Wyrażone w publikacji opinie są poglądami jej autora. Treści prezentowane w niniejszej publikacji nie są oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Leszek Jerzy Jasiński POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Uwagi ogólne 1. Raport przedstawia wybrane istotne efekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej w ujęciu statystycznym odnotowane przez poszczególne regiony. Nie wszystkie efekty członkostwa mają charakter wymierny, dający się przedstawić w postaci liczbowej. 2. Przedmiotem obserwacji statystycznej nie jest wiele ważnych wielkości charakteryzujących sytuację regionów, dających się przedstawić w postaci liczbowej. Dotyczy to zwłaszcza ich problemów społecznych. W ich przypadku zasoby statystyczne są dosyć ograniczone. 3. O sytuacji regionów decyduje nie tylko fakt członkostwa kraju w Unii Europejskiej. Jest on tylko jedną z sił sprawczych odnotowywanych zjawisk korzystnych i niekorzystnych. Wiele opisanych niżej zjawisk wynika z obecności Polski w UE jedynie częściowo. 4. Nie należy przeceniać członkostwa Polski w UE i jej wpływu na rozwój regionów, chociaż jest on bez wątpienia bardzo duży. Członkostwo jest tylko jedną z przyczyn zachodzących procesów konwergencji i dywergencji, czyli zbliżania się i oddalania się od siebie z punktu widzenia różnych kryteriów regionów tworzących Polskę i Unię Europejską jako całość. 5. Wnioski z analizy regionalnej są zawsze w znacznym stopniu zależne od przyjętego podziału kraju na regiony. Podział inny niż istniejący może prowadzić do odmiennych ustaleń. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w przypadku dużych regionów, do których należą podregiony wyraźnie silniejsze i słabsze. 6. W opracowaniu zostały wykorzystane najnowsze dane statystyczne na temat regionów, dostępne pod koniec czerwca 2014 roku, kiedy raport został wykonany. Stosunkowo powolne gromadzenie danych na temat sytuacji regionalnej nie występuje jedynie w polskim systemie statystycznym, jest to zjawisko zauważalne w każdym kraju, nie tylko europejskim. 7. Zmiany relacji ekonomiczno-społecznych między regionami dokonują się na całym świecie bardzo powoli. Podobnie jest w Polsce. Dlatego ewolucja sytuacji z roku na rok jest często mało widoczna. Generalnie, zmiany relacji międzyregionalnych dokonują się znacznie wolniej niż zmiana ogólnej sytuacji makroekonomicznej kraju. Dlatego powolne gromadzenie statystyk regionalnych nie utrudnia tak bardzo wyciągania wniosków na temat relatywnej pozycji poszczególnych regionów. 5
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów 8. W raporcie opisujemy sytuację przede wszystkim przy pomocy danych statystycznych, dołączony komentarz jest bardzo krótki. 9. Opisywane zjawiska demograficzne, inaczej niż zjawiska ekonomiczne, pozostają jedynie w pośrednim związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. Są one istotnym uzupełnieniem analizy ekonomiczno-społecznej. 10. W raporcie przedstawiamy kolejno: zmiany pozycji województw z punktu widzenia PKB i PKB per capita, zmiany pozycji regionów z punktu widzenia udziału w PKB całego kraju, zmiany pozycji regionów z punktu widzenia dochodów pierwotnych brutto w sektorze gospodarstw domowych, zmiany pozycji regionów relacji dochodów pierwotnych brutto do dochodów do dyspozycji brutto, zmiany struktur sektorowych w regionach, zmiany sytuacji budżetowej regionów, zmiany pozycji regionów z punktu widzenia dofinansowania z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE w latach 2007-2013, różnice powstałe w przypadku podziału kraju na dwie części, wyraźnie od siebie różne, zmiany pozycji regionów z punktu widzenia różnych wskaźników życia społecznego. wybrane różnice międzyregionalne w Unii Europejskiej, zjawiska demograficzne w regionach: dynamika liczby ludności, przyrost naturalny (różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów), i liczba małżeństw na 1000 ludności, dynamika liczby ludności w wieku produkcyjnym, ludność w wieku produkcyjnym do ludności ogółem, dzietność ogólna (liczba dzieci przydających na kobietę w wieku 15-49 lat), reprodukcja brutto (liczba córek przypadających na kobietę w wieku rozrodczym), dynamika ludności w wieku poprodukcyjnym, relacja liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, salda migracji wewnętrznych i zewnętrznych ludności. 6
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ I. Województwa według PKB i PKB na mieszkańca PKB i PKB per capita województw w 2011 r., wzrost realny, poziom w 2004 r. = 100. Województwa PKB łącznie PKB per capita Dolnośląskie 145,43 144,42 Kujawsko-Pomorskie 120,98 119,22 Lubelskie 126,19 126,95 Lubuskie 121,56 119,90 Łódzkie 127,78 130,55 Małopolskie 133,95 130,55 Mazowieckie 143,60 139,93 Opolskie 116,56 120,94 Podkarpackie 127,41 125,58 Podlaskie 124,61 124,82 Pomorskie 131,74 126,72 Śląskie 122,63 124,70 Świętokrzyskie 123,97 124,95 Warmińsko-Mazurskie 122,74 120,66 Wielkopolskie 128,93 125,63 Zachodniopomorskie 119,69 117,78 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Największa poprawa sytuacji wystąpiła w województwach łódzkim, opolskim i śląskim. Najbardziej znaczące pogorszenie się sytuacji miało miejsce w małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, pomorskim i wielkopolskim. Z punktu widzenia wskazanego kryterium zmiany należy ocenić jako nie bardzo duże. Należało oczekiwać pewnej koncentracji powstawania PKB w warunkach silnych przemian ekonomicznych, w przypadku Polski okazała się ona jednak w okolicznościach wyjątkowych, jakimi jest akces kraju do UE, stosunkowo niewielka. 7
