SPIS ARTYKU ÓW Adam Daniel Rotfeld Niemcy Polska Rosja (Refleksje o przesz³oœci, wspó³czesnoœci i przysz³oœci) 19 Wprowadzenie 19 1. Geneza sprawy niemieckiej 20 2. Okres odprê enia 22 3. Kontekst europejski 24 4. Transformacja 26 5. Zmiana postaw politycznych 29 6. Miêdzy Rosj¹ a Niemcami 30 7. Perspektywy 32 Uwagi koñcowe 34 W³adys³aw Czapliñski Polskie pozycje prawne wobec Niemiec popoczdamskich w œwietle prawa miêdzynarodowego. Agresja terytorium obywatelstwo 37 Wprowadzenie 37 1. Odpowiedzialnoœæ Niemiec jako agresora za bezprawne wszczêcie i prowadzenie wojny 38 1.1. Legalnoœæ wszczêcia i prowadzenia wojny wed³ug prawa miêdzynarodowego obowi¹zuj¹cego w 1939 r. 39 1.2. Zasady odpowiedzialnoœci miêdzynarodowej 43 1.3. Reparacje wojenne po II wojnie œwiatowej 45 1.3.1. Nowa koncepcja reparacji wojennych w odniesieniu do Niemiec 47 1.3.2. Niemieckie reparacje wojenne na rzecz zwyciêskich mocarstw 48 2. Polskie pozycje prawne w sprawach terytorialnych 50 2.1. Niemieckie pozycje prawne. Wyk³adnia doktrynalna 51 2.2. Polskie pozycje prawne. Wyk³adnia doktrynalna 53 2.3. Dalsze umowy z Niemcami potwierdzaj¹ce uznanie granicy na Odrze i Nysie u yckiej 55 3. Problem obywatelstwa w stosunkach polsko-niemieckich 58 3.1. Regulacja prawna obywatelstwa niemieckiego 58 3.2. Obywatelstwo NRD 62 3.3. Reforma prawa o obywatelstwie w RFN 66 13
3.4. Ocena zgodnoœci prawa o obywatelstwie RFN z powszechnym prawem miêdzynarodowym, a tak e ze zobowi¹zaniami miêdzynarodowymi RFN. Polskie pozycje prawne 69 3.5. Konkluzja koñcowa odnoœnie do problematyki obywatelstwa 74 Witold M. Góralski Polska racja stanu a odprê enie w Europie. Normalizacja stosunków miêdzy Polsk¹ a RFN w latach 1970 1977 77 Wprowadzenie 77 1. Geneza odprê eniowej regulacji stosunków europejskich 80 2. Polska racja stanu a negocjacje w sprawie uk³adu normalizacyjnego z RFN 85 2.1. Zbli enie. Za³o enia socjaldemokratycznej polityki wschodniej 85 2.2. Mandat negocjacyjny. Przes³anki polityczne i prawne polskiego stanowiska 87 2.3. Polska koncepcja uk³adu normalizacyjnego 89 3. Zawarcie uk³adu z 7 grudnia 1970 r. Kompromis czy pora ka? 91 4. Konfrontacja dwóch racji stanu na tle uk³adu normalizacyjnego z 1970 r. 96 4.1. Pozycje prawne RFN po zawarciu uk³adu z 1970 r. 96 4.2. Polskie pozycje prawne dotycz¹ce granicy i by³ych obszarów wschodnich Rzeszy Niemieckiej w œwietle umowy poczdamskiej 99 4.3. Wzmocnienie polskich pozycji prawnych po zawarciu uk³adu z 1970 r. 101 5. Dorobek procesu normalizacji w okresie odprê enia i wspó³pracy miêdzy PRL a RFN 103 5.1. Spór o program regulacji stosunków wzajemnych 103 5.2. Efekty i s³aboœci normalizacji w stosunkach PRL RFN w latach 1972 1977 105 6. Polska racja stanu a proces normalizacji stosunków miêdzy PRL a RFN w warunkach odprê enia i wspó³pracy 109 Jan Barcz Podstawy prawne stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami 113 Uwagi wstêpne 113 1. W przededniu zjednoczenia Niemiec 116 1.1. Sprecyzowanie problemu 116 1.2. Problem praw i odpowiedzialnoœci czterech mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako ca³oœci 118 1.3. Zagadnienie podmiotowoœci prawnomiêdzynarodowej pañstwa niemieckiego 120 1.4. Stanowisko prawne RFN wobec granicy polsko-niemieckiej 122 1.5. Odzwierciedlenie w prawie wewnêtrznym RFN jej ówczesnego stanowiska w sprawie statusu granicy polsko-niemieckiej 123 1.6. Wnioski wynikaj¹ce z procesu jednoczenia siê Niemiec 126 2. Traktat 2+4 a status prawny granicy Polski ze zjednoczonymi Niemcami 129 2.1. Postanowienia traktatu dotycz¹ce granicy polsko-niemieckiej 129 14
2.2. Po³o enie kresu tzw. zastrze eniu zwi¹zanemu z traktatem pokoju 132 3. Znaczenie traktatu o potwierdzeniu istniej¹cej granicy polsko-niemieckiej 137 4. Skutecznoœæ postanowieñ w sprawie granicy w niemieckim prawie wewnêtrznym 139 5. Konkretyzacja podstaw prawnych stosunków Polski ze zjednoczonymi Niemcami du y traktat bilateralny 145 5.1. Uwarunkowania 145 5.2. Zasadnicze postanowienia 147 5.3. Problem ochrony mniejszoœci narodowych 150 5.4. Problem œwiadczeñ dla by³ych robotników przymusowych 154 5.5. Problem przyw³aszczeñ dokonanych przez Polskê na Ziemiach Zachodnich i Pó³nocnych 155 Podsumowanie 157 Anna Wolff-Powêska Polska racja stanu w procesie normalizacji stosunków z Niemcami w warunkach wolnoœci i demokracji 159 Wprowadzenie 159 1. Przes³anki i klimat ideowy prze³omu w relacjach z Niemcami 161 1.1. Geneza ideowego prze³omu w relacjach z Niemcami 163 1.2. Znaczenie soborowej inspiracji dla polsko-niemieckiego pojednania 165 2. Racja porozumienia i pojednania. Lata 1990 1998 167 2.1. Polsko-niemieckie zbli enie 167 2.2. Tworzenie podstaw polsko-niemieckiego porozumienia 168 2.3. Polsko-niemieckie pojednanie przes³ank¹ porozumienia 170 2.4. Europeizacja polskiej drogi do porozumienia z Niemcami 172 2.5. Pierwsze zak³ócenia w polsko-niemieckim dialogu porozumienia i pojednania 175 2.6. Odrodzenie antyniemieckiej opozycji 177 3. Polska polityka bliskiego dystansu w latach 1998 2004 180 3.1. Nowe aspekty polsko-niemieckiego dialogu politycznego 180 3.2. Ofensywa antyniemieckiej opozycji 183 3.3. Narastanie sprzecznoœci politycznych w stosunkach z Niemcami 186 3.4. Pamiêæ i historia jako Ÿród³o nieporozumieñ i konfliktów 188 4. Konflikt odmiennych interesów 193 4.1. Negacja polityki porozumienia, wspó³pracy i partnerstwa w stosunkach z Niemcami 195 4.2. Poszukiwania nowej racji stanu na rozdro u 201 5. Refleksja nad polsk¹ racj¹ stanu wobec Niemiec 205 15
Bogdan Koszel Stosunki Polska Niemcy a bezpieczeñstwo europejskie 211 1. Wprowadzenie do polsko-niemieckiego konfliktu w sferze bezpieczeñstwa europejskiego 211 2. Determinanta bezpieczeñstwa europejskiego w relacjach PRL RFN 216 2.1. Instytucjonalizacja podzia³u Niemiec a bezpieczeñstwo europejskie 216 2.2. RFN wobec polskich inicjatyw obni enia napiêcia w Europie Œrodkowej 219 2.3. RFN wobec odprê enia w stosunkach europejskich 221 2.4. Radziecki demonta polityki odprê eniowej a relacje miêdzy Warszaw¹ a Bonn 225 2.5. RFN wobec planu Jaruzelskiego 228 3. Rola RFN w procesie akcesji Polski do NATO 229 3.1. Niemiecki sceptycyzm