Skrypty Becka Bogumił Szmulik Sławomir Serafin Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz Zarys prawa administracyjnego 2. wydanie
SKRYPTY BECKA Zarys prawa administracyjnego
W sprzeda y: Z. Leoñski MATERIALNE PRAWO ADMINISTRACYJNE, wyd. 9 Podrêczniki Prawnicze Z. Leoñski NAUKA ADMINISTRACJI, wyd. 6 Podrêczniki Prawnicze Z. Leoñski SAMORZ D TERYTORIALNY W RP, wyd. 5 Podrêczniki Prawnicze Z. Kmieciak POLSKIE S DOWNICTWO ADMINISTRACYJNE Podrêczniki Prawnicze T. Maciejewski HISTORIA ADMINISTRACJI, wyd. 2 Skrypty Becka R. Kêdziora OGÓLNE POSTÊPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 2 Akademia Prawa M. Wierzbowski (red.), A. Wiktorowska, M. Szubiakowski POSTÊPOWANIE ADMINISTRACYJNE OGÓLNE, PODATKOWE, EGZEKUCYJNE I PRZED S DAMI ADMINISTRACYJNYMI, wyd. 14 Podrêczniki Prawnicze R. Kêdziora KODEKS POSTÊPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 3 Komentarze Becka KODEKS POSTÊPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 29 Teksty Ustaw Becka KODEKS POSTÊPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 24 Twoje Prawo www.sklep.beck.pl
Zarys prawa administracyjnego dr hab. Bogumi³ Szmulik prof. Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie dr S³awomir Serafin dr Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II 2. wydanie
Poszczególne rozdzia³y opracowali: prof. UKSW dr hab. Bogumi³ Szmulik: I, II 6 7, 9 11, VI, VIII dr S³awomir Serafin: V, VII dr Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz: II 8, III, IV Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3081-5 ISBN 978-83-255-3082-2
SPIS TREŒCI Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa... XI XIII XV Rozdzia³ I. Zagadnienia ogólne... 1 1. Pojêcie administracji publicznej... 2 2. Cechy administracji i jej podzia³y... 5 3. Pojêcie i zakres prawa administracyjnego... 10 4. Powstanie i rozwój prawa administracyjnego w Polsce... 13 I. Uwagi wstêpne... 13 II. Okres policystyki... 14 III. Okres narodzin polskiej nauki prawa administracyjnego... 15 IV. Okres rozwoju nauki prawa administracyjnego... 16 5. Podstawowe pojêcia w nauce prawa administracyjnego... 18 I. Aparat administracyjny... 18 II. Nadzór, kontrola, koordynacja, kierownictwo... 19 III. Centralizacja i decentralizacja administracji... 21 IV. Dobra publiczne, œwiadczenia publiczne, obowi¹zki publiczne... 23 Rozdzia³ II. ród³a prawa administracyjnego... 25 6. Pojêcie Ÿróde³ prawa i ich klasyfikacja... 26 7. Konstytucyjny system Ÿróde³ prawa... 28 I. Uwagi wprowadzaj¹ce... 28 II. Konstytucja... 29 III. Umowy miêdzynarodowe... 31 IV. Ustawa... 32 V. Rozporz¹dzenie z moc¹ ustawy... 36 VI. Rozporz¹dzenia... 37 8. ród³a prawa Unii Europejskiej... 39 I. Charakter prawa Unii Europejskiej... 39 II. Klasyfikacja Ÿróde³ prawa Unii Europejskiej... 39 III. Zasady stosowania prawa Unii Europejskiej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej... 43