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Udział PKB województw w PKB kraju w %%, PKB per capita województw, gdy poziom w całym kraju = 100 w 2004 i 2011 r. Województwa Udział w PKB kraju PKB per capita 2004 2011 2004 2011 Dolnośląskie 7,7 8,6 101,9 113,4 Kujawsko-Pomorskie 4,8 4,5 89,5 82,2 Lubelskie 4,0 3,8 69,4 67,9 Lubuskie 2,4 2,2 89,5 82,7 Łódzkie 6,3 6,1 92,1 92,6 Małopolskie 7,3 7,5 85,5 86,0 Mazowieckie 20,4 22,4 151,5 163,3 Opolskie 2,4 2,1 86,0 80,1 Podkarpackie 3,8 3,7 69,8 67,6 Podlaskie 2,4 2,2 74,7 71,8 Pomorskie 5,6 5,6 97,7 95,4 Śląskie 13,9 13,0 112,4 108,0 Świętokrzyskie 2,6 2,5 77,4 74,5 Warmińsko-Mazurskie 2,9 2,7 77,7 72,2 Wielkopolskie 9,5 9,3 107,5 104,1 Zachodniopomorskie 4,1 3,8 93,0 84,4 Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, różne lata. W 2003 r. 50% PKB kraju powstawało na obszarze zamieszkałym przez 41,8% ludności, w 2012 r. przez 40,9%. W tym czasie analogiczne odsetki dla 80% PKB kraju zmieniły się z 68,1 na 68,5%. Świadczy to pewnej koncentracji powstawania PKB, jednak zmianę taką należy uznać za minimalną. Jak zmienił się udział poszczególnych województw w PKB całego kraju? Wzrost wystąpił w następujących województwach: dolnośląskie, małopolskie, mazowieckie. Poprawa objęła tylko trzy województwa, ale w skali kraju znaczące. Z kolei spadek pojawił się w następujących województwach: kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie. Spadek okazał się dużo częstszy niż wzrost. Zmiany nie notujemy w przypadku województwa pomorskiego. Jak zmienił się poziom PKB na mieszkańca w województwach na tle przeciętnej krajowej? Wzrost dokonał się w następujących województwach: dolnośląskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie choć poprawa nastąpiła tylko w trzech województwach w PKB kraju. 8
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Spadek miał miejsce w następujących województwach: kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie. Obniżenie poziomu wystąpiło zatem w wielu województwach. II. Dochody gospodarstw domowych według województw Dochody pierwotne brutto w sektorze gospodarstw domowych w 2004 i 2011 r., średnia krajowa = 100,0 Województwa Dochody Miejsce w kraju 2004 2011 2004 2011 Dolnośląskie 100,9 102,6 4 4 Kujawsko-Pomorskie 93,0 85,0 8 10 Lubelskie 76,2 75,2 15 15 Lubuskie 89,1 85,3 9 9 Łódzkie 97,1 95,1 6 6 Małopolskie 86,9 88,8 10 8 Mazowieckie 143,1 150,0 1 1 Opolskie 80,8 84,1 14 11 Podkarpackie 72,1 70,0 16 16 Podlaskie 83,5 79,2 11 14 Pomorskie 95,7 96,8 7 5 Śląskie 107,3 109,3 3 2 Świętokrzyskie 82,4 79,5 13 12 Warmińsko-Mazurskie 82,7 79,3 12 13 Wielkopolskie 107,6 105,4 2 3 Zachodniopomorskie 99,7 91,9 5 7 Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, różne lata. Największa poprawa sytuacji w kategoriach bezwzględnych miała miejsce w dolnośląskim, małopolskim (ale doszło tu do pogorszenia się relatywnej pozycji regionu), mazowieckim, opolskim i śląskim. Największe pogorszenie sytuacji wystąpiło w województwach kujawsko-pomorskim (ale poprawiła się pozycja relatywna), lubuskim, podlaskim (miała miejsce poprawa pozycji relatywnej), świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim (i tu poprawiła się pozycja relatywna). Z punktu widzenia wskazanego kryterium zmiany nie były duże. 9
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych w 2004 i 2011 r., średnia krajowa = 100,0 Województwa Dochody Miejsce w kraju 2004 2011 2004 2011 Dolnośląskie 102,2 101,9 4 4 Kujawsko-Pomorskie 94,6 87,3 8 10 Lubelskie 81,9 81,2 15 15 Lubuskie 91,7 87,5 9 9 Łódzkie 100,0 98,7 6 5 Małopolskie 89,7 90,4 10 8 Mazowieckie 127,4 134,6 1 1 Opolskie 83,6 86,7 14 11 Podkarpackie 76,4 73,9 16 16 Podlaskie 85,9 82,4 12 14 Pomorskie 94,8 95,8 7 6 Śląskie 111,8 114,0 2 2 Świętokrzyskie 87,2 85,1 11 12 Warmińsko-Mazurskie 85,3 83,3 13 13 Wielkopolskie 106,0 104,3 3 3 Zachodniopomorskie 101,5 94,9 5 7 Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, różne lata. Największa poprawa sytuacji miała miejsce w następujących województwach: mazowieckie, opolskie, śląskie. Największe pogorszenie sytuacji należy odnotować w następujących województwach: kujawsko-pomorskie (poprawiła się pozycja relatywna regionu), lubuskie, podlaskie (poprawiła się pozycja relatywna regionu), świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie (poprawiła się pozycja relatywna regionu). Z punktu widzenia drugiego opisywanego kryterium zmiany nie były duże. 10
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Relacja wskaźników dochodów pierwotnych brutto do dochodów do dyspozycji brutto w 2004 i 2011 r. Województwa 2004 2011 Dolnośląskie 1,013 0,993 Kujawsko-Pomorskie 1,017 1,027 Lubelskie 1,075 1,080 Lubuskie 1,029 1,026 Łódzkie 1,030 1,038 Małopolskie 1,032 1,018 Mazowieckie 0,890 0,897 Opolskie 1,035 1,031 Podkarpackie 1,060 1,056 Podlaskie 1,029 1,040 Pomorskie 0,991 0,990 Śląskie 1,042 1,043 Świętokrzyskie 1,058 1,070 Warmińsko-Mazurskie 1,031 1,050 Wielkopolskie 0,985 0,990 Zachodniopomorskie 1,018 1,033 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Z punktu widzenia wskazanego kryterium zmiany nie pojawiły się duże w żadnym województwie. 11
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów III. Struktura wartości dodanej brutto w województwach Udział rolnictwa i przemysłu w wartości dodanej brutto w 2004 i 2011 r., w % Województwa Rolnictwo Przemysł 2004 2011 2004 2011 Dolnośląskie 3,0 2,1 28,6 36,8 Kujawsko-Pomorskie 8,3 5,8 24,0 26,8 Lubelskie 8,4 8,7 19,3 19,7 Lubuskie 5,7 4,9 27,2 30,8 Łódzkie 6,8 5,2 26,5 29,3 Małopolskie 3,0 2,2 23,4 23,1 Mazowieckie 4,1 3,6 17,8 15,8 Opolskie 5,8 5,7 32,0 30,1 Podkarpackie 3,3 2,5 28,3 28,3 Podlaskie 12,1 10,9 17,8 19,9 Pomorskie 3,4 3,0 23,8 25,2 Śląskie 1,3 1,0 36,0 35,3 Świętokrzyskie 7,7 5,9 22,9 26,8 Warmińsko-Mazurskie 9,3 8,9 22,5 24,2 Wielkopolskie 8,9 5,6 26,4 27,5 Zachodniopomorskie 5,5 4,1 18,2 19,1 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Zasługuje na podkreślenie wzrost udziału przemysłu w wartości dodanej brutto w skali całego kraju. Jest to wynik sprzeczny z obiegowymi, uproszczonymi sądami na temat procesów dezindustrializacji. W 2004 roku udział przemysłu w wartości dodanej brutto wynosił 24,9%, w 2011 roku powiększył się on do 25,6%. Wzrost nie był zatem szczególnie duży, ale jego wystąpienie i skala mogą zostać uznane za zjawisko nieoczekiwane. Najważniejsze jest to, że nie doszło do spadku tego wskaźnika, przeciwnie miał miejsce jego nieduży wzrost. Trzeba podkreślić, że nastąpił on w wielu województwach notujących w minionych dziesięcioleciach problemy z funkcjonowaniem przemysłu, a zwłaszcza dużych przedsiębiorstw tego sektora. Duży wzrost udziału przemysłu miał miejsce w następujących województwach: dolnośląskie, lubuskie, łódzkie, podlaskie, pomorskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i wielkopolskie. Duży spadek udziału przemysłu wystąpił w następujących województwach: mazowieckie i opolskie. 12
