Ministerstwo Edukacji Narodowej 322 [14] / T,SP / MEN /2007 PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK WETERYNARII 322 [14] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2007
Autorzy : lek. wet. Janusz Mazur lek. wet. Maria Szarowska lek. wet. Jakub Luboradzki Recenzenci : dr hab. Teresa Malinowska prof. dr hab. Jan Twardoń Opracowanie redakcyjne : mgr Anna Wojciechowska 1
Spis treści I. Plany nauczania 3 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 5 1. Anatomia i fizjologia zwierząt 5 2. Chów zwierząt gospodarskich oraz zwierząt towarzyszących 18 3. Diagnostyka chorób zwierząt 29 4. Choroby zwierząt 38 5. Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego 49 6. Rozród zwierząt 62 7. Usługi weterynaryjne 70 8. Zajęcia praktyczne 78 9. Praktyka zawodowa 84 2
I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Czteroletnie technikum Zawód : technik weterynarii 322 [14] Podbudowa programowa : gimnazjum Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Semestry I-VIII Klasy I-IV Forma stacjonarna 1. Anatomia i fizjologia zwierząt 6 4 76 2. Chów zwierząt gospodarskich oraz zwierząt towarzyszących 6 4 76 3. Diagnostyka chorób zwierząt 7 5 88 4. Choroby zwierząt 9 6 113 5. Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego 5 4 63 6. Rozród zwierząt 4 3 50 7. Usługi weterynaryjne 3 2 38 8. Zajęcia praktyczne 10 7 126 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 8 tygodni Forma zaoczna 3
PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód : technik weterynarii 322 [14] Podbudowa programowa : szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Klasy I-II Forma stacjonarna 1. Anatomia i fizjologia zwierząt 6 4 82 2. Chów zwierząt gospodarskich oraz zwierząt towarzyszących 6 4 82 3. Diagnostyka chorób zwierząt 7 5 95 4. Choroby zwierząt 9 7 123 5. Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego 5 4 68 6. Rozród zwierząt 4 3 55 7. Usługi weterynaryjne 3 2 41 8. Zajęcia praktyczne 10 8 136 Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 8 tygodni Forma zaoczna 4
II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH ANATOMIA I FIZJOLOGIA ZWIERZĄT Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zastosować przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy podczas kontaktu z żywym zwierzęciem, materiałem rzeźnym i materiałem prosektoryjnym, posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii zwierząt, scharakteryzować budowę i określić czynności komórek oraz tkanek występujących w organizmie zwierzęcym, wyjaśnić pojęcia: narząd, układ organizmu zwierzęcego, rozróżnić układy organizmu zwierzęcego, scharakteryzować budowę i określić czynności układu kostnego zwierząt, określić położenie kości szkieletu u różnych gatunków zwierząt, rozróżnić kości szkieletu poszczególnych gatunków zwierząt, scharakteryzować połączenia kości szkieletu, scharakteryzować budowę i określić czynności układu mięśniowego zwierząt, rozróżnić narządy układu powłokowego zwierząt, scharakteryzować budowę skóry i jej pochodnych, określić czynności skóry i jej znaczenie w termoregulacji, rozróżnić narządy układu oddechowego, scharakteryzować budowę i określić czynności układu oddechowego zwierząt, rozróżnić płuca poszczególnych gatunków zwierząt, scharakteryzować budowę i określić czynności układu krążenia zwierząt, scharakteryzować budowę i określić czynności narządów układu krwionośnego, scharakteryzować budowę i funkcję układu krwiotwórczego, scharakteryzować budowę i określić czynności układu chłonnego, scharakteryzować budowę i określić czynności układu pokarmowego, rozróżnić narządy układu pokarmowego u poszczególnych gatunków zwierząt, określić różnice w budowie i czynnościach układu pokarmowego różnych gatunków zwierząt, 5