VI Spis treœci 9. Akty prawa miejscowego... 47 I. Pojêcie aktów prawa miejscowego... 47 II. Akty prawa organów gminy... 49 III. Akty prawa organów powiatu... 49 IV. Akty prawa organów samorz¹du województwa... 50 V. Akty prawa wydawane przez wojewodê i organy administracji niezespolonej... 50 10. Akty normatywne o charakterze wewnêtrznym... 51 11. Og³aszanie aktów normatywnych... 52 I. Wprowadzenie... 52 II. Wejœcie w ycie aktów normatywnych... 54 III. Teksty jednolite i sprostowania b³êdów... 55 IV. Dzienniki urzêdowe... 56 1. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej... 57 2. Dziennik Urzêdowy Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski... 58 3. Dziennik Urzêdowy Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski B... 58 4. Dzienniki urzêdowe ministrów kieruj¹cych dzia³ami administracji rz¹dowej oraz dzienniki urzêdowe urzêdów centralnych... 58 5. Wojewódzkie dzienniki urzêdowe... 59 6. Monitor S¹dowy i Gospodarczy... 60 Rozdzia³ III. Stosunek administracyjnoprawny... 61 12. Pojêcie i cechy stosunku administracyjnoprawnego... 61 I. Pojêcie stosunku administracyjnoprawnego... 61 II. Cechy stosunku administracyjnoprawnego... 63 III. Elementy stosunku administracyjnoprawnego... 64 13. Sposoby nawi¹zania i ustania stosunku administracyjnoprawnego... 65 14. Rodzaje stosunków administracyjnoprawnych... 66 Rozdzia³ IV. Formy dzia³ania administracji publicznej... 69 15. Uwagi wstêpne... 70 16. Podzia³ form dzia³ania administracji publicznej... 74 17. Akty normatywne stanowione przez administracjê... 79 18. Pojêcie, cechy i rodzaje aktów administracyjnych... 82 I. Akt administracyjny... 82 II. Rodzaje aktów administracyjnych... 87 19. Uznanie administracyjne... 94 I. Pojêcie uznania administracyjnego... 94 II. Uznanie administracyjne a pojêcia niedookreœlone... 96 20. Umowa cywilnoprawna... 99 21. Umowa administracyjna... 101 22. Ugoda administracyjna... 102 23. Porozumienie... 104 24. Przyrzeczenie... 106
Spis treœci VII Rozdzia³ V. Podmioty administracji publicznej... 109 25. Uwagi ogólne... 109 26. Organy administracji publicznej... 111 27. Samorz¹d... 115 28. Zak³ady publiczne... 116 29. Fundacje prawa publicznego... 118 Rozdzia³ VI. Ustrój administracji pañstwowej... 121 30. Administracja naczelna... 122 I. Uwagi wstêpne... 122 II. Prezydent... 123 III. Rada Ministrów... 128 1. Pozycja ustrojowa... 128 2. Sk³ad i organizacja Rady Ministrów... 129 3. Powo³ywanie i odpowiedzialnoœæ rz¹du... 131 4. Kompetencje... 133 IV. Prezes Rady Ministrów... 134 1. Pozycja ustrojowa... 134 2. Kompetencje... 135 V. Ministrowie... 136 1. Pozycja ustrojowa... 136 2. Ministrowie kieruj¹cy dzia³em administracji rz¹dowej... 137 3. Ministrowie wype³niaj¹cy zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów... 138 4. Sekretarze i podsekretarze stanu... 138 VI. Przewodnicz¹cy komitetów okreœlonych w ustawie... 138 VII. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji... 142 31. Urzêdy centralne i agencje... 144 32. Administracja rz¹dowa terenowa (zespolona i niezespolona)... 148 I. Wprowadzenie. Podzia³ terytorialny pañstwa... 148 II. Wojewoda... 150 1. Pozycja ustrojowa... 150 2. Wojewoda jako przedstawiciel rz¹du... 151 3. Wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rz¹dowej... 152 4. Wojewoda jako organ nadzoru nad jednostkami samorz¹du terytorialnego... 152 5. Wojewoda jako reprezentant Skarbu Pañstwa... 153 III. Wojewódzka administracja zespolona... 153 IV. Terenowe organy rz¹dowej administracji niezespolonej... 156 V. Inne terenowe organy administracji... 159 Rozdzia³ VII. Samorz¹d terytorialny... 163 33. Pojêcie i istota samorz¹du terytorialnego... 163 34. Uwagi historyczne... 164