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Udział budownictwa i pozostałych usług w wartości dodanej brutto w 2004 i 2011 r., w % Województwa Budownictwo Inne usługi 2004 2011 2004 2011 Dolnośląskie 5,5 7,2 62,9 53,9 Kujawsko-Pomorskie 5,5 8,1 62,2 59,3 Lubelskie 5,3 7,6 67,0 64,0 Lubuskie 4,9 7,3 62,2 57,0 Łódzkie 4,9 6,9 61,8 58,6 Małopolskie 6,1 10,3 67,5 64,4 Mazowieckie 4,5 7,1 73,6 73,5 Opolskie 5,1 8,2 57,1 56,0 Podkarpackie 5,3 8,7 63,1 60,5 Podlaskie 5,5 7,8 64,6 61,4 Pomorskie 5,6 8,9 67,2 62,9 Śląskie 5,3 7,8 57,4 55,9 Świętokrzyskie 7,3 9,6 62,1 57,7 Warmińsko-Mazurskie 4,8 8,1 63,4 58,8 Wielkopolskie 5,8 8,6 58,9 58,3 Zachodniopomorskie 5,8 9,8 70,5 67,0 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Duży wzrost udziału budownictwa w wartości dodanej miał miejsce w następujących województwach: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i wielkopolskie. Spadek udziału budownictwa nie pojawił się w żadnym województwie. Niemal wszędzie w kraju nastąpił nieduży spadek udziału w wartości dodanej usług innych niż budownictwo. 13
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów IV. Budżety województw Realny wzrost dochodów i wydatków ogółem województw w latach 2004-2012, stan w 2004 r. = 1,0. Województwa Dochody Wydatki Dolnośląskie 2,550 2,980 Kujawsko-Pomorskie 1,690 1,974 Lubelskie 1,756 1,846 Lubuskie 1,502 1,705 Łódzkie 1,861 2,535 Małopolskie 1,726 1,985 Mazowieckie 1,236 1,682 Opolskie 1,872 1,922 Podkarpackie 1,862 2,050 Podlaskie 1,993 2,117 Pomorskie 1,727 2,143 Śląskie 1,013 1,371 Świętokrzyskie 2,177 2,816 Warmińsko-Mazurskie 1,782 1,951 Wielkopolskie 1,503 1,879 Zachodniopomorskie 2,274 2,577 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Największy wzrost poziomu dochodów i wydatków budżetowych miał miejsce w następujących województwach: dolnośląskie, łódzkie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, świętokrzyskie i zachodniopomorskie. Wypada podkreślić, że znaczący wzrost omawianego wskaźnika miał miejsce w każdym województwie. 14
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Realny wzrost dochodów własnych i wydatków majątkowych województw w latach 2004-2012, stan w 2004 r. = 1,0. Województwa Dochody Wydatki Dolnośląskie 2,327 6,497 Kujawsko-Pomorskie 1,114 2,047 Lubelskie 1,364 2,501 Lubuskie 0,968 1,671 Łódzkie 1,416 4,892 Małopolskie 1,164 2,162 Mazowieckie 0,960 1,867 Opolskie 1,158 2,443 Podkarpackie 1,124 2,598 Podlaskie 0,995 3,544 Pomorskie 1,284 2,757 Śląskie 0,999 1,032 Świętokrzyskie 1,499 3,962 Warmińsko-Mazurskie 1,131 2,508 Wielkopolskie 1,023 2,456 Zachodniopomorskie 1,532 7,556 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Największy wzrost dochodów i wydatków majątkowych miał miejsce w następujących województwach: dolnośląskie, łódzkie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, świętokrzyskie i zachodniopomorskie. Podobnie jak w przypadku poprzedniego wskaźnika wzrost dokonał się niemal w każdym województwie. 15
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Realny wzrost wydatków województw na oświatę i wychowanie oraz kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w latach 2004-2012, stan w 2004 r. = 1,0. Województwa Oświata Kultura Dolnośląskie 3,699 1,192 Kujawsko-Pomorskie 1,813 1,242 Lubelskie 1,106 1,217 Lubuskie 1,101 0,952 Łódzkie 1,324 1,105 Małopolskie 1,741 1,175 Mazowieckie 1,408 1,143 Opolskie 1,015 1,141 Podkarpackie 1,421 1,226 Podlaskie 1,056 2,628 Pomorskie 1,267 1,377 Śląskie 1,285 1,915 Świętokrzyskie 2,217 1,377 Warmińsko-Mazurskie 0,865 1,587 Wielkopolskie 1,116 0,976 Zachodniopomorskie 0,638 1,512 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Największy wzrost wydatków na oświatę i wychowanie oraz kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego został odnotowany w przypadku województw: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie, śląskie i świętokrzyskie. Poza jednym wyraźnym wyjątkiem wzrost obu analizowanych tu wskaźników wystąpił niemal w każdym województwie. 16
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Realny wzrost wydatków województw na ochronę zdrowia i pomoc społeczną w latach 2004-2012, stan w 2004 r. = 1,0. Województwa Zdrowie Pomoc Dolnośląskie 2,582 10,442 Kujawsko-Pomorskie 0,324 19,823 Lubelskie 1,030 21,449 Lubuskie 0,742 16,519 Łódzkie 1,108 18,010 Małopolskie 1,307 23,161 Mazowieckie 0,988 15,974 Opolskie 0,838 17,664 Podkarpackie 2,460 45,877 Podlaskie 0,916 219,328 Pomorskie 2,585 18,196 Śląskie 1,668 36,003 Świętokrzyskie 1,388 177,376 Warmińsko-Mazurskie 0,598 39,008 Wielkopolskie 0,579 25,878 Zachodniopomorskie 1,304 56,672 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, różne lata. Bardzo duży wzrost wydatków na pomoc społeczną pojawił się w każdym województwie, a najbardziej w podkarpackim, podlaskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskiem. Wyraźny spadek wydatków województw (wydatków ze środków województw) na ochronę zdrowia nastąpił w kujawsko-pomorskim i wielkopolskim. 17
