PROJEKT Starostwa Powiatowego w Kętrzynie Raport końcowy z badań pt. Potrzeby lokalnego rynku pracy a struktura kształcenia 1
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt badawczy zrealizowany został przez: Instytut Badań i Analiz GRUPA Olsztyńska Szkoła Biznesu www.osb.edu.pl; www.badania-rynku.pl; e-mail: instytut@osb.edu.pl 2
CEL I ZAKRES BADANIA Celem nadrzędnym badania było uzyskanie kluczowych informacji w zakresie potrzeb i oczekiwań wobec potencjalnych pracowników oraz dopasowania systemu kształcenia zawodowych szkół ponadgimnazjalnych do potrzeb rynku pracy. Zakres prac badawczych obejmował trzy grupy podmiotów: przedsiębiorców, przedstawicieli jednostek edukacyjnych uczestniczących w Projekcie, przedstawicieli samorządów. 3
METODOLOGIA Założono, że najbardziej odpowiednie będzie połączenie badań niereaktywnych z terenowymi, pozwoli to bowiem na redukcję zjawisk irrelewantnych w procesie badawczym. Zastosowano następujące techniki badawcze: Analiza danych wtórnych (desk research); Indywidualne wywiady pogłębione (IDI); Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI). Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) 4
Badanie przedsiębiorców odbyło się w oparciu o wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI). Wywiady przeprowadzono z 621 przedstawicielami podmiotów gospodarki narodowej, prowadzącymi działalność na tym obszarze. 5
CHARAKTERYSTYKA BADANYCH PODMIOTÓW 6
Rysunek 1. Struktura badanych przedsiębiorców wg głównej dziedziny działalności gospodarczej. handel hurtow y i detaliczny; napraw a pojazdów samochodow ych, motocykli oraz 36,1 przetw órstw o przemysłow e obsługa nieruchomości, w ynajem i usługi zw iązane z prow adzeniem działalności budow nictw o działalność usługow a komunalna, społeczna i indyw idualna, pozostała 11,0 10,1 9,1 8,1 rolnictw o, łow iectw o i leśnictw o ochrona zdrow otna i pomoc społeczna transport, gospodarka magazynow a i łączność hotele i restauracje administracja publiczna i obrona narodow a; obow iązkow e ubezpieczenie społeczne i edukacja pośrednictw o finansow e w ytw arzanie i zaopatryw anie w energię elektryczną, gaz, w odę 5,2 4,7 4,3 4,0 2,4 2,1 1,9 1,0 7
Rysunek 2. Podmioty objęte badaniem wg miejsca działania wieś/miasto. miasto 20 tys. -100 tys. mieszkańców odmow a odpow iedzi 60,0 40,0 20,0 0,0 obszar w iejski miasto do 20 tys. mieszkańców 8
Rysunek 3. Podmioty objęte badaniem wg okresu prowadzenia działalności 1989 r. 2001 r. przed rokiem 1945 60,0 40,0 20,0 0,0 odmow a odpow iedzi 2005 r. 2009 r. 2002 r. 2004 r 1945 r. 1988 r. 9
Rysunek 4. Podmioty objęte badaniem wg klas wielkości przedsiębiorstw. do 9 pracow ników 84,7 10 49 pracow ników 11,3 50 249 pracow ników odmow a odpow iedzi 250 i w ięcej pracow ników 2,4 1,4 0,2 10
Rysunek 5. Struktura badanych podmiotów wg formy prawnej przedsiębiorstwa osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 80 inna 7,3 spółka cywilna 6,4 spółka handlowa 4,1 stowarzyszenie i organizacja społeczna 1,1 spółdzielnia 1,1 11
Rysunek 6. Struktura próby wg rodzaju działalności firmy. usługow a 66,1 handlow a 20,8 produkcyjna usługow o produkcyjna 4,5 8,4 inna 0,2 12
Opinie respondentów w zakresie oceny sytuacji lokalnej przedsiębiorczości 13
Rysunek 7. Zasięg działalności podmiotów reprezentowanych przez respondentów. na terenie gminy 44,4 na terenie pow iatu 32,9 w skali ponad w ojew ódzkiej w skali ponad pow iatow ej 10 9,5 na eksport w kraju i za granicą 2,1 1,1 14
