Integracja i edukacja dzieci imigrantów w krajach UE Valentina Todorovska-Sokolovska Orodek Rozwoju Edukacji Projekt: Polskie Forum Integracyjne jest wspófinansowany ze rodków Europejskiego Funduszu na Rzecz Integracji Obywateli Pastw Trzecich oraz z budetu pastwa.
Integracja i edukacja dzieci imigrantów w krajach UE Na skutek migracji do szkó w krajach UE ucz szcza coraz wicej dzieci pochodzcych z innych krajów, z rónych krgów kulturowych i religijnych. Std, szkoy maj bardzo wan rol w adaptacji kulturowej i integracji spo ecznej dzieci imigrantów, poniewa przekazuj gówne elementy kultury kraju przyjmujcego: jzyk, wartoci, normy, zwyczaje, itd. Skuteczna integracja uczniów pochodzcych z imigranckich rodzin moe przeciwdziaa wykluczeniu spoecznemu tych uczniów, oznacza dobry start na rynku pracy ze zdobytymi umiejtnociami, kompetencjami, motywacj do aktywnego uczestnictwa w yciu spoecznym.
Integracja i edukacja dzieci imigrantów w krajach UE Wiele krajów UE dowiadcza trudnoci w integracji dzieci imigrantów poprzez edukacj, takich jak: - bariery jzykowe - nieznajomo lub saba znajomo jzyka kraju przyjmujcego, - sabe wyniki szkolne zwizane z nieznajomoci jzyka, - ograniczone moliwoci porozumienia si ze swoimi rówienikami i z nauczycielami, - nieznajomo przepisów dotyczcych obowizku szkolnego, - nieznajomo jzyka i kultury kraju skd ucze pochodzi, - lk przed odmiennoci kulturow (obustronny), - odmienno lub niejasno wzajemnych oczekiwa, - niedostateczne przygotowanie nauczycieli i szkoy do pracy z dziemi z innych kultur, - trudnoci z nawizaniem kontaktu emocjonalnego z tymi dziemi, - trudnoci w porozumieniu si z rodzicami imigrantami, - trudnoci w opracowaniu materiaów edukacyjnych, - brak egzaminów przystosowanych dla tych uczniów, itp.
Integracja i edukacja dzieci imigrantów w krajach UE Pierwsza Dyrektywa dotyczca edukacji dzieci pracowników-migrantów z krajów czonkowskich Wspólnoty Europejskiej zosta a przyjta 25 lipca 1977 r. Regulowaa takie kwestie, jak wsparcie w edukacji dzieci, moliwo uczenia si jzyka ojczystego oraz kultury pochodzenia. W latach 80-tych, Rada Europy wskaza a na potrzeb podjcia dziaa w zakresie integracji dzieci imigrantów w systemie edukacji, poprzez przystosowanie systemu do ich specjalnych potrzeb, wsparcie tych uczniów w nauczaniu jzyka i kultury kraju pochodzenia oraz doskonalenie nauczycieli i opracowanie materia ów edukacyjnych w zakresie edukacji midzykulturowej.
Integracja i edukacja dzieci imigrantów w krajach UE W wikszoci krajów UE, uczniowie pochodzcy z rodzin imigranckich stanowi okoo 6% wszystkich uczniów. Wyjtkiem s Niemcy i Austria, gdzie jest ponad 10% uczniów-cudzoziemców oraz Luksemburg, gdzie jedna trzecia wszystkich uczniów do 15 roku ycia to dzieci imigrantów (Eurydice 2004). Wedug danych MEN w polskich szkoach w roku szkolnym 2006/2007 uczyo si 6.241.500 uczniów z czego 3618 uczniów czyli 0,06% wszystkich uczniów stanowili uczniowiecudzoziemcy. Najwicej uczniów-cudzoziemców w roku szkolnym 2006/2007 uczyo si w województwie mazowieckim (1618 uczniów ogóem) a najmniej w województwie witokrzyskim (34 uczniów).