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów V. Wykorzystanie środków Unii Europejskiej w województwach Dofinansowanie z funduszy strukturalnych i z Funduszu Spójności UE w latach 2007-2013, udział w środkach ogółem w % i środki na mieszkańca Polska = 100,0. Województwa Udział Na mieszkańca Dolnośląskie 6,1 79,9 Kujawsko-Pomorskie 3,4 62,5 Lubelskie 5,6 98,9 Lubuskie 2,7 100,0 Łódzkie 6,5 98,7 Małopolskie 6,9 79,9 Mazowieckie 14,8 108,5 Opolskie 1,9 71,8 Podkarpackie 7,0 127,2 Podlaskie 3,0 96,8 Pomorskie 6,1 103,1 Śląskie 9,1 75,8 Świętokrzyskie 3,3 100,5 Warmińsko-Mazurskie 4,8 128,2 Wielkopolskie 6,0 66,8 Zachodniopomorskie 3,9 88,0 Źródło: Rocznik Statystyczny GUS 2013. Najwyższy poziom dofinansowania z funduszy strukturalnych i z Funduszu Spójności na mieszkańca odnotowały w latach 2007-2013 województwa lubuskie, mazowieckie, pomorskie i warmińsko-mazurskie. Natomiast zdecydowanie najwyższy udział środków z funduszy strukturalnych i z Funduszu Spójności UE wśród środków ogółem miał miejsce w województwie mazowieckiem. Pod względem wyróżnionego wskaźnika sytuacja poszczególnych regionów przedstawiała się wyraźnie odmiennie. 18
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ VI. Możliwość podziału kraju na dwie części, wyraźnie od siebie różne Dla potrzeb analitycznych kraj dzieli się często na duże części, najczęściej dwie, rozpatrując różne kryteria zróżnicowania dochodów wewnątrz kraju. Powraca wielokrotnie kwestia podziału na Polskę A i Polskę B. Jak problem ten przedstawia się w świetle statystyki? Przyjmujemy następujące kryteria podziału: hipoteza Wisły i Wisłoki zakłada, że na wschód od tych rzek aktywność gospodarcza jest wyraźnie mniejsza niż na zachód od nich; wskazanie w nazwie hipotezy dwóch rzek, nie tylko Wisły, co czyni się w dyskusjach popularnych, wynika z tego, że największa polska rzeka płynie od swych źródeł do Tarnobrzegu z zachodu na wschód, zaś Wisłokę można uznać za przedłużenie Wisły w jej biegu z południa na północ, hipoteza trójkąta wychodzi od konstatacji, że zdecydowana większość polskich ośrodków przemysłowych znajduje się wewnątrz trójkąta, którego podstawy tworzy południowa granica kraju, a przeciwległy wierzchołek Trójmiasto; poza tak zdefiniowanym trójkątem znajdują się, między innymi, Białystok, Lublin, Szczecin i ich okolice, hipoteza skrajnego pasa wschodniego uznaje za obszar dużo biedniejszy od reszty kraju położone blisko granicy ziemie na wschodzie i północnym wschodzie, ciągnące się od Elbląga po Krosno, hipoteza skrajnych pasów wschodniego i zachodniego w jej świetle znacząco biedniejsze są oba tereny przygraniczne, obok pasa wschodniego, opisanego wyżej, obszar bliski granicy zachodniej, rozciągający się od Jeleniej Góry po Gorzów Wielkopolski, bez Szczecina i jego otoczenia, hipoteza południa przyjmuje się, że zdecydowanie najbardziej rozwinięty gospodarczo jest obszar województw przylegających do południowej granicy państwa, hipoteza trzech dawnych zaborów zakłada utrzymywanie się znaczących różnic pomiędzy obszarami kraju należącymi do 1914 roku do ówczesnych państw zaborczych; ta ostatnia hipoteza zakłada podział kraju nie na dwie, jak było do tej pory, lecz na trzy części, hipoteza bumerangu w Europie Środkowej da się wyróżnić obszar notujący parametry ekonomiczne wyraźnie lepsze niż jego otoczenie; obszar ten, po wykreśleniu na mapie przypominający bumerang, wyznaczają miasta Gdańsk, Poznań, Wrocław, Praga, Brno, Wiedeń, Bratysława i Budapeszt; weźmiemy pod uwagę polską część bumeranga, hipoteza Polski Wschodniej pięć województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie, uzyskało dodatkowe wsparcie z funduszy strukturalnych UE w ramach Programu Rozwój Polski Wschodniej; tym samym wskazano na zasadność ich wyodrębnienia jako regionów relatywnie słabszych. 19
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów PKB pc grup regionów Polski na początku obecnej dekady w świetle wybranych sposobów podziału kraju na dwa obszary, cały kraj = 100. Kryterium podziału/hipoteza Obszar pierwszy Obszar drugi Wisły i Wisłoki Trójkąta Pasa wschodniego Pasów wschodniego i zachodniego Południa Granica zachodnia w 1939 r. Bumerangu Polski Wschodniej Źródło: obliczenia własne. Zachodni Wschodni 110,78 75,31 Wewnątrz trójkąta na zewnątrz 108,56 76,08 Wschód Reszta kraju 67,12 104,12 Wschód i zachód Reszta kraju 81,15 104,45 Południe Reszta kraju 103,03 94,77 Zachód i północ Reszta kraju 94,12 102,79 Obszar bumerangu Reszta kraju 98,09 100,98 Wschód kraju Reszta kraju 72,41 107,72 Na wschód od Wisły i Wisłoki, gdzie mieszka nieco ponad jedna piąta ogółu ludności Polski, PKB per capita okazuje się wyraźnie mniejszy niż na zachód od tych rzek. Ujawniająca się rozbieżność nie jest jednak bardzo wielka, co trzeba zdecydowanie podkreślić. Rozciągający się od Gdańska po Dolny Śląsk polski bumerang okazuje się ekonomicznie nieznacznie słabszy niż reszta kraju. Jest on zbudowany z obszarów relatywnie dobrze rozwiniętych, ale poza nim znajdują się regiony osiągające rezultaty przeciętnie nieco lepsze. Polska Wschodnia, zbudowana z pięciu województw, przedstawia się na tle reszty kraju dużo słabiej, ale także gdy chodzi o te wskaźniki obu tych obszarów nie dzieli przepaść. Nie wszystkie województwa o stosunkowo niskim PKB na mieszkańca znajdują się na wschodzie kraju. Możliwy jest podział kraju na dwa obszary wyspowe wyraźnie różne od siebie z punktu widzenia poziomu produktu na mieszkańca: będzie to przyjęcie hipotezy dużych miast. Zgodnie z nią obszar pierwszy stanowi sześć ośrodków miejskich: Kraków, Łódź, Poznań, Trójmiasto (Gdańsk Gdynia - Sopot), Warszawa i Wrocław, drugi obszar obejmuje resztę kraju. Poziom PKB per capita wynosi dla tych obszarów odpowiednio 200,78 i 84,21. Omówimy jeszcze hipotezę trzech dawnych zaborów: na ile zróżnicowane są terytoria należące na początku XX wieku do ówczesnych państw rozbiorowych. Jeżeli przeciętny dla całego kraju PKB na mieszkańca przyjąć za 100, wtedy miernik ten osiąga dla ziem dawnego zaboru rosyjskiego 1,011, dla ziem dawnego zaboru pruskiego oraz ziem na zachodzie i północy, które do 1945 roku należały do Nie- 20
