Karolina Kandut. Inwentaryzacja dóbr kultury materialnej we wsi Mierczyce (gmina Wądroże Wielkie)

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie Karolina Kandut Inwentaryzacja dóbr kultury materialnej we wsi Mierczyce (gmina Wądroże Wielkie) Uniwersytet Wrocławski 2009

Spis treści: 1. Wstęp...2 2. Zarys dziejów Mierczyc...4 2.1. Nazwa etymologiczna wsi Mierczyce...4 2.2. Położenie administracyjne Mierczyc...4 2.3. Położenie geograficzne Mierczyc...5 2.4. Pierwsze wzmianki o Mierczycach...6 2.5. Mierczyce podczas panowania czeskiego...8 2.6. Mierczyce pod rządami Habsburgów...11 2.7. Mierczyce pod rządami pruskimi...15 2.8. Mierczyce od I połowy XIX wieku do I wojny światowej...17 2.9. Mierczyce w dwudziestoleciu międzywojennym...19 2.10. Mierczyce w okresie II wojny światowej...21 2.11. Mierczyce w Polsce Ludowej...21 2.12. Mierczcye w okresie transformacji ustrojowej...23 3. Ogólna charakterystyka wartości kulturowych...25 4. Katalog...26 4.1. Zabytki wpisane do krajowego rejestru zabytków...27 4.2. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków...37 4.3. Obiekty postulowane do wpisania do gminnej ewidencji zabytków...61 5. Propozycje rozwoju wsi...166 6. Aneks...168 7. Bibliografia...171

1. Wstęp W niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki inwentaryzacji we wsi Mierczyce w gminie Wądroże Wielkie (powiat jaworski, województwo dolnośląskie). Prace zostały przeprowadzone w grudniu 2009 r. Praca jest etapem kilku etapów działania. Pierwszym z nich było zapoznanie się z informacjami dotyczącymi miejscowości, zarówno w literaturze, jak i w Internecie. Korzystałam ze zbiorów Gabinetu Śląsko-Łuzyckiebo oraz Działu Kartograficznego Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu na Piasku, gdzie znajduje się najwięcej literatury poświęconej Śląskowi i jego historii. Pomocne były także zbiory Biblioteki im. Ossolińskich we Wrocławiu. Do tej pory nie wydano żadnej fachowej literatury dotyczącej Mierczyc, jedynie w 2003 r. ukazała się praca Krzysztofa Szozdy Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie. Historia i zabytki, gdzie znajduje się krótka historia wsi Mierczyce. Bardzo pomocne przy odkrywaniu dziejów Mierczyc była Historia Śląska, pod redakcją Marka Czaplińskiego, która obrazowała całość dziejów terytorium, na którym leżą Mierczyce, a także wielokrotnie poruszała problemy wsi dolnośląskiej, co także dotyczy Mierczyc. Dzieje miejscowości znajdowały się także w opracowaniach dotyczących poszczególnych dziedzin czy grup społecznych, jak Historia chłopów śląskich, Opieka społeczna i zdrowotna w księstwie legnickim w latach 1530-1740 czy Dorobek oświaty województwa legnickiego w latach 1975-1985. Przy rekonstrukcji wydarzeń 1945 r. niezwykle pomocna była praca B. Dolaty Wyzwolenie Dolnego Śląska. W opracowaniu oprócz źródeł pisanych, wykorzystane zostały także mapy oraz materiały ikonograficzne, uzyskane z Urzędu Gminy Wądroże Wielkie oraz portalu www.hydral.pl.

Drugim etapem pracy była inwentaryzacja polegająca na wizytacji budynków wybudowany przed 1945 r.(mieszkalnych, gospodarczych oraz obiektów sakralnych). Pracami została objęta całość obszaru należąca do sołectwa. Wszystkie znajdujące się we wsi obiekty zostały zobaczone z zewnątrz. Szczególną uwagę zwróciłam na te nie przebudowane, w których zachowały się przedwojenne elementy architektoniczne. Niestety większość mieszkańców nie umożliwiła mi obejrzenia wnętrz swoich domów i gospodarstw. Podczas wykonywania prac zwracałam szczególną uwagę na charakter i rodzaj zabudowy, niestety w wypadku wielu budynków elementy mogące świadczyć o okresie powstania zostały wymienione lub ukryte pod nowymi tynkami. Zdarzały się i takie budynki, w których do dnia dzisiejszego przetrwały elementy architektoniczne świadczące o czasie ich powstania. Podczas wykonywania spisu korzystałam z aparatu cyfrowego i przenośnego komputera. Kolejnym etapem była praca archiwalna. Kwerendą zostały objęte zbiory Archiwum Państwowego w Legnicy. Szczególna uwagę poświęciłam aktom Urzędu Gminy Wądroże Wielkie oraz Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. Dzięki tym materiałom udało mi się prześledzić szczególnie powojenne dzieje Mierczyc. Ostatnim etapem było napisanie pracy. Składa się ona z rozdziałów: 1. Dzieje wsi Mierczyce, jest to zebranie najważniejszych wydarzeń z dziejów miejscowości w krótkie opracowanie, osadzone w kontekście dziejów regionu i państw, w których granicach znajdowała się miejscowość. 2. Ogólna charakterystyka wartości kulturowych, rezultat pracy ze źródłami, opracowaniami oraz inwentaryzacji. 3. Katalog, będący wynikiem inwentaryzacji, która odbyła się w grudniu 2009 r. Jest on podzielony na części, które zawierają informacje o: - -obiektach wpisanych już do rejestru zabytków, - obiektach wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, - obiektach postulowanych do wpisania do gminnej ewidencji.

Wprowadzenie takiego podziału było możliwe dzięki rejestrowi zabytków dostępnemu na stronie www.kobidz.pl oraz materiałom z Urzędu Gminy Wądroże Wielkie, gdzie znalazłam obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków. 4. Propozycje rozwoju wsi, są to pomysły przygotowane przeze mnie mające na celu zachowanie cech charakterystycznych miejscowości oraz jej uatrakcyjnienie pod względem turystycznym Do pracy dołączony jest aneks i bibliografia. 2.1. Nazwa etymologiczna wsi 2. Zarys dziejów wsi Nazwa etymologiczna wsi Mierczyce nie jest znana i trudno określić od jakiego słowa pochodzi. Po raz pierwszy nazwa tej miejscowości pojawia się w 1239 r. i brzmi Mercisco, natomiast w 1335 r. pojawia się nazwa Mercicz 1. Według Stanisława Rosponda nazwa niemiecka Mierczyc to Mertschutz 2. Natomiast według informacji archiwalnych zaraz po wojnie wieś występuje jako Międzyrzecze, a obecna nazwa wsi obowiązuje od 1947 r. 3. Jeżeli zastosować się do tej teorii to jasne staje się znaczenie nazwy wsi, ponieważ Mierczyce położono są po obu stronach rzeki Wierzbiak. 2.2. Położenie administracyjne Mierczyce jest to wieś położna w Polsce, w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie jaworskim, w gminie Wądroże Wielkie. 1 T. Kozaczewski, Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku, Wrocław, 1994, s. 22. 2 S. Rospond, Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej, Wrocław-Warszawa, 1951, s. 189. 3 Archiwum Państwowe w Legnicy, Sprawy nazw miejscowości, sygn 2.