rozróżnić narządy układu wydalniczego u poszczególnych gatunków zwierząt, określić różnice w budowie układu wydalniczego samców i samic, scharakteryzować proces wytwarzania i oddawania moczu, scharakteryzować budowę i czynność układu dokrewnego, rozróżnić gruczoły dokrewne i określić ich topografię, wyjaśnić rolę hormonów w procesach fizjologicznych organizmu, scharakteryzować budowę i czynności układu nerwowego, rozróżnić narządy układu nerwowego zwierząt, scharakteryzować budowę i czynności narządów zmysłów, scharakteryzować budowę i czynności układu rozrodczego, wskazać części i okolice topograficzne ciała zwierzęcia, określić położenie narządów znajdujących się w klatce piersiowej, jamie brzusznej i jamie miednicznej u poszczególnych gatunków zwierząt, określić przebieg ważniejszych naczyń i nerwów głowy, szyi i kończyn, określić rozmieszczenie węzłów chłonnych u poszczególnych gatunków zwierząt, wyjaśnić mechanizm podstawowych procesów fizjologicznych, porównać budowę anatomiczną ptaka i ssaka. Materiał nauczania 1. Wiadomości wstępne Podstawowe pojęcia z zakresu anatomii i fizjologii zwierząt. Zakres, zadania i znaczenie wiedzy z zakresu anatomii i fizjologii zwierząt w procesie kształcenia technika weterynarii. 2. Komórki i tkanki Budowa i czynności życiowe komórki zwierzęcej. Rodzaje podziałów komórek zwierzęcych. Pojęcie tkanki i podział tkanek. Budowa i czynności tkanek: nabłonkowej, łącznej, chrzęstnej, kostnej, mięśniowej i nerwowej. Pojęcie narządu i układu organizmu. Układy występujące w organizmie zwierząt. Ćwiczenia Zapoznawanie się z budową i obsługą mikroskopu. Obserwowanie mikroskopowej budowy komórek zwierzęcych. Analizowanie schematów podziałów komórek zwierzęcych. Obserwowanie mikroskopowej budowy tkanek zwierzęcych. Obserwowanie mikroskopowej budowy narządów zwierzęcych. 6
3. Układ kostny Budowa i funkcje szkieletu zwierząt. Kość jako narząd rodzaje kości, rzeźba kości. Makroskopowa i mikroskopowa budowa kości. Skład chemiczny i właściwości fizyczne kości. Szpik kostny i jego rola. Podział kośćca zwierząt. Charakterystyka i opis kości tułowia. Opis kości czaszki z uwzględnieniem różnic gatunkowych. Kościec kończyn przednich. Kościec kończyn tylnych. Różnice gatunkowe w budowie szkieletu zwierząt. Połączenia kości szkieletu. Połączenia pełne kości. Budowa stawu. Charakterystyka stawów kończyny przedniej i tylnej oraz innych stawów szkieletu zwierzęcego. Budowa szkieletu ptaka. Ćwiczenia Analizowanie makroskopowej budowy kości na przekroju podłużnym i poprzecznym. Obserwowanie mikroskopowej budowy kości. Określanie położenia kości szkieletu zwierząt. Rozpoznawanie i porównywanie kości tułowia różnych gatunków zwierząt na podstawie szkieletów oraz pojedynczych kości. Rozpoznawanie i porównywanie kości kończyny przedniej i tylnej różnych gatunków zwierząt na podstawie szkieletów oraz pojedynczych kości. Rozpoznawanie pojedynczych kości różnych gatunków zwierząt. Porównywanie budowy czaszek różnych gatunków zwierząt. Preparowanie stawu kolanowego i charakteryzowanie budowy połączeń jamowych na przykładzie wypreparowanego stawu. Porównywanie budowy szkieletu ssaka i ptaka. 4. Układ mięśniowy Budowa makroskopowa i mikroskopowa mięśni zwierząt. Budowa i rodzaje mięśni szkieletowych. Narządy pomocnicze mięśni. Grupy mięśniowe ich położenie i funkcje: mięśnie wyrazowe i żuciowe głowy, mięśnie szyi, mięśnie tułowia, mięśnie kończyn. Budowa układu mięśniowego ptaka. Fizjologia mięśni szkieletowych: mechanizm skurczu, rodzaje skurczów mięśni, procesy fizyczne i chemiczne w czasie skurczu i rozkurczu mięśnia, zmęczenie mięśni. Ćwiczenia Obserwowanie mikroskopowej budowy tkanki mięśniowej. Charakteryzowanie makroskopowej budowy mięśnia szkieletowego na preparacie mokrym. Określanie położenia grup mięśniowych i poszczególnych mięśni na żywym zwierzęciu lub modelu. 7
