Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl
Kurs kwalifikacyjny z zakresu zajęć edukacyjnych Wychowanie do życia w rodzinie Z A G A D N I E N I A P S Y C H O L O G I C Z N O P E D A G O G I C Z N E mgr Katarzyna Peroń
Potrzeby psychiczne człowieka i ich zaspokajanie. Potrzeba - odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej;
Hierarchia potrzeb Maslowa
Potrzeba bliskiego związku afiliacja Zaspokajana poprzez bezpośrednie kontakty uczuciowe dziecka z osobami z najbliższego otoczenia. Funkcję tę pełni przede wszystkim matka, która opiekuje się dzieckiem, dba o jego potrzeby fizjologiczne, darzy czułością i miłością. NIEZASPOKOJENIE POWODUJE: wolniejsze tempo rozwoju psychofizycznego oziębłość uczuciowa skłonności agresywne tendencje do zachowań aspołecznych skłonność do izolacji i unikania kontaktów z otoczeniem
Potrzeba bezpieczeństwa Zapewnienie opieki i pomocy przez osoby bliskie Ochrona Stabilizacja, porządek, prawo Stawianie granic Właściwa atmosfera uczuciowa NIEZASPOKOJENIE POWODUJE: Brak pewności siebie Skłonności nerwicowe Nieuzasadnione lęki
Potrzeba przynależności Rodzina Grupa rówieśnicza Grupa nieformalna Grupa przestępcza NIEZASPOKOJENIE POWODUJE: wolniejsze tempo rozwoju psychofizycznego oziębłość uczuciowa skłonność do zachowań agresywnych tendencje do zach. aspołecznych
Potrzeba szacunku i uznania Chwalenie dziecka Uznanie jego osiągnięć Dostrzeganie postępów Aprobata zachowań, akceptacja NIEZASPOKOJENIE POWODUJE: skłonność do zachowań agresywnych tendencje do zach. aspołecznych
Potrzeba samourzeczywistniania Chęć decydowania o swoich sprawach, posiadania wpływu na rzeczywistość rozsądnie wyznaczone granice swobody możliwość działania uczenie samodzielności NIEZASPOKOJENIE POWODUJE: Upór Przekora Agresja gwałtowny sprzeciw oraz krytycyzm wobec rodziców
Niezaspokojenie potrzeb Frustracja rodzi: niezadowolenie zdenerwowanie przygnębienie poczucie krzywdy lub zawodu
Reakcje frustracyjne Depresja zaburzenia psychiczne objawiające się obniżeniem nastroju, obniżeniem napędu psychoruchowego, zaburzeniem rytmów okołodobowych i lękiem Izolacja unikanie kontaktów społecznych wraz z tworzeniem idealnego, nierealnego świata marzeń Agresja celowe spowodowanie szkody Regresja cofnięcie się do wcześniejszego poziomu rozwoju Fiksacja (zahamowanie rozwoju) stosowanie wyuczonych mechanizmów przystosowania deprywacja potrzeb charakterystycznych dla wieku rozwojowego powoduje zatrzymanie się na tym etapie
Rozwój psychospołeczny dziecka. Fazy życia ludzkiego teoria Ericksona 1. Wczesne niemowlęctwo (faza ufności) od 0 do 8 mies. 2. Faza doświadczeń własnej autonomii i woli do 3 r. ż. 3. Faza ekspresji języka i ruchu 2,5 do 6 lat 4. Młodszy wiek szkolny 6-12 lat 5. Kryzys tożsamości 11-16 lat 6. Wczesna dorosłość 20-22 lata 7. Wiek dojrzały 8. Faza integralności (starości)
Wczesne niemowlęctwo (faza ufności) od 0 do 8 mies. Zależność od opiekunów. Źródłem ufności jest fakt doznania opieki. Przejawy ufności dziecka: głębokość snu, łatwość przyjmowania pokarmu i wydalania. Całkowita zależność od matki podstawa dalszego rozwoju Ząbkowanie moment krytyczny w kształtowaniu się ufności; Lęk separacyjny od 8 mies.
