanie polegało na przyklejaniu do wybranych, wypisanych uprzednio na arkuszach papieru pomysłów kolorowych karteczek, których zliczenie i analiza pozwalały odczytać werdykt uczestników debaty. Poniżej przedstawiono wypracowane pomysły w kolejności warunkowanej ilością głosów otrzymanych w głosowaniu (wymieniono tylko te pomysły, na które oddano choć jeden głos): Lublin ośrodkiem o silnym zapleczu naukowo-badawczym w zakresie OZE i EE [9 głosów] Lokalni producenci urządzeń OZE i zielonej energii konkurujący ze światowymi producentami [6 głosów] Zintegrowany system transportu publicznego [5 głosów] Inicjatywy klastrowe, w zakresie energetyki odnawialnej [3 głosy] Powstanie SPA i uzdrowisk w oparciu o zasoby naturalne (np. torfy) [3 głosy] Efektywne i ekologiczne wykorzystywanie odpadów [3 głosy] Rozwój ekoturystyki i slow tourism [3 głosy] Rozwój budownictwa pasywnego [2 głosy] Komunalne (socjalne) budynki pasywne [3 głosy] Inteligentny system sterowania ruchem ulicznym [2 głosy] System Park and ride [2 głosy] Współpraca międzynarodowa [2 głosy] Lublin miastem smart [1 głos] Samochody wykorzystujące napęd wodorowy i prąd elektryczny [1 głos] Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 6
Po analizie wyników głosowania i plenarnej dyskusji demokratycznie zdecydowano, iż grupy będą pracować nad jednym pomysłem, lecz w odmiennym kontekście. Pomysł skierowany do dalszego rozpatrywania w grupach będzie brzmiał: Rozwój regionu/ miasta Lublin w oparciu o wykorzystanie OZE i innowacyjność szkół wyższych w regionie. Wybrana w Lublinie wizja rozwoju gospodarki harmonijnie łączy w sobie elementy przeciwdziałania zmianom klimatu z działaniami adaptacyjnymi. 5. Zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji Uczestnicy Debaty w następnej kolejności zidentyfikowali zasoby i instrumenty, jakimi juz dysponują dla zrealizowania wybranej wizji rozwoju. Uczestnicy wspierali się dodatkowymi pytaniami uszczegóławiającymi i ułatwiającymi określenie rzeczywiście posiadanych zasobów i instrumentów do realizacji wybranej wizji. Pytania te przedstawiono poniżej: 1. Jakie rezultaty zamierzamy osiągnąć realizując tę wizję? 2. Jakie działania musimy wykonać aby uzyskać planowane rezultaty? 3. Jakie mamy/ potrzebujemy zasoby, aby zrealizować te działania? 4. Kto (jakie organizacje) mógłby realizować tę wizję w powiecie? 5. Kto może uzyskać korzyści w wyniku realizacji wizji? Kto może być poszkodowany? Uczestnicy Debaty podczas kolejnej fazy pracy w grupach zidentyfikowali następujące zasoby i instrumenty istniejące w powiecie, a niezbędne do osiągnięcia wybranej wizji: ZASOBY: Uczelnie wyższe, zajmujące się problematyką OZE, zmian klimatu i adaptacji do zmian klimatycznych, instytuty naukowe Wiedza dotycząca zasobów hydrologicznych, usłonecznienia i innych elementów środowiskowych Przedsiębiorstwa budowlane i z branży OZE Lubelska strefa ekonomiczna Lubelska strefa ekonomiczna Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 7
Inicjatywy klastrowe oraz inne instytucje otoczenia biznesu INSTRUMENTY: Finansowe środki unijne Budżet miasta Uchwały rady miasta związane z ulgami podatkowymi (istniejące i potencjalne) NFOŚIGW, WFOŚiGW Nagroda przyznawana przez prezydenta Lublina Zielona Gospodarka Audyt energetyczny dla Lublina Podczas tego etapu prac uczestnicy Debaty wskazali też na pewne Uznano, iż rezultaty, które powinny zostać osiągnięte dzięki realizacji przedmiotowej wizji, to między innymi: Wstrzymanie emigracji młodych ludzi do większych ośrodków miejskich w Polsce i za granicą Podniesienie poziomu patriotyzmu lokalnego Rozwój silnej, konkurencyjnej gospodarki opartej o innowacje i technologie OZE i EE Rozwój silnego sektora budownictwa pasywnego, krzewienie dobrych praktyk w budownictwie Wewnętrzna i zewnętrzna promocja walorów i potencjału Lubelszczyzny i Lublina Rozwój ekoturystyki, związanej m.in. z przekazywaniem dobrych praktyk z zakresu budownictwa Poprawa wizerunku Lublina (Lublin miastem ekologicznym) Rozwój współpracy międzynarodowej Ukształtowanie wokół Lublina strefy usług z zakresu przemysłu spożywczego, turystycznego, kosmetologicznego Rozwój i prężne działanie organizacji pozarządowych w zakresie promowania i wdrażania OZE, EE oraz wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Wskazano również na działania, jakie muszą być podjęte, aby wybrana wizja mogła zostać zrealizowana: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 8