Publikacje dotyczce systemu edukacyjnego w jzyku ojczystym imigrantów - Publikacje w jzyku ojczystym imigrantów zawieraj informacje o systemie szkolnym w danym kraju: przyjmowania dzieci do szkoy, funkcjonowania szkoy na rónych poziomach, moduów nauczania, praw i obowizków ucznia, nauczycieli, rodziców, moliwoci wsparcia finansowego, wyjanienie poszczególnych sów uywanych w szkolnictwie, itp. - W Austrii wydawane s publikacje w jzykach: chorwackim/serbskim, polskim i tureckim, w Finlandii - w jzykach rosyjskim, estoskim, angielskim i somalijskim, w Kraju Basków (Hiszpania) broszura zostaa przetumaczona na 9 jzyków wiata: angielskim, francuskim, rosyjskim, rumuskim, portugalskim, hiszpaskim, baskijskim, arabskim i chiskim. - Broszura dotyczca systemu edukacyjnego w Polsce wydawana jest wycznie w jzyku angielskim
Nauka jzyka kraju przyjmujcego dla uczniów-cudzoziemców - Rola znajomoci jzyka kraju przyjmujcego ma najwiksze znaczenie w procesie adaptacji kulturowej i integracji spoecznej - Systemowe wsparcie jzykowe zwizane jest z osiganiem lepszych wyników w szkole - Dwa modele nauczania jzyka kraju przyjmujcego w zalenoci od stopnia znajomoci jzyka kraju: - model integracyjny dzieci imigrantów maj obowizek uczszczania na normalne zajcia edukacyjne, a lekcje jzykowe pobieraj dodatkowo - model separacyjn y dzieci imigrantów ucz si w oddzielnych klasach (klasy przygotowawcze) najczciej przez okres 12 miesicy dopóki nie naucz si jzyka w stopniu pozwalajcym na aktywny udzia w obowizkowych zajciach.
Nauka jzyka kraju przyjmujcego dla uczniów-cudzoziemców c.d. Systemy edukacyjne w Anglii i Hiszpanii przed rozpoczciem obowizkowej edukacji nie przewiduj przygotowawczych lekcji jzykowych. Uczniowie uczszczaj na obowizkowe zajcia i nie ma dla nich specjalnego programu wsparcia jzykowego. W Austrii, Portugalii i Niemczech organizowane s dodatkowe zajcia dla uczniów-imigrantów, które w niewystarczajcym stopniu znaj jzyk. Klasy przygotowawcze dla nowoprzybyych dzieci imigrantów organizowane s we Francji, Norwegii, Holandii, Grecji, Luksemburgu. W przypadku Grecji, klasy przygotowawcze mog trwa do 2 lat. Przez ten okres uczniowie z rodzin imigrantów ucz si jzyka greckiego oddzielnie, a w przypadku niektórych przedmiotów, takich jak: muzyka, wychowanie fizyczne, plastyka, jzyki obce doczaj do swoich greckich rówieników.
Nauka jzyka kraju przyjmujcego dla uczniów-cudzoziemców c.d. W Polsce funkcjonuje integracyjny model edukacji. Dzieci cudzoziemców maj obowizek uczestniczenia w normalnych zajciach szkolnych niezalenie od stopnia znajomoci polskiego, a dodatkowe zajcia jzykowe organizowane s po lekcjach (art. 94a Ustawy o systemie owiaty oraz Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 padziernika 2001 r. w sprawie przyjmowania osób nie bdcych obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkó, zakadów ksztacenia nauczycieli i placówek) Dodatkowa nauka jzyka polskiego, organizowana ze strony gminy w formie kursu przygotowawczego (powyej 15 uczniówcudzoziemców) lub dodatkowych lekcji jzyka polskiego (mniej ni 15 uczniów-cudzoziemców) jest bezpatna i moe trwa nie duej ni przez okres 12 miesicy (przynajmniej 2 godziny tygodniowo).
Osignicia szkolne dzieci imigrantów w krajach UE Z powodu nieznajomoci jzyka kraju przyjmujcego dzieci imigrantów dowiadczaj wiele trudnoci w szkoach. W porównaniu z dziemi i modzie z krajów przyjmujcych imigrantów: mniejsza liczba dzieci imigrantów chodzi do przedszkola, z powodu nieznajomoci lub sabej znajomoci jzyka uczniowie z rodzin imigranckich umieszczani s w niszych klasach ni wskazuje ich wiek, niezalenie od poziomu rozwoju emocjonalnego lub w szkoach dla dzieci ze SPE, wiksza liczba uczniów z imigranckich rodzin chodzi do liceów z niszym poziomem nauczania oraz do szkó zawodowych, wiksza liczba dzieci imigrantów ma nisze osignicia szkolne, np. osignicia uczniów imigranckich w wieku 15 lat s nisze ni uczniów z krajów przyjmujcych imigrantów, dzieci imigrantów s liczne w grupie uczniów, która nie zdaje matury (Education and the Integration of Migrant Children, NESSE Report 2008).