Faza doświadczeń własnej autonomii i woli do 3 r. ż. Dziecko uczy się panować nad własnym organizmem. Walka o autonomię! Różnicowanie własnych stanów wewnętrznych i kontrolowanie ich, Dążenie do samodzielności Poczucie autonomii własnego istnienia podział świata na ja i nie ja ( ty ) Pęd do demonstrowania własnej woli. Konsekwencje konfliktu związanego z kształtowaniem się poczucia autonomii: nadmierna, obsesyjna skłonność do samokontroli i manipulowania sobą (nerwica natręctw), lęki paranoidalne, urojenia prześladowcze.
Faza ekspresji języka i ruchu 2,5 do 6 lat Wiek zabaw rola zabaw i gier. Rozwój inicjatywy, chęć podboju świata, rozwija umiejętność samoobserwacji i kierowania sobą. Następuje zderzenie własnego autonomicznego zachowania dziecka z autonomicznym zachowaniem innych ludzi. Pojawia się frustracja, poczucie winy, chęć wycofania się z podjętej aktywności. Identyfikuje się z rodzicem tej samej płci i rywalizuje z nim o uczucie adorowanego rodzica płci przeciwnej. Identyfikacja z różnymi rolami społecznymi (zabawy tematyczne)
Młodszy wiek szkolny 6-12 lat Pęd do opanowania różnych zdolności, kompetencji, umiejętności. Przyjemność z posługiwania się narzędziami, posługiwanie się symbolami, ćwiczenie się w wytrwałości i cierpliwości. Niepowodzenie i utrata statusu w grupie wywołuje poczucie niższości i utrudnia identyfikację z grupą, w której się pracowało. Rówieśnicy potrzebni do samooceny. Przebieg rozwoju w tej fazie decyduje o późniejszym stosunku do pracy, do ludzi, z którymi się pracuje i zdolności do sukcesu.
Kryzys tożsamości 11-16 lat Bardzo szybkie zmiany fizyczne i fizjologiczne powodują zachwianie obrazu ja i konieczność skonfrontowania tego, co się sądzi o sobie z wyobrażeniami jakie inni mają o człowieku. Tworzenie planów zawodowych. Kształtuje się poczucie tożsamości kryzys między tożsamością dziecka a tożsamością dorosłego. Pomieszanie ról: jest dzieckiem (podlega rodzicom) i dorosłym (ma decydować o sobie)
Wczesna dorosłość 20-22 lata Intymność wywołuje lęk, gdyż wiąże się z niebezpieczeństwem utraty w kontakcie z partnerem poczucia ja. Dążenie do relacji stałych, trwałych, małżeństwa. Osiągnięcie intymności w małżeństwie jest zarazem przygotowaniem podstaw dla zdrowego rozwoju potomstwa. Okres ten trwa do momentu zrealizowania się w roli rodzica.
Wiek dojrzały Płodność to chęć posiadania potomstwa i opiekowania się nim z pełnym poczuciem odpowiedzialności rodzicielskiej. Pęd do nauczania przekazywania wiedzy, dzielenia się doświadczeniem. Realizacja siebie w sferze zawodowej.
Faza integralności (starości) Akceptacja ludzkości i własnego istnienia jako koniecznego i niepowtarzalnego. Akceptacja skończoności istnienia. Gdy brak tej akceptacji - rodzi się rozpacz i lęk przed śmiercią.
Problemy wychowawcze poszczególnych faz życia. Problem wychowawczy ma miejsce, kiedy niepożądane zachowania występują u dziecka często i/lub z dużym nasileniem oraz gdy uporczywie powtarzają się mimo starań i wysiłków otoczenia i samego dziecka podjętych w celu ich przezwyciężenia.