VIII Spis treœci 35. Struktura organizacyjna samorz¹du gminnego... 165 I. Uwagi ogólne... 165 II. Organy gminy... 166 1. Rada Gminy... 166 2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta)... 170 III. Jednostki pomocnicze... 172 36. Struktura organizacyjna powiatu... 174 I. Uwagi ogólne... 174 II. Organy powiatu... 175 1. Rada powiatu... 175 2. Zarz¹d powiatu... 178 III. Powiatowa administracja zespolona... 181 IV. Miasto na prawach powiatu... 182 37. Struktura organizacyjna województwa samorz¹dowego... 183 I. Uwagi ogólne... 183 II. Organy samorz¹du województwa... 185 1. Sejmik województwa... 185 2. Zarz¹d województwa... 188 38. Zadania samorz¹du terytorialnego... 190 39. Mienie samorz¹dowe, finanse i gospodarka komunalna... 195 I. Mienie jednostek samorz¹du terytorialnego... 195 II. Podstawy gospodarki finansowej... 198 III. Gospodarka komunalna... 203 40. Wspó³dzia³anie jednostek samorz¹du terytorialnego... 204 41. Nadzór nad samorz¹dem terytorialnym... 206 Rozdzia³ VIII. Kontrola administracji... 209 42. Kontrola s¹dowa administracji... 210 I. Uwagi wstêpne... 210 II. S¹downictwo administracyjne... 212 1. Geneza s¹downictwa administracyjnego... 212 2. NSA w œwietle ustawy z 11.5.1995 r.... 214 3. S¹dy administracyjne w obowi¹zuj¹cym stanie prawnym... 220 III. S¹dy powszechne a kontrola administracji... 225 IV. Trybuna³ Konstytucyjny... 226 V. Trybuna³ Stanu... 229 43. Kontrola pozas¹dowa administracji... 232 I. Najwy sza Izba Kontroli... 232 1. Pozycja ustrojowa... 232 2. Kryteria i zakres kontroli... 232 3. Organizacja... 234 4. Postêpowanie kontrolne... 236 II. Centralne Biuro Antykorupcyjne... 238 1. Zadania... 238 2. Organizacja... 240
Spis treœci IX 3. Czynnoœci kontrolne... 241 III. Rzecznik Praw Obywatelskich... 242 1. Wprowadzenie... 242 2. Organizacja... 243 3. Kompetencje... 245 4. Œrodki dzia³ania... 246 IV. Rzecznik Praw Dziecka... 249 V. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych... 251 VI. Pañstwowa Inspekcja Pracy... 254 44. Kontrola wewnêtrzna administracji... 255 I. Wprowadzenie... 255 II. Kontrola resortowa... 256 III. Kontrola instancyjna... 257 IV. Kontrola miêdzyresortowa... 258 V. Kontrola prokuratorska... 261 VI. Regionalne izby obrachunkowe... 264 Indeks rzeczowy... 267
WYKAZ SKRÓTÓW AUWr... Acta Universitatis Wratislavensis AdmRzWU... ustawa z 23.1.2009 r. o wojewodzie i administracji rz¹dowej w województwie (Dz.U. Nr 31, poz. 206 ze zm.) Dz.U.... Dziennik Ustaw GospNierU... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomoœciami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KPA... Kodeks postêpowania administracyjnego KPC... Kodeks postêpowania cywilnego KRRiT... Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji M.P.... Monitor Polski MoP... Monitor Prawniczy NTA... Najwy szy Trybuna³ Administracyjny NSA... Naczelny S¹d Administracyjny NSAU... ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym S¹dzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) nast.... nastêpny (-a, -e) OMT... Organizacja Metody Technika OrdPU... ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) orz.... orzeczenie PiP... Pañstwo i Prawo PIP... Pañstwowa Inspekcja Pracy PL... Przegl¹d Legislacyjny PS... Przegl¹d S¹dowy PrBud... ustawa z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.) PrStow... ustawa z 7.4.1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.)