Preparowanie na zwierzęcym materiale prosektoryjnym ważniejszych grup mięśniowych i określanie ich położenia, budowy i funkcji. 5. Układ powłokowy Czynności układu powłokowego zwierząt. Narządy budujące układ powłokowy u zwierząt. Budowa makroskopowa i mikroskopowa skóry. Budowa narządów pochodnych skóry: włosów, gruczołów skórnych, rogów, zakończeń palcowych kopyt, racic, pazurów. Budowa i czynności układu powłokowego ptaka. Fizjologia układu powłokowego: mechanizm regulacji ciepłoty wewnętrznej ciała zwierząt, parametry prawidłowej temperatury wewnętrznej u poszczególnych gatunków zwierząt, sposoby wymiany ciepła między organizmem a otoczeniem. Ćwiczenia Określanie mikroskopowej budowy skóry. Określanie mikroskopowej budowy włosa. Określanie cech morfologicznych skóry żywych zwierząt. Preparowanie i analizowanie budowy narządu palcowego konia. Preparowanie i analizowanie budowy narządu palcowego bydła. Preparowanie i analizowanie budowy rogów. Charakteryzowanie budowy układu powłokowego ptaka. 6. Układ oddechowy Budowa i funkcje układu oddechowego. Narządy budujące układ oddechowy. Budowa i czynności kolejnych odcinków układu oddechowego: jamy nosowej, gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli. Budowa i cechy gatunkowe płuc. Budowa i rola opłucnej. Budowa i czynności układu oddechowego ptaka. Fizjologia oddychania: mechanizm wdechu i wydechu, częstość oddechów. Pojemność życiowa i całkowita płuc. Skład powietrza wdychanego i wydychanego. Wymiana gazowa w płucach. Mechanizmy regulujące oddychanie. Ćwiczenia Określanie budowy mikroskopowej płuc. Preparowanie i analizowanie budowy układu oddechowego na materiale prosektoryjnym lub rzeźnym określonego gatunku zwierzęcia. Preparowanie płuc poszczególnych gatunków zwierząt i wskazywanie różnic gatunkowych. Określanie budowy układu oddechowego ptaka na materiale rzeźnym. Badanie liczby oddechów na minutę u zwierzęcia w czasie spoczynku i po wysiłku. 8
7. Układ krążenia Podstawowe wiadomości o układzie krążenia: podział na układ krwionośny i układ chłonny, czynności poszczególnych układów, narządy budujące układ krwionośny i układ chłonny. Budowa serca. Biologiczne właściwości mięśnia sercowego automatyzm i metabolizm. Rodzaje i budowa ścian naczyń krwionośnych. Naczynia tętnicze i żylne dużego obiegu krwi. Naczynia tętnicze i żylne małego obiegu krwi. Przebieg naczyń krwionośnych. Krew: funkcje krwi, skład, osocze, elementy morfotyczne. Proces krzepnięcia krwi i jego znaczenie. Grupy krwi u zwierząt. Mechanizmy obronne krwi. Budowa narządów krwiotwórczych. Fizjologia krążenia krwi: czynności i praca serca, przepływ krwi w tętnicach i żyłach, regulacja procesu krążenia krwi w organizmie. Budowa i funkcje układu chłonnego: chłonka skład, krążenie w naczyniach chłonnych, narządy chłonne węzły chłonne, śledziona, grasica, migdałki, grudki i płytki chłonne. Topografia węzłów chłonnych u zwierząt. Budowa i funkcje układu krążenia u ptaka. Ćwiczenia: Preparowanie serca zwierząt na materiale prosektoryjnym i określanie jego budowy. Określanie budowy i funkcjonowania układu bodźcowo-przewodzącego serca z wykorzystaniem tablic i atlasów anatomicznych. Analizowanie przebiegu naczyń małego i dużego obiegu krwi na modelu serca, schematach i ilustracjach w atlasach anatomicznych. Analizowanie przebiegu naczyń tętniczych głowy i kończyn przedstawionych na schematach i ilustracjach w atlasach anatomicznych. Analizowanie przebiegu naczyń żylnych głowy, szyi i kończyn na modelach, schematach i ilustracjach w atlasach anatomicznych. Określanie wyglądu elementów morfotycznych krwi w preparatach rozmazu krwi. Badanie liczby tętna na minutę u poszczególnych gatunków zwierząt. Określanie różnic gatunkowych w budowie śledziony u zwierząt gospodarskich na materiale rzeźnym i na podstawie atlasów anatomicznych. Określanie budowy makroskopowej węzła chłonnego na materiale rzeźnym. Określanie położenia węzłów chłonnych dostępnych do badania klinicznego na żywym zwierzęciu lub modelach zwierząt. Określanie położenia węzłów chłonnych w narządach wewnętrznych na materiale rzeźnym. 9