wobec poszerzenia NATO na Wschód 230 3.2. Partnerstwo dla Pokoju a Rosja 232 3.3. Niemieckie dyskusje polityczne wokó³ rozszerzenia NATO 234 3.4. Problem rozszerzenia NATO a rosyjskie interesy w Europie 241 3.5. Prze³om w procesie rozszerzania NATO na Wschód 244 3.6. Epilog rozszerzania NATO w wydaniu niemieckim 246 4. Interesy narodowe Polski i RFN a europeizacja Rosji 248 4.1. Miêdzy polityk¹ a gospodark¹. Nowy wymiar relacji niemiecko-rosyjskich 248 4.2. Stosunki Polska RFN Rosja pod rz¹dami partii konserwatywnych 253 4.3. Polityka wschodnia RFN a niemiecka prezydencja w UE 256 4.4. Polsko-rosyjskie dylematy w unijnych ramach 260 5. Czynnik rosyjski a bezpieczeñstwo europejskie 262 Jan Truszczyñski Polska Niemcy a integracja europejska 265 Wprowadzenie 265 1. Geneza polskiej drogi do integracji europejskiej 267 1.1. Polskie oczekiwania wobec RFN 268 1.2. RFN wobec uk³adu stowarzyszeniowego Polski z WE 270 1.3. RFN a polskie aspiracje akcesyjne 271 2. RFN jako adwokat Polski w staraniach o przyjêcie do Unii Europejskiej. Wyobra enia a rzeczywistoœæ 274 3. RFN wobec procesu akcesyjnego pañstw Europy Œrodkowej i Wschodniej. To samoœæ celów a odmiennoœæ interesów 275 4. Rokowania akcesyjne a polsko-niemiecka wspólnota interesów 279 4.1. Problem swobodnego przep³ywu pracowników 279 4.2. Problemy Wspólnej Polityki Rolnej 281 4.3. Problemy bud etowe 284 4.4. Problemy nabywania w Polsce ziemi przez cudzoziemców 285 5. Bilans procesu akcesyjnego 287 16
6. Polsko-niemiecka wspólnota interesów w procesie przygotowania europejskiego traktatu konstytucyjnego 288 7. Napiêcia w sferze implementacji polsko-niemieckiej wspólnoty interesów 292 8. Polsko-niemiecka wspólnota interesów a Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeñstwa UE 293 8.1. Problem stosunków z Rosj¹ 296 8.2. Problem stosunków z Ukrain¹ i innymi pañstwami WNP 297 9. Kontrowersje wokó³ unijnej sk³adki 299 Uwagi koñcowe 301 Witold M. Góralski Polsko-niemiecka wspólnota interesów. Geneza, dokonania, zagro enia 303 Wprowadzenie 303 1. Boñska polityka modus vivendi a stosunki z PRL 305 2. Budowanie podstaw normalnoœci w stosunkach polsko-niemieckich 311 3. Geneza polsko-niemieckiej wspólnoty interesów 314 3.1. Polska opcja zachodnia a stosunki z RFN 314 3.2. Spór o uznanie granicy na Odrze i Nysie w procesie 2+4 316 3.3. Programowa koncepcja polsko-niemieckiej wspólnoty interesów 319 4. Droga Polski przez Niemcy do Europy 322 4.1. Polska Niemcy NATO 322 4.2. Polska Niemcy Unia Europejska 323 5. Znaczenie polsko-niemieckiego pojednania dla stosunków miêdzy RP a RFN 326 5.1. ród³a polsko-niemieckiego pojednania 326 5.2. Polsko-niemieckie pojednanie jako wartoœæ polityczna 327 5.3. System wartoœci polsko-niemieckiego pojednania 329 5.4. Prawnomiêdzynarodowy zapis polsko-niemieckiego pojednania 330 6. Polsko-niemieckie pojednanie a wspólnota interesów 332 7. Konflikty i zagro enia w stosunkach polsko-niemieckich po 2004 r. 337 7.1. Spór o reparacje i odszkodowania 337 7.2. ród³a zagro eñ w stosunkach polsko-niemieckich 341 Konkluzje 344 17