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ miec, 1,031, wreszcie dla ziem dawnego zaboru austriackiego 0,831. Oznacza to, że postęp procesów konwergencji okazał się bardzo duży. Dla porównania w 1913 roku dochód narodowy per capita w Królestwie Kongresowym wyniósł 63 dolary, w Galicji 38 dolarów, a na ziemiach zaboru pruskiego, jakie znalazły się w II Rzeczpospolitej, 113 dolary. Gdyby ponownie przyjąć średnią dla całego kraju za 100, dla trzech wymienionych obszarów otrzymujemy kolejno 0,94, 0,57 and 1,69. Pod względem spójności ekonomicznej sytuacja kraju zmieniła się zdecydowanie. VII. Różnice społeczne między regionami Analiza różnic międzyregionalnych powinna wyjść poza kwestie poziomu PKB. Należy wziąć pod uwagę sytuację w województwach i podregionach z punktu widzenia różnych składników natury społecznej. Stosujemy dalej miernik o charakterze wynikowym, uwzględniający różne kryteria. Syntetyczny wskaźnik spójności społecznej jest wypadkową następujących kryteriów analizy: wskaźnik 1 osoby korzystające z oczyszczalni ścieków jako % ogółu ludności, wskaźnik 2 liczba osób na jedną izbę mieszkalną, wskaźnik 3 liczba osób na jedno łóżko w szpitalach ogólnych, wskaźnik 4 wielkość bezrobocia zarejestrowanego, wskaźnik 5 wartość brutto środków trwałych na mieszkańca. Nie jest trudno podać lepsze niż powyższe wskaźniki sytuacji w regionach pod względem poziomu opieki medycznej, infrastruktury technicznej i warunków mieszkaniowych. O takim, a nie innym wyborze, decyduje dostępny materiał statystyczny. Niżej przedstawiono cząstkowe wskaźniki spójności społecznej przy użyciu tej samej metody. Każdy wskaźnik przyjmuje wartości 0,000 i 1,000 dla podregionów (grup powiatów z poszczególnych województw), gdzie przyjmuje wartość odpowiednio najmniejszą i największą. W ostatnim wierszu zostały umieszczone współczynniki zmienności, obliczone dla poszczególnych wskaźników. Wybrane wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady. Opis wskaźników w tekście. Podregiony Wskaźnik 1 Wskaźnik 2 Wskaźnik 3 Wskaźnik 4 Wskaźnik 5 Jeleniogórski 0,553 0,680 0,229 0,311 0,229 Legnicki 0,764 0,544 0,437 0,609 0,358 Wałbrzyski 0,572 0,506 0,475 0,218 0,109 Wrocławski 0,238 0,502 0,699 0,566 0,191 m. Wrocław 1,003 0,776 0,102 0,899 0,363 Bydgosko-toruński 0,731 0,549 0,237 0,706 0,192 Grudziądzki 0,509 0,229 0,461 0,238 0,070 Włocławski 0,384 0,187 0,496 0,179 0,072 Bialski 0,221 0,548 0,288 0,449 0,000 Chełmsko-zamojski 0,171 0,369 0,311 0,511 0,029 21
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Podregiony Wskaźnik 1 Wskaźnik 2 Wskaźnik 3 Wskaźnik 4 Wskaźnik 5 Lubelski 0,484 0,593 0,156 0,648 0,132 Puławski 0,134 0,232 0,369 0,529 0,049 Gorzowski 0,591 0,599 0,261 0,469 0,119 Zielonogórski 0,443 0,549 0,469 0,351 0,180 Łódzki 0,385 0,725 0,298 0,518 0,082 m. Łódź 0,963 0,823 0,089 0,699 0,231 Piotrkowski 0,341 0,597 0,403 0,519 0,284 Sieradzki 0,140 0,504 0,377 0,562 0,041 Skierniewicki 0,221 0,507 0,431 0,601 0,064 Krakowski 0,000 0,502 1,008 0,687 0,041 m. Kraków 0,879 0,639 0,112 0,941 0,379 Nowosądecki 0,162 0,094 0,399 0,507 0,020 Oświęcimski 0,219 0,506 0,483 0,592 0,129 Tarnowski 0,203 0,139 0,459 0,555 0,079 Ciechanowsko-płocki 0,258 0,369 0,318 0,424 0,251 Ostrołęcko-siedlecki 0,161 0,414 0,412 0,484 0,059 Radomski 0,331 0,139 0,429 0,105 0,070 m.st. Warszawa 0,242 1,007 0,189 1,007 1,003 Warszawsko wschodni 0,173 0,639 0,648 0,635 0,052 Warszawsko zachodni 0,363 0,773 0,486 0,798 0,358 Nyski 0,393 0,500 0,370 0,329 0,087 Opolski 0,461 0,727 0,372 0,671 0,231 Krośnieński 0,311 0,227 0,329 0,339 0,114 Przemyski 0,457 0,000 0,405 0,267 0,007 Rzeszowski 0,471 0,273 0,340 0,542 0,088 Tarnobrzeski 0,352 0,091 0,280 0,415 0,161 Białostocki 0,636 0,864 0,193 0,532 0,129 Łomżyński 0,225 0,727 0,356 0,616 0,054 Suwalski 0,345 0,500 0,288 0,478 0,071 Gdański 0,471 0,364 0,848 0,589 0,045 Słupski 0,662 0,364 0,478 0,287 0,051 Starogardzki 0,576 0,182 0,530 0,329 0,129 22
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Podregiony Wskaźnik 1 Wskaźnik 2 Wskaźnik 3 Wskaźnik 4 Wskaźnik 5 Trójmiejski 0,959 0,818 0,228 0,908 0,386 Bielski 0,371 0,773 0,215 0,734 0,189 Bytomski 0,643 0,636 0,073 0,532 0,071 Częstochowski 0,387 0,636 0,356 0,572 0,094 Gliwicki 0,740 0,455 0,217 0,734 0,310 Katowicki 0,691 0,682 0,106 0,845 0,351 Rybnicki 0,358 0,636 0,342 0,739 0,178 Sosnowiecki 0,623 0,682 0,291 0,529 0,311 Tyski 0,509 0,636 0,312 0,887 0,459 Kielecki 0,429 0,318 0,261 0,353 0,092 Sandomiersko-jędrzejowski 0,028 0,318 0,340 0,578 0,116 Elbląski 0,539 0,227 0,386 0,208 0,053 Ełcki 0,574 0,455 0,505 0,000 0,030 Olsztyński 0,627 0,500 0,334 0,269 0,121 Kaliski 0,279 0,364 0,432 0,657 0,074 Koniński 0,331 0,318 0,590 0,505 0,156 Leszczyński 0,306 0,273 0,500 0,713 0,081 Pilski 0,491 0,273 0,302 0,440 0,094 Poznański 0,351 0,409 0,829 0,822 0,228 m. Poznań 0,862 0,955 0,000 0,988 0,548 Koszaliński 0,657 0,591 0,489 0,249 0,094 Stargardzki 0,577 0,318 0,367 0,071 0,071 m. Szczecin 0,750 0,727 0,071 0,744 0,259 Szczeciński 0,569 0,545 0,821 0,295 0,212 Współczynnik zmienności 0,50 0,45 0,51 0,43 0,95 Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województw, GUS 2013. Cztery pierwsze wskaźniki, bez wartości brutto środków trwałych przydających na mieszkańca, okazują się w poszczególnych podregionach stosunkowo mało zróżnicowane, co obrazują współczynniki zmienności. Z punktu widzenia liczby osób na jedną izbę mieszkalną sytuacja w podregionach bialskim, bydgosko-toruńskim, legnickim, lubelskim, szczecińskim i zielonogórskim jest bardzo zbliżona do siebie. Podobnie niewielkie różnice odnotowujemy analizując liczbę osób przypadających na jedno łóżko w szpitalach ogólnych w podregionach oświęcimskim, słupskim, tarnowskim i włocławskim. Wskaźnik ten przyjmuje niekiedy poziom stosunkowo niski w przypadku podregionów otaczających duże miasta. 23