8. Układ pokarmowy Podstawowe wiadomości o układzie pokarmowym zwierząt: czynności układu pokarmowego, narządy budujące układ pokarmowy u zwierząt przeżuwających i monogastrycznych. Podział przewodu pokarmowego na odcinki i narządy związane z układem pokarmowym. Jama gębowa - budowa i funkcje narządów. Zęby: budowa, rodzaje i cechy szczególne u różnych gatunków zwierząt, wzory uzębienia. Budowa języka. Budowa gardła - droga pokarmowa i oddechowa. Budowa i przebieg przełyku. Budowa żołądków jednokomorowych. Budowa żołądka wielokomorowego. Budowa jelita cienkiego. Budowa jelita grubego u poszczególnych gatunków zwierząt. Budowa i funkcje gruczołów zaściennych: ślinianek, wątroby, trzustki. Fizjologia trawienia i wchłaniania: rodzaje trawienia, przebieg procesu trawienia w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego z uwzględnieniem różnic gatunkowych. Rola żółci, soku trzustkowego i jelitowego w procesie trawienia. Wchłanianie składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym. Kał: skład, proces formowania i wydalania. Budowa i funkcje układu pokarmowego ptaka. Ćwiczenia: Analizowanie budowy układu pokarmowego dowolnego gatunku zwierzęcia na materiale prosektoryjnym, rzeźnym lub na modelach. Rozpoznawanie uzębienia zwierząt na modelach czaszek i żuchwach zwierząt. Określanie wieku konia na podstawie stanu uzębienia czaszki i żuchwy. Analizowanie budowy narządów jamy gębowej zwierząt na preparatach i modelach zwierząt. Analizowanie budowy żołądków u zwierząt na materiale rzeźnym i modelach anatomicznych. Analizowanie budowy jelita cienkiego i jelita grubego u poszczególnych gatunków zwierząt domowych, na materiale rzeźnym. Rozpoznawanie narządów układu pokarmowego poszczególnych gatunków zwierząt na modelach anatomicznych. Określanie mikroskopowej budowy: ściany jelita cienkiego, wątroby, trzustki, ślinianki. Badanie skurczów żwacza i ocenianie siły skurczu żwacza. Badanie cech fizycznych kału poszczególnych gatunków zwierząt. Określanie budowy układu pokarmowego ptaka na materiale prosektoryjnym. 10
9. Układ wydalniczy Funkcje układu wydalniczego w organizmie zwierzęcym. Narządy budujące układ wydalniczy. Budowa i typy nerek u poszczególnych gatunków zwierząt. Budowa makroskopowa i mikroskopowa nerek. Budowa i czynności narządów wyprowadzających mocz: miedniczki nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa. Różnice w budowie układu wydalniczego u samców i samic. Fizjologia układu moczowego: proces powstawania moczu, właściwości fizyczne i skład chemiczny moczu u poszczególnych gatunków zwierząt, regulacja czynności nerek, mechanizm oddawania moczu. Budowa i funkcje układu wydalniczego i rozrodczego u ptaka. Ćwiczenia: Określanie budowy makroskopowej nerek u poszczególnych gatunków zwierząt na podstawie materiału rzeźnego. Określanie budowy mikroskopowej nerek na podstawie preparatów. Określanie budowy dróg wyprowadzających mocz wybranego gatunku zwierzęcia, na materiale rzeźnym i na podstawie atlasów anatomicznych. Porównywanie właściwości fizycznych moczu u poszczególnych gatunków zwierząt. Porównywanie budowy układu wydalniczego ptaka i ssaka na modelach anatomicznych i schematach. 10. Układ dokrewny Czynności układu dokrewnego w organizmie zwierzęcym. Narządy budujące układ dokrewny. Rodzaje hormonów i mechanizm ich działania w organizmie. Budowa i czynności gruczołów dokrewnych: przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, część dokrewna trzustki, część dokrewna gruczołów płciowych. Ćwiczenia: Określanie położenia gruczołów dokrewnych na żywym zwierzęciu lub modelu. Określanie budowy makroskopowej gruczołów dokrewnych na preparatach mokrych lub rycinach. Analizowanie budowy mikroskopowej gruczołów dokrewnych. Analizowanie mechanizmów regulacji neurohormonalnej procesów życiowych organizmu na podstawie schematów. 11
