Multinational Alfa Alfa jest międzynarodowym koncernem farmaceutycznym działającym na rynkach całego świata. Dotychczasową działalność firmy ocenia się niezmiernie pozytywnie. Oferta produktowa obejmuje wiele różnorodnych leków: od prostych paralekow, które można kupić w sklepie, poprzez często używane leki np. na przeziębienie czy ból aż po bardzo specjalistyczne leki na choroby przewlekłe. Klientami firmy są zarówno szpitale, jak i szeroki odbiorca (poprzez apteki). Dodatkowo, koncern jest zaangażowany w wiele projektów badawczych nad nowymi generacjami leków (dotyczy to leków na ciężkie choroby przewlekłe, choroby cywilizacyjne, jak i nowoczesne wersje istniejących leków powodujących np. powolne uwalnianie czynników leczniczych). Alfę charakteryzują wysokie zyski, silna pozycja na rynku, dobry wizerunek oraz optymistyczne prognozy na przyszłość. Od jakiegoś czasu jednak rośnie świadomość ogromnych zmian w otoczeniu i wystąpienia możliwych zagrożeń lub szans. Kierownictwo koncernu stale analizuje i monitoruje zmiany w otoczeniu i na podstawie tych wyników stara się formułować strategie rozwoju. Wiele danych może sygnalizować zmiany w otoczeniu firmy Alfa. Poniżej przedstawiono charakterystyki wybranych zjawisk i rynków w USA i Polsce oraz wydarzenia, które mają wpływ na otoczenie firm farmaceutycznych, w tym i firmy Alfa: W USA działa około 80 000 przedstawicieli handlowych firm farmaceutycznych, w Polsce około 15 000 reprezentantów handlowych; W USA wydatki firm farmaceutycznych na reklamę w ostatnich latach wzrosły blisko trzykrotnie osiągając poziom ok. 2,8 mld USD; W ostatnich latach producenci leków ponieśli nakłady na prace badawcze (Pfeizer wydaje rocznie 4,9 mld USD, Merck 2,6 mld USD) jednak bez większego wzrostu efektywności; Nowe leki związane są z wyższą jakością leczenia oraz wyższymi kosztami np. leczenie reumatoidalnego zapalenia stanów kosztuje rocznie 12 000 USD, a oferowany przez Novartis przeciwrakowy gleevec kosztuje 28 000 w skali rocznej; Ceny leków są bardzo wysokie, ale jak się okazuje mogą być o wiele niższe. Precedensem w tej sprawie okazał się problem leków na wąglika. Po zamachach terrorystycznych sekretarz ds. zdrowia i opieki społecznej Tommy G. Thompson zmusił koncern Bayer do obniżki ceny cipro grożąc cofnięciem jego chronionego patentem monopolu. Potem Maria Aluchna, Katedra Teorii Zarządzania SGH 1
okazało się, że cipro kosztuje około 10 razy tyle co inne równie skuteczne leki, co ośmieliło niektórych producentów do łamania patentu; Także Merck, Bristol-Myers oraz inni obniżyli ceny niektórych leków na AIDS sprzedawanych w Afryce; W ciągu najbliższych 5 lat leki, których sprzedaż osiąga rocznie w USA ok. 35 mld USD stracą patenty lub inne formy wyłączności. W 08.2001 gdy generyczna wersja przeciwdepresyjnego prozacu pojawiła się na rynku Merck-Medco, firma refundująca koszty leków, w ciągu zaledwie tygodnia nakłoniła do jej zażywania 80% pacjentów za pośrednictwem poczty; Nowe leki pojawiające się na rynku są wynikiem olbrzymiego nakładu pracy eksperymenty trwają około 10-20 lat i kosztują około 10-40 mln USD. Leki na raka Firma Nazwa leku Rodzaj raka i zaawansowanie badań Abbott Laboratories ABT-627 Endothelin-A czynnik wzrostowy; testy fazy 3; rak prostaty AstraZeneca IRESSA Enzym wyzwalany przez receptor EGF; testy fazy 3; rak płuc Cell Genesys GVAX Szczepionka z komórek nowotworowych pacjenta do stymulacji systemu immunologicznego; testy fazy 2; różne nowotwory Isis Pharmaceuticals ISIS 3521 Białko przekazujące