Rysunek 8. Państwa będące odbiorcami eksportu. Kraje, do których przedsiębiorstwa eksportują swoje towary/usługi Udział procentowy Niemcy Dania Francja Litwa Ukraina Wielka Brytania Czechy Norwegia Rosja Szwecja Włochy 30 10 10 10 10 5 5 5 5 5 5 15
Rysunek 9. Porównanie aktualnego popytu na usługi/produkty w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego. w yższy 10,6 niższy; 37,2 trudno pow iedzieć 17,7 taki sam; 34,5 16
Rysunek 10. Bariery ograniczające rozwój podmiotów powiatu kętrzyńskiego. małe dochody potencjalnych klientów nie widzę barier konkurencja krajowa brak własnego kapitału system podatkowy trudno powiedzieć koszty surowców i materiałów inne koszty robocizny małe wsparcie władz samorządowych dla firm mała powierzchnia pomieszczeń firmy małe wsparcie władz państwowych dla firm brak organizacji wspierających firmy drogi kredyt obrotowy i inwestycyjny za mała promocja gospodarcza gminy i powiatu konkurencja zagraniczna brak terenów pod działalność gospodarczą przestarzałe wyposażenie i urządzenia firmy niewystarczająca infrastruktura techniczna na terenie gminy niewystarczające kwalifikacje właściciela firmy 6,8 3,7 2,9 2,6 2,1 1,9 1,6 1 0,6 0,5 0,3 0,3 17,6 16,6 13,7 11,8 11,6 28 32,2 31,1 17
Rozwój potencjału pracowniczego w powiecie kętrzyńskim. 18
Rysunek 11. Struktura zatrudnienia w badanych firmach wg rodzaju stosowanej umowy umow a o pracę 87,7 umow a zlecenie odmow a odpow iedzi ustna umow a umow a o dzieło 6,4 2,1 1,9 1,9 19
Rysunek 12. Struktura wykształcenia pracowników w przedsiębiorstwach uczestniczących w badaniu. gimnazjalne podstaw ow e 4,1 niepełne podstaw ow e; 0,2 zaw odow e; 23,5 średnie; 40,9 w yższe; 31,3 20
Rysunek 13. Zmiany w poziomie zatrudnienia w okresie od 2008 r. zw iększenie zatrudnienia 4,8 zmniejszenie zatrudnienia 9,5 bez zmian 85,7 21
Rysunek 14. Zmiany w poziomie zatrudnienia w okresie od 2008 r. przedsiębiorstw powiatu kętrzyńskiego wg klas wielkości. 100,0 87,2 71,4 86,7 100 80,0 60,0 40,0 8,4 18,6 13,3 4,4 10 20,0 0,0 zmniejszenie zatrudnienia bez zmian zwiększenie zatrudnienia mniej niż 10 od 10 do 49 od 50 do 249 250 i w ięcej 22
Rysunek 15. Przyczyny zmniejszenia zatrudnienia w firmach powiatu kętrzyńskiego. trudności finansow e, brak popytu na produkty i usługi 66,1 inne odejście na w łasną prośbę przejście na emeryturę lub rentę niesolidność pracow ników sezonow y charakter pracy 10,2 10,2 8,5 3,4 3,4 23
Rysunek 16. Czynniki wpływające na zwiększenie poziomu zatrudnienia w objętych badaniem podmiotach. rozszerzanie zakresu działalności 36,6 zw iększenie popytu na produkty i usługi 26,7 inne 20 sezonow y charakter pracy 10 trudno pow iedzieć 6,7 24
Rysunek 17. Planowane zmiany w zatrudnieniu w okresie najbliższych 12 miesięcy. zmniejszenie zatrudnienia 2,4 trudno pow iedzieć 2,9 zw iększenie zatrudnienia 12,6 bez zmian 82,1 25
Największe w powiecie kętrzyńskim zapotrzebowanie przewiduje się w zawodach budowlanych: murarz, dekarz, cieśla, pracownik przy pracach budowlanych. Na podstawie deklaracji respondentów - 19,1% wszystkich poszukiwanych w powiecie kętrzyńskim pracowników stanowić będą osoby o tych właśnie kwalifikacjach. Nieznacznie mniejsze 18,5% zapotrzebowanie przewiduje się w zawodzie handlowca/sprzedawcy. W zawodzie szwaczki/krawcowej rynek pracy oferować będzie 11,5% wszystkich miejsc pracy. Ponadto, wśród osób, które będą mogły podjąć zatrudnienie na lokalnym rynku pracy będzie 8,3% kelnerów/barmanów, 6,4% - pracowników przy pracach prostych oraz 4,5% stolarzy. Niewielkie szanse podjęcia zatrudnienia będą miały najprawdopodobniej osoby starające się o pracę w charakterze pracownika biurowego. Tylko 3,8% ofert zatrudnienia skierowanych zostanie do tej kategorii zawodowej. Po 2,5% wakatów - umożliwi aktywność zawodową poszukującym zatrudnienia w zawodzie: mechanik samochodowy, kierowca, kucharz oraz nauczyciel/instruktor. 26
