- - - - - Nowotwory przerzutowe w śliniance przyusznej Metastatic neoplasms to the parotid gland Stanisław Żyłka 1, Marcin Zawadzki 1, Sławomir Okła 1, Sylwia Postuła 1, Magdalena Ziółkowska 1, Stanisław Bień 2 SUMMARY Not only primary malignancies but also metastatic tumors may be found within the parotid gland. Aim: Epidemiological and clinical characteristic, and preliminary assessment of treatment results. Material and methods: The retrospective analysis of 95 cases with metastatic tumors to the parotid gland, selected from the material of H&N Surg. Dept of Holy Cross Cancer Center in Kielce Poland (2001 2011), with the analysis of age, sex, localization and histopathology of primary tumor, stage according to O Brien classification, diagnostic methods and treatment modalities, and analysis of 3 and 5 years survival. Results: Studied group consits of 95 patients (56 M, 39 F), in the age ranging from 31 to 97 years (mean 74.6). The most common primary localization of metastatic tumor was skin of the head and neck (Squamous Cell Ca 53.7%; Malignant Melanoma 28.4%). 81% of patients underwent radical therapy intentionally mostly combined surgery and radiotherapy. 19.0% of patients received symptomatic and palliative treatment only. In the group with 3 and 5 years of observation accordingly, 51.7% and 34.0% total survival was achieved. Conclusions: 1. Squamous Cell Carcinoma and Malignant Melanoma of the head and neck skin are the most common origin of metastases to the parotid gland. 2. This kind of metastases are usually diagnosed in the advanced local stage of the disease. 3. The treatment of choice is surgery followed by radiotherapy. 4. Systematic follow-up can probably improve survival prognosis. Hasła indeksowe: ślinianka przyuszna, przerzuty nowotworowe, złośliwe nowotwory skóry, rak głowy i szyi, przerzuty z narządów odległych Key words: parotid gland; metastatic tumors, skin malignant tumors, head and neck cancer, metastases from distant primaries by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi Otrzymano/Received: 27.07.2012 Zaakceptowano do druku/accepted: 06.08.2012 1 Dział Kliniczny Otolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi, Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach Kierownik: dr n. med. Sławomir Okła 2 Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Dziekan: prof. dr hab. n. med. Stanisław Głuszek Wkład pracy autorów/authors contribution: Wg kolejności Konflikt interesu/conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów. Adres do korespondencji/ Address for correspondence: imię i nazwisko: Stanisław Żyłka adres pocztowy: Dział Kliniczny Otolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi Świętokrzyskie Centrum Onkologii ul. Artwińskiego 3 25-734 Kielce tel. 41 3674336 e-mail zylka@autograf.pl Nowotwory złośliwe ślinianki przyusznej występują niezwykle rzadko. W Polsce, wg danych Krajowego Rejestru Nowotworów (2009 rok), stanowią one jedynie około 0,2% wszystkich nowotworów złośliwych człowieka i około 3% nowotworów złośliwych regionu głowy i szyi [1 3]. W śliniance przyusznej mogą rozwijać się zarówno pierwotne nowotwory złośliwe wywodzące się z tkanek ślinianki, jak i wtórne nowotwory przerzutowe do węzłów chłonnych bądź miąższu ślinianki [2 5]. W obrębie ślinianki przyusznej można