Mierczyce sąsiadują od północy z miejscowościami Wądroże Małe i Wądroże Wielkie, od południowego-wschodu ze wsią Granowice, od południa ze wsią Skała, z którą łączą się bezpośrednio i od północnego-zachodu ze wsią Pawłowice. Przez Mierczyce przebiega droga dojazdowa do autostrady A4. W miejscowości znajdowała się także linia kolejowa nr 315 Jawor-Malczyce, jednak została wyłączona z eksploatacji w czerwcu 1975 roku, a ostatecznie zlikwidowana w 2002 roku. W zabudowie przestrzennej Mierczyce to wieś o charakterze mieszanym i łańcuchowym 4. Gmina Wądroże Wielkie, do której należą Mierczyce, znajduje się w strefie oddziaływania i powiązań ekonomicznych, społecznych i kulturalnych aglomeracji jaworskiej, ale także legnickiej. Gmina ma charakter rolniczy, w produkcji rolnej dominuje produkcja zwierzęca. W ostatnich latach na terenie gminy podjęto wiele działań inwestycyjnych. W skład gminy wchodzi 18 wsi, które zajmują obszar 8.915 ha, na których zamieszkuje 4.388 mieszkańców 5. 4 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie. Historia i zabytki., Wądroże Wielkie, 2003, s. 73. 5 Kultura w legnickim. Przewodnik, Legnica, 1997, s. 147.

Źródło: www.wadrozewielkie.pl 2.3. Położenie geograficzne Mierczyce położone są na granicy Wzgórz Strzegomskich i Wysoczyzny Chojnowskiej nad Wierzbiakiem (dopływa Kaczawy) 6. Cały teren gminy znajduje się na pograniczu dwóch makroregionów Polski południowo-zachodniej: niziny śląsko-łużyckiej oraz Makroregionu Podgórza Sudeckiego. Część południowa obszaru gmina, czyli ta w której położone są Mierczyce należy do mezoregionu Wzgórz Sudeckich 7. Klimat w okolicach Jawora jest zmienny i stosunkowo wilgotny, wynika to z mas powietrza kontynentalnego i oceanicznego, przy przewadze wpływów Atlantyku. Przejawem takiego klimatu jest ocieplający zimą i oziębiający latem wiatr południowo-zachodni i północno-zachodni. Jest to teren, na którym graniczą ze sobą trzy regiony 6 http://diec.wroclawska.luteranie.pl/poew/mierczyce/mierczyce.htm, dn. 14.12.2009r. 7 http://www.wadrozewielkie.pl, dn. 14.12.2009r.

pluwiotermiczne związane z różnicami wysokości nad poziomem morza, są to następujące regiony: nadodrzański (północna część powiatu), przedgórski (środkowa, wyżynna część) i kamiennogórski (południowa część powiatu) 8. Teren, w którym leżą Mierczyce ma okres wegetacyjny wynoszący 220 dni i średnią temperaturę roku 8-8,7 C, przy średnim rocznym opadzie 500-600 mm 9. Mierczyce leżą nad rzeką Wierzbiak, która jest dopływem Nysy Szalonej. Wierzbiak płynie wzdłuż ramienia Wzgórz Strzegomskich, w dolinie rzeki występują wąskie pasy mas średnich, o wysokiej klasie II, ale ciężkich do uprawy. Większą część powiatu zajmują gleby pobielicowe 10. 2.4. Pierwsze wzmianki Według źródeł pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1232 roku z dokumentu Henryka Pobożnego, który był w tym czasie właścicielem Mierczyc, jednak udokumentowaną ciągłość osadnicza ma od neolitu 11. Początki osady w Mierczycach sięgają IV w., odkryto z tego okresu kilka domostw mieszkalnych i budynków gospodarczych, natomiast gród mierczycki powstał najprawdopodobniej w okresie wczesnośredniowiecznym, przed X w., a zniszczony został ok. połowy wieku X 12. Pierwsza połowa X wieku to czas kryzysu w państwie, po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 r. Mieszko II miał konflikt z młodszymi braćmi Bezprymem i Ottonem, którzy byli wspierani przez sąsiadów. W wyniku tego konfliktu w 1030 r. Mieszka II utracił Milsko i Łużyce, a na Śląsku władzę przejął Otto 13. Co prawda dzięki pomocy cesarskiej Mieszko powrócił jeszcze do kraju, ale wkrótce zmarł i nie zrealizował swoich planów. Kryzys w państwie doprowadził do wybuchy społecznego niezadowolenia i reakcji pogańskiej. Na Śląsku także doszło do wystąpień antyfeudalnych, 8 S. Jastrzębski, Jawor i okolice, Wrocław, 1973, s. 15. 9 Ibidem. 10 Ibidem, s. 29. 11 Ibidem, s. 15. 12 J. Kaźmierczyk, Z. Trudzik, Z pradziejów ziemi legnickiej, [w:] Szkice Legnickie, pod red. R. Hecka, t.1, [w:] http://www.wadrozewielkie.pl, dn. 14.12.2009r. 13 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego, Wrocław, 2002, s.41.

świadczy o tym fakt, że biskupi wrocławscy nie mogli przebywać w tych czasach w stolicy diecezji i zamiast we Wrocławiu przenieśli się na kilkanaście lat do Smogorzowa i Ryczenia. Zbuntowana ludność zdobyła i spaliła wiele grodów, w tym między innymi gród w Mierczycach 14. Częściowo kres powstaniu ludowemu położył dopiero najazd księcia czeskiego Brzetysława w 1038/1039 r., jednak fakt, że biskupi wrocławscy wrócili do Wrocławia dopiero w 1050 r. (odzyskanie Śląska przez Kazimierza Odnowiciela) świadczy, że zbuntowana ludności nadal występowała i zamieszki na Śląsku nie ustały 15. Po spaleniu grodu następne wzmianki pojawiają się już o wsi Mierczyce, która powstała nie opadał wzgórza, na którym znajduje się grodzisko z początku XIII wieku, o czym wspomniałam wyżej. W tym czasie właścicielem Mierczyc był Henryk Pobożny, syn Henryka Brodatego. Był to jeden z elementów polityki Henryka Brodatego, który już na kilka lat przed swoją śmiercią, zmarł w 1238 r., włączył do rządów Henryka II Pobożnego 16. Po śmierci Henryka Brodatego zarówno książęta krakowscy i wielkopolscy, jak i zachodni sąsiedzi próbowali wykorzystać zaistniałą sytuację, jednak władzę przejął Henryk Pobożny. Nowy władca śląski nie panował długo. W 1241 r. Mongołowie po zdobyciu Rusi rozpoczęli wyprawę na zachód, na ich drodze była Polska i tak w kwietniu 1241 r. Mongołowie pojawili się na Śląsku. Do decydującej bitwy doszło na Dobrym Polu koło Legnicy, wojska chrześcijańskie zostały pokonane, a Henryka Pobożnego wzięto do niewoli i ścięto 17. W czasie najazdu mongolskiego Mierczyce zostały całkowicie zniszczone 18. Po śmierci Henryka II Pobożnego nastąpił podział Śląska na mniejsze części, nie brakowało przy tym konfliktów pomiędzy synami Henryka Pobożnego, przede wszystkim Bolesławem II Rogatką i Henrykiem III Białym. W wyniku działań książąt śląskich Bolesław Rogatka utracił ziemię głogowską i lubuską. Z pozostałych terenów wydzielił ok. 1274 r. najstarszemu swojemu synowi, Henrykowi V Grubemu księstwo jaworskie ze stolicą w 14 Historia chłopów śląskich, pod. red. S. Inglota, Warszawa 1979, s. 59. 15 Ibidem. 16 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego, Wrocław..., s.55. 17 Ibidem, s.58. 18 http://www.wadrozewielkie.pl,...