Opracowanie planu realizacji przedmiotowej wizji Promowanie idei OZE i EE wśród mieszkańców miasta i regionu Ukierunkowanie systemu edukacji na branżę budownictwa pasywnego Uatrakcyjnienie oferty inwestycyjnej miasta i regionu Identyfikacja i promocja dobrych praktyk z Lubelszczyzny Prace badawcze nad nowymi technologiami w zakresie budownictwa pasywnego Wdrożenie pilotażowego projektu socjalnego budownictwa pasywnego w Lublinie Stymulowanie współpracy przedsiębiorców i jednostek naukowo-badawczych Dbanie o właściwy udział terenów zieleni w mieście i regionie Uznano, iż w wyniku zrealizowania przedmiotowej wizji nikt nie będzie poszkodowany, a wszyscy mieszkańcy miasta i regionu odniosą widoczne korzyści. Za szczególnych beneficjentów realizacji wizji uznano: Urząd Miasta Lublina Mieszkańców miasta i regionu Przedsiębiorców działających na tym terenie Zagranicznych inwestorów Uczelnie wyższe z regionu Gospodarkę miasta (ogólnie) Środowisko naturalne regionu i miasta Warto podkreślić, iż obie wizje rozwoju miejska i regionalna w trakcie dyskusji okazały się spójne i kompatybilne ze sobą. Uczestnicy debaty wskazywali, iż rozwój miasta Lublina nie może odbywać się w próżni i jest zależny od rozwoju całego regionu. Zauważono również, iż rozwój całej Lubelszczyzny jest zależny od potencjału Lublina i innowacyjności lubelskich uczelni. Podkreślano, iż Lublin będzie coraz bardziej kształtował swoje otoczenie, wymuszał pewne konkretne kierunki rozwoju regionu, świadczącego usługi na rzecz miasta. Wskazywano na szeroką sieć wzajemnych powiązań usługowych pomiędzy lublinem i Lubelszczyzną. Ostatecznie skonkludowano, iż Lublin i region lubelski nie mogą rozwijać się bez siebie w sposób efektywny. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 9
6. Podsumowanie Debaty W ocenie moderatorów Debata przebiegła sprawnie, efektywnie i zgodnie z założonym programem. Zrealizowano cel postawiony na wstępie Debaty. Merytoryczne przygotowanie oraz zaangażowanie w pracę uczestników Debaty było bardzo wysokie. Podczas podsumowania debaty, padły ze strony uczestników Debaty osobiste deklaracje, w tym: Chęć zorganizowania podobnego spotkania dla studentów Uniwersytetu Lubelskiego (UMCS), Chęć aktywizacji lokalnej społeczności na rzecz adaptacji do zmian klimatu, Chęć zorganizowania konferencji dotyczącej budownictwa pasywnego, w tym społecznego i socjalnego budownictwa pasywnego. Wielu uczestników Debaty podkreślało również jej funkcję integrującą środowisko osób zainteresowanych przeciwdziałaniem zmianom klimatu oraz adaptacją do tych zmian, mieszkających, pracujących i działających na co dzień w Lublinie i na Lubelszczyźnie. Atmosfera w trakcie przedmiotowej debaty, merytoryczne przygotowanie uczestników debaty oraz ich efektywna współpraca w trakcie prac warsztatowych mogą stać się początkiem bardzo ważnej, szerszej już debaty na temat niskowęglowego rozwoju Lublina i Lubelszczyzny. Uzasadnionym byłoby więc, aby podjęcie inicjatywy stworzenia Platformy wspierania rozwoju OZE, nadzorowanej przez Władze Miasta, łączącą inicjatywę ośrodków naukowych, z firmami zajmującymi się OZE, samorządem miasta i regionu jak również pojedynczymi obywatelami. Platforma ta mogłaby posłużyć do wypracowania strategii, wymiany dobrych praktyk, doświadczeń i informacji. Dobrym rozwiązaniem może być stworzenie i prowadzenie internetowego ośrodka porad i informacji odnoszących się do rozwoju OZE i efektywności energetycznej. Moderatorzy oceniają Debatę w Lublinie jako udaną, pouczającą i wartościową merytorycznie, mimo iż odbywająca się tego dnia sesja Rady Miasta, utrudniła lub uniemożliwiła wielu kompetentnym i ważnym dla tematyki Debaty osobom uczestniczenie w pracach nad społecznym programem rozwoju niskowęglowego Lublina. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 10
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju miasta Lublina 11