WPŁYW LICZBY I RODZAJU HALOGENU NA WSPÓŁCZYNNIK SYGNAŁU DETEKTORA WYCHWYTU ELEKTRONÓW (ECD)

WPŁYW LICZBY I RODZAJU HALOGENU NA WSPÓŁCZYNNIK SYGNAŁU DETEKTORA WYCHWYTU ELEKTRONÓW (ECD) 1. WPROWADZENIE Detektor jest jednym z trzech, obok układu wprowadzania próbki i kolumny, głównym elementem składowym chromatografu. Zadaniem detektora jest ilościowa rejestracja rozdziału chromatograficznego. Oprócz nich w systemie znajdują się: źródło gazu nośnego, regulacja przepływu gazu nośnego, kontrola i regulacja temperatury, wzmacniacz detektora oraz system zbierania i przetwarzania danych. 1.1. Parametry charakteryzujące detektory Sygnał detektora charakteryzują trzy główne wielkości: czułość, selektywność i zakres liniowości. Czułość jest stosunkiem wielkości sygnału do wielkości próbki. Minimalny poziom detekcji definiuje się jako ilość substancji, której sygnał jest 3 do 10 razy wyższy od poziomu szumów. Wielkość ta jest szczególnie istotna w przypadku analiz próbek środowiskowych. Selektywność niektóre detektory reagują na obecność niemal wszystkich rodzajów związków, te noszą nazwę detektorów uniwersalnych. Inne czułe są wyłącznie na pewne grupy związków, cecha ta jest szczególnie użyteczna, gdy badane związki występują w złożonych matrycach nie dających sygnału na tym typie detektora. Zakres liniowości to zakres stężeń substancji, dla których sygnał detektora jest wprost proporcjonalny do ilości substancji. 1.2. Wybrane detektory stosowane w chromatografii gazowej. Detektory w chromatografii gazowej podzielić można m.in. według kryterium selektywności lub uniwersalności. Poniżej omówione zostaną wybrane detektory stosowane w chromatografii gazowej z uwzględnienie powyższego kryterium kwalifikacyjnego. 1.2.1. Detektor termokonduktometryczny (katarometr lub detektor TCD). 1

Jest to detektor uniwersalny, wykrywa związki, których przewodnictwo cieplne różni się od przewodnictwa cieplnego gazu nośnego. Zasada działania tego detektora polega na wykorzystaniu wrażliwości niektórych oporników na małe zmiany temperatury. Sygnał detektora zależy od stężenia substancji w gazie nośnym. Czułość detektora TCD wynosi zwykle 2 x 10-6 mg/ml co praktycznie pozwala na detekcję nawet do 0,5 x 10-9 g węglowodoru. Zalicza się do detektorów nie niszczących analizowanych próbek. 1.2.2. Detektor płomieniowo-jonizacyjny (FID) Podstawowym elementem tego detektora jest palnik wodorowo- powietrzny. Detektor ten wykorzystuje zmianę przewodnictwa elektrycznego atmosfery płomienia w momencie elucji związku organicznego z kolumny. Zmiana ta jest wynikiem tworzenia się dużej ilości jonów ze spalających się w płomieniu palnika związków opuszczających kolumnę chromatograficzną. Jony te są nośnikiem prądu elektrycznego, którego natężenie jest proporcjonalne do ilości związku w płomieniu. Prostota konstrukcji, łatwość stosowania, bardzo wysoka czułość (10-11 do 10-12 g/sec) sprawiają, że jest to niewątpliwie najpowszechniej stosowany detektor w chromatografii gazowej. Detektor płomieniowojonizacyjny uważany jest za detektor uniwersalny. Tylko nieliczne związki nie mogą być przy jego pomocy analizowane 1.2.3. Detektor wychwytu elektronów ECD. Detektor wychwytu elektronów (ECD Electron Capture Detector) został opracowany przez Lovelocka w 1960 roku i od tego czasu wciąż jest udoskonalany i rozwijane są nowe systemy jego pracy. Detektor ten przyczynił się do rozpoznania globalnego skażenia związkami chlorowcowymi stosowanymi w postaci pestycydów czy mediów chłodzących (freony). Stosowany jest w analityce chloroorganicznych środków ochrony roślin, polichlorowanych bifenyli, rozpuszczalników chloroorganicznych takich jak trichloroetylen czy tetrachlorek węgla, trihalometanów (THM) i innych haloorganicznych ubocznych produktów dezynfekcji wody. Pod względem konstrukcyjnym detektor wychwytu elektronów składa się z korpusu, w którym umieszczone jest źródło promieniotwórcze. Obecnie powszechnie stosowany jest 63 Ni emitujący promieniowanie β o maksymalnej energii wynoszącej 67 kev i o półokresie rozpadu wynoszącym 85 lat. Nikiel promieniotwórczy naniesiony jest elektrolitycznie na wewnętrzną powierzchnie korpusu detektora. Wewnątrz korpusu, zwykle na ceramicznym izolatorze, umieszczona jest anoda, do której przyłożone jest napięcie elektryczne powodujące przepływ generowanych, w przepływającym przez detektor gazie, elektronów do anody detektora. Detektor wyposażony jest zawsze w system grzania do temperatury 2