WCZESNE DZIECIŃSTWO Czynności wychowawcze są integralnie włączone w proces opieki nad dzieckiem, w czynności pielęgnacyjne i higieniczne, w organizowanie warunków i trybu życia zapewniających niemowlęciu bezpieczeństwo i ochronę zdrowia a jednocześnie sprzyjających jego rozwojowi psychomotorycznemu. CECHY ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO zdrowie psychiczne samopoczucie i aktywność w okresie czuwania zdrowie fizyczne dobrostan somatyczny dziecka
WIEK PRZEDSZKOLNY nadmiar stymulacji, zmęczenie i niewłaściwa organizacja trybu życia PROBLEMY WYCHOWAWCZE: Upór Kłótliwość Agresja Gwałtowność Zazdrość Obrażanie się Kapryszenie i grymaszenie Niedojrzałość emocjonalno społeczna Nadpobudliwość psychoruchowa Agresja fizyczna i werbalna (wyszydzanie, ośmieszanie, upokarzanie)
MŁODSZY WIEK SZKOLNY NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE TYP BIERNY, ZAHAMOWANY wycofanie się, brak zaufania do ludzi, do nowych rzeczy i nowych sytuacji, obojętność w kontaktach społecznych; spryt i przebiegłość, nie okazywanie żalu i wzruszenia TYP DEMONSTRACYJNY ujawniają otwarcie swoją agresję, wrogość; zachowania prowokacyjne, natarczywe, napastliwe
ADOLESCENCJA 1. RELACJE Z DOROSŁYMI 2. RELACJE Z RÓWIEŚNIKAMI 3. PRZEDWCZESNE KONTAKTY INTYMNE 4. PRZEJAWY DEMORALIZACJI
Problemy okresu dorastania. Dojrzewanie biologiczne Dojrzewanie psychiczne Dojrzewanie społeczne Dojrzewanie psychoseksualne Przygotowawcza faza przedpokwitaniowa (prepubertalna) początek pokwitania ma przebieg utajony i rozpoczyna się między 6 a 8 rokiem życia, stopniowo nasilając się. Faza dojrzewania właściwego (pubertalna) między 10. a 16. rokiem życia. Popokwitaniowa faza dorastania (postpubertalna) - między 18. a 25. rokiem życia.
Problemy okresu dorastania. duże indywidualne zróżnicowanie tempa zmian rozwojowych zmiana obrazu własnej osoby zainteresowanie ciałem i wyglądem Intensywne poszukiwanie własnej tożsamości Niestabilność emocjonalna (kochliwość, pobudliwość, skłonność do irytacji), Potrzeba akceptacji w grupie rówieśniczej Depresje (np. w wyniku poczucia niższości, braku akceptacji w grupie rówieśniczej). Zaburzenia odżywiania - anoreksja i bulimia. Poczucie winy związane z narastającym popędem seksualnym, zwłaszcza u młodzieży wychowanej w konserwatywnym środowisku
Problemy okresu dorastania. Dokonanie wyboru zawodu i dalszej ścieżki kształcenia. Potrzeba niezależności - bunt przeciwko osobom dorosłym Weryfikowanie norm udział w subkulturach młodzieżowych, wagary, konflikty z prawem bądź zainteresowanie sektami Działania autodestrukcyjne, np. samookaleczanie i myśli/próby samobójcze Silne zainteresowanie używkami (alkohol, papierosy, dopalacze, narkotyki, leki)
WYSTĘPOWANIE STANÓW OBNIŻONEGO NASTROJU WŚRÓD MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ 90% z 230 przebadanych dzieci cierpi z powodu obniżonego nastroju. Warto nadmienić, iż analiza statystyczna wykazała, że 36% badanych zgłasza sporadyczne stany obniżonego nastroju, a częste występują u 54% NODN ŚLĄSKI PROTOTO UNIWERSYTET - www.prototo.pl MEDYCZNY - K. Peroń W KATOWICACH WYDZIAŁ ZDROWIA PUBLICZNEGO
WYSTĘPOWANIE STANÓW OBNIŻONEGO NASTROJU WŚRÓD MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ Rysunek 2: Najważniejsze przyczyny obniżonego nastroju wg pozyskanych danych (N=206).
Problemy okresu dorastania. Dysfunkcyjne zachowania dorastających można ująć w następujące kategorie 1. poznawczo-emocjonalną, zawierającą: niską samoocenę, impulsywność, negatywne postawy wobec szkoły, niski rozwój poznawczy i niskie aspiracje w zakresie poziomu wykształcenia; 2. behawioralną, obejmującą: łamanie dyscypliny szkolnej, zachowania przestępcze, zachowania aspołeczne, używanie środków odurzających; 3. sieci społecznej dotyczącą: uwikłania w zachowania dysfunkcyjne oraz różne formy dezorganizacji życia rodzinnego.