zidentyfikować od 20 do 30 węzłów chłonnych, które dzielone są na dwie grupy: powierzchowną i głęboką. Grupa powierzchowna węzłów przyusznicy zlokalizowana jest na zewnątrz gruczołu, ale pod jego torebką. Spływa do nich chłonka nie tylko ze ślinianki, ale również z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego, skóry okolicy czołowo-skroniowo-ciemieniowej i skóry policzka, powiek, spojówki, gruczołu łzowego, przedniej części oczodołu. Natomiast do grupy węzłów głębokich, położonych wewnątrzgruczołowo, spływa chłonka z tkanki gruczołowej, przewodu słuchowego zewnętrznego, ucha środkowego, części nosowej i ustnej gardła [6 8]. Dlatego też nowotwory złośliwe skóry (rak płaskonabłonkowy SCC oraz czerniak złośliwy MM) wyżej wymienionych okolic są najczęstszą przyczyną (około 75 80%) nowotworów przerzutowych przyusznicy. Poza tym ślinianka przyuszna może być umiejscowieniem przerzutów pierwotnych nowotworów złośliwych z narządów sąsiednich, takich jak część nosowa gardła, masyw szczękowo-sitowy, część ustna gardła, jama ustna bądź tarczyca. [3, 6 16]. Wyjątkowo rzadko w obrębie przyusznicy spotykamy przerzuty z narządów odległych, położonych poniżej obojczyka, takich jak sutek, płuco, 237 Pol. Przegląd Otorynolaryngol 2012; 3 (1): 237-243
- - - - - 238 wiek >80 71-80 61-70 51-60 41-50 0 <40 0 3 przewód pokarmowy, nerki, prostata, bądź z nieznanego ogniska pierwotnego [3, 17 25]. Częstość występowania nowotworów przerzutowych przyusznicy jest ściśle skorelowana z zachorowalnością na nowotwory złośliwe skóry regionu głowy i szyi. W krajach o najwyższej w świecie zachorowalności na nowotwory złośliwe skóry, takich jak Australia czy Nowa Zelandia, nowotwory przerzutowe przyusznicy stanowią około 75 80% wszystkich nowotworów złośliwych ślinianki [2 4, 8, 9]. Ze względu na zbyt małą liczbę opisywanych przypadków, trudno ustalić precyzyjną częstość występowania tych nowotworów w innych krajach, w tym również w Polsce. Wybór metody terapii nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej zależy przede wszystkim od rodzaju nowotworu, jego stadium zaawansowania miejscowego i węzłowego, obecności przerzutów odległych, stanu zdrowia pacjenta i jego zgody na proponowane leczenie. Ze względu na niezwykłą rzadkość i heterogenność histologiczną tej grupy nowotworów brak jest jednoznacznych metod leczenia. W większości przypadków za standard uważa się leczenie skojarzone pierwotna chirurgia (parotidektomia powierzchowna bądź całkowita z zaoszczędzeniem lub resekcją n. VII i operacją węzłów chłonnych szyjnych) połączoną z uzupełniającą radioterapią. Pacjenci z pierwotnym rakiem części nosowej gardła z przerzutami do przyusznicy i węzłów chłonnych szyi skutecznie leczeni są metodą chemioradioterapii. Wybrani pacjenci leczeni są radioterapią, zarówno z zamiarem radykalnym, jak i paliatywnym [1 5, 7 9, 13, 16]. Cel pracy Celem pracy były: charakterystyka epidemiologiczna i kliniczna, prezentacja stosowanych metod diagnostyki i terapii oraz ocena wyników leczenia grupy chorych z nowotworami przerzutowymi ślinianki przyusznej w materiale własnym. 