dopuszczalnej dla zastosowanego źródła promieniotwórczego, która dla 63 Ni wynosi 400 o C. Schemat budowy detektora wychwytu elektronów (ECD) przedstawia rys.1. Rys.1. Schemat budowy detektora wychwytu elektronów (ECD) Podstawą działania detektora wychwytu elektronów jest zjawisko formowania jonów ujemnych przez cząsteczki badanego związku w reakcji z wolnymi elektronami, generowanymi przez źródło promieniotwórcze emitujące promieniowanie β oraz właściwości komory jonizacyjnej pracujące w zakresie rekombinacyjnym. W detektorze zachodzą następujące procesy: Proces jonizacji gazu, przeważnie jest to azot, płynącego przez detektor w wyniku oddziaływania promieniowania β emitowanego przez źródło promieniotwórcze. W wyniku tego procesu produkowane są jony dodatnie (j + ) gazu i elektrony (e - ) zgodnie z reakcją: β + N 2 N + 2 + 2e - Gaz płynący przez detektor, zwanym jest make-up gazem i jest nim, jak zaznaczono wyżej, przeważnie azot (N 2 ). Proces spowalniania elektronów w zderzeniach z cząsteczkami make-up gazu nośnego prowadzące do uzyskania widma energetycznego odpowiadającego energii termicznej elektronów. Straty elektronów w objętości czynnej detektora w wyniku rekombinacji elektronowo-jonowej i wychwytu elektronów przez cząsteczki zanieczyszczeń elektroujemnych make-up gazu lub cząsteczki związku badanego. Neutralizacja jonów ujemnych w procesach rekombinacji jonowo-jonowej Procesy nie prowadzące do neutralizacji jonów ujemnych, np. procesy odszczepienia elektronów. 3

Jak zaznaczono wyżej, oddziaływanie promieniowania β z make up gazem powoduje generację elektronów i jonów dodatnich. Wprowadzone do detektora atomy lub cząsteczki, mające w swej strukturze pierwiastki akceptory elektronów, reagując z elektronami formują jony ujemne zgodnie z równaniem: X + e - X - Energia wiązania elektronu w jonie ujemnym nazywa się powinowactwem elektronowym. Wyzwalana jest ona jako kwant promieniowania elektromagnetycznego hν w wychwycie radiacyjnym elektronu e przez atom X określonym stałą szybkości k 1A : X + e - X - + hν (k 1A ) Energia powinowactwa może być przyczyną rozerwania cząsteczki XA w wychwycie dysocjacyjnym określonym stałą szybkości k 1A XA + e - X - + A (k 1B ) Energia ta może być też przejęta przez trzeci element B w trzyelementowym procesie wychwytu elektronów określonym stała szybkości reakcji k 1C : XA + e - + B XA - + B + E (k 1C ) Elektrony (e - ) i jony ujemne (X -, XA - ) rekombinują również z jonami dodatnimi (j + ) z szybkością określoną przez stałą rekombinacji elektronowej (α e ) lub rekombinacji jonowej (α j ) e - + j + neutralizacja (α e ) (X -, XA - ) + j + neutralizacja (α j ) Stała szybkości procesu wychwytu elektronów k 1 (uwzględniająca wychwyty określone szybkościami k 1a do k 1c ) zdefiniowana jest równaniem: dn dt = 1 k n c gdzie: n i c są stężeniami elektronów i cząsteczek wychwytujących elektrony. Wartości stałej k 1 są rzędu 10-7 cm 3 /(s*cząsteczkę) i tak duża jej wartość decyduje o dużej czułości i niskim poziomie wykrywalności detektora ECD. Ponieważ przekrój czynny na wychwyt elektronów (z którym związana jest stała k 1 ) osiąga wartości maksymalne dla energii elektronów bliskich energii termicznej, niezbędne jest stosowanie czynnika obniżającego energię elektronów do poziomu termicznej. Rolę tę, tj. czynnika obniżającego energię elektronów, spełniać może zmiana pola elektrycznego występującego w detektorze lub zastosowanie make-up gazu będącego albo gazem wielocząsteczkowym (N 2 ) lub mieszaniny gazu szlachetnego z wielocząsteczkowym (Ar + CH 4 ). 4