Jak wspomagać dorastającą młodzież? okazywanie szacunku, poprzez traktowanie młodych jako osoby zdolne do uczestnictwa w podejmowaniu decyzji; okazywanie zainteresowania i zaangażowania w sprawy młodzieży poprzez współpracę i tworzenie warunków do rozwijania dojrzałej niezależności; tworzenie młodzieży warunków do konstruktywnego eksperymentowania w życiu poprzez kształtowanie umiejętności poznawania własnych możliwości i ograniczeń; tworzenie okazji do rozwoju moralnego ze szczególnym naciskiem na modelowanie zachowań moralnych poprzez dostarczanie wzorców przez dorosłych; udzielanie młodzieży pomocy w odnajdywaniu sensu życia.
Właściwości młodzieży na czym budować? rozwijający się intelekt, a szczególnie zdolności myślenia przyczynowoskutkowego i w związku z tym krytycyzm; ogólnie zracjonalizowana postawa wobec szeregu zjawisk; pozytywne nastawienie uczuciowe wobec rodziców i rówieśników; silnie zaznaczająca się potrzeba samodzielności i nowego doświadczenia obok szeregu innych; pewna nadpobudliwość nerwowa i uczuciowa.
Znaczenie więzi rodziców z dzieckiem Wzorce opieki rodzicielskiej: potrzeby wszystkich członków rodziny są zaspokajane rodzice opiekują się dziećmi, a nie odwrotnie; potrzeby emocjonalne dziecka są zaspokajane; dziecko jest kochane; błędy dziecka są wybaczane; rodzice tworzą atmosferę radości i życzliwości;
Wzorce opieki rodzicielskiej: dziecko ma prawo do prywatności rodzice są przewodnikami i nauczycielami dziecka, w rodzinie panują rozsądne ograniczenia i zależności, rodzice stawiają granice i wymagają wymagania stawiane dziecku są dostosowywane do jego wieku i możliwości; rodzice dbają o własny rozwój i wzrost
Wzorce opieki rodzicielskiej: życie w rodzinie jest zorganizowane i planowane, dzięki czemu przyszłość może być przewidywalna; problemy są dostrzegane, a członkowie rodziny w sposób uczciwy dążą do ich rozwiązania, komunikacja w rodzinie jest jasna i zrozumiał, a jeśli taka nie jest może być zakwestionowana;
Osobowość dojrzała. Kryteria dojrzałej osobowości wg Gordona Allporta: 1. Udzielanie się na zewnątrz angażowanie się, aktywność. Im bardziej człowiek włącza się w różnego typu działania związane z innymi ludźmi, ideami lub zadaniami, jego osobowość będzie zdrowsza. 2. Okazywanie ciepła w relacjach z innymi ludźmi : a. najbliższym (rodzicom, dzieciom, partnerowi i bliskim przyjaciołom) i wyraża się w umiejętności budowania atmosfery intymności, bliskości oraz w przeżywaniu uczucia miłości jako doznania bezwarunkowego. b. innym ludziom poprzez zrozumienie, współodczuwanie różnych emocji oraz na postawie tolerancji pozbawionej oceny.
Osobowość dojrzała. 3. Poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa realistyczny poziom samooakceptacji (godzenie się z własnymi słabościami oraz tolerancja na frustracje). 4. Realistyczne spostrzeganie rzeczywistości obiektywne spojrzenie na świat. Dokonywanie porównania z percepcją innych ludzi, rozróżnianie tego co widzi i rozumie, od tego czego chce, potrzebuje lub czego się boi. 5. Potrzeba posiadania kompetencji jest to nabywanie nowych lub doskonalenie już posiadanych umiejętności.
Osobowość dojrzała. 6. Otwartość na opinie innych ludzi dla zdrowej osobowości jest to bogate źródło pogłębiające rozumienie samego siebie i własne relacji z innymi ludźmi. 7. Umiejętność budowania własnej filozofii życia odpowiadanie sobie na pytania dotyczące celu życia. Jest to umiejętność budowania odległych planów, uwzględniających swoje cele, wartości, własną motywację i poszukiwania sensu własnego istnienia.
Świąt pełnych pokoju i radości oraz prawdziwego spotkania w gronie rodzinnym. Dziękuję za uwagę.