4 4 5 8 8 9 10 liczba Ryc. 1. Podział zachorowań chorych z przerzutowymi nowotworami przyusznicy wg płci i wieku 13 13 5 10 15 20 Fig. 1. Age and sex distribution of patients with metastatic tumors of the parotid gland 18 K M Materiał i metoda Na podstawie historii chorób oraz bieżących badań klinicznych pacjentów przedstawiono retrospektywną analizę grupy 95 chorych z nowotworami przerzutowymi ślinianki przyusznej, diagnozowanych i/lub leczonych pierwotnie chirurgicznie w Klinicznym Dziale Otolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach w latach 2001 2011. W analizie uwzględniono następujące dane: płeć, wiek pacjenta, lokalizację nowotworu pierwotnego, obraz histopatologiczny, stadium zaawansowania miejscowego i węzłowego wg O Briena [16], stosowane metody diagnostyki i terapii oraz wyniki leczenia. Ponieważ klasyfikacja TNM dotyczy wyłącznie pierwotnych nowotworów złośliwych przyusznicy pochodzenia nabłonkowego, dlatego też w 2002 O Brien zaproponował klasyfikację stadium zaawansowania miejscowego (P) oraz węzłowego (N) nowotworów przerzutowych ślinianki, wywodzących się z SCC skóry. Prezentuje się ona następująco: P0 brak schorzenia w śliniance P1 przerzutowy guz 3 cm P2 przerzutowy guz > 3 cm i 6 cm bądź mnogie guzy przerzutowe w śliniance P3 przerzutowy guz > 6 cm bądź obecne naciekanie n. twarzowego bądź podstawy czaszki N0 brak przerzutów do węzłów chłonnych szyi N1 pojedynczy przerzutowy węzeł chłonny 3 cm po tej samej stronie szyi N2 mnogie przerzutowe węzły chłonne bądź każdy węzeł > 3 cm po tej samej stronie, bądź przerzuty przeciwstronne [8, 16]. Wyniki W latach 2001 2011 diagnozowano i/lub leczono pierwotnie chirurgicznie 95 chorych (56 M, 39 K, stosunek M:K = 1,4:1) w wieku od 31 do 97 lat (średni wiek pacjenta 74,6 roku) z nowotworami przerzutowymi ślinianki przyusznej. W analogicznym okresie leczono 92 chorych z pierwotnymi nowotworami złośliwymi przyusznicy. Nowotwory przerzutowe stanowiły 50,8% ogółu nowotworów złośliwych przyusznicy. U 84,2% (78) pacjentów nowotwór przerzutowy pojawił się metachronicznie w okresie od 2 do 48 miesięcy (średnio 12,7 miesiąca) po leczeniu nowotworu pierwotnego, w 3 przypadkach mieliśmy do czynienia z przerzutem z nieznanego ogniska pierwotnego, a w pozostałych 15,8% (15) wystąpił synchronicznie (Ryc. 1). Najliczniejszą grupę stanowili chorzy pomiędzy 71. a 80. rokiem życia (28 = 29,5%), a prawie 3/4 pacjentów (71 = 74,7%) to chorzy powyżej 60. roku życia (Tab. I). Najczęściej pierwotnym ogniskiem nowotworów przerzutowych przyusznicy był nowotwór złośliwy skóry regionu głowy i szyi (69 = 72,7%), najczęściej skroni
- - - - - Tabela I. Lokalizacja pierwotnych ognisk nowotworów w grupie chorych z nowotworami przerzutowymi ślinianki przyusznej (n=95) Table I. Place of malignants origin in group of patients with parotid gland metastases I. Skóra n=69 (72,7%) SCC n=43 MM n=22 inne n=4 II. Narządy regionu głowy Skroń 22 13 8 1 Małżowina 16 12 4 Policzek 13 8 3 2 Czoło 6 5 1 Szyja 5 5 Nos 4 4 Powieka 2 1 1 Warga górna (skóra) 1 1 n=16 (16,8%) Masyw szczękowo-sitowy 8 Część nosowa gardła 5 Jama ustna 2 Warga górna 1 III. Narządy odległe n=7 (7,4%) IV. Nieznane ognisko pierwotne Sutek 2 Płuca 1 Żoładek 1 Nerka 1 Jajnik 1 Prostata 1 n=3(3,1%) Razem n=95 (100,00%) (22 przypadki), małżowiny usznej (16) oraz policzka (13). W 16 przypadkach (16,8%) pierwotne ognisko zlokalizowane było w sąsiadujących z przyusznicą narządach głowy, najczęściej w masywie szczękowo-sitowym (8) oraz w części nosowej gardła (5), natomiast w 7 (7,4%) w narządach odległych położonych poniżej obojczyka (sutek, płuco, żołądek, nerka, prostata, jajnik) (Tab. II). Najczęstszym nowotworem przerzutowym ślinianki przyusznej w analizowanym materiale był rak płaskonabłonkowy (51 = 53,7% ogółu leczonych) oraz czerniak złośliwy (27 = 28,4%) (Tab. III). Aż 74,4% (32/43) nowotworów przerzutowych przyusznicy, których źródłem był SCC skóry regionu głowy, było w wysokim i bardzo wysokim stadium zaawansowania miejscowego (P2+P3), a u 51,2% (32/43) jednocześnie występowały przerzuty do węzłów chłonnych szyi (Tab. IV). Wszyscy pacjenci mieli wykonaną biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) guza ślinianki, niektórzy (50 = 52,6%) również BAC podejrzanych o przerzuty węzłów chłonnych szyi. Pierwotne radykalne leczenie chirurgiczne nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej zastosowano u 75,8% (72) ogółu diagnozowanych. Najczęściej wykonywany zabieg to parotidektomia powierzchowna (41/72 = 56,9% operowanych) i parotidektomia radykalna (20/72 = 27,8%). Jednocześnie u 53 chorych (73,6%) łącznie z operacją guza ślinianki wykonano operację węzłów chłonnych szyi, najczęściej selektywną regionów I, II, III, Va (25 przypadków) oraz klasyczną radykalną 239
- - - - - 240 Tabela II. Obraz histopatologiczny nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej w analizowanym materiale Table II. Histopathology of metastatic parotid tumors in the studied data Lp. Nazwa n % 1. Carcinoma planoepitheliale G II 31, G III 20 51 53,7 2. Melanoma malignum 27 28,4 3. Undifferentiated nasopharyngeal ca 5 5,4 4. Adenocarcinoma G III 3 3,2 5. Merkel cell carcinoma 3 3,2 6. Salivary duct carcinoma 2 2,1 7. Carcinoma adenoides cysticum 1 1,0 8. Carcinoma neuroendocrinale 1 1,0 9. Breast duct carcinoma 1 1,0 10. Carcinoma clarocellulare 1 1,0 Razem 95 100,0 Tabela III. Stadium zaawansowania miejscowego (P) oraz węzłowego (N) wg O Briena przerzutowych nowotworów przyusznicy (dotyczy przerzutów z pierwotnych raków płaskonabłonkowych skóry) w analizowanym materiale (n=43) Table III. O Brien s local stage (P) and node (N) metastatic malignants of parotid gland (primary squamous cell carcinomas of the skin metastases only) in the analyzed material (n = 43) P/N P1 P2 P3 Ogółem N0 9 9 3 21 (48,8%) N1 1 3 2 6 (14,0%) N2 1 8 7 16 (37,2%) Ogółem 11 (25,6%) 20 (46,5%) 8 (32,0%) 43 (100,0%) Tabela IV. Metody diagnostyki nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej w analizowanym materiale własnym Table IV. Methods of diagnosis and surgical treatment of metastatic tumors in the parotid gland Diagnostyka n % BAC guza ślinianki 95 100,0 BAC węzłów chłonnych 50 52,6 Biopsja otwarta ślinianki 13 13,6 (20 przypadków). Funkcja n. VII została zachowana (w części lub w całości) u 50 = 69,4% operowanych (Tab. V). W całej analizowanej grupie 95 pacjentów u 77 chorych (81,0%) wdrożono leczenie przyczynowe. Standardem terapii w większości przypadków (67 = 87,0%) było leczenie skojarzone, najczęściej pierwotna chirurgia i uzupełniająca radioterapia (57 = 74,0%). Pacjentów z rozpoznanym rakiem części nosowej gardła leczono skutecznie chemioradioterapią. Tylko 13,0% (10) pacjentów z nowotworami w niskim stopniu zaawansowania miejscowego, bez przerzutów do węzłów chłonnych szyi, leczono wyłącznie chirurgicznie. Prawie co piąty