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Wynika to zapewne z korzystania przez ich mieszkańców z instytucji opieki zdrowotnej w mieście będącym centrum obszaru metropolitalnego. Wyraźnie większą dyspersję odnotowujemy w przypadku piątego wskaźnika: wartości brutto środków trwałych na mieszkańca. Tutaj wyników niespodziewanych jest znacznie mniej i górują obszary, jakie na podstawie wiedzy ogólnej jesteśmy skłonni uważać za silniejsze od innych. Pięć wskaźników cząstkowych pozwala na budowę syntetycznych wskaźników spójności społecznej SWSS4 i SWSS5. Różnica między nimi sprowadza się do liczby składników tworzących wyróżnioną sumę. Syntetyczne wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady. Podregiony SWSS4 SWSS5 Jeleniogórski 0,45 0,39 Legnicki 0,59 0,52 Wałbrzyski 0,42 0,35 Wrocławski 0,51 0,43 m. Wrocław 0,68 0,65 Bydgosko-toruński 0,54 0,46 Grudziądzki 0,36 0,31 Włocławski 0,33 0,27 Bialski 0,36 0,32 Chełmsko-zamojski 0,37 0,28 Lubelski 0,44 0,40 Puławski 0,35 0,24 Gorzowski 0,43 0,43 Zielonogórski 0,42 0,41 Łódzki 0,45 0,42 m. Łódź 0,61 0,55 Piotrkowski 0,49 0,41 Sieradzki 0,37 0,31 Skierniewicki 0,41 0,35 Krakowski 0,52 0,43 m. Kraków 0,61 0,57 Nowosądecki 0,25 0,23 Oświęcimski 0,46 0,37 Tarnowski 0,32 0,26 Ciechanowsko-płocki 0,36 0,34 Ostrołęcko-siedlecki 0,31 0,31 24
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Podregiony SWSS4 SWSS5 Radomski 0,28 0,19 m.st. Warszawa 0,64 0,66 Warszawsko wschodni 0,51 0,43 Warszawsko zachodni 0,64 0,58 Nyski 0,40 0,35 Opolski 0,57 0,48 Krośnieński 0,31 0,28 Przemyski 0,25 0,22 Rzeszowski 0,46 0,35 Tarnobrzeski 0,26 0,27 Białostocki 0,58 0,46 Łomżyński 0,47 0,39 Suwalski 0,41 0,35 Gdański 0,57 0,47 Słupski 0,43 0,36 Starogardzki 0,39 0,37 Trójmiejski 0,72 0,67 Bielski 0,51 0,46 Bytomski 0,48 0,39 Częstochowski 0,50 0,42 Gliwicki 0,53 0,48 Katowicki 0,59 0,54 Rybnicki 0,54 0,46 Sosnowiecki 0,55 0,48 Tyski 0,57 0,57 Kielecki 0,35 0,28 Sandomiersko-jędrzejowski 0,32 0,25 Elbląski 0,35 0,27 Ełcki 0,36 0,30 Olsztyński 0,44 0,36 Kaliski 0,43 0,35 Koniński 0,45 0,37 Leszczyński 0,46 0,35 Pilski 0,37 0,31 25
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Podregiony SWSS4 SWSS5 Poznański 0,62 0,52 m. Poznań 0,71 0,65 Koszaliński 0,50 0,41 Stargardzki 0,32 0,27 m. Szczecin 0,56 0,50 Szczeciński 0,54 0,48 Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województw, GUS 2013. Spójność społeczną rozpatrzymy jeszcze z punktu widzenia wyróżnionych sposobów podziału kraju na wyraźnie różne od siebie części. Powracamy do hipotez Wisły i Wisłoki, trójkąta, pasa wschodniego, pasa wschodniego i zachodniego, południa oraz zróżnicowania kraju na wschód i zachód od granicy z 1939 roku. Otrzymane rezultaty w postaci przeciętnych syntetycznych wskaźników spójności społecznej zostały zamieszczone w dwóch tablicach niżej. Najpierw wyznaczyliśmy średnie nieważone, następnie ważone. Wagi wyznaczyliśmy na podstawie liczby mieszkańców w podregionach, dzięki nim obszary bardzo zaludnione miały większy wpływ na wielkość SWSS niż obszary zaludnione słabiej. Przeciętne syntetyczne wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady w świetle wybranych sposobów podziału kraju na dwa obszary, średnie nieważone. Kryterium podziału/hipoteza Wisły i Wisłoki Trójkąta Pasa wschodniego Pasów wschodniego i zachodniego Południa Granica zachodnia w 1939 r. Polski Wschodniej Źródło: obliczenia własne. Obszar pierwszy Obszar drugi SWSS4 SWSS5 SWSS4 SWWS5 Zachodni Wschodni 0,49 0,44 0,39 0,34 Wewnątrz trójkąta na zewnątrz 0,47 0,42 0,44 0,37 Wschód Reszta kraju 0,38 0,31 0,47 0,42 Wschód i zachód Reszta kraju 0,43 0,37 0,47 0,41 Południe Reszta kraju 0,48 0,42 0,45 0,39 Zachód i północ Reszta kraju 0,49 0,43 0,45 0,39 Wschód kraju Reszta kraju 0,48 0,42 0,38 0,32 26
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Uwaga metodyczna: na pas wschodni składają się tylko podregiony nadgraniczne. Hipoteza południa prowadzi do wyróżnienia tylko województw (nie podregionów) graniczących z Republiką Czeską i Słowacją. Przeciętne syntetyczne wskaźniki spójności społecznej podregionów Polski na początku obecnej dekady w świetle wybranych sposobów podziału kraju na dwa obszary, średnie ważone. Kryterium podziału/hipoteza Wisły i Wisłoki Trójkąta Pasa wschodniego Pasów wschodniego i zachodniego Południa Granica zachodnia w 1939 r. Polski Wschodniej Obszar pierwszy Obszar drugi SWSS4 SWSS5 SWSS4 SWWS5 Zachodni Wschodni 0,50 0,45 0,38 0,32 Wewnątrz trójkąta na zewnątrz 0,48 0,43 0,44 0,37 Wschód Reszta kraju 0,38 0,32 0,48 0,43 Wschód i zachód Reszta kraju 0,43 0,37 0,48 0,43 Południe Reszta kraju 0,48 0,42 0,47 0,41 Zachód i północ Reszta kraju 0,50 0,44 0,46 0,41 Wschód kraju Reszta kraju 0,48 0,43 0,37 0,31 Źródło: obliczenia własne. Wprowadzenie średniej ważonej niewiele zmienia ogólny obraz sytuacji. Relacje wskazane wcześniej na podstawie wyników z wykorzystaniem średniej nieważonej utrzymują się niewiele zmienione po korekcie sposobu prowadzenia obliczeń. Istotne różnice między wyróżnionymi obszarami dostrzegamy w przypadku obu hipotez pasów nadgranicznych: wschodniego oraz jednocześnie wschodniego i zachodniego. Gdyby nie obecność Szczecina w pasie zachodnim, różnice między rozpatrywanymi terytoriami byłyby jeszcze większe. Jeżeli przyjąć hipotezę Polski Wschodniej, rozbieżność poziomu spójności społecznej okazuje dosyć duża, bardziej wyraźna niż kiedy rozpatrywaliśmy spójność ekonomiczną. Rozpatrzyliśmy jeszcze jeden sposób podziału kraju na duże obszary, wyodrębniliśmy ziemie tworzące do I wojny światowej trzy zabory. W tej analizie pominęliśmy tereny znajdujące się na zachód od granicy państwa w 1939 roku. Wyznaczając pierwszy miernik SWSS4 otrzymaliśmy dla zaborów austriackiego, pruskiego i rosyjskiego odpowiednio: 0,406, 0,528 i 0,435. Natomiast w przypadku drugiego miernika SWSS5 uzyskaliśmy 0,349, 0,472 i 0,379. Oznacza to pewną przewagę ziem dawnego zaboru pruskiego i zbliżony poziom na obszarze dawnych zaborów austriackiego i rosyjskiego. 27