Jaworze, 19. W tym czasie Mierczyce wchodzą w skład księstwa legnickiego. Bolesław Rogatka zmarł w 1278 r. i jego księstwo legnickie przejął Henryk V, z racji tego władzę w dzielnicy jaworskiej dzierżył jego młodszy brat, Bolko I, zwany Surowym wraz ze swoim bratem Bernardem Zwinnym 20. W 1290 r. umiera Henryk IV Prawy, zapisuje on w testamencie księstwo wrocławskie księciu głogowskiemu Henrykowi III, ale mieszczanie wrocławscy zaprosili na tron Henryka V Grubego. Przyjął on propozycje, jednak, aby móc wystąpić przeciwko Głowogowczykowi potrzebował pomocy brata Bolka I. Książe jaworski zgodził się udzielić pomocy w zamian za południowe tereny księstwa wrocławskiego ze Świdnicą, Dzierżoniowem, Strzelinem, Ziębicami i Ząbkowicami 21. W 1320 r. Władysław Łokietek został koronowany na króla Polski, czym zwiększył swój prestiż na Śląsku i dlatego w 1310 r. poczyniła starania o pozyskanie książąt śląskich wydając swoja córkę Kunegundę za księcia świdnickiego Bernarda, przez co włączył do sojuszu też jego braci Henryka jaworskiego i Bolka II ziębickiego 22. 2.5. Mierczyce podczas panowania czeskiego Kiedy w 1327 r. król Czech Jan Luksemburki zaatakował Kraków i wezwał do Opawy władców śląskich, złożyli mu oni hołd lenny, uczynił to także władca księstwa legnickobrzeskiego Bolesław III Rozrzutny. Dla przyszłej historii Śląska niezwykle istotny był układ zawarty w 1335 r. w Trenczynie pomiędzy Janem Luksemburskim i Kazimierzem Wielkim, na mocy którego król Czech za sume 20 tys. kop groszy praskich zrzekł się pretensji do korony polskiej, a Kazimierz Wielki uznał prawa Jana do księstw śląskich 23. 19 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,..., s.60. 20 Ibidem, s.60 21 Ibidem, s. 65. 22 Ibidem, s. 70. 23 Ibidem, s.77.

W maju 1329 r. we Wrocławiu książę Bolesław otrzymał od Jana Luksemburskiego księstwo legnicko-brzeskie jako lenno, układ ten został odnowiony pod koniec 1331 r. 24. Rządy Bolesława III doprowadziły do upadku finansowego księstwa, aby pozyskać pieniądze znaczną część księstwa i swojej władzy oddał pod zastaw 25. Z tego okresu pojawia się kolejna wzmianka o Mierczycach. W 1344 r. w dokumencie, w którym książęta Wacław i Ludwik, za zgodą swojego ojca Bolesława, sprzedają wikariuszom katedry wrocławskiej za 100 grzywien roczny czynsz w wysokości 10 grzywien, właśnie z Mierczyc i drugiej wsi o nazwie Tanalin 26. Chodzi tutaj o owego Bolesława III i jego synów Wacława I i Ludwika I. W 1342 r. księstwo legnickie przechodzi w ręce synów Bolesława 27. Już w roku następnym książęta złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu i otrzymali w lenno wszystkie ziemie księstwa legnicko-brzeskiego, hołd złożyli także następcy Jana, Karolowi IV. Natomiast w 1345 r. bracia poprzez losowanie podzielili między siebie księstwo, jednak w efekcie końcowym za pomocą wykupu władzę w całym księstwie sprawował Wacław. Po śmierci Wacława w 1364 r. Ludwik objął rządy opiekuńcze nad bratankami w księstwie legnickim. W ciągu prawie 40 lat swoich rządów Ludwik stał się najważniejszym śląskim władcom i dlatego stał się pewnym zagrożeniem dla władzy czeskiej 28. Książęta legniccy nie tylko zaczęli popierać króla polskie Władysława Jagiełłę, ale także posiadali wsparcie kurii papieskiej. Po śmierci Ludwika I pod koniec 1398 r. władzę w księstwie podzieli między siebie jego wnukowie Henryk i Ludwik II, księstwo legnickie przeszło pod panowanie Ludwika II, otrzymał je od biskupa wrocławskiego Wacława, jednak po śmierci biskupa i po wygranej wojnie z bratem połączył ponownie księstwo legnickie z brzeskim 29. Mierczyce przez większość XIII wieku były we władaniu biskupów wrocławskich, jednak w XIV w. mieszkańcy wsi przechodzą na ewangelicyzm, przejmują kościół i biskup 24 Ibidem, s. 89. 25 Ibidem. 26 J. Madziuk, Archiwalia dotyczące województwa legnickiego w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu, Legnica 1987, s. 6 27 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,..., s. 90. 28 Ibidem, s.91. 29 Ibidem, s. 91

wrocławski przestaje być właścicielem wsi 30. Także pałac w Mierczycach w XIV wieku otrzymuje nowych właścicieli, jest to ród Schweinichen, który będzie panował we wsi do XVII wieku 31. Ród ten to po prostu jedna z linii rodu Świnków, która z biegiem lat ma kilkanaście odgałęzień. W ciągu wielu lat badań powstało kilka teorii na temat pochodzenia rodu, który panował między innymi w Mierczycach. Część naukowców wywodzi jego pochodzenie z Kujaw lub Wielkopolski, jednak większość jest za tym, że ród Świnków swój początek miał na Śląsku, gdzie pojawił się ok. XIII wieku 32. Na Śląsku Świnkowie znani są między innymi z tego, że służyli na dworze Piastów legnickich. Z upływem lat następuje germanizacja tego nazwiska i pod koniec XV wieku przekształca się w Schweinichen 33. Szerokim echem w historii lokalnych społeczności Śląska odbił się szerzący się w Czechach husytyzm. Pierwsze wystąpienia wydarzyły się już w 1418 r., w tym czasie husytyzm zyskał poparcie przede wszystkim wśród niższych warstw społeczeństwa śląskiego, natomiast książęta śląscy występowali w wojnie z husytami po stronie cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Działania wojenne toczyły się także na terenie śląska i zagrożenie husyckie ustało dopiero w latach 30. XV wieku, jednak skutki tych działań były jeszcze długo widoczne na Śląsku. Przejawiało się to samowolą książąt śląskich, nieposłuszeństwem poddanych oraz szerzeniem bandytyzmu 34. W połowie XV wieku po bezpotomnej śmierci Zygmunta Luksemburskiego w 1437 r. rozpoczyna się walka o tron czeski. Koronowany na króla Czech został w 1453 r. Władysław Pogrobowiec, jego słabe rządy umożliwiły o wiele bardziej swobodne działania poszczególnym księstwom śląskim. Po jego śmierci w 1457 r. stany czeskie na swojego króla wybrały Jerzego z Piediebradów 35. Książęta śląscy nie zgadzali się na taki wybór i na zjeździe książąt śląskich w Legnicy został powołany związek śląski o charakterze antypodiebradzkim, jego członkowie mieli nie uznawać władzy Jerzego, jednak z czasem związek ten rozpadł się, 30 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie. Historia i zabytki., Wądroże Wielkie, 2003, s. 74. 31 Ibidem. 32 B. Możejko, Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim w średniowieczu, Gdańsk 1998, s. 16. 33 O. Czerner, J. Rozpędowski, Bolków. Zamek w Świnach, Wrocław, 1960, s. 96. 34 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,..., s. 95 35 Ibidem, s. 97.