XII Wykaz skrótów Prz. Sejm.... Przegl¹d Sejmowy reg. Sejmu... uchwa³a Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P. z 2009 r. Nr 5, poz. 47 ze zm.) reg. Senatu... uchwa³a Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 23.11.1990 r. Regulamin Senatu (tekst jedn. M.P. z 2010 r. Nr 39, poz. 542 ze zm.) RIO... Regionalne Izby Obrachunkowe RMU... ustawa z 8.8.1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.) RPD... Rzecznik Praw Dziecka RPO... Rzecznik Praw Obywatelskich RPOU... ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) RzZN... Rzeszowskie Zeszyty Naukowe SamGminU... ustawa z 8.3.1990 r. o samorz¹dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) SamPowU... ustawa z 5.6.1998 r. o samorz¹dzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) SamWojU... ustawa z 5.6.1998 r. o samorz¹dzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.) SP... Studia Prawnicze ST... Samorz¹d Terytorialny SwobGospU... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) tekst jedn.... tekst jednolity TFUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TK... Trybuna³ Konstytucyjny TS... Trybuna³ Sprawiedliwoœci Unii Europejskiej TUE... Traktat o Unii Europejskiej w zw.... w zwi¹zku ze zm.... ze zmianami
WYKAZ LITERATURY A. Agopszowicz, Z. Gilowska, Ustawa o gminnym samorz¹dzie terytorialnym. Komentarz, Warszawa 1999 B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004 T. Bigo, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, Wroc³aw 1948 J. Boæ (red.), Prawo administracyjne, Wroc³aw 2005 M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne. Czêœæ ogólna, Warszawa 2007 D. D¹bek, Prawo miejscowe samorz¹du terytorialnego w obliczu za³o eñ reformy administracji publicznej, [w:] E. Knosala, A. Matan, G. aszczyca (red.), Prawo administracyjne w okresie transformacji ustrojowej, Kraków 1999 B. Dolnicki, Samorz¹d terytorialny, Kraków 2006 B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorz¹dzie powiatowym. Komentarz, Kraków 2005 Z. Duniewska, B. Jaworska-Dêbska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Sz³owska, M. Stahl, Prawo administracyjne. Pojêcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2004 J. Filipek, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, Warszawa 2003 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wyk³adu, Warszawa 2006 H. Izdebski, Samorz¹d terytorialny. Podstawy ustroju i dzia³alnoœci, Warszawa 2006 M. Kallas, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1997 S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne, Poznañ 1946 J. S. Langrod, Instytucje prawa administracyjnego. Zarys czêœci ogólnej, t. 1, Kraków 1948 Z. Leoñski, Nauka administracji, Warszawa 2004 J. êtowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990 Z. Niewiadomski (red.), Samorz¹d terytorialny. Ustrój i gospodarka, Bydgoszcz Warszawa 2001 Z. Niewiadomski (red.), Z. Cieœlak, I. Lipowicz, G. Szpor, Prawo administracyjne, Warszawa 2006 E. Nowacka, Polski samorz¹d terytorialny, Warszawa 2006 E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Czêœæ ogólna, Toruñ 2004 A. Peretiatkowicz, Podstawowe pojêcia prawa administracyjnego, Poznañ 1946 E. Radziszewski, Zadania i kompetencje organów administracji publicznej po reformie ustrojowej pañstwa, Warszawa 2000 P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2005 J. S³ugocki, Prawo administracyjne, Kraków 2007 J. Staroœciak, Prawo administracyjne, Warszawa 1978 M. Stefaniuk, Centralne organy administracji rz¹dowej po reformie ustrojowej pañstwa (wybrane zagadnienia prawno-ustrojowe), [w:] Administracja i prawo administracyjne u progu trzeciego tysi¹clecia, ódÿ 2000