pacjent (18/95=19,0%) z rozpoznanym nowotworem przerzutowym ślinianki przyusznej, ze względu na stopień zaawansowania klinicznego nowotworu i/lub zły stan ogólny chorego objęty był jedynie leczeniem paliatywnym (radioterapia, chemioterapia) bądź objawowym (Tab. VI). Prawdopodobieństwo przeżycia bezobjawowego chorych z nowotworami przerzutowymi ślinianki przyusznej z minimum 3-i 5-letnim okresem obserwacji w analizowanym materiale własnym wynosi odpowiednio 51,7% oraz 34,0%. Omówienie Nowotwory przerzutowe ślinianki przyusznej są niezwykle rzadką grupą nowotworów o bogatej różnorodności histopatologicznej. Ich częstość występo-
- - - - - Tabela V. Zastosowane metody terapii chorych z nowotworami przerzutowymi przyusznicy w materiale własnym (n = 95) Table V. Treatment methods of patients with metastatic malignants of the parotid (n = 95) Metoda terapii n % lecz. ogółem % lp I. Leczenie przyczynowe (lp) 77 81 100 II. Leczenie chirurgiczne guza ślinianki III. Operacje węzłów chłonnych szyi wania jest ściśle skorelowana z zachorowalnością na nowotwory złośliwe skóry raka płaskonabłonkowego i czerniaka złośliwego regionu głowy i szyi. W krajach o najwyższej zachorowalności na wyżej wymienione nowotwory złośliwe skóry, takich jak Australia i Nowa Zelandia, nowotwory przerzutowe ślinianki przyusznej stanowią ponad 75% wszystkich nowotworów złośliwych ślinianki [3, 8, 16]. Z kolei wg Armed Forces Institute of Pathology w Waszyngtonie, w USA i krajach zachodniej Europy stanowią one jedynie około 10% wszystkich nowotworów złośliwych przyusznicy [3]. W prezentowanym materiale nowotwory przerzutowe przyusznicy stanowiły około połowę (95/187=50,8%) wszystkich nowotworów złośliwych ślinianki diagnozowanych i/lub leczonych w naszym ośrodku. Być może tak wysoki odsetek nowotworów przerzutowych przyusznicy wynika ze specyfiki ośrodka, jakim jest Świętokrzyskie Centrum Onkologii, gdzie trafia wielu pacjentów z wysoce zaawansowanymi nowotworami złośliwymi skóry regionu głowy i szyi. Chirurgia + radioterapia 57 74 Chirurgia 10 13 Chirurgia+ chemioradioterapia 2 2,6 Chirurgia +chemioterapia 3 3,9 BAC + chemioterapia 5 6,5 Parotidektomia powierzchowna 41 Parotidektomia radykalna 20 Parotidektomia częściowa 8 Wyłuszczenie guza ślinianki 3 SND 25 RND 21 MRND 7 72 75,8 53 73,6 IV. Leczenie paliatywne 15 19 Radioterapia 7 Chemioterapia 5 Leczenie wyłącznie objawowe 6 Ogółem 95 100 100 Najczęstszym punktem wyjścia nowotworów przerzutowych przyusznicy są nowotwory złośliwe skóry regionu głowy i szyi. W naszym materiale stanowiły one aż 72,7%, co zbieżne jest z doniesieniami innych autorów podających, że pierwotne nowotwory złośliwe skóry, takie jak SCC i MM, są odpowiedzialne za około 75 80% nowotworów przerzutowych przyusznicy [3 9, 13 17]. U 16,8% pacjentów ognisko pierwotne zlokalizowane było poza skórą, w sąsiadujących z przyusznicą narządach głowy, a u 7,4% w narządach odległych położonych poniżej obojczyka. Przerzuty do ślinianki przyusznej z narządów odległych, takich jak: sutek, płuco, przełyk, żołądek, jelito grube, nerka, narząd rodny, prostata, występują niezwykle rzadko i są zazwyczaj opisywane jako kazuistyka. W 3/95 przypadków, mimo rozbudowanej diagnostyki (m.in. PET) nie znaleziono pierwotnego ogniska nowotworu [2, 3, 6 8, 10 13, 17 25]. Najczęstszym nowotworem przerzutowym ślinianki w analizowanym materiale własnym były rak pła- 241