ponieważ coraz więcej książąt zaczęło popierać nowego króla czeskiego 36. Spokój w państwie czeskim nie trwał długo, Jerzy z Podiebradów nie dotrzymał słowa i nie przeszedł na katolicyzm, w związku z tym papież obrzucił go ekskomuniką, a poddanych zwolnił od posłuszeństwa. W poszukiwaniu nowego kandydata na króla uczestniczyły także księstwa śląskie, zdecydowano się na króla węgierskiego Macieja Korwina. Natomiast Jerzy z Podiebradów przekazał sukcesję Jagiellonom i w 1469 r. sejm czeski ogłosił królem Władysława Jagiellończyka. Doszło do konfliktu pomiędzy Maciejem Korwinem i Władysławem Jagiellończykiem, Korwin zajął Śląsk, a wyprawa Władysława przeciwko niemu zakończyła się porażką. Ostatecznie konflikt zakończył pokój w Ołomuńcu w lutym 1478 r., na mocy którego Czechy pozostały w rękach Władysława, a Śląsk, Łużyce i Morawy pozostały pod panowaniem Macieja Korwina, w wypadku jego śmierci miały wrócić do Korony Czeskiej. Korwin władzę na Śląsku sprawował za pomocą nadstarostów: Stefana Zapolyi i Jerzego von Stein 37. W tym czasie władzę w księstwie legnickim sprawował książę Fryderyk I 38. Po zdobyciu władzy na Śląsku przez Korwina odsunął się od króla węgierskiego i zajął się jednoczeniem księstwa legnickiego. W latach 80. XV wieku udało mu się odzyskać wszystkie tereny dawnego księstwa legnicko-brzeskiego. Po śmierci Fryderyka I w 1498 r. jego synowie początkowo rządzili wspólnie, a w 1505 r. podzieli księstwo, okolice Legnicy przypadły Fryderykowi II 39. Fryderyk II sprawdził się jako władca księstwa, które zjednoczył w 1521 r. po śmierci brata, wybijał własną monetę, a w 1516 r. został namiestnikiem Dolnego Śląska 40. Po śmierci Macieja Korwina w 1490 r. Władysław umocnił swoje panowanie na Śląsku, ale w zarządzaniu dzielnicom ulegał stanom śląskim, wynikiem tego było wydanie w 1498 r. wielkiego przywileju stanowego, który ustalał podstawy prawne książąt i stanów śląskich 41. 36 Ibidem, s. 98. 37 Ibidem, s. 100. 38 Ibidem, s. 111. 39 Ibidem, s. 112 40 Ibidem, s. 112. 41 Ibidem, s. 107.

Pod koniec swojego życia Władysław podjął działanie, które zaważyły na dalszej historii Śląska. Ożenił swojego syna Ludwika z wnuczką Maksymiliana Habsburga, Marią, a córkę Annę wydał za cesarskiego wnuka Ferdynanda, tymi związkami i układem zawartym w 1515 r. w Wiedniu Habsburgowie zapewnili sobie sukcesje po Jagiellonach. W 1526 r. w wojnie z Turkami ginie Ludwik i tym samym Śląsk przechodzi pod panowanie Habsburgów 42. 2.6. Mierczyce pod panowaniem Habsburgów Koronacja Ferdynanda odbyła się w 1527 r., jego panowanie to totalna zmiana polityki względem Śląska. W czasie obejmowania władzy na Śląsku przez Habsburgów do najznakomitszych księstw lennych należało księstwo legnickie będące w posiadaniu Piastów, a konkretnie Fryderyka II 43. Polityka dynastii habsburskiej miała na celu częściowe wyeliminowanie z aktywnego życia politycznego stanów oraz ograniczenia kompetencji organów i urzędów stanowych na rzecz władzy królewskiej. Jednak wprowadzone w zarządzaniu Śląskiem zmiany miały także aspekty korzystne dla książąt śląskich, takim przykładem może być zapoczątkowany w 1527 r. system podatkowy, który umożliwił książętom i stanom śląskim możliwość organizowania stałych funduszy publicznych, które były przeznaczane na wewnętrzne śląskie potrzeby krajowe 44. W 1529 r. w obliczu wojny z Turcją zostaje uchwalona ordynacja w obronie kraju, na mocy której Śląsk zostaje podzielony na 4 okręgi: dolnośląski (księstwa: głogowskie, żagańskie, legnickie, jaworskie), środkowosląski, nyski i Górny Śląsk 45. Po 1546 r. następuje zmiana w polityce Ferdynanda, przystępuje on do powoływania królewskich instytucji i urzędników, którzy mieli reprezentować jego władzę bezpośrednio na 42 Ibidem, s. 108. 43 Ibidem, s. 122. 44 Ibidem, s.130. 45 Ibidem, s. 130.

terenie danego kraju koronnego 46. Realizując tę politykę w 1547 r. król zapewnia sobie prawa spadkowe w stosunku do księstwa legnicko-brzeskiego w przypadku wymarcia rządzącej tam dynastii. W tym czasie w księstwie legnickim władzę przejmuje po Fryderyku II legnickim, Fryderyk III, a po nim Henryk XI, który panował do 1581 r. 47. Pojawiająca się w Niemczech reformacja dociera także na Śląsk. Na tym terenie jej głównymi promotorami się książęta legnicko-brzesko-wołowscy oraz władza lokalna we Wrocławiu. Do 1540 r. w księstwie legnickim istniały obok siebie zarówno msza katolicka jak i nabożeństwa ewangelickie. Fakt, że po stronie luteranizmu opowiedział się Fryderyk II miało wielkie znaczenie dla reformacji na Śląsku, ponieważ posiadał on silny autorytet wśród społeczeństwa, władał w trzech księstwach, a od 1516 r. był starostą dolnośląskim. Z czasem stał się on politycznym przywódca kościoła luterańskiego na Śląsku 48. W związku z tym w 1529 r. podjął próbę uzgodnienia zasad religijnych reformacji legnickiej z teologia reformatorów wittenberskich, w wyniku czego w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim miało obowiązywać wyznanie augsburskie z 1530 r., dzięki czemu zostały stworzono podstawy prawne funkcjonowania kościoła protestanckiego 49. Rozwijająca się reformacja na Śląsku pociągnęła za sobą nie tylko zmiany religijne, ale też polityczna. W 1537 r. elektor brandenburski i książę legnicki zaprojektowali układ o dziedziczeniu, na mocy którego w przypadku bezpotomnej śmierci Piastów legnicko-brzeskich ich księstwo miało przejść pod panowanie Hohenzollernów 50. Jednak zarówno stany czeskie jaki i król zakwestionowały układ, odbył się sąd nad Ferdynandem II legnickim i musiał on zrezygnować ze swoich planów, doprowadziło to też do jego usunięcia się z polityki 51. Na XVI wiek przypada rozwój różnego rodzaju form wsparcia dla ubogich i dzieci, bardzo często pomoc taka była organizowana przez Kościół protestancki, można przypuszczać, że był to jeden z elementów przeciwdziałania szerzącej się kontrreformacji. 46 Ibidem, s. 135. 47 Ibidem, s. 137. 48 Ibidem, s. 144. 49 Ibidem, s. 145. 50 Ibidem, s. 152. 51 Ibidem, s. 153.