XIV Wykaz literatury Z. Szeliga, ród³a prawa w Konstytucji RP z 2 IV 1997 roku, [w:] B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Ustrój organów ochrony prawnej, Lublin 2005 E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2006 M. Wierzbowski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2007 P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000 E. Zieliñski, Administracja rz¹dowa w Polsce, Warszawa 2001 J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Kraków 2006
PRZEDMOWA Prawo administracyjne stanowi wspó³czeœnie obok prawa cywilnego i prawa karnego jedn¹ z najbardziej rozbudowanych ga³êzi prawa. Jest jednoczeœnie jednym z podstawowych i zarazem obowi¹zkowych przedmiotów na studiach prawniczych i administracyjnych, ale i nie tylko. Wyk³ada siê je równie na innych kierunkach, w zale noœci od specjalnoœci i przyjêtego programu studiów. Istotn¹ cech¹ prawa administracyjnego s¹ jego liczne i rozbudowane przepisy umiejscowione na wszystkich szczeblach hierarchii Ÿróde³ prawa zarówno prawa powszechnie obowi¹zuj¹cego, jak i prawa o charakterze wewnêtrznym. Z jednej strony prawo to zawiera normy o charakterze ustrojowym, materialnym i procesowym, a z drugiej strony, z racji kompleksowej regulacji wyodrêbnionych zagadnieñ wyró niamy tzw. dzia³y prawa administracyjnego szczegó³owego, jak np. prawo budowlane, pomocy spo³ecznej, wodne, górnicze, morskie, lotnicze itp. Z tych racji prawo administracyjne reguluje bardzo odmienne i jednoczeœnie niestabilne w czasie kwestie, przez co staje siê dyscyplin¹ szczególnie zmienn¹ w czasie. Dlatego, w odró nieniu do prawa cywilnego i karnego, w zasadzie nie jest skodyfikowane i z uwagi na bardzo zró nicowan¹ materiê nie wydaje siê mo liwe do skodyfikowania. Przedmiotem prawa administracyjnego jest, co do zasady, administracja publiczna, stanowi¹ca podstawowy instrument realizacji przez pañstwo i pozosta³e korporacje, a zw³aszcza samorz¹d terytorialny powierzonych im zadañ. Dlatego wypracowana obecnie koncepcja administracji publicznej stanowi podstawowy i zarazem nieodzowny element konstrukcji wspó³czesnego pañstwa. Pozwala przy tym zaspokajaæ zbiorowe i indywidualne potrzeby obywateli wynikaj¹ce przede wszystkim z przyjêtych zasad wspó³ ycia ludzi w spo³eczeñstwie. Niniejsza publikacja jest jedn¹ z wielu podejmowanych prób przedstawienia problematyki administracji publicznej i reguluj¹cego j¹ prawa administracyjnego. Z racji jej formy jest jednoczeœnie ukierunkowana na zaprezentowanie jedynie podstawowych zagadnieñ ogólnych i ustrojowych prawa administracyjnego. Poza ramami podrêcznika Autorzy pozostawili problematykê prawa administracyjnego materialnego oraz postêpowania administracyjnego i s¹dowoadministracyjnego. Zamierzeniem autorów by³o jednak kompleksowe i zrozumia³e przekazanie podstawowych informacji z zakresu zagadnieñ ogólnych prawa administracyjnego i ustroju administracji publicznej, tak by pozycja ta cieszy³a siê zainteresowaniem mo liwie szerokiego grona adresatów. Autorzy wyra aj¹ nadziejê, e oddawana do r¹k Czytelników niniejsza pozycja w pe³ni sprosta ich zainteresowaniom, potrzebom i oczekiwaniom. Autorzy Lublin, maj 2011 r.