Cząsteczki analizowanego związku podczas pobytu w detektorze mogą utworzyć jony ujemne w wyniku wychwytu dysocjacyjnego. Produkty rozpadu cząsteczki w wychwycie dysocjacyjnym lub jony ujemne utworzone w wychwycie niedysocjacyjnym po rekombinacji z jonami dodatnimi mogą podczas pobytu w detektorze kilkakrotnie uczestniczyć w formowaniu jonów ujemnych. Zjawisko to powoduje wytworzenie większego sygnału detektora niż wynika to z ilości cząstek wprowadzonych do detektora i jest odpowiedzialne za tak zwany efekt hiperkulometryczny. Powyżej opisany mechanizm działania detektora wskazuje na związek wydajności produkcji jonów ujemnych ze stężeniem elektronów oraz ich średnia energią. Czynnikami mającymi bezpośredni wpływ na stężenie elektronów i ich energię, należą rodzaj i aktywność źródła promieniotwórczego, rodzaj make-up gazu, temperatura detektora, stężenie zanieczyszczeń elektroujemnych w gazie nośnym oraz sposób zasilania detektora. Detektor ECD charakteryzuje się bardzo wysoką czułością rzędu 10-14 g dla CCl 4. Sygnał do CCl 4 jest 6,7*10 6 silniejszy niż sygnał od benzenu. Wadą detektora jest natomiast nieliniowa charakterystyka sygnału wymagająca wykonywanie wielopoziomowej krzywej kalibracyjnej. Względne sygnały detektora wychwytu elektronów przedstawiono poniżej w tabeli.1. Tab.1.Względne sygnały detektora wychwytu elektronów. Związki organiczne Związki halogenopochodne Benzen - 0,06 C 3 F 8-1,00 1- butanol - 1,00 CF 3 Cl - 3,3 1- chlorobutan - 1,00 CF 2 Cl 2-3 x 10 4 1- bromobutan - 280.0 CFCl 3-1,2*10 6 1- jodobutan - 9 x 10 4 CF 2 =CFCl - 100 CCl 4-4 x 10 5 CF 2 =CCl 2-670 CHCl=CCl 2-6,7 x 10 4 Detektor ten jest więc szczególnie czuły na związki zawierające halogeny i granica detekcji takich połączeń mieści się w przedziale 0,05 x 10-12 do 1 x 10-12 g takiego związku (zależnie od ilości atomów Cl w cząsteczce). Czułość tego detektora wzrasta wraz ze wzrostem ciężaru halogenu ( F< Cl < Br < J ) i ze wzrostem ilości atomów halogenu w cząsteczce. Detektor ECD jest stosunkowo mało czuły ( w stosunku do chloru ) na związki fluoropodobne. 5

Od chwili powstania detektor ECD poddawany był modernizacją w celu poprawy jego funkcjonowania a szczególnie dalszego obniżenia poziomu detekcji. Jeden z kierunków modernizacji polega na modyfikacji systemu pracy detektora. W tej dziedzinie obecnie wyróżnić można: Detektory zasilane napięciem stałym: gdy przez detektor płynie tylko gaz nośny i make-up gaz wówczas zależność prądu jonizacyjnego od przyłożonego napięcia ma przebieg jak dla komory jonizacyjnej osiągając wartość prądu nasycenia. Z chwilą pojawienia się składników analizowanej próbki charakterystyki ulegają zmianie proporcjonalnie do stężenia analizowanej próbki. Dla małych stężeń c, sygnał detektora I w przybliżeniu określa zależność I = Io K c gdzie : I o prąd detektora w nieobecności analizowanego związku K- stała proporcjonalności Detektory zasilane napięciem impulsowym o stałej częstotliwości: gdy detektor wychwytu elektronów zasilany jest napięciem stałym, zawsze miedzy jego elektrodami występuje pole elektryczne powodujące przepływ między nimi prądu jonizacyjnego. Zawsze więc elektrony przyspieszane są w polu elektrycznym i nigdy nie mogą osiągnąć energii bliskiej energii termicznej, a zatem poziom wykrywalności detektora nie może osiągnąć wartości optymalnej. Tak więc w celu umożliwienia elektronom uzyskania energii termicznej, optymalnej dla procesu ich wychwytu, zasila się detektor napięciem impulsowym trwającym od 1 do 10 µs, z przerwami trwającymi od 100 do 3000 µs. System ten umożliwia uzyskanie poziomu detekcji dla związków chloorganicznych rzędu 10-15 g przy liniowym zakresie dynamicznym równym 500. Detektory pracujące ze stałym prądem jonizacyjnym: W celu poszerzenia zakresu liniowości detektora stosuje się tak zwany stałoprądowy system pracy detektora. Detektor wychwytu elektronów jest tu zasilany napięciem impulsowym uzyskiwanym z przetwornika napięcie/częstotliwość sterowanego z elektrometru mierzącego jego prąd jonizacyjny. Elektrometr i przetwornik stanowią układ ujemnego sprzężenia zwrotnego, który utrzymuje stałą, zadaną wartość prądu jonizacyjnego detektora niezależnie od składu gazu w nim się znajdującego. Wprowadzony do detektora składnik analizowanej próbki powoduje zmianę jego prądu jonizacyjnego, natomiast elektrometr tak steruje przetwornik aby zmieniająca 6