Rysunek 18. Deklaracje respondentów w zakresie wolnych miejsc pracy, których zapełnienie stanowi problem. nie 95,3 tak, zarów no dla pracow ników w ykw alifikow anych jak i niew ykw alifikow anych 2,3 tak, dla pracow ników w ykw alifikow anych 1,7 tak, dla pracow ników niew ykw alifikow anych 0,7 27
Rysunek 19. Zainteresowanie przedstawicieli podmiotów gospodarki narodowej szkoleniami, które umożliwiłyby podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników. trudno pow iedzieć 10,3 tak; 31,1 nie ; 58,6 28
Rysunek 20. Potrzeby szkoleniowe badanych podmiotów wg ich tematyki. praktyczne w ykonyw anie zaw odu inne sprzedaż i obsługa klienta obsługa maszyn i urządzeń księgow ość finanse zarządzanie obsługa komputera marketing języki obce 14,5 13,5 9,8 7,8 7,8 6,7 5,2 1,6 31,6 39,4 29
Atrakcyjność oferty PUP w Kętrzynie w opinii respondentów 30
Rysunek 21. Formy wsparcia, z jakich korzystali przedsiębiorcy powiatu kętrzyńskiego w roku 2008 i 2009. nie korzystaliśmy 68,2 staże 11,1 pośrednictw o pracy doposażenie i w yposażenie miejsca pracy dla trudno pow iedzieć 8,5 7,7 4,8 inne 2,1 prace interw encyjne 2,1 szkolenia 0,6 poradnictw o zaw odow e 0,2 31
Rysunek 22. Formy wsparcia, z jakich planują korzystać przedsiębiorcy powiatu kętrzyńskiego w roku 2009. nie planuję korzystać 68,8 staże trudno pow iedzieć pośrednictw o pracy doposażenie i w yposażenie miejsca pracy dla bezrobotnego szkolenia 12,4 8,7 8,4 3,4 1,9 prace interw encyjne inne poradnictw o zaw odow e 1,6 1,4 0,5 32
Współpraca przedsiębiorców powiatu kętrzyńskiego z placówkami edukacjnymi. 33
Rysunek 23. Czy Państwa firma poszukując wiedzy potrzebnej do prowadzenia działalności gospodarczej zgłaszała się do instytucji edukacyjnych? tak; 1,1 nie w iem; 3,9 nie; 95 34
Rysunek 24. Czy w Państwa firmie organizowane są praktyki zawodowe dla uczniów/studentów? nie wiem 1,1 tak 19,5 nie 79,4 35
Rysunek 25. Czy firma uczestniczy w przedsięwzięciach, których celem jest dotarcie do młodzieży uczącej się, jako przyszłych pracowników? nie prow adzimy żadnych działań tego typu 96,6 spotkania z uczniami/studentami w szkole/uczelni w firmie organizow ane są w ycieczki dla uczniów /studentów targi pracy bezpośrednie kontakty z kadrą instytucji edukacyjnych 2,6 0,6 0,5 0,3 36
Rysunek 26. Czy firma zatrudniając pracownika kieruje się opinią o jakości nauczania w poszczególnych szkołach/uczelniach? ; nie w iem 9,9 tak; 25,6 nie; 64,5 37
Rysunek 27. Czy firma współpracuje ze szkołami przy określaniu zapotrzebowania na kwalifikacje zawodowe? nie w iem 1,9 tak; 5,3 nie; 92,7 38
Rysunek 28. Czynniki wpływające negatywnie na współpracę podmiotów gospodarki narodowej z placówkami edukacji. brak środków finansow ych brak oferty dostosow anej do potrzeb przedsiębiorców lęk przed niepow odzeniem inne złe dośw iadczenia w łasne i innych 14 13,2 13 18,7 46,7 postaw y zachow aw cze 8,2 niski poziom w ykształcenia 4,3 39