11. Układ nerwowy Czynności układu nerwowego. Narządy budujące układ nerwowy. Budowa tkanki nerwowej. Podstawowe pojęcia: ośrodek nerwowy, splot, zwój, włókno nerwowe, nerw, receptor. Podział układu nerwowego na: ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy oraz układ nerwowy somatyczny i wegetatywny. Budowa układu nerwowego ośrodkowego: budowa rdzenia kręgowego i mózgowia. Budowa układu nerwowego obwodowego: budowa nerwów rdzeniowych i nerwów czaszkowych. Budowa układu nerwowego wegetatywnego. Fizjologia układu nerwowego: odruch i łuk odruchowy, rodzaje odruchów i ich znaczenie, funkcje rdzenia kręgowego i poszczególnych części mózgowia, czynności układu nerwowego wegetatywnego, budowa i przewodzenie w synapsie. Typy układu nerwowego warunkujące zachowanie się zwierząt. Budowa i czynności narządów zmysłów: pojęcie i rodzaje receptorów, receptory skóry, narząd wzroku, narząd słuchu i równowagi, narząd węchu, narząd smaku. Budowa i czynności układu nerwowego i narządów zmysłów ptaka. Ćwiczenia: Określanie budowy mózgowia i rdzenia kręgowego na zwierzęcym materiale prosektoryjnym. Analizowanie przebiegu nerwów obwodowych głowy na podstawie atlasów anatomii topograficznej. Określanie i analizowanie przebiegu nerwów kończyny przedniej i tylnej na anatomicznych modelach zwierząt. Obserwowanie odruchów u zwierzęcia i analizowanie ich znaczenia praktycznego. Określanie budowy oka u zwierząt, na preparatach mokrych lub modelu anatomicznym. Określanie budowy narządu słuchu i równowagi u zwierząt na modelach anatomicznych. 12. Anatomia topograficzna zwierząt Pojęcie anatomii topograficznej i jej znaczenie w praktyce weterynaryjnej. Ogólna budowa ciała zwierzęcia. Płaszczyzny i osie ciała zwierząt, kierunki i położenie. Podział ciała zwierząt na części: głowę, szyję, tułów, kończyny. Podział poszczególnych części ciała na okolice topograficzne. Topografia ważniejszych naczyń i nerwów w poszczególnych okolicach ciała zwierząt : głowie, szyi, kończynach. Topografia narządów klatki piersiowej: serca i płuc. Topografia narządów jamy brzusznej i jamy miednicznej u poszczególnych gatunków zwierząt. Topografia węzłów chłonnych dostępnych do badania klinicznego. 12
Ćwiczenia: Określanie okolic topograficznych ciała zwierząt na żywym zwierzęciu lub modelach anatomicznych zwierząt. Wykreślanie i nanoszenie rzutów narządów znajdujących się w jamie klatki piersiowej na powierzchnię skóry na modelu lub żywym zwierzęciu. Wykreślanie i nanoszenie rzutów narządów znajdujących się w jamie brzusznej na powierzchnię skóry na modelu lub żywym zwierzęciu. Wykreślanie na powierzchni skóry przebiegu dużych naczyń krwionośnych i nerwów na modelu zwierzęcia. Określanie położenia węzłów chłonnych dostępnych do badania klinicznego na modelu anatomicznym krowy. Środki dydaktyczne Atlasy anatomiczne zwierząt. Szkielety zwierząt: krowy, konia, świni, owcy, psa, kota, ptaka. Zestawy pojedynczych kości poszczególnych gatunków zwierząt. Czaszki poszczególnych gatunków zwierząt. Modele uzębienia poszczególnych gatunków zwierząt. Preparaty suche: połączenia pełne i jamowe kości, kopyta, racice, pazury, rogi. Preparaty mokre narządów zwierząt. Modele anatomiczne składane budowy poszczególnych gatunków zwierząt. Modele anatomiczne narządów zwierząt. Tablice poglądowe przedstawiające budowę układów i narządów zwierząt. Schematy procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie zwierząt. Mikroskopy. Preparaty mikroskopowe tkanek i narządów. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Anatomia i fizjologia zwierząt obejmuje treści z zakresu budowy i funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Celem jego realizacji jest wyposażenie uczniów w wiedzę o funkcjonowaniu organizmu zwierzęcego oraz zależnościach zachodzących pomiędzy układami i narządami. W trakcie realizacji treści programu należy uświadomić uczniom, że opanowana wiedza z zakresu anatomii i fizjologii zwierząt jest podstawą do zrozumienia treści i kształtowania umiejętności podczas realizacji programów pozostałych przedmiotów zawodowych. Wskazane jest stosowanie następujących metod nauczania: wykładu informacyjnego, wykładu problemowego, pogadanki, opisu, 13