się częstotliwość generowanych impulsów utrzymywała stałą jego wartość. W efekcie sygnałem układu jest zmienna częstotliwość impulsów przetwornika, która w kolejnym przetworniku częstotliwość/napięcie przetwarzana jest na sygnał analogowy rejestrowany przez rejestrator. Powoduje to uzyskanie liniowego zakresu dynamicznego rzędu 10 4, natomiast poziom wykrywalności jest o rząd mniejszy od uzyskiwanego w systemie zasilania impulsami o stałej częstotliwości. Detekcję kulometryczną: Zastosowanie detektora ECD do pomiaru stężeń związków haloorganicznych, występujących w atmosferze na poziomie ułamków pg, wymusiło, z uwagi na trudność przygotowania adekwatnych mieszanin kalibracyjnych, zastosowanie bezkalibracyjnego pomiaru stężeń. Pomiary takie są możliwe przy znajomości współczynnika zamiany ilości cząstek N wprowadzonych do detektora na ładunek elektronów Q mierzony w układzie pomiarowym detektora. Pomiary ilościowe bezkalibracyjną metodą kulometryczną dokonuje się przy użyciu dwóch detektorów połączonych szeregowo, zasilanych napięciem impulsowym i przy dwukrotnym dozowaniu analizowanej próbki. Detekcję z modulacją parametryczną: System ten umożliwia obniżenie poziomu detekcji dla związków o silnych właściwościach elektroujemnych (wartość k 1 rzędu 10-7 cm 3 /(cząsteczkę * s). Modulator zasilany jest napięciem prostokątnym o niskiej częstotliwości, natomiast detektor napięciem impulsowym, przy którym występują optymalne warunki jego pracy. Zmodulowany sygnał detektora mierzony jest selektywnym woltomierzem lub obrabiany metodą transformacji Fouriera. Metoda pozwala od 10 do 30 razy obniżyć poziom wykrywalności w stosunku do poziomu uzyskiwanego w stałoczęstotliwościowym systemie pracy detektora ECD Detekcję z dopingiem: Sygnał detektora ECD można zwiększyć, dla określonych związków, wprowadzając do make-up gazu tzw. Gaz dopingujący. Takim gazem może być tlen, podtlenek azotu (N 2 O), chloroetan lub amoniak: Doping tlenowy: w standardowym systemie pracy detektora ECD wymagana jest wysoka czystość make-up gazu, szczególnie nie powinien zawierać tlenu w stężeniach powyżej 0,05 ppm. Tlen posiada bowiem słabe właściwości elektroujemne, lecz jego duże stężenie może obniżyć stężenie elektronów w detektorze. Tlen formuje jon ujemny w reakcji: e - + O 2 O - 2 7