Rysunek 29. Czynniki determinujące współpracę podmiotów gospodarki narodowej z placówkami edukacji. szansa zw iększenia dochodu 42,2 w ew nętrzna potrzeba 27 konkurencja na rynku 18,1 poszukiw anie innow acyjnych technologii i metod pracy inne posiadane w ykształcenie 6,3 8,9 11,3 40
PODSUMOWANIE 41
PODSUMOWANIE Sytuacja na rynku pracy powiatu kętrzyńskiego nie jest dramatyczna, choć pozostawia jeszcze wiele do życzenia. Niewielki rozwój przedsiębiorczości, wysoka stopa bezrobocia, znaczący udział osób długotrwale bezrobotnych i biernych zawodowo, a także znikomy odsetek (12,6%) pracodawców deklarujących zwiększenie zatrudnienia, nie są dobrymi prognostykami. 42
PODSUMOWANIE Na rynku pracy w powiecie kętrzyńskim, w okresie najbliższego roku poszukiwani będą głównie robotnicy budowlani, handlowcy/sprzedawcy oraz szwaczki i krawcowe. Nieznacznie mniejsze szanse na znalezienie pracy będą miały również osoby wykonujące prace proste, oraz inni robotnicy wykwalifikowani. Te dane świadczą, że oferta edukacyjna kętrzyńskich szkół jest dopasowana do potrzeb rynku pracy. Takie kwalifikacje, poza zawodem krawcowej, można zdobyć w szkołach zawodowych na terenie powiatu kętrzyńskiego. Zagrożeniem jest niedopasowanie ilościowe. 43
PODSUMOWANIE Wymagania jakie będą kierowane w stosunku do potencjalnych pracowników, obejmują nie tylko kwalifikacje i umiejętności zawodowe, lecz również inne nie związane z nabytymi formalnymi uprawnieniami. Bardzo istotne dla przedstawicieli tych podmiotów są indywidualne cechy zatrudnianych osób, które w ich przekonaniu tworzą postać dobrego pracownika. 44
PODSUMOWANIE Jak wynika z analizy opinii respondentów, obecnie wymaga się od pracowników pełnej elastyczności, wykorzystywania w pracy równolegle wielu umiejętności, a także mobilności nie tylko przestrzennej lecz również w ramach stanowisk w danym zakładzie pracy. Elastyczność oznacza swobodę przemieszczania się po różnych dziedzinach/działań działalności przedsiębiorstwa, a umożliwić to mogą jedynie różnorodne kwalifikacje i umiejętności uczestników procesu na rynku pracy po stronie podaży. 45
PODSUMOWANIE Kadra dydaktyczna zaobserwowała, że wybór kierunku i szkoły gimnazjalisty jest przede wszystkim pochodną określonych mód lub aspiracji, stąd szkoły ponadgimnazjalne narażone są na tzw. produkcję bezrobotnych absolwentów. Dotyczy to głównie osób kształcących się w technikum ekonomicznym. 46
PODSUMOWANIE Większość wprowadzanych zmian do oferty edukacyjnej jest kosmetycznych pojawienie się nowego kierunku w szkole nie oznacza nowych możliwości rozwoju. Szkoły korzystają bowiem z dostępnej na rynku kadry i wyposażenia, co w efekcie wywołuje zamykanie się w kręgu dotychczasowych kierunków. 47
PODSUMOWANIE Alarmująco niski wskaźnik styczności przedsiębiorców z placówkami edukacji świadczy o konieczności podjęcia działań promujących korzyści jakie może przynieść współpraca pomiędzy edukacją a sferą biznesu dla rozwoju całej społeczności lokalnej. Pomimo iż 19,5% kętrzyńskich przedsiębiorców organizuje w swoich firmach praktyki zawodowe dla uczniów, nie są oni w większości zainteresowani podejmowaniem działań, zmierzających do poszukiwania wśród nich przyszłych pracowników. Ponad połowa przedsiębiorców 64%, zatrudniając pracownika nie prowadzi gradacji szkół/uczelni ze względu na rankingi poziomu nauczania. 48
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 49
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 50