pokazu z objaśnieniem, metody projektów i metody sytuacyjnej oraz ćwiczeń praktycznych. Z uwagi na specyfikę treści programowych przedmiotu oraz przestrzeganie przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ćwiczenia powinny być realizowane w pracowni anatomii zwierząt w grupach do 15 osób, w 2-3 osobowych zespołach. Do realizacji ćwiczeń należy wykorzystać zwierzęcy materiał prosektoryjny, rzeźny oraz żywe zwierzęta. W trakcie realizacji programu należy zwrócić szczególną uwagę na rozróżnianie narządów i układów ciała zwierząt, określanie budowy anatomicznej zwierząt, charakteryzowanie podstawowych procesów fizjologicznych. Umiejętnością trudną do opanowania przez uczniów jest rozróżnianie narządów u poszczególnych gatunków zwierząt, dlatego zajęcia z anatomii porównawczej powinny być realizowane na materiale prosektoryjnym, rzeźnym lub modelach anatomicznych. Należy dokładnie omówić budowę i znaczenie tkanek zwierzęcych. Ułatwi to realizację treści programowych dotyczących budowy narządów i układów organizmu zwierząt. Podczas realizacji treści dotyczących budowy i czynności układów organizmu zwierząt szczególną uwagę należy zwrócić na budowę układów organizmu zwierzęcego i określanie różnic w budowie układów poszczególnych gatunków zwierząt, zwłaszcza układu pokarmowego i układu oddechowego oraz rozróżnianie czynności poszczególnych narządów i układów. Nauczyciel powinien kształtować umiejętności uczniów dotyczące podziału ciała zwierzęcia na części i okolice topograficzne, określania położenia narządów wewnętrznych, oraz określenia położenia narządów podczas ogólnego badania klinicznego zwierzęcia. Podczas realizacji tych treści należy wykorzystać modele zwierząt oraz żywe zwierzęta. W trakcie realizacji programu przedmiotu należy kształtować postawy uczniów takie jak: odpowiedzialność, cierpliwość i wytrwałość oraz życzliwy stosunek do zwierząt. 14
Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1 Wiadomości wstępne 2 2 Komórki i tkanki 8 3 Układ kostny 24 4 Układ mięśniowy 18 5 Układ powłokowy 14 6 Układ oddechowy 14 7 Układ krążenia 28 8 Układ pokarmowy 28 9 Układ wydalniczy 10 10 Układ dokrewny 9 11 Układ nerwowy i narządy zmysłów 25 12 Anatomia topograficzna zwierząt 30 Razem 210 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany, mające na celu dostosowanie realizacji programu do potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Systematyczna ewaluacja osiągnięć uczniów powinna dostarczyć nauczycielowi informacji o zakresie i poziomie opanowania wiadomości i umiejętności określonych w programie przedmiotu. Osiągnięcia uczniów można ocenić na podstawie: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych, ukierunkowanej obserwacji pracy uczniów podczas realizacji zadań, wykonanych projektów. Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii. Sprawdziany pisemne powinny dotyczyć umiejętności rozpoznawania narządów i układów ciała zwierząt na podstawie opisów ich budowy, charakteryzowania czynności poszczególnych narządów i układów ciała 15
oraz wyjaśniania mechanizmu podstawowych procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie zwierząt. Umiejętności praktyczne należy sprawdzać podczas obserwacji czynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń praktycznych na modelach lub materiale prosektoryjnym. Podczas wykonywania przez ucznia zadań praktycznych należy oceniać: poprawność wykonania zadania oraz przestrzeganie przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Prace projektowe należy oceniać biorąc pod uwagę: planowanie i organizację pracy, wykonany projekt oraz jego prezentację. Tematyka prac projektowych może dotyczyć sporządzenia szkieletu lub jego części z wypreparowanych kości zwierzęcia oraz wykonania modelu określonego układu organizmu zwierzęcego. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich, stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia oraz wykonane projekty. 16