ROZDZIA I ZAGADNIENIA OGÓLNE Rozdzia³ I. Zagadnienia ogólne Literatura: T. Bigo, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, Wroc³aw 1948; J. Boæ (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, Wroc³aw 1998; ten- e, Konteksty wyró niania administracji publicznej, [w:] J. Boæ (red.), Administracja publiczna, Wroc³aw 2003; J. Borkowska (red.), Odpowiedzialnoœæ urzêdnika administracji publicznej. Odpowiedzialnoœæ maj¹tkowa, s³u bowa, cywilnoprawna i karna, Warszawa 2011; W. Dawidowicz, Wstêp do badañ prawno-administracyjnych, Warszawa 1974; ten e, Prawo administracyjne, Warszawa 1987; J. Dobkowski, Pozycja prawnoustrojowa s³u b, stra y i inspekcji, Warszawa 2007; Z. Duniewska, B. Jaworska-Dêbska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Sza³owska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne. Pojêcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2002; S. Fundowicz, Decentralizacja administracji publicznej w Polsce, Lublin 2005; R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System Prawa Administracyjnego, t. 6, Podmioty administruj¹ce, Warszawa 2011; E. Iserzon, Prawo administracyjne. Podstawowe instytucje, Warszawa 1968; H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Warszawa 2004; H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna, Warszawa 1999; M. Jaroszyñski, Przedmiot, zakres i ogólna charakterystyka administracji i prawa administracyjnego w PRL, [w:] M. Jaroszyñski, M. Zimmermann, W. Brzeziñski (red.), Polskie prawo administracyjne. Czêœæ ogólna, Warszawa 1956; W. L. Jaworski, Nauka prawa administracyjnego. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1924; S. Jêdrzejewski, H. Nowicki, Kontrola administracji publicznej, Toruñ 1995; M. Kallas, Kszta³towanie siê administracji publicznej w Polsce, [w:] Z. Niewiadomski (red.), Prawo administracyjne. Czêœæ ustrojowa, Warszawa 2002; S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne, Poznañ 1947; M. Kulesza, Niektóre zagadnienia prawne definicji samorz¹du terytorialnego, PiP 1990, z. 1 2; L. Lang, Zagadnienia wstêpne, [w:] M. Wierzbowski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2000; J. S. Langrod, Instytucje prawa administracyjnego. Zarys czêœci ogólnej, t. 1, Kraków 2003; Z. Leoñski, Istota i rodzaje policji administracyjnej, [w:] Administracja publiczna u progu XXI wieku. Prace dedykowane prof. zw. dr. hab. Janowi Szreniawskiemu z okazji Jubileuszu 45-lecia pracy naukowej, Przemyœl 2000; W. ¹czkowski, Ustrojowe podstawy prawa publicznego, [w:] S. Fundowicz (red.), Wspó³czesne problemy prawa publicznego, Lublin 1999; K. Miaskowska-Daszkiewicz, M. Mazuryk (red.), Prawne i aksjologiczne aspekty s³u by publicznej, Warszawa Lublin 2010; K. Miaskowska-Daszkiewicz, B. Szmulik (red.), Encyklopedia samorz¹du terytorialnego, Warszawa 2010; J. Niczyporuk, Dekoncentracja administracji publicznej, Lublin 2006; Z. Niewiadomski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2005; Z. Niewiadomski (red.), Z. Cieœlak, I. Lipowicz, G. Szpor, Prawo administracyjne, Warszawa 2009; E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Czêœæ ogólna, Toruñ 2004; W. Pañko, W³asnoœæ komunalna a funkcja sa-