Wspieranie w edukacji dzieci imigrant ów Nauka jzyka i kultury kraju pochodzeni a uczniówcudzoziemców - Kraje europejskie maj róne podejcia do nauki jzyka i kultury kraju pochodzenia dzieci imigrantów: - W szkoach w Luksemburgu, Austrii, Finlandii i Szwecji dziecicudzoziemcy mog wybra jzyk ojczysty jako przedmiot fakultatywny w ramach obowizkowej edukacji. Liczba uczniów niezbdna, aby zajcia nauczania jzyka ojczystego mogy si odby róni si w krajach UE, np. w Finlandii jeli zgosi zainteresowanie przynajmniej 4 uczniów, w Szwecja i na Litwie 5, w Grecji 7, w Estonii 10, w Austrii 12, w Polsce 15 uczniów. W Polsce szczegóy w tym zakresie okrela Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 padziernika 2001 r. wedug którego placówki dyplomatyczne lub konsularne lub stowarzyszenia kulturalne mog na terenie szkoy zorganizowa nauk jzyka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemców (do 5 godzin lekcyjnych tygodniowo) jeli zgosi zainteresowanie przynajmniej 15 uczniów cudzoziemskich.
Nauka jzyka i kultury kraju pochodzenia uczniów-cudzoziemców c.d. - W Belgii realizowane s projekty dotyczce nauczania rónych przedmiotów w jzyku ojczystym, np. po arabsku, turecku, hebrajsku, hiszpasku, grecku, wosku. Np. 20-50% przedmiotów przekazywanych jest w jednym z tych jzyków i sukcesywnie jzyki ojczyste zastpowane s nauczaniem w jzyku kraju przyjmujcego. Te projekty realizowane s w celu uatwienia uczniom nauczenia si nowego jzyka. Bilateralne umowy dotyczce wsparcia jzykowego dzieci imigrantów, np. Niemcy, Francja, Belgia, Hiszpania, Luksemburg, Portugalia, Sowenia - kraj przyjmujcy zapewnia wyposaenie, a kraj pochodzenia dzieci zatrudnia nauczycieli. Jeli szkoy nie maj wystarczajco materiaów dotyczcych nauczania jzyka i kultury kraju pochodzenia, pomoc udzielaj ambasady i przedstawicielstwa konsularne. W innych krajach UE nauka jzyka ojczystego nie jest priorytetem edukacyjnym (Wielka Brytania, Dania, Portugalia, Holandia, Grecja) Np. w Danii od 1976 r. nauczanie jzyka ojczystego dla dzieci imigrantów byo obowizkowe. W 2002 r. Dania zrezygnowaa z takiego rodzaju wsparcia uczniów-cudzoziemców. W strategii edukacyjnej i integracyjnej Danii nie pojawia si rónorodno kulturowa ani edukacja midzykulturowa.
Asystent kulturowy Nowelizacja Ustawy o systemie owiaty (z dnia 19 marca 2009 r.) od 1 styczna 2010 r. wprowadza now instytucj w polskim systemie edukacji "asystent nauczyciela: Art. 94a. Ust. 4a. Osoby, o których mowa w ust.4, maj prawo do pomocy udzielanej przez osob wadajc jzykiem kraju pochodzenia, zatrudnion w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoy. Pomocy tej udziela si nie duej ni przez okres 12 miesicy. Zatrudnienie "asystenta nauczyciela pomoe: w zrozumieniu dziecka i wanych aspektów kultury, któr to dziecko przynosi ze sob, w porozumieniu i pokonywaniu trudnoci zwizanych z rónicami midzykulturowymi czy jzykowymi w relacjach pomidzy uczniami, nauczycielami a rodzicami-imigrantami. W krajach UE szkoy zatrudniaj konsultantów/mediatorów spoecznokulturowych (np. w Irlandii, Finlandii, Hiszpanii, Holandii, Luksemburgu, Portugalii, Woszech) zajmujcych si pokonywaniem trudnoci i nieporozumie pojawiajcych si z powodu rónic jzykowych i kulturowo-spoecznych.
Asystent kulturowy c.d. Osoby opiekujce si dzieckiem z imigranckiej rodziny to nauczyciel, inny pracownik szkoy, osoba z lokalnego departamentu edukacji odpowiedzialna za wsparcie rodzin imigranckich. Ciekawym przykadem jest Szwecja, gdzie istnieje wspólna opieka wszystkich nauczycieli nad uczniami pochodzcymi z innych krajów. W Anglii zosta wprowadzony mentoring programme polegajcy na wsparciu i pomocy dla nowoprzybyych uczniów-cudzoziemców ze strony jednego nauczyciela, starszego kolegi, osoby ze spoecznoci lokalnej, najczciej z tej samej grupy etnicznej co ucze. W Hiszpanii w Kraju Basków, gdzie jest dua liczba uczniów z poudniowej Ameryki pracownicy spoeczny zwizany s ze szkoami w poszczególnych regionach kraju i opiekuj si dziemi z grup podwyszonego ryzyka, u których istnieje niebezpieczestwo wykluczenia spoecznego, m.in. dziemi imigrantów. Tam równie w kontaktach z nowoprzybyymi imigrantami korzysta si z pomocy rodziców uczniów, którzy ju zaadaptowali si w nowym spoeczestwie. W Austrii funkcjonuj poradnie p-p dla uczniów-cudzoziemców i ich rodzin
Edukacja midzykulturowa Edukacja midzykulturowa ma due znaczenie w ksztatowaniu umiejtnoci i wartoci niezbdnych w codziennym yciu szkoy, do której uczszczaj dzieci pochodzce z innych kultur. To sposób na wzajemne poznanie, zrozumienie, akceptacj, sposób na integracj spoeczn/kulturow. Dziki edukacji midzykulturowej, szkoy lepiej sobie radz z rónorodnoci kulturow oraz z wyzwaniami i trudnociami z ni zwizanymi W celu aby rónice kulturowe nie doprowadziy do konfliktów, warto wypracowa rozwizania, które uwzgldniayby specyfik kraju, szkoy i potrzeb dzieci imigrantów.