Działalność taka pojawiła się również w Mierczycach, gdzie w kościele była umieszczana skarbona ubogich, a ofiary do niej składane były rozdzielane przez pastorów i zarządy kościelne pomiędzy potrzebujących, między innymi ubogich, osierocone dzieci czy uczniów 52. W II połowie XVI wieku można zaobserwować antyhabsburską politykę książąt legnicko-brzeskich poprzez związki dynastyczne z wpływowymi rodami protestanckimi Rzeszy, taki jak książęta wirtemberscy, von Anhalt i Palatynatu. Przykładem może być zawarte w 1577 r. małżeństwo pomiędzy Joachimem Fryderykiem legnickim a Anną Marią, siostrą Christiana von Anhalt oraz w 1614 r. małżeństwo Jerzego Rudolfa legnickiego z Zofią Elżbietą von Anhalt-Dessau 53. Ukoronowaniem polityki antyhabskubrskiej była konwersja na kalwinizm dwóch książąt legnicko-brzeskich, Jana Chrystiana i Jerzego Rudolfa w 1614 r. 54. W 4 lata po konwersji książąt legnickich na kalwinizm rozpoczęła się wojna trzydziestoletnia, sejm śląski jeszcze w 1618 r. zdecydował o wysłaniu swoich wojsk na pomoc powstańcom. Pomimo tego w latach 1621-1632 Śląsk nie brał bezpośredniego udziału w wojnie, jednak w wyniku przystąpienia w 1630 r. do wojny króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na Śląsk wkroczyły wojska trzech potęg ewangelickich: Szwecja, Brandenburgia i Saksonia. Protestanckie siły Śląska miasto Wrocław i książę legnicki Jerzy Rudolf) ogłosiły neutralność 55. Drugi udział Śląska w wojnie trzydziestoletniej przypada na lata 1633-1635, jest to czas okupiony wielkimi stratami ludnościowymi, zostały także znacznie ograniczone wolności religijne protestantów, a także sama autonomia kraju. W 1635 r. został zawarty reces dodatkowy pokoju praskiego, w którym m.in. książęta legnickim gwarantowano przywrócenie praw politycznych w zamian za wyrzeczenie się działań antycesrskiech. Po tym akcie wojna trwała jeszcze 13 lat i cały czas działania militarne toczone były na terenie 52 K. Dola, Opieka społeczna i zdrowotna w księstwie legnickim w latach 1530-1740, Szkice legnickie, t. XII, s. 78. 53 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 158. 54 Ibidem, s. 164. 55 Ibidem, s. 170.

Śląska. Wojnę trzydziestoletnia zakończył pokój westfalski w 1648 r., ustalenia dotyczące Śląska pokrywały się z tymi z 1635 r. 56. Skutki wojny na Śląsku były długo widoczne, najbardziej ucierpiały księstwa dolnośląskie w tym legnickie. Największe straty wywołały nie działania militarne, ale przywleczone epidemie. Śląsk odniósł ogromne straty także pod względem ekonomicznym, było to spowodowane ówczesnym systemem finansowania wojny, który polegał na wykorzystywaniu zasobów materialnych ludności na terenie na którym akurat przebywało wojsko 57. W 1616 r. umiera Hans von Schweinichen, ale wcześniej odsprzedaje Mierczyce Adamowi von Schweinichen, jest to przyrodni brat Jana Zygmunta von Schweinichen, który panuje na Świnach. 58. Syn Adama, Hans dziedziczy po nim Mierczyce i kilka innych okolicznych miejscowości. Wiernie służy cesarzowi i dzięki temu zostaje marszałkiem szlachty księstwa świdnicko-jaworskiego i gubernatorem księstwa legnickiego po śmierci ostatniego z Piastów. Hans von Schweinichen umiera w 1677 r. 59. Pod koniec panowania Habsburgów na Śląsku, na początku XVIII wieku Mierczyce zmieniają właściciela, zostaje nim Friedrich von Schweinz w 1743r. 60. W 1660 r. jedynym spadkobierco księstwa legnico-brzesko-wołowskiego stał się Jerzy Wilhelm, syn Chrystiana wołowskiego i Ludwiki, jednak zmarł on już w 1675 r. W ten sposób księstwo legnicko-brzesko-wołowskie z księstwa lennego stało się księstwem dziedzicznym 61. Koniec panowania Habsburskiego na Śląsku toczyło się bez większych wstrząsów, w latach 1711-1740 panował Karol VI i kontynuował on politykę swoich poprzedników. Stany 56 Ibidem, s. 172. 57 Ibidem, s. 174. 58 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie. Historia i zabytki..., s. 74. 59 Ibidem. 60 Ibidem. 61 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,..., s.175.

śląskie zaakceptowały sankcję pragmatyczną, która zapewniała sukcesję córce Karola, Marii Teresie 62. 2.7. Mierczyce pod panowaniem pruskim W 1740 r. wojska pruskie wkraczają na Śląsk i rozpoczyna się wieloletni konflikt austriacko-pruski, w wyniku którego Śląsk przejdzie pod panowanie pruskie. Z początkiem wojny jeszcze silnej ujawniły się tradycje i prawa spadkowe, szczególnie pamiętano po stronie pruskiej o układzie dziedzicznym z Fryderykiem II legnickim z 1537, na mocy którego księstwo legnicko-brzeskie miało przejść pod panowanie Hohenzollernów. Do końca stycznia 1741 r. wojska pruskim bez większego wysiłku udało się zając prawie cały Śląsk, wynikało to z braku własnej obrony krajowej 63 oraz z patentu Fryderyka II, w którym obiecywał, że mieszkańcy Śląska nie spotkają się z wrogością ze trony wojsk pruskich i zostaną zachowana ich wszystkie prawa i przywileje 64. W czasie wznowienia działań wojennych w marcu 1741r. wojna przybrała charakter europejski, ponieważ przystąpiły go niej Francja, Hiszpania i Bawaria, które walczyły o ograniczenie władzy Habsburgów w różnych krajach. Walkę o panowanie na Śląsku zakończył separatystyczny pokój zawarty w Berlinie w 1742 r., ustalono wtedy, że Fryderyk II zyskuje hrabstwo kłodzkie, Dolny i Górny Śląsk bez księstwa cieszyńskiego, opawskiego oraz bez części księstw kaniowskiego i nyskiego. Wojna o panowanie Habsburgów trwała jednak nadal, zakończyła się w 1745 r. pokojem w Dreźnie na zasadzie status quo ante bellum. I tak w wyniku dwóch tak zwanych wojen śląskich doszło do wieloletniego podziału Śląska na część austriacką i pruską 65. Warto zaznaczyć, że Mierczyce jako część Dolnego Śląska znalazły się pod panowaniem pruskim. Panowanie pruskie wiązało się z dużą ilością zmian w zarządzaniu i funkcjonowaniu Śląska. Te zmiany dotknęły także wieś dolnośląską, wprowadzono między innymi podatek z 62 Ibidem, s. 184. 63 Brak obrony krajowej wynikał z faktu, że po wojnie 30-letniej władza królewska ograniczyła działalność sejmu śląskiego wyłącznie do spraw podatkowych 64 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 188 65 Ibidem, s. 197.