dla niektórych związków, takich jak chlorometan, formowanie jonów ujemnych w reakcji z jonem ujemnym tlenu jest bardziej wydajne niż z elektronem: O - 2 + CH 3 Cl Cl - + neutralna reszta Sygnał detektora dla tego związku, w obecności tlenu w make-up gazie na poziomie ppm, jest znacznie większy (189 wobec 1,4) niż dla detektora pracującego w warunkach standardowych. Doping podtlenkiem azotu (N 2 O): wprowadzenie do gazu nośnego kilku ppm N 2 O powoduje zajście poniższych reakcji: N 2 O + e - + O - + N 2 N 2 O + O - + NO - + NO NO - + N 2 + NO - + N 2 + e - Reakcje te przebiegają bardzo szybko, formując ujemne jony tlenu i nie obserwuje się ubytku elektronów w detektorze. W momencie pojawienia się związków węglowodorowych zachodzi reakcja: O - + C x H y OH - + C x H y-1 Tak więc detektor ECD dopingowany podtlenkiem azotu staje się czuły na związki węglowodorowe a nawet CO, CO 2, CH 4 i chlorek winylu. Doping chloroetanem: metoda wykorzystuje efekt rezonansowego formowania jonu ujemnego i odszczepiania elektronu: e - + A A - Dla wielu związków, dla których występuje powyższa reakcja, sygnał detektora może być zmniejszony w wyższych temperaturach, gdy odszczepienie przeważa na formowaniem jonu ujemnego. W tym momencie dodatek 100 ppm chloroetanu do make-up gazu zwiększa sygnał detektora dla opisanej wyżej grupy związków zgodnie z reakcją: A - + CH 3 CH 2 Cl Cl - + neutralna reszta poprzez zastąpienie niestabilnego jonu A - przez stabilny Cl - i stężenie elektronów w detektorze maleje. Metoda nadaje się do detekcji wielopierścieniowych węglowodorów zwiększając sygnał detektora nawet o dwa rzędy. Doping amoniakiem: Wprowadzenie aż 20% amoniaku do azotu stanowiącego make-up gaz detektora ECD powoduje zwiększenie sygnału 8

detektora dla: chlorofenolu - 1,7 razy, dla 2,4-dichlorotoluenu 1,12 razy, dla nitrobenzenu 1,66 razy, a dla 1,4-dinitrobenzenu 1,57 razy. 1.2.4. Detektor fotojonizacyjny ( PID) Składa się z urządzenia wytwarzającego fotony oraz komory detekcyjnej. Źródłem fotonów zwykle są wyładowania elektryczne w Ar, He lub H 2 pod zmniejszonym ciśnieniem lub lampa UV dająca światło monochromatyczne. Fotony o energii 10,2 ev (zwykle jest to przedział 10-20 ev ) przechodzą przez optycznie przepuszczalne ( MgF 2 ) okno do komory detekcyjnej (jonizacyjnej) gdzie znajduje się elektroda zbierająca i wylot kolumny chromatograficznej. Fotony padające na cząsteczki związków organicznych opuszczające kolumnę o energii jonizacji mniejszej od energii promieniowania, wzbudzają je, a te rozładowują się przez jonizację lub dysocjację i dlatego obserwuje się wzrost natężenia przepływu prądu. Sygnał detektora PID zależy od struktury cząsteczki. PID jest czulszy od FID-a około 5 10 razy dla alkanów i około 35 razy dla związków aromatycznych i jego czułość wynosi 1 10 pikogramów substancji (1 10 x 10-12 g). 1.2.5. Detektor masowy Szczególną pozycję ma jednak detektor spektrometr masowy. GC_MS to jedno z najbardziej udanych połączeń dwóch technik analitycznych. GC zabezpiecza wprowadzenie czystego związku i chroni MS przed wprowadzeniem nielotnego zanieczyszczenia, a spektrometr masowy wykrywa, oznacz ilościowo i identyfikuje związek eluowany z kolumny chromatograficznej Układ GC_MS składa się z czterech głównych części :GC, separator, MS, komputer. 2. CEL ĆWICZENIA Zapoznanie się z: Budową, zasadą działania i właściwościami detektorów stosowanych w chromatografii gazowej ze szczególnym uwzględnieniem detektora wychwytu elektronów (ECD). Wpływem typu i ilości atomów halogenu w cząsteczce związku na współczynnik sygnału detektora Pojęciem współczynnika sygnału detektora Opracowywaniem krzywych kalibracji z uwzględnieniem nieliniowego współczynnika sygnału detektora. 9