Edukacja midzykulturowa c.d. Wiele dokumentów europejskich wskazuje na znaczenie problematyki dotyczcej kompetencji i kwalifikacji nauczycieli w zakresie edukacji midzykulturowej, m.in.: Deklaracja Edukacja midzykulturowa w nowym kontekcie europejskim (2003 r., tzw. Deklaracja ateska) Rady Europy Dokument Komisji Europejskiej Wspólne europejskie zasady dotyczce kompetencji i kwalifikacji nauczycieli z 2005 r. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie ksztacenia dzieci imigrantów. Rosnca rónorodno wród spoecznoci uczniowskiej, bdca wynikiem rosncej imigracji, stanowi wyzwanie dla nauczycieli, którzy nie s odpowiednio szkoleni w zakresie prawidowego postpowania w obliczu tej nowej rónorodnoci w klasie.
Edukacja midzykulturowa c.d. Dla niektórych krajów UE edukacja midzykulturowa jest priorytetem edukacyjnym, czci programu nauczania w ramach poszczególnych przedmiotów, np. w historii i geografii, jzyków obcych, religii, jzyka ojczystego, wiedzy o spoeczestwie, lub jako cieka midzy-przedmiotowa W Niemczech, Francji i Grecji, edukacja midzykulturowa rozumiana jest jako potrzeba uczniów z innych krajów, a nie jako priorytet w edukacji wszystkich uczniów. W Polsce edukacja midzykulturowa pojawia si w dyskursie publicznym w latach dziewidziesitych ubiegego stulecia Pomimo obecnoci tej tematyki w podstawie programowej, traktowana jest ona w sposób drugorzdny i nie jest wprowadzana na szerok skal (analiza rónych bada w M.Kubiszyn. 2007. Edukacja wielokulturowa w rodowisku lokalnym. s.64-74.)
Kompetencje midzykulturowe w programach ksztacenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli W wikszoci krajów UE instytucje edukacyjne rekomenduj ksztacenie i doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie rozwijania kompetencji midzykulturowych W Holandii i Wielkiej Brytanii kady nauczycieli pracujcy w klasie wielokulturowej powinien umie zaplanowa i zarzdza lekcjami z uczniami pochodzcymi z rónych kultur i krajów (standardy kompetencji nauczycieli). Podobnie jest w Portugalii, Finlandii, Norwegii. Opracowywane s przewodniki dla nauczycieli oraz materiay do nauczania w zakresie edukacji midzykulturowej (Irlandia, Austria, Sowenia, Szwecja i in.) W Grecji i Niemczech nie ma specjalnych wymaga dla nauczycieli pracujcych w klasie rónorodnej kulturowo ani oferty szkoleniowej w zakresie edukacji midzykulturowej
Kompetencje midzykulturowe w programach ksztacenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli c.d. Obecnie w Polsce nie istnieje systemowe wsparcie nauczycieli w zakresie kompetencji midzykulturowych Niezbdne jest przygotowanie kadry szkoleniowej nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych do wdraania w placówkach problematyki midzykulturowoci poprzez szkolenia i dziaania edukacyjne projekty. Tylko odpowiednio wyedukowani nauczyciele mog pomóc dzieciom z innych krgów kulturowych, w procesie adaptacji kulturowej i integracji spoecznej. Nauczyciele rozumiejcy istot kompetencji midzykulturowych s w stanie wyksztaci u uczniów (zarówno polskich jak i cudzoziemskich) umiejtnoci psychospoeczne, niezbdne w dialogu kulturowym i religijnym, we wzajemnym szacunku i akceptacji, w przeamywaniu stereotypów i uprzedze, w przeciwdziaaniu wykluczeniu spoecznemu.
Dzikuj za uwag kontakt: vtodorovs ka@op.pl