gospodarki wiejskiej, zwany kontrybucją. W dobrach wiejskich miano oszacować wszystkie dochody i sporządzić i sporządzić nowy katastr dla całego kraju 66. Kontrolowaniem podatków z terenów wiejskich zajmowali się radcy krajowi i landraci 67. Austria nawet po dwóch wojnach śląskich nie zrezygnowała z planów odzyskania tego terenu. Jednak wojnę 7-letnia w 1756 r. nie rozpoczęła Austria, a Prusy, które chciały zdobyć Saksonię.. W listopadzie 1757 r. wojska habsburskie zdobyły twierdze we Wrocławiu i w Świdnicy, ale król pruski odzyskał je miesiąc później. Również na jednym w wzgórz mierczyckich rozegrała się jedna z bitew w 1761 r. w czasie trwania wojny 7-letniej 68. Konflikt ten zakończył pokój zawarty w 1763 r. na stanie sprzed wojny, Prusy dzięki wojnie umocniły soje panowanie na Śląsku. Kolejna wojna przyniosła ogromne straty na terenie kraju śląskiego, szacuje się że liczba ludności na Śląsku zmniejszyła się po wojnie 7-letniej o 150 tys. 69. W okresie panowania pruskiego ludność wiejska na Śląsku tworzyła liczebnie największą grupę ludności płacącej państwu podatki oraz stanowiła główną bazę społeczną rekrutacji żołnierzy. Dane z 1777 r. obrazują jak ważna była ludność wiejska państwie pruskim, na 1,4 mln mieszkańców Śląsk, aż 900 tys. zajmowało się uprawą roli i hodowlą bydła 70. W polityce Fryderyka II ważne miejsce zajmowała sprawa chłopska. Już w 1749 r. pojawiła się pierwsza konstytucja, która zakazywała włączania do szlacheckich posiadłości ziem chłopskich, a w 1764 r. pojawiło się edykt, na mocy którego chłopi mieli być powtórnie osadzani w pustych zagrodach chłopskich. Chłopi mieli także od 1763 r. prawo dziedzicznego posiadania ziemi. W okresie panowania Fryderyka II pojawiło się również parę nowatorskich rozwiązań dotyczących pomocy społecznej, także na wsi. Powstawały tak zwane związki asekuracyjne, które miały na celu w wypadku pożaru, pomoru bydła lub lokalnego nieurodzaju udzielanie sobie przez wsie wzajemnej sąsiedzkiej pomocy 71. 66 Ibidem, s. 202. 67 Ibidem, s. 206. 68 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie..., s. 74. 69 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 232. 70 Ibidem, s. 235. 71 Ibidem, s. 204.

W 1786 r. wadzę w Prusach po Fryderyku II przejmuje Fryderyk Wilhelm II i zarzuca wcześniejszą politykę chłopska. W tym samym roku, po śmierci Friedricha von Schweinz właścicielem Mierczyc zostaje wdowa po nim Marie Helene von Schweinz Według spisu z 1789 r. w Mierczycach mieszkało 536 osób, a w 1885 już 987 72. 2.8. Mierczyce od I połowy XIX wieku do I wojny światowej W 1789 r. wybuchła Wielka Rewolucja Francuska, nastroje rewolucyjne pojawiły się także wśród śląskich chłopów. W 1806 r., Król Prus Fryderyk Wilhelm III panujący od 1797 r., zdecydował się na wojnę z Napoleonem. Dla Napoleon Śląsk był ważnym punktem strategicznym, ale również zaopatrzeniowym i fiskalnym, dlatego też skierował swoja armię na ten teren. Co prawda w 1807 r. wojsko napoleońskim udało się wyprzeć Prusaków do Czech, ale na mocy podpisanego pokoju w Tylży w lipcu 1807 r. Śląsk pozostał przy Prusach, wojska francuskie mogły jedynie stacjonować na jego terenie do czasu zapłacenia kontrybucji wojennej. W czasie odwrotu wojsk napoleońskich, od 1813 r. zaczęły napływać wojska rosyjskie, a następnie ponownie francuskie 73. W wyniku działań Napoleona Śląsk kolejny raz w historii Śląsk został poważnie zniszczony przez działania wojenne. Na początek XIX wieku przypadają na Śląsku liczne reformy. Rozpoczynają się one w 1807 r. zniesieniem poddaństwa, a już od 1811 r. użytkowana ziemia zaczęła przechodzić na własność chłopów za odszkodowaniem. Zmiany te doprowadziły do istotnych przemian w rolnictwie śląskim, zaczął rosnąć areał ziemi wykorzystywany dla uprawy roślin przemysłowych (m.in. buraka cukrowego). Istotną reformą była także reforma administracyjna z 1808 r., która dzieliła Śląska (stał się od tego czasu jedną z prowincji) na trzy rejencje: wrocławską, opolską i legnicka, w 1816 r. poszczególne rejencje podzielono na powiaty 74. Mierczyce należały do rejencji legnickiej. 72 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie..., s. 75. 73 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 252. 74 Ibidem, s. 254.

Na rok 1825 przypada kolejna zmiana właściciela wsi, zostaje nim wdowa von Dresky, z domu Schweinz, czyli tak naprawdę Mierczyce nadal są w posiadaniu tej samej rodziny. Następnie miejscowość przechodzi pod panowanie synów wdowy, Otto i Friedricha. Wiek XIX to czas rozwoju Mierczyc, powstaje więcej gospodarstw, we wsi istnieje ewangelicka szkoła, jest młyn i kuźnia. Ważnym momentem w dziejach tej wsi jest doprowadzenie do niej linii kolejkowej Jawor-Malczyce w 1902 r. 75. W pierwszej połowie XIX wieku na wsi z racji tego, że cena chleba była często bardzo wysoka podstawowym wyżywieniem były ziemniaki, żur i kapusta, rzadko spożywano właśnie chleb i mleko, mięso było produktem niezmiernie rzadkim, pojawiało się jedynie na święta i uroczystości rodzinne. Praktycznie do połowy wieku większość gospodarstw chłopskich na Śląsku było samowystarczalnych, ponieważ wiele prac rzemieślniczych wykonywały we własnym zakresie 76. Rok 1848 r. to czas wystąpień społecznych, zwanych Wiosną Ludów. Na Dolnym Śląsku jeszcze przed Wiosną Ludów, w 1844 r. nastąpiło powstanie tkaczy śląskich, które było jednym z przyczynków do wydarzeń w 1848 r. Jednak nie tylko tkacze się buntowali, także chłopi coraz częściej procesowali się z dworami, odmawiali pracy na pańskich, podpalali budynki dworskie. Sytuację dodatkowo pogorszył nieurodzaj w altach 1846-1848, który doprowadził do jeszcze silniejszego niezadowolenia na wsi. Te wszystkie wydarzenia doprowadziły do Wiosny Ludów, także na Śląsku w 1848 r. 77. Coraz częściej na wsiach chłopi zaczęli buntować się przeciwko wypełnieniu świadczeń feudalnych, kradli drzewo z pańskich lasów bądź uprawiali kłusownictwo. Wystąpienia chłopskie spowodowały, że w 1850 r. król pruski (od 1840 Fryderyk Wilhelm IV) wydał ustawę, na mocy której zostały za wykupem uwłaszczone wszystkie gospodarstwa na o wiele bardziej korzystnych warunkach niż wcześniej 78. 75 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie..., s. 75. 76 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 259. 77 Ibidem, s. 279. 78 Ibidem, s. 283.