- - - - - 242 skonabłonkowy (51 = 53,7%) oraz czerniak złośliwy (27 = 28,4%). W pracy O Briena i wsp. dotyczącej 382 przypadków przerzutowych nowotworów przyusznicy ze skóry regionu głowy i szyi rak płaskonabłonkowy był przyczyną 59,2%, a czerniak złośliwy 32,2% zachorowań [8, 16]. Większość nowotworów przerzutowych przyusznicy diagnozowana jest w wysokim i bardzo wysokim stadium zaawansowania miejscowego (P2, P3), a niekiedy również węzłowego (N2) (klasyfikacja wg O Briena). Wysokie stadium zaawansowania miejscowego i węzłowego, wysoki odsetek przypadków o wysokiej złośliwości histologicznej oraz zły stan ogólny pacjenta związany z jego wiekiem są najistotniejszymi czynnikami determinującymi nie tylko wybór optymalnej metody leczenia, ale i również ostateczne wyniki terapii [3, 8, 18]. Zgodnie z obowiązującymi standardami diagnostycznymi, wszyscy pacjenci z nowotworami przerzutowymi przyusznicy mieli wykonaną BAC guza ślinianki oraz podejrzanych klinicznie o przerzuty węzłów chłonnych szyi. Standardem terapii większości nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej jest pierwotne leczenie chirurgiczne zarówno guza ślinianki, jak i węzłów chłonnych szyi z klinicznie podejrzanymi (rozpoznanymi) przerzutami bądź węzłów z wysokim prawdopodobieństwem występowania przerzutów utajonych (nowotwory o wysokiej złośliwości w średnim i wysokim stadium zaawansowania miejscowego). W przypadkach z zachowaną funkcją nerwu twarzowego, o ile to technicznie możliwe, w czasie operacji staramy się go zaoszczędzić [2 5, 7 9, 16]. O Brien i wsp. zwracają uwagę na celowość wykonywania elektywnych operacji węzłowych bądź elektywnej uzupełniającej radioterapii pacjentów z klinicznie negatywnymi węzłami, ze względu na wysoki odsetek (36%) występowania przerzutów utajonych [8, 16]. W grupie leczonych przez nas chorych postępowanie nasze było zgodne z opisywanymi powyżej standardami. Radykalnym leczeniem chirurgicznym objęto 75,8% (72) pacjentów. Najczęściej wykonywanym w naszym materiale zabiegami były parotidektomia powierzchowna (41 = 56,9% operowanych) z zachowaniem n. twarzowego oraz parotidektomia radykalna (20 = 27,8%). Równocześnie z operacją nowotworu przyusznicy u większości leczonych pierwotnie chirurgicznie (53 = 73,6%) wykonano resekcję węzłów chłonnych szyi, najczęściej operację selektywną regionów I, II, III i Va (25 przypadków) oraz klasyczną radykalną (20). Większość pacjentów z nowotworami przerzutowymi ślinianki przyusznej po pierwotnym leczeniu chirurgicznym wymaga uzupełniającej radioterapii, zarówno na okolicę przyusznicy, jak i na okolicę szyi [1 5, 7 9, 11, 13]. W analizowanym materiale własnym uzupełniającą radioterapię zastosowano aż u 76,6% (59/77) pacjentów leczonych radykalnie. Pacjentów z pierwotnym rakiem części nosowej gardła skutecznie leczono metodą chemioradioterapii, osiągając całkowitą regresję nowotworu, zarówno w obrębie nosogardła, ślinianki przyusznej jak i szyi. Niestety 19,0% chorych (18/95) ze względu na wysoki stopień zaawansowania klinicznego nowotworu i/ lub zły stan ogólny, zazwyczaj związany z senioralnym wiekiem pacjenta, leczono jedynie paliatywnie (radioterapia, chemioterapia) bądź objawowo. Najistotniejszymi czynnikami prognostycznymi leczenia nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej są: wysoki stopień złośliwości histologicznej guza, wysokie stadium zaawansowania miejscowego, obecność przerzutów węzłowych i odległych, porażenie n. twarzowego, naciekanie skóry, zajęcie płata głębokiego ślinianki, naciekanie podstawy czaszki, dodatni margines resekcji chirurgicznej, brak uzupełniającej radioterapii [1 5, 7 9, 11, 13]. W analizowanym materiale uzyskano 51,7% przeżyć bezobjawowych 3-letnich oraz 34,0% przeżyć 5-letnich. Wyniki te są gorsze od prezentowanych w literaturze. Dona i wsp. podają 58% przeżyć 5-letnich, Bron 56%, Nuyens 48%, a O Brien i wsp. 72% [3, 8, 11, 13, 16]. Nienajlepsze wyniki leczenia nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej w analizowanym materiale własnym w pierwszej kolejności należy tłumaczyć wysokim stopniem zaawansowania klinicznego nowotworów w momencie diagnozy, ich wysokim stopniem złośliwości histologicznej oraz stosunkowo wysokim odsetkiem przerzutów z narządów sąsiadujących i odległych. Diagnostyka omawianych nowotworów we wcześniejszych stadiach zaawansowania daje nadzieję na poprawę wskaźników przeżywalności. Warunkiem wykrycia nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej we wcześniejszych stadiach zawansowania miejscowego czy węzłowego są systematyczne kontrole kliniczne i radiologiczne (USG, TK), szczególnie w pierwszych dwóch latach po leczeniu nowotworów złośliwych skóry (SCC i MM) regionu głowy i szyi. [3]. Wnioski 1. Najczęstszą przyczyną nowotworów przerzutowych ślinianki przyusznej są rak płaskonabłonkowy oraz czerniak złośliwy skóry regionu głowy i szyi. 2. W analizowanym materiale własnym większość nowotworów przerzutowych przyusznicy diagnozowana jest w wysokim stadium zaawansowania miejscowego. 3. Leczeniem z wyboru omawianej grupy nowotworów (z wyjątkiem raka części nosowej gardła) jest najczęściej terapia skojarzona chirurgia + uzupełniająca radioterapia. 4. W naszym materiale rokowanie w przypadku nowotworów przerzutowych przyusznicy jest w większości przypadków niepomyślne 5-letnie przeżycia bezobjawowe to jedynie 34%.
- - - - - 5. Szansą na poprawę wskaźników przeżywalności są systematyczne kontrole kliniczne i radiologiczne pacjentów po leczeniu chirurgicznym nowotworów złośliwych skóry regionu głowy i szyi. Pismiennictwo 1. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2009 roku. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa 2011. 2. Bień S. Nowotwory gruczołów ślinowych. Magazyn Otorynolaryngol. 2005;1(13):23 29. 3. Żyłka S, Zawadzki M, Bień S. Przerzuty nowotworów złośliwych do ślinianki przyusznej i regionu przyusznicy. Otolaryngol Pol. 2009;63(5):407 412. 4. Wierzbicka M, Szyfter W, Bień S, Maciejewski B, Składowski K, Milecki P. Zalecenia diagnostyczno-terapeutyczne dla wybranych nowotworów głowy i szyi. Guzy gruczołów ślinowych. Postępy w Chirurgii Głowy i Szyi, 2006;1:36 39. 5. Bień S. Standardy postępowania diagnostycznego i terapeutycznego w leczeniu nowotworów gruczołów ślinowych. Otorynolaryngologia, 2003;2:1 7. 6. Holsinger FC, Bui DT. Anatomy, function and evaluation of the salivary glands. [in:] Salivary gland disorders, ed.; Myers EN. Farris RL, Springer Verlag, Berlin Heidelberg, 2007;1 16. 7. Teymoortash A, Dunne A, Werner JA. Parotideal lymph node metastasis in squamous cell carcinoma of the skin. EJD, 2002;12(4):376 380. 