2 Rozdzia³ I. Zagadnienia ogólne morz¹du terytorialnego, ST 1991, Nr 1 2; A. Peretiatkowicz, Podstawowe pojêcia prawa administracyjnego, Poznañ 1946; G. B. Peters, Administracja publiczna w systemie politycznym, Warszawa 1999; K. Skubiszewski (oprac.), Nauka administracji i polskie prawo administracyjne, cz. 1, Wyk³ady dr Mariana Zimmermanna, prof. Uniwersytetu Poznañskiego, Poznañ 1949; K. Sobczak, Administracja publiczna. Problemy wêz³owe, Warszawa 1993; M. Stahl, B. Jaworska-Dêbska (red.), Encyklopedia samorz¹du terytorialnego dla ka dego, cz. 1, Ustrój, Warszawa 2010; J. Staroœciak, Prawo administracyjne, Warszawa 1978; J. Staroœciak, E. Iserzon, Prawo administracyjne, Warszawa 1963; A. Szadok-Bratuñ, Z rodowodu polskiej nauki prawa administracyjnego, [w:] J. Boæ (red.), Prawo administracyjne, Wroc³aw 2000; M. Szewczyk, Nadzór w materialnym prawie administracyjnym. Administracja wobec wolnoœci i innych praw podmiotowych jednostki, Poznañ 1995; E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2010; E. Ura, Wybrane zagadnienia kszta³towania siê prawa administracyjnego i administracji w ujêciu historycznym, RzZN Prawo Ekonomia 1992, t. XI; E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2001; M. Wierzbowski (red.), J. Jagielski, J. Lang, M. Szubiakowski, A. Wiktorowska, Prawo administracyjne, Warszawa 2009; M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Nadzór, kontrola, koordynacja, kierownictwo, [w:] M. Wierzbowski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2000; S. Wrzosek, System: administracja publiczna. Systemowe determinanty nauki administracji, Lublin 2008; M. Zdyb, Samorz¹d a pañstwo. Nadzór nad samorz¹dem terytorialnym, Lublin 1993; J. Zimmermann, Opinia prawna na temat projektu ustawy Przepisy ogólne prawa administracyjnego, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych 2010, Nr 2(26); ten e, Prawo administracyjne, Warszawa 2010. 1. Pojêcie administracji publicznej 1. WPojêcie znaczeniu administracji potocznym publicznej przez okreœlenie administracji zazwyczaj rozumie siê wszelk¹ zorganizowan¹ dzia³alnoœæ zmierzaj¹c¹ do osi¹gniêcia za³o onych celów. St¹d te mówiæ mo na o administrowaniu domem, zak³adem pracy czy te inn¹ jednostk¹ organizacyjn¹. Pojêcie administracji wywodzi siê od ³aciñskich s³ów: ministrare, administratio, administrare, co oznacza wykonywaæ, zarz¹dzaæ, s³u yæ ale nie rz¹dziæ: gubernare. To ostatnie pojêcie posiada szersze i ogólniejsze znaczenie. aciñskie pochodzenie s³owa administracja nie jest przypadkowe, bowiem to w³aœnie w Rzymie powsta³y pierwsze zarodki administracji publicznej jako administracji jednolitej, rozbudowanej przestrzennie, która pozwala³a na w³aœciw¹ koncentracjê si³, jak¹ dysponowa³o pañstwo. Stworzono w ten sposób system gwarancji prawnych i odpowiedzialnoœci administracyjnej, a jej aktywnoœæ oparto o zasadê ci¹g³oœci i nakierowano na urzeczywistnianie szeroko pojêtego dobra wspólnego. W takim ujêciu administracjê nale a³o i nale y rozumieæ jako dzia³alnoœæ trwa³¹, celow¹ i planow¹. Spoœród wielu rodzajów administracji przedmiotem naszych zainteresowañ jest administracja publiczna, czyli taka, która jest sprawowana przez pañstwo w szerokim tego s³owa znaczeniu, a wiêc przez organy pañstwowe, samorz¹dowe i inne. Samo zaœ pojêcie administracji publicznej w powojennej Polsce przywrócone zosta³o wraz z odrodzeniem siê instytucji samorz¹du terytorialnego. Wczeœniej, od roku 1950, pos³ugiwano siê okreœleniem administracja pañstwowa, przez które to okreœleniem rozumiano system podmiotów utworzonych i wyposa onych przez ustawê