Literatura Akajewski A.: Anatomia zwierząt domowych. T. I, II. PZWRiL, Warszawa 1994 Bobek S.: Ćwiczenia z zakresu fizjologii zwierząt. AR, Kraków 1991 Janowicz K.: Zarys anatomii zwierząt domowych. Wyd. ART., Olsztyn 1999 Kobryń H.: Kompendium z anatomii topograficznej zwierząt domowych. SGGW, Warszawa 1996 Kobryń H., Kobryńczuk F.: Anatomia zwierząt. T. 3. PWN, Warszawa 2006 Krysiak K., Świeżyński K.: Anatomia zwierząt. PWN, Warszawa 2004 Krzymowski T., Przała J.: Fizjologia zwierząt. PWRiL, Warszawa 2005 Kuryszko J. Zarzycki J.: Histologia zwierząt. PWRiL, Warszawa 2000 Langenfeld M.S.: Anatomia kury. PWN, Warszawa Kraków 1992 Loeffer K.: Anatomia i fizjologia zwierząt domowych. PZWL, Warszawa Lutnicki W.: Zarys osteologii zwierząt domowych, PWN, Warszawa 1986 2002 Milart Z.: Anatomia topograficzna zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa 1998 Milart Z.: Anatomiczne mianownictwo weterynaryjne. PWRiL, Warszawa 2002 Pilarski W., Koźniewski S.: Anatomia i fizjologia zwierząt. PWRiL, Warszawa 1988 Popesco P.: Atlas anatomii topograficznej zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa 1995 Przepolewska M., Kobryń H., Bartyzel B., Szara T.: Zarys anatomii zwierząt domowych. 2006 Roskosz T.: Elementy anatomii zwierząt gospodarskich. PWRiL, Warszawa 1997 Sawicki W.: Histologia. PZWL, Warszawa 1993 Sotowska-Brochocka J.: Fizjologia zwierząt zagadnienia wybrane. UW, Warszawa 2001 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 17
CHÓW ZWIERZĄT GOSPODARSKICH ORAZ ZWIERZĄT TOWARZYSZĄCYCH Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować procesy przemiany materii, przemiany białkowe, węglowodanowe i tłuszczowe w organizmie zwierzęcym, ocenić wpływ żywienia na zdrowie oraz produkcyjność zwierząt, określić skład chemiczny, strawność oraz kaloryczność pasz, określić normy składników pasz dla zwierząt, wyjaśnić zasady stosowania pasz leczniczych, dodatków paszowych oraz konieczność zachowania okresu karencji, ocenić wpływ paszy złej jakości oraz jej zanieczyszczeń na organizm zwierzęcy, scharakteryzować sposoby przechowywania, uszlachetniania i przyrządzania pasz do skarmiania, ocenić skutki stosowania niezbilansowanych dawek pokarmowych, określić stan ilościowy i jakościowy pogłowia bydła, określić cechy budowy bydła, porównać żywienie poszczególnych grup produkcyjnych zwierząt, scharakteryzować użytkowanie mleczne oraz mięsne bydła, scharakteryzować rodzaje pomieszczeń dla bydła i ich wyposażenie, wyjaśnić znaczenie chowu i sposoby użytkowania owiec i kóz, porównać zasady żywienia owiec i kóz, określić zasady wychowu jagniąt przed i po odsadzeniu od matek, określić rodzaje pomieszczeń i warunki higieniczne w owczarni, wyjaśnić znaczenie gospodarcze chowu trzody chlewnej, ocenić pokrój trzody chlewnej, określić zasady prawidłowego żywienia trzody chlewnej, ustalić normowanie i dawkowanie pasz dla poszczególnych grup trzody chlewnej, ocenić efekty ekonomiczne tuczu, oraz czynniki wpływające na jego tempo, ocenić rodzaje pomieszczeń i warunki higieniczne w chlewni, wyjaśnić znaczenie chowu drobiu, wyjaśnić zasady użytkowania rozpłodowego kur, dokonać analizy systemów użytkowania kur, określić przebieg nieśności kur i obliczyć mierniki nieśności, scharakteryzować systemy żywienia kur, wyjaśnić zasady wychowu, żywienia i pielęgnacji kurcząt, wyjaśnić zasady produkcji brojlerów, 18