W drugie połowie XIX wieku znacznie zwiększa się liczba mieszkańców Śląska, do 1910 r. prawie o 70%, jedynie w rejencji legnickiej tez wzrost jest mało widoczny, liczba ludności zwiększyła się tutaj z 0,92 na 1,18 mln. Na przełomie XIX i XX wieku widoczna jest na Śląsku coraz większa migracja ze wsi do miast 79. Różnica pomiędzy pierwszą i drugą połową wieku widoczna jest w wielu aspektach życia na wsi, na przykład w budownictwie. Zarzucono budowanie domów z drewna i coraz częściej są to budynki murowane z cegły lub kamienia. W rolnictwie powszechny staje się płodozmian, zaczyna się stosować nowe metody upraw. Bardziej popularna staje się hodowla, zwłaszcza bydła i trzody chlewnej. W latach 90. XIX wieku pojawia się kryzys na wsi śląskiej, ponieważ ceny produktów rolnych w wyniku konkurencji zboża amerykańskiego i rosyjskiego zaczynają spadać 80. Widoczne są także zmiany w życiu politycznym, zaczynają tworzyć się obozy i partie polityczne, na wsiach Dolnego Śląska najsilniejsze wpływy mają konserwatyści 81. Pod koniec XIX wieku właścicielami folwarku w Mierczycach byli baronowie von Richthofen. Warto zauważyć, że jeden z członków tego rodu, który wychowywał się w Mierczycach był Bolko von Richhofen (1899-1983), profesor historii i wykładowca na Uniwersytecie w Królewcu 82. Rok 1914 przyniósł początek I wojny światowej i pomimo tego, że tym razem działania wojenny nie toczyły się na terenie ziemi śląskiej, losy wojny miały wielki wpływ na dalsze dzieje Śląska. Ślązacy wojnę odczuli już pod konie 1914 r., kiedy rozpoczęły się problemy z zaopatrzeniem. Z czasem coraz więcej produktów żywnościowych zaczęło być na kartki. Od początku 1915 r. rolnikom zaczęto rekwirować żywność, a później wprowadzono obowiązkowe dostawy. Tereny rolnicze stały się podstawą zaopatrzenie dla frontu i miast 83. Dodatkowo sytuację ludności wiejskiej w czasie I wojny światowej pogarszały ostre zimy w latach 1916/1917 i 1917/1918. 79 Ibidem, s. 297. 80 Ibidem, s. 300. 81 Ibidem, s. 319. 82 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie..., s. 75. 83 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 344.

W czasie I wojny światowej wsławił się Ślązak baron Manfred von Richthofen, zwany czerwonym baronem (od barwy samolotu). Był to as lotniczy, któremu przypisywano 81 zwycięstw powietrznych. Warto o nim wspomnieć, ponieważ jego bratem był Bolko von Richhofen, historyk, który urodził się i wychował w Mierczycach 84. 2.9. Mierczyce w dwudziestoleciu międzywojennym Po I wojnie światowej Śląsk został podzielony, rejencja legnicka, do której należały Mierczyce znajdowała się nadal w państwie niemieckich, w kwietniu 1919 r. nadprezydentem rejencji legnickiej (wchodziła w skład prowincji dolnośląskiej) został Robert Buchting 85. Pierwsze wybory w świeżo powstałej Republice Weimarskiej odbyły się 19.01.1919 r., w rejencji legnickiej najwięcej głosów zdobyli socjaliści (ponad 50%) 86. Problemy związane ze stabilizacją na Dolnym Śląsku były widoczne już na początku lat 20., pojawiały się kradzieże z pól płodów rolnych, napady na dwory. Dodatkowo sytuacje pogorszyła wielka inflacja w 1923 r., w ciągu krótkiego czasu cena litra mleka skoczyła z 720 mk na 84 mld mk. Inflacja spowodowała jeszcze większe kradzieże na wsiach płodów rolnych. Dzięki takiej trudnej sytuacja zaczęli zyskiwać, także na wsiach, nacjonaliści, w 1924 r. w wyborach w rejencji legnickiej uzyskali ok. 30% głosów 87. Względna stabilizację przyniosła reforma walutowa, jednak nie trwało to długo. W 1925 r. Niemcy rozpoczęły wojnę celna z Polską, co bardzo odbiło się na gospodarce Dolnego Śląska. Od tego samego roku przybrała na sile akcja osadnicza, do 1932 r. powstało ponad 4 tys. nowych gospodarstw, sporo także upełnorolniono. Pomimo tego na wsi dolnośląskiej nadal panował kryzys z powodu braku rynku zbytu na jej produkty. Jednak okres dwudziestolecia to także czas zmian 84 http://www.nndb.com/people/815/000163326/, dn. 25.12.2009. 85 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 353. 86 Ibidem, s. 355. 87 Ibidem, s. 374.

na wsi, do większości miejscowości dociera prąd elektryczny, coraz częściej upowszechniane są urządzenia elektryczne 88. W 1929 r. Niemcy stanęły w obliczu ogólnoświatowego wielkiego kryzysu, dotarł on także na Dolny Śląski, gdzie zostało dotknięte szczególnie rolnictwo. Nastąpił nagły spadek cen i zastopowanie eksportu, wiele zadłużonych majątków zostało oddanych na licytację 89. Od początku lat 30. na Dolnym Śląsku rośnie znaczenie NSDAP, można to tłumaczyć tym, że prowincja ta najbardziej ucierpiała w wyniku podziału Śląska i dlatego podawane przez NDAP argumenty odniosły tu największy skutek. W wyborach we wrześniu 1930 r. procent głosów oddanych na NSDAP wzrósł z 1,2 do 20,9 %. Sytuacja powtórzyła się w 1932 r. podczas wyborów do Reichstagu, w których NSDAP zdobyła w rejencji legnickiej 48% głosów wyborców 90. W drugiej połowie lat 30. pojawia się problem wyludnienia regencji legnickiej i nasilającej się od zakończenia I wojny światowej emigracji. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy był traktat pokojowy zawarty w Wersalu, na mocy którego istniejący na Śląsku przemysł utracił oba miasta przeładunkowe Legnica i Głogów, które miały zbyt przeważnie na terenach przyłączonych do Polski 91. Inną przyczyną emigracji był rozwijający się przemysł na terenie Westfalii czy Nadrenii i emigracja z rolniczych okręgów regencji legnickiej, w tym także z Mierczyc 92. O skali zjawiska świadczy fakty, że w 1938 r. w regencji legnickiej było tylko 91 osób na km 2 93. 2.10. Mierczcye w okresie II wojny światowej Znaczenie Dolnego Śląska w czasie II wojny światowej nie było tak wielkie jak w przypadku Górnego Śląska. Tereny te odczuły działania wojenny w czasie ofensywy 88 Ibidem, s. 376 89 Ibidem, s. 379. 90 Ibidem, s. 382. 91 J. Zaremba, I. Kubat, O wyludnieniu się regencji legnickiej, Poznań, 1947 r., s. 19. 92 Ibidem, s. 9. 93 Ibidem, s. 8.