8. O Brien CJ. The Parotid gland as a metastatic basin for cutaneous cancer. Arch.Otolaryngol. Head Neck Surgery, 2005;131:551 555. 9. Bron LP, Traynor SJ, McNeil EB, O Brien CJ. Primary and metastatic cancer of the parotid : comparison of clinical behavior in 232 cases. Laryngoscope, 2003;113:1070 1075. 10. Bruzgielewicz A, Osuch-Wójcikiewicz E, Chęciński P, Bartoszewicz R. Przerzut czerniaka skóry do ślinianki przyusznej. Otolaryngol Pol. 1999;58(4):495 498. 11. Hong TS, Kriesel KJ, Hartig GK, Harari PM. Parotid area node metastases from cuteneous cell carcinoma: implications from diagnosis, treatment and prognosis. Head Neck, 2005;27(10):851 856. 12. Rzewnicki I, Woińska-Rojecka T, Ithman J, Mazus K. Nowotwory złośliwe gruczołów ślinowych w latach 1991 2006 w materiale Kliniki Otolaryngologii AM w Białymstoku. Otolaryngol Pol. 2007;61(5):817 821. 13. Ch ng S, Maitra A, Lea R, Brash H, Tan ST. Parotid metastasis an independent prognostic factor for head and neck cutaneuos squamous cell carcinoma. J Plast Reconstr Aesthet Surg. 2006;59(12):1288 1293. 14. Gierek T, Majzel K, Jura-Szołtys E, Ślaska-Kaspera A, Witkowska M, Klimczak-Gołąb L. Analiza histokliniczna guzów slinianek przyusznych u chorych operowanych w okresie 20 lat w Klinice Laryngologii ŚlAM w Katowicach. Otolaryngol Pol. 2007;61(4):399 403. 15. Osuch-Wójcikiewicz E, Janczewski G, Dobrzyński P, Chęciński P, Bruzgielewicz A, Zawadzka R. i wsp. Guzy ślinianek przyusznych w materiale Kliniki Otolaryngologii AM w Warszawie w latach 1986 1995. Otolaryngol Pol. 1999;58(4):431 434. 16. O Brien CJ, McNeil EB, McMahon JD, Pathak I, Lauer CS, Jackson MJ. Significance of clinical stage, extent of surgery and pathologic findings in metastatic cutaneous squamous carcinoma of the parotid gland. Head and Neck 2002;24(5):417 422. 17. Kaplan M, Caloglu M, Caloglu VY, Aktoz T, Usta U, Karagol H, Iuci O. Parotid gland metastasis from renal cell carcinoma: an unusual site for metastasis. The American Jurnal of Case Raport, 2008;9:316 320. 18. Stodulski D, Stankiewicz C, Skorek A. Przerzuty raka nerki do narządów głowy i szyi. Otolaryngol Pol. 2006;60(6):893 899. 19. Pisani P, Angeli G, Krengli M, Pia F. Renal carcinoma metastasis to the parotid gland. The Jurnal of Laryngology and Otology, 1990;104(4):352 354. 20. Markowski J, Gierek T, Zielińska-Pająk E, Witkowska M, Wodołażski A, Pająk J. i wsp. Przerzuty nowotworów złośliwych z narządów odległych do ślinianki przyusznej przegląd literatury i opis 2 przypadków własnych. Otolaryngol Pol. 2005;59(4):547 552. 21. Jordan J, Cieszyńska J, Stalke M. Przerzuty nowotworowe do głowy i szyi z narządów odległych. Otolaryngo. Pol. 2004;58(3):459 467. 22. Schoneveld JM, Hesp WL, Teune TM. Parotid metastasis from gastroesophaageal carcinoma: report of a case. Dig Surg. 2007;24;68 69. 23. Szymański M, Siwiec H, Olszański W, Gołąbek W. Przerzuty raka piersi do ślinianki przyusznej. Wiad Lek. 2002;55 (7 8):494 497. 24. Perez-Fidalgo JS, Chirivella I, Laforga J, Colio JM, Blanes MD, Baydal R. i wsp. Parotid gland metastasis of a breast cancer. Clin Transl Oncol. 2007;9(4):264 265. 25. Bahar U, Cengiz C, Ayse P. Small cell lung cancer diagnosed with metastasis in parotid gland. Journal of Craniofacial Surgery, 2010;21(3):781 783. 243