3. ZAKRES MATERIAŁU WYMAGANY PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO WYKONYWANIA ĆWICZENIA. Detektory stosowane w chromatografii gazowej ze szczególnym uwzględnieniem detektora ECD Budowa i zasada działania Detektory selektywne i uniwersalne Czułość i współczynnik sygnału detektora Liniowość i nieliniowość współczynnika sygnału detektora Zalecana literatura: 1. J. Nawrocki, I. Obst : Metody analizy zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego i organicznych zanieczyszczeń wody pitnej Wydawnictwo Naukowe UAM 2. J. Lasa, I. Śliwka: Warianty pracy detektora wychwytu elektronów, materiały konferencyjne, Konferencji Chromatograficznej Toruń 1997 4. SPRZĘT I ODCZYNNIKI Chromatograf gazowy Fisons GC 6000 wyposażony w detektory ECD i FID w układzie on-line i system nastrzyku próbki on-column. Warunki analizy: Kolumna chromatograficzna Permabond CW20M 30 m x 0,32 mm x 0,5 µm Program temperaturowy 50 o C (3 min)-8 o C/min-240 o C(1 min) Ciśnienie gazu nośnego He 70 kpa, ciśnienie N 2, tzw. make up gazu 150 kpa. Strzykawki chromatograficzne o pojemności 50 µl i 5 µl Naczyńka laboratoryjne Pentanowy roztwory : bromobenzenu, chlorobenzenu, fluorobenzenu, 1,3,5- tribromobenzenu, 1,3,5-trichlorobenzenu, 1,3,5-trifluorobenzenu Pentanowy roztwór mieszaniny zawierającej : bromobenzen, chlorobenzen, fluorobenzen, 1,3,5-tribromobenzen, 1,3,5-trichlorobenzen, 1,3,5-trifluorobenzen Pentan cz.d.a. 5. SPOSÓB WYKONANIA ĆWICZENIA 5.1. WYKONANIE SERII ANALIZ WZORCÓW HALOGENOBENZENÓW 1 µl roztworu z naczyńka opisanego ROZTWÓR BROMOBENZENU wprowadzić strzykawką chromatograficzną do dozownika chromatografu gazowego wyposażonego w detektory ECD. Po zakończeniu cyklu chromatograficznego, zebrać i wydrukować 10

otrzymany chromatogram. Wyznaczyć czas retencji bromobenzenu. Postępując podobnie wyznaczyć czasy retencji pozostałych związków. 5.2. WYKONANIE ANALIZY MIESZANINY HALOGENOBENZENÓW Naczyńko laboratoryjne oznaczone MIX_HB zawiera rozpuszczoną w pentanie mieszaninę bromobenzenu, chlorobenzenu, fluorobenzenu, 1,3,5-tribromobenzenu, 1,3,5- trichlorobenzenu, 1,3,5-trifluorobenzenu w stężeniach odpowiednio po 5 µg/ml. 1 µl roztworu z naczyńka MIX_HB wprowadzić strzykawką chromatograficzną do dozownika chromatografu gazowego wyposażonego w detektory ECD. Po zakończeniu cyklu chromatograficznego, zebrać i wydrukować otrzymany chromatogram Zidentyfikować na chromatogramie GC- ECD piki poszczególnych składników mieszaniny. 6. OPRACOWANIE WYNIKÓW 6.1. WYZNACZENIE WSPÓŁCZYNNIKA SYGNAŁU DETEKTORA DLA ANALIZOWANYCH ZWIĄZKÓW. Znając stężenia nastrzykiwanej próbki wyznaczyć nastrzyknięty ładunek (wyrazić go w ng) wiedząc, że objętość nastrzyku wynosi 1 µl. Następnie wysokość piku odpowiadającego analizowanemu związkowi podzielić przez wyznaczony wcześniej nastrzyknięty ładunek. Iloraz ten, jak zaznaczono to we wprowadzeniu, nosi nazwę współczynnika sygnału detektora na dany związek. Wyznaczyć współczynnik sygnału detektora dla każdego składnika mieszaniny. 6.2. OKRESLENIE WPŁYWU TYPU I ILOŚCI HALOGENÓW NA WSPÓŁCZYNNIK SYGNAŁU DETEKTORA. Wyliczone współczynniki sygnału detektora umieścić w tabelce, której wzór przedstawia Tab.1. Wyciągnąć wnioski dotyczące wpływy typu i ilości halogenów na współczynnik sygnału detektora. Uszeregować halogeny w kolejności zgodnej z wzrastającym współczynnikiem sygnału detektora. 11

Tab.1. Wpływ typu i ilości halogenów na współczynnik sygnału detektora. Związek Liczba atomów Halogen Współczynnik sygnału detektora halogenu. Fluorobenzen 1 Fluor 1,3,5-trifluorobenzen 3 Fluor Chlorobenzen 1 Chlor 1,3,5-trichlorobenzen 3 Chlor Bromobenzen 1 Brom 1,3,5-tribromobenzen 3 Brom 12