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów VIII. Różnice międzyregionalne w Unii Europejskiej PKB per capita regionów państw UE po uwzględnieniu siły nabywczej walut, pierwsza połowa obecnej dekady, przeciętna unijna = 100 Austria, Wiedeń 165 Luksemburg 266 Burgenland 87 Łotwa 60 Belgia, Bruksela 222 Malta 86 Hainaut 79 Niemcy, Hamburg 202 Bułgaria, Południowy Zachód 78 Meklemburgia - Pomorze Przednie 84 Północny Zachód 29 Polska, Mazowieckie 107 Chorwacja, Chorwacja Kontynentalna 62 Podkarpackie, Lubelskie 44 Chorwacja Adriatycka 59 Portugalia, Lizbona 107 Cypr 94 Dania, Region Stołeczny 153 Północ 62 Zelandia 88 Republika Czeska, Praga 171 Estonia 69 Północny zachód 63 Finlandia, Wyspy Alandzkie 138 Rumunia, Bukareszt-Ilfov 122 Wschód 95 Północny Wschód 29 Francja, Ille de France 182 Słowacja, Kraj Bratysławski 183 Langwedocja -Roussillon, Limousin, Lotaryngia, Pikardia 83 Wschód 71 Gujana 53 Słowenia, Zachód 105 Grecja, Attyka 107 Wschód 72 Epir 55 Szwecja, Sztokholm 173 Hiszpania, Kraj Basków 130 Szwecja Północno-Środkowa 106 Estremadura 67 Węgry, Węgry Środkowe 110 Holandia, Groningen 182 Węgry Północne 40 Flevoland 94 Wielka Brytania, Inner London 321 Irlandia, Granica, Midland i Zachód 86 Kornwalia i Wyspy Scilly, Walia Zachodnia i Doliny Południe i Wschód 145 Włochy, Bolzano 147 Litwa 68 Kampania 63 Źródło: zestawienie własne na podstawie epp.eurostat.ec.europa.eu. 64 28
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Powyższe zestawienie daje ogólny obraz różnic międzyregionalnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej i stanowi punkt odniesienia dla analizy takich różnic w Polsce. Generalny wniosek z tego zestawienia oraz z innych bardziej rozbudowanych analiz jest następujący: różnice między regionami w Polsce nie są szczególnie duże na tle różnic występujących w innych krajach Unii Europejskiej. Problem polega głównie na tym, że ogólny poziom zamożności w Polsce jest niższy niż przeciętnie w UE. Różnica ta jednak stopniowo maleje. Jest to zasadniczy wniosek, jaki płymnie z analizy regionalnej Polski i Unii Europejskiej. IX. ZJAWISKA DEMOGRAFICZNE W REGIONACH Dynamika liczby ludności (zmiana %, rok 2012/2003), przyrost naturalny i liczba małżeństw na 1000 ludności w 2003 i 2012 r. Województwa Liczba ludności Przyrost naturalny 2003 Przyrost naturalny 2012 Małżeństwa 2003 Małżeństwa 2012 Dolnośląskie 0,486-1,4-1,1 4,8 5,2 Kujawsko-Pomorskie 1,421 0,4 0,2 5,1 5,3 Lubelskie -1,150-0,7-0,6 5,4 5,4 Lubuskie 1,498 0,3 0,7 4,5 5,3 Łódzkie -2,802-3,5-3,0 5,1 5,0 Małopolskie 3,156 1,0 1,4 5,3 5,4 Mazowieckie 3,173-1,2 0,5 5,2 5,1 Opolskie -4,319-1,2-1,2 4,5 5,3 Podkarpackie 1,541 1,2 1,3 5,5 5,6 Podlaskie -0,539-0,8-0,6 5,1 5,3 Pomorskie 4,606 2,0 2,0 5,2 5,3 Śląskie -2,160-1,4-1,0 5,0 5,4 Świętokrzyskie -1,369-1,6-1,9 5,4 5,3 Warmińsko-Mazurskie 1,659 1,7 0,6 5,2 5,2 Wielkopolskie 3,051 0,8 1,8 5,3 5,5 Zachodniopomorskie 1,479 0,5-0,3 4,6 5,0 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych Województw, GUS 2004, 2013. Liczba ludności zmieniła się w poszczególnych województwach w różnym stopniu. Największy przyrost zanotowały województwa silne, a zwłaszcza posiadające silne ośrodki miejskie, czyli małopolskie, mazowieckie, pomorskie (przyrost największy) i wielkopolskie. Największy spadek liczby mieszkańców wystąpił 29
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów w łódzkim, opolskim i śląskim. W innych województwach zmiany, in plus lub in minus, okazały się nieduże. Najbardziej stabilne pod względem liczby mieszkańców okazały się dolnośląskie i podlaskie. W 2003 roku największy przyrost naturalny (różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów) miał miejsce w pomorskim i małopolskim, przyrost wyraźnie najmniejszy w łódzkim. Pod koniec analizowanego okresu przyrost naturalny osiągnął rozmiary największe ponownie w pomorskim, wysoki był także w wielkopolskim. Najmniejszy okazał się ponownie w łódzkim. Gdy chodzi o liczbę zawieranych małżeństw między województwami nie było istotnych różnic. W obu analizowanych okresach przodowało podkarpackie, wyprzedzając nieznacznie inne regiony. Dynamika liczby ludności w wieku produkcyjnym (zmiana %, rok 2012/2003), ludność w wieku produkcyjnym do ludności ogółem w 2003 i 2012 r. Województwa Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym do ludności ogółem 2003 2012 Dolnośląskie 0,920 0,64 0,65 Kujawsko-Pomorskie 2,862 0,63 0,64 Lubelskie 2,524 0,61 0,63 Lubuskie 2,705 0,64 0,65 Łódzkie -2,939 0,63 0,63 Małopolskie 5,816 0,62 0,63 Mazowieckie 3,605 0,63 0,63 Opolskie -1,864 0,63 0,65 Podkarpackie 6,803 0,61 0,64 Podlaskie 4,950 0,60 0,64 Pomorskie 5,376 0,63 0,64 Śląskie -2,623 0,65 0,64 Świętokrzyskie 1,615 0,61 0,63 Warmińsko-Mazurskie 5,176 0,63 0,65 Wielkopolskie 4,110 0,64 0,64 Zachodniopomorskie 2,286 0,64 0,65 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych Województw, GUS 2004, 2013. Największy przyrost ludności w wieku produkcyjnym miał miejsce w małopolskim, podkarpackim, pomorskim i warmińsko-mazurskim. Największy spadek w łódzkim i śląskim. Zważywszy na stosunku krótki okres objęty analizą były to zmiany, nawet jeżeli tylko kilkuprocentowe, to jednak niemałe. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym wśród ludności ogółem uległ w poszczególnych regionach zmianom niewielkim. W województwach, w których nie utrzymał się on na dotychczasowym poziomie, zmiany w górę lub w dół były bardzo małe. 30