ocenić rodzaje pomieszczeń i warunki higieniczne w kurniku, porównać sposoby użytkowania i żywienia kaczek, gęsi i indyków, określić zasady chowu strusi, ustalić zasady żywienia, normowania i dawkowania pasz dla koni, wyjaśnić zasady ujeżdżania i pracy z końmi, ocenić warunki higieniczne w stajni, wyjaśnić znaczenie hodowli psów i kotów, określić zasady żywienia i pielęgnacji psów i kotów, wyjaśnić znaczenie hodowli pszczół i jej wpływ na środowisko, scharakteryzować skład rodziny pszczelej, budowę i rodzaje uli, określić pożytki pszczele oraz zasady dokarmiania pszczół, wyjaśnić zasady chowu jedwabników, wyjaśnić znaczenie chowu zwierząt futerkowych, wyjaśnić zasady rozrodu, żywienia oraz utrzymania królików i nutrii wyjaśnić zasady rozrodu, żywienia, oraz utrzymania lisów i norek, scharakteryzować rodzaje pomieszczeń dla zwierząt futerkowych, wyjaśnić znaczenie hodowli ryb i zasady wychowu ryb hodowlanych, określić zasady rozrodu, żywienia i utrzymania zwierząt laboratoryjnych, wyjaśnić znaczenie gospodarcze łowiectwa, scharakteryzować formy ochrony zwierząt łownych, wyjaśnić znaczenie genetyki dla potrzeb hodowli zwierząt, wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu genetyki, wyjaśnić I i II prawo Mendla, określić wpływ różnych czynników na cechy ilościowe i jakościowe zwierząt hodowlanych, wyjaśnić zjawisko sprzężenia cech, scharakteryzować rodzaje, przyczyny i skutki różnych mutacji, określić genetyczne podstawy selekcji w hodowli zwierząt, określić różnicę selekcyjną i postęp hodowlany, wyjaśnić cel i zadania pracy hodowlanej, określić różnice w określaniu płci u ptaków i ssaków, określić cechy użytkowe zwierząt hodowlanych oraz metody selekcji, wyjaśnić znaczenie higieny zwierząt, opisać właściwości gleby wpływające na zdrowie oraz produkcyjność zwierząt, scharakteryzować wpływ czynników klimatycznych na organizm zwierzęcy, określić wymagania zoohigieniczne dotyczące mikroklimatu pomieszczeń inwentarskich, określić zasady pojenia zwierząt oraz czynniki wpływające na jakość wody, określić zasady transportu zwierząt, 19
zastosować przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy podczas obchodzenia się z różnymi gatunkami zwierząt gospodarskich oraz planowania prac w gospodarstwie. Materiał nauczania 1. Żywienie zwierząt Przemiana materii i energii. Przemiany białka w organizmie. Przemiany węglowodanów w organizmie. Przemiany tłuszczowe w organizmie. Wartość kaloryczna składników pokarmowych. Dobowe zapotrzebowanie energetyczne zwierząt w różnym wieku. Wpływ żywienia na zdrowotność i produkcyjność zwierząt. Charakterystyka składników pasz. Strawność pasz. Rola poszczególnych składników pokarmowych. Procesy przemiany materii. Rola składników mineralnych i witamin oraz skutki ich niedoboru i nadmiaru. Typy pasz. Wartość pokarmowa i normy spożycia poszczególnych pasz. Metody utrwalania pasz. Cele i zasady stosowania dodatków żywieniowych oraz pasz leczniczych. Okres karencji pasz. Rola wody w organizmie. Sposoby przechowywania, uszlachetniania i przyrządzania pasz. Szkodliwość stosowania pasz złej jakości oraz pasz zanieczyszczonych. Kontrola i ocena jakości pasz. Ćwiczenia: Analizowanie schematu przemian metabolicznych w organizmie zwierząt. Analizowanie schematów przemian białkowych. Analizowanie schematów przemian węglowodanowych. Analizowanie schematów przemian tłuszczowych. Rozpoznawanie rodzajów pasz. Określanie strawności paszy na wybranym przykładzie. Posługiwanie się tablicami wartości pokarmowej pasz. 2.Chów bydła Rodzaje pomieszczeń dla bydła oraz ich wyposażenie. Warunki zoohigieniczne w oborze. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące obchodzenia się ze zwierzętami. Zabiegi pielęgnacyjne. Ilościowy i jakościowy stan pogłowia bydła. Cechy budowy ciała mające wpływ na użytkowość zwierząt. Typy ras bydła hodowlanego. Rozród bydła. Opieka nad ciężarną krową. Żywienie i pielęgnacja cieląt, jałówek i młodych buhajów. Normy i dawki pasz dla krów. Żywienie bydła w zależności od okresu fizjologicznego i pory roku. Użytkowanie mięsne i mleczne bydła. Efekty ekonomiczne chowu bydła mlecznego i mięsnego. 20