1. Pojêcie administracji publicznej 3 w kompetencje do prowadzenia organizatorskiej i kierowniczej dzia³alnoœci na podstawie ustaw w kierunku wewnêtrznym oraz zewnêtrznym, przy czym zarówno przebieg, jak i skutki dzia³alnoœci zewnêtrznej przypisywane s¹ zawsze pañstwu jako takiemu (W. Dawidowicz, Prawo administracyjne, Warszawa 1987, s. 8 9). Porównuj¹c u yte tu dwa pojêcia, zaznaczyæ nale y, e pojêcie administracji publicznej jest szersze od pojêcia administracji pañstwowej i obejmuje ono nie tylko pañstwowe podmioty administracji, ale równie pozosta³e podmioty spe³niaj¹ce funkcje tej administracji (np. samorz¹d terytorialny). Administracjê mo na rozpatrywaæ w oparciu o dwa kryteria. Wed³ug kryterium pierwszego administracja jest organizacj¹, która sk³ada siê z ró norodnych jednostek wyposa onych w kompetencje okreœlone w ustawach i tworz¹cych pewien zamkniêty uk³ad organizacyjny, maj¹cy realizowaæ zadania pañstwowe lub publiczne, albo te jedne i drugie. Wed³ug kryterium drugiego administracja jest pewn¹ dzia³alnoœci¹. Gdy tak¹ dzia³alnoœæ prowadzi pañstwo jako organizacja, wówczas mówimy o administracji pañstwowej w œcis³ym znaczeniu. Jeœli natomiast dzia³alnoœæ tak¹ prowadzi administracja pañstwowa oraz inne organy i instytucje, wtedy nale y mówiæ o administracji publicznej, która obejmuje administracjê pañstwow¹ w znaczeniu œcis³ym i administracjê wykonywan¹ przez inne organy i instytucje nienale ¹ce do aparatu pañstwowego (np. samorz¹d terytorialny). Je eli zaœ mamy do czynienia z dzia³alnoœci¹ instytucji niepublicznych, które nie realizuj¹ zadañ publicznych wynikaj¹cych z ustaw, wtedy mówimy o administracji prywatnej (J. Lang, Zagadnienia wstêpne, [w:] M. Wierzbowski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2000, s. 15 16). Dokonane rozró nienie posiada istotne znaczenie, albowiem nieod³¹cznie zwi¹zane jest z zasad¹ podzia³u w³adz w nowoczesnym pañstwie. Wyró nienie trzech sfer, tj. w³adzy ustawodawczej, wykonawczej i s¹downiczej, da³o podstawê dla ukszta³towania siê nauki prawa administracyjnego. Najogólniej zasada podzia³u w³adz polega na przydzieleniu okreœlonych dzia³añ pañstwa okreœlonym organom pañstwowym. Wyodrêbnienie zaœ wykonawczej funkcji pañstwa administracji pañstwowej, wp³ynê³o na pojawienie siê zapotrzebowania w kwestiach regulacji prawnych w tym zakresie oraz badania tych regulacji. Jednak ostateczne ustalenie zakresu pojêcia administracji nie jest ³atwe, bowiem zastosowane tu kryteria, maj¹ce pos³u yæ uporz¹dkowaniu treœci sk³adaj¹cej siê na pojêcie administracji, zazêbiaj¹ siê. Wprawdzie zadania administracyjne wykonywane s¹ przewa nie przez organy administracyjne, ale w powy szym procesie bior¹ tak e udzia³ organy ustawodawcze i organy wymiaru sprawiedliwoœci. Obraz komplikuje równie fakt, e organy administracyjne upowa nione s¹ do stanowienia prawa oraz w pewnym tylko zakresie wykonywania wymiaru sprawiedliwoœci np. karanie przez policjê w postêpowaniu mandatowym (E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Czêœæ ogólna, Toruñ 2000, s. 19 20). Mo na wiêc œmia³o w tym miejscu postawiæ pytanie: czym wiêc jest administracja? Niew¹tpliwie administracja jest zjawiskiem spo³ecznym. Jej okreœlenie odpowiada stanowi prawnemu i pogl¹dom, ideom politycznym i prawnym zwi¹zanym z okreœ-