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Dzietność ogólna i reprodukcja brutto w 2003 i 2012 r. Województwa Dzietność ogólna Reprodukcja brutto 2003 2012 2003 2012 Dolnośląskie 1,091 1,201 0,526 0,895 Kujawsko-Pomorskie 1,269 1,294 0,611 1,016 Lubelskie 1,343 1,299 0,649 0,940 Lubuskie 1,193 1,307 0,589 1,079 Łódzkie 1,152 1,290 0,554 0,761 Małopolskie 1,297 1,316 0,635 1,148 Mazowieckie 1,218 1,370 0,592 1,052 Opolskie 1,010 1,146 0,488 0,878 Podkarpackie 1,299 1,266 0,628 1,145 Podlaskie 1,243 1,231 0,603 0,941 Pomorskie 1,334 1,398 0,651 1,224 Śląskie 1,100 1,274 0,537 0,621 Świętokrzyskie 1,232 1,232 0,604 0,584 Warmińsko-Mazurskie 1,336 1,281 0,654 0,622 Wielkopolskie 1,279 1,376 0,619 0,667 Zachodniopomorskie 1,220 1,228 0,585 0,594 Źródło: zestawienie własne na podstawie Roczników Statystycznych Województw, GUS 2004, 2013. Współczynnik dzietności w badanych okresie pozostał na poziomie mniej więcej wcześniejszym, który wypada określić jako niski. Pewne powiększenie współczynnika zanotowały dolnośląskie, lubuskie, łódzkie, mazowieckie, opolskie, śląskie i wielkopolskie, pewien spadek zwłaszcza lubelskie i warmińsko- -mazurskie. Zmiany te nie były znaczące. Natomiast zmiany współczynnika reprodukcji brutto były już większe. Warty odnotowania jest jego wzrost w dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, lubuskim, łódzkim, małopolskim (wzrost najbardziej zdecydowany), mazowieckim (wzrost duży), opolskim i podkarpackim. Spadek tego miernika pojawił się przede wszystkim w warmińsko-mazurskim. 31
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów Dynamika ludności w wieku poprodukcyjnym (zmiana rok 2012/2003, kolumna 1) oraz relacja liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym w 2003 i 2012 r. (kolumny 2 i 3) w %%. Województwa Ludność w wieku poprodukcyjnym Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym 2003 2012 Dolnośląskie 19,57 15,34 18,24 Kujawsko-Pomorskie 22,18 14,21 17,13 Lubelskie 11,56 16,31 18,41 Lubuskie 24,48 13,40 16,45 Łódzkie 13,50 17,12 19,99 Małopolskie 17,36 15,18 17,27 Mazowieckie 15,09 16,65 18,56 Opolskie 14,48 15,31 18,31 Podkarpackie 16,26 14,60 16,71 Podlaskie 9,54 16,44 18,10 Pomorskie 26,11 13,65 16,45 Śląskie 20,83 15,15 18,70 Świętokrzyskie 13,07 16,76 19,22 Warmińsko-Mazurskie 20,88 13,21 15,72 Wielkopolskie 23,95 13,69 16,46 Zachodniopomorskie 26,09 13,78 17,13 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych Województw, GUS 2004, 2013. Przyrost ludności w wieku poprodukcyjnym był we wszystkich województwach duży, nierzadko dochodząc do jednej czwartej. Największy przyrost pojawił się w lubuskim, pomorskim, śląskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim, zdecydowanie najmniejszy był w podlaskim. Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym przyjął pod koniec badanego okresu rozmiary najwyższe w łódzkim i świętokrzyskim, najmniejsze w warmińsko-mazurskim. W każdym województwie odsetek ten powiększył się, najbardziej w śląskim i zachodniopomorskim, najmniej w podlaskim. 32
Raport VIII Forum Regionów POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Salda migracji wewnętrznych i zewnętrznych ludności na 1 tys. ludności województwa w 2003 i 2012 r. Województwo Migracje wewnętrzne Migracje zewnętrzne 2003 2012 2003 2012 Dolnośląskie -0,420-0,358 0,595-0,273 Kujawsko-Pomorskie -0,511-0,148-0,728-0,228 Lubelskie -2,086 0,003-2,314-0,071 Lubuskie -0,432-0,183-0,431-0,177 Łódzkie -0,352-0,066-0,650-0,073 Małopolski 1,015 0,078 1,001 0,067 Mazowieckie 2,598 0,089 2,419 0,092 Opolskie -0,510-3,490-0,432-1,715 Podkarpackie -1,046-0,136-0,915 0 Podlaskie -1,317-0,253-1,455-0,053 Pomorskie 0,915-0,452 1,066-0,213 Śląskie -0,616-1,378-0,714-0,564 Świętokrzyskie -1,908-0,053-1,709 0,041 Warmińsko-Mazurskie -1,106-0,422-1,662-0,120 Wielkopolskie 0,667-0,040 0,393-0,210 Zachodniopomorskie -0,817-0,112-0,603 0,120 Źródło: obliczenia własne na podstawie Roczników Statystycznych Województw, GUS 2004, 2013. Saldo migracji wewnętrznej i zewnętrznej było w każdym rozpatrywanym regionie, odniesione do liczby jego mieszkańców, było niewielkie. Szukając oceny zjawiska trzeba pamiętać, że w powyższej tablicy przedstawiono relacje liczby migracji na tysiąc mieszkańców, a nie na jednego mieszkańca. Taka miara pozwala stwierdzić, że w 2003 roku największe nasilenie migracji wewnętrznej, czyli zachodzącej między województwami, miało miejsce w przypadku lubelskiego (odpływ), mazowieckiego (napływ), podlaskiego (odpływ), i świętokrzyskiego (odpływ). W 2012 roku górowały opolskie (odpływ) i śląskie (odpływ), przy czym ogólne nasilenie tego zjawiska było jednak dużo mniejsze. Gdy chodzi o migrację zewnętrzną w 2003 roku okazała się ona największa w lubelskim (odpływ), mazowieckim (napływ), świętokrzystkim (odpływ), podlaskim (odpływ) i warmińsko-mazurskim (odpływ). Napływ miał też miejsce w dolnośląskim, małopolskim, pomorskim i wielkopolskim, W 2012 roku, kiedy skala tego zjawiska była już bez porównania mniejsza niż przed laty, okazało się ono największe w śląskim (odpływ), a w podkarpackim było ono statystycznie niezauważalne. 33
POLSKIE REGIONY PO 10 LATACH CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ Raport VIII Forum Regionów X. CZŁONKOSTWO W UE SŁUŻY NIE TYLKO LUDZIOM Członkostwo w UE służy nie tylko ludziom, gospodarce i regionom, ale także - poza wyjątkami - żyjącym dziko zwierzętom. Od czasu wejścia do Unii (dane do roku 2012) powiększyło się w Polsce pogłowie żubrów o 34%, kozic o 110%, bobrów o 205%, rysi o 34% i wilków o 31%. Ubyło niedźwiedzi o 4% i głuszców o 7%. 34