alianckiej, kiedy zaczęto rozbudowywać zakłady przemysłowe w celach zbrojeniowych 94. Na terenie całego Dolnego Śląska powstawały obozy koncentracyjne, najbliżej Mierczyc położony był największy obóz koncentracyjny w dzisiejszej Rogoźnicy. Według statystyk w Mierczycach w 1941 r. mieszkało 905 osób 95. W listopadzie 1944 r. Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej opracowało nową ofensywę, w wyniku której został zdobyty między innymi Dolny Śląsk. Na początku lutego 1945 r. 9. Korpus Zmechanizowany Gwardii uderzył na Legnicę, oddziały niemieckie zostały zmuszone do wycofania się z miasta. Dzień później 10.02. 1945 r. wojska niemieckie zostały wyparte z Wądroża Wielkiego i jego okilic przez tą sam 9 Korpus 96. 2.11. Mierczyce w Polsce Ludowej Po zakończeniu II wojny światowej wieś polska, a w tym Mierczyce stanęła przed zadaniem odbudowania swoich struktur i gospodarstw. Było to zadanie narzucone przez plany władzy ludowej, ale także sami rolnicy, jeśli chcieli zagospodarować ziemię, musieli postarać się o jej odbudowe. Na wsi legnickiej osadnictwo polskie rozpoczęło się już w pierwszej połowie 1945 r 97. Straty w gospodarce rolnej związane były ze zdewastowaniem od działań wojennych gleby, jedynie 25% użytków rolnych nie ucierpiało 98. Dodatkowym problemem zaraz po wojnie był brak siły pociągowej, zarówno konnej jak i mechanicznej 99. Według dokumentów archiwalnych zniszczenia gospodarstw rolnych wyglądały następująco: od 25% do 40%- 7 gospodarstw; od 40% do 60% także 7 gospodarstw i od 60% do 100%- 29 gospodarstw 100. W powiecie jaworskim, do którego po wojnie należały Mierczyce, w kwietniu 1946 r. było osiedlonych 24.504 mieszkańców, a ilość gospodarstw wynosiła 94 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 411. 95 Krzysztof Szozda, Moja mała ojczyzna. Gmina Wądroże Wielkie..., s. 75. 96 B. Dolata, Wyzwolenie Dolnego Śląska, Wrocław 1985, s. 190. 97 Województwo legnickie przemiany i rozwój w 40-leciu PRL, pod red. T. Rollauer, Legnica 1988, s. 161. 98 Ibidem, s. 160. 99 Ibidem. 100 Archiwum Państwowe w Legnicy, Rolnictwo 1947-1948, sygn. 13, s. 58.

4.585 101. W samych Mierczycach w wyniku akcji W było przesiedlonych 78 osób, co stanowiło 13 rodzin, z czego 3 zostały osiedlone na gospodarstwach rolnych, 8 pozostało nieosiedlonych, a 2 rodziny były rzemieślnicze 102. Za nadane gospodarstwa rolne ściągano różne świadczenia, między innymi do Państwowego Funduszu Ziemi, wymogi te obejmowały również gromadę Mierczyce 103. Ważnym elementem odbudowującego się życia społecznego było osadnictwo na ziemiach zachodnich i przyjmowanie lub zwrot mienia pozostawionego przez Niemców, taki przypadek zwrotu mienia niemieckiego pojawił się w Mierczycach. Jeden z mieszkańców miejscowości musiał oddać pianino i przekazać je do Szkoły Podstawowej w Mierczycach 104. Kolejnym problemem pojawiającym się także na wsi po zakończeniu II wojny światowej była sprawa szkolnictwa. Dotyczy to także Mierczyc, w których po zakończeniu wojny funkcjonowała Szkoła Podstawowa. W ówczesnym województwie legnickim odbudowę oświaty należało zacząć praktycznie od podstaw, ponieważ z racji przynależności tych ziem do państwa niemieckiego, nie było zachowanych od dwudziestolecia międzywojennego tradycji oświaty polskiej 105. Dopiero początek lat 60. to czas stabilizacji szkolnictwa na Dolnym Śląsku 106. Zaraz po wojnie w latach 1948-1949 na terenie Mierczyc przeprowadzono kursy oświatowo-rolnicze 107, których celem było zapewne nie tylko sama edukacja społeczności wiejskich, ale także wdrażanie stalinowskiej ideologii. W epoce stalinizmu (1948-1956) wsie na Dolnym Śląsku cierpiały z niedoinwestowania i braku funduszy na odbudowę i rozwój. Dodatkowo sytuację pogarszały obowiązkowe dostawy po nieopłacalnych cenach oraz nacisk na kolektywizację i wykańczanie większych właścicieli przez duży podatek gruntowy. W czerwcu 1950 r. został przeprowadzona reforma administracyjna. Zostały utworzone trzy województwa: 101 Województwo legnickie przemiany i rozwój w 40-leciu PRL..., s. 162. 102 Archiwum Państwowe w Legnicy, Rolnictwo 1947-1948, sygn. 13, s. 109. 103 Archiwum Państwowe w Legnicy, Sprawy rolnictwa 1948-1949, sygn. 14, s. 9. 104 Archiwum Państwowe w Legnicy, Sprawy rolnictwa 1948-1949, sygn. 14, s.3. 105 Dorobek oświaty województwa legnickiego w latach 1975-1985, Legnica, 1986, s. 59. 106 Ibidem. 107 Archiwum Państwowe w Legnicy, Sprawy rolnictwa 1948-1949, sygn. 14, s. 240.

wrocławskie, opolskie i katowickie 108. Mierczyce należą w tym czasie do powiatu jaworkiego, który wchodzi w skład województwa wrocławskiego. Od 1954 r. gmina Wądroże Wielkie, do której należą Mierczyce, zostaje włączona do powiatu legnickiego 109. W 1975 r. zostaje przeprowadzona kolejna reforma administracyjna, następuje likwidacja powiatów i zostają utworzone nowe województwa. W wyniku tej reformy Mierczyce przynależą do województwa legnickiego. W czasach Polski Ludowej (lata 70 i 80) zasłużył się jeden z mieszkańców Mierczyc, niejaki Bolesław Krasecki, był on wieloletnim dyrektorem Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Mierczycach i jego gospodarstwo pod względem wydajności mleka przez wiele lat należało do najlepszych na Dolnym Śląsku 110. Parafię w Mierczycach erygowano w 1972 r., liczyła ona wtedy 2050 mieszkańców 111. 2.12. Mierczyce w okresie transformacji ustrojowej Przełom roku 1989 r. rozpoczął proces trudnych przemian społecznych i ekonomicznych, dotyczy to także wsi dolnośląskiej. Skupiał się on na walce rządu z inflacją, ale także z nowymi zjawiskami ekonomicznymi. Pomimo tego, że gmina Wądroże Wielkie, do której należą Mierczyce ma charakter głównie rolniczy, także tutaj pojawił się problem bezrobocia w okresie transformacji ustrojowej. W skali całego Dolnego Śląska bezrobocie w 1990 r. wynosiło 2%, a już w trzy lata później aż 16% 112. Zmiana ustroju dała możliwość przeprowadzania w pełni demokratycznych wyborów do rad gminnych, wybór wójta czy sołtysów poszczególnych sołectw. Druga połowa lat 90. XX wieku i początek XXI wieku to czas rozwoju zarówno gminy jak i samych Mierczyc. Do dnia dzisiejszego na terenie Mierczyc prężnie działa młyn, który jest jedynym na terenie gminy. Na terenie Mierczyc na początku XXI wieku powstała 108 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 503. 109 Powiat legnicki w planie 5-letnim, Legnica 1959, s. 7. 110 Województwo legnickie przemiany i rozwój w 40-leciu PRL..., s. 172. 111 W. Bochnak, Początki diecezji legnickiej, parafie i duchowieństwo 1992, Legnica 2004, s. 207. 112 R. Łuczyński, Chronologia dziejów Dolnego Śląska, Wrocław 2006, s.50.

oczyszczalnie ścieków, która odbiera ścieki z czterech miejscowości. Tego typu działania mają na celu modernizacje i rozwój poszczególnych miejscowości w gminie Wądroże Wielkie 113. Reforma administracyjna z 1999 r. po raz kolejny zmieniał przynależność terytorialną Mierczyc. Został wprowadzony trójstopniowy podział na województwa, powiaty i gminy 114. Od tego czasu do dnia dzisiejszego Mierczyce leżą w powiecie jaworskim. 3. Ogólna charakterystyka wartości kulturowych Mierczyce to duża wieś o charakterze rolniczym. 113 http://www. wadroze.nazwa.pl/index.php, dn. 12.12.2009r. 114 Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego,...,s. 547.