RNA, wspomagające wzrost komórkowy; testy fazy 3; rak płuc Millennium Pharmaceuticals LDP-341 Enzym blokujący śmierć komórki; testy fazy 2; szpiczak i białaczka OSI, Genentech and Roche OSI-774 Enzym wyzwalany prze receptor EGF; testy fazy 2; rak płuc, rak głowy i szyi Sugen/Pharmacia SU5416 Czynnik stymulujący wzrost naczyń krwionośnych; testy fazy 3; rak jelita grubego Źródło: [1], s.39 Rynek farmaceutyczny w USA (w mld USD) Aspekt 1990 1995 1998 2000 2002 2005 2008 Ogółem wydatki na leki na 40 60 80 115 140 160 185 receptę Wydatki na leki na receptę per capita 158 240 315 415 490 515 530 Źródło: [2], s. 55 oraz opracowanie własne Aspekt 60 70 80 90 00 10 Wydatki na leki jako odsetek 10% 7,5% 5,1% 5,7% 8,2% 15,9% wydatków na ochronę zdrowia Źródło: [2], s. 55 Maria Aluchna, Katedra Teorii Zarządzania SGH 2
Polski rynek farmaceutyczny w latach Rynek farmaceutyczny w Polsce ma przed sobą duże perspektywy rozwoju. Polska jest bowiem szóstym rynkiem w Europie, o szacowanej wartości około 12 mld złotych (cała UE to około 180 mld euro), podczas gdy liczba sprzedanym opakowań leków na poziomie około 1,5 mld sytuuje nas nawet na czwartym miejscu (po Francji, Niemczech i Włoszech). W Polsce działa około 350 firm farmaceutycznych, zarejestrowanych jest 8800 produktów, 15% produkcji krajowej jest eksportowana (Skrzypczak i in, 2005). Przeciętny Polak wydaje na leki około 120 euro, podczas gdy statystyczny Czech 140 euro, a Węgier 180 euro. Średnia ta w przypadku statycznego mieszkańca starej UE kształtuje się na poziomie około 400 euro. Polski rynek w ujęciu wartościowym systematycznie rośnie, choć tempo wzrostu podlega znacznym wahaniom. Średnia roczna stopa wzrostu w latach 2002-2003 wyniosła około 10% (Kuchciak, 2003), po czym w roku 2004 odnotowano jej spadek do poziomu 3%, a w latach 2005-2007 wzrost ten wynosił około 5% (Rybak, 2007). Tabela poniżej przedstawia tę dynamikę. Rok Wartość polskiego rynku farmaceutycznego (mld złotych) Zmiana (%, rok do roku) 2005 18,5 5,7% 2006 19,3 4,2% 2007 20,3 5,3% Na polskim rynku dominują leki generyczne, które stanowią 30% jego wartości. Co więcej, udział leków markowych oryginalnych po znacznym wzroście na poziomie 16% w 2003 roku, spadł. W 2004 roku po raz pierwszy udział leków markowych w rynku leków na receptę skurczył się, a udział leków generycznych wzrósł. Prognozy specjalistów rynku farmaceutycznego wskazują, iż wartość między segmentem leków generycznych a leków oryginalnych pogłębi się w ciągu najbliższych lat na korzyść tego pierwszego. Segment leków generycznych będzie rósł o około 7%, a leków oryginalnych 1,5% w skali roku. Tendencja ta najbardziej dotknie międzynarodowe firmy farmaceutyczne. Już w 2004 roku 13 z największych firm farmaceutycznych odnotowało spadek przychodów w skali rocznej (niektóre nawet o ponad 20%). Natomiast koncerny krajowe, które zajmowały najczęściej ostatnie miejsca na liście 20 największych firm odnotowały wzrost sprzedaży. Z punktu widzenia sprzedaży głównym odbiorcą leków pozostają apteki, szpitale odpowiadają za 10% popytu. Maria Aluchna, Katedra Teorii Zarządzania SGH 3
Polska notuje ciągły ujemny bilans handlu międzynarodowego, kształtujący się na poziomie około $1,6 mld. Rynek polski jest zdominowany przez firmy zagraniczne według danych PAIiIZ na koniec czerwca 2004 w Polsce ZIB w sektorze farmaceutycznym wyniosły $905,5 mln (1,4% wszystkich ZIB), przy czym inwestorzy zadeklarowali $354 mln dalszych inwestycji (2,8% deklaracji ogółem) (Kuchciak, 2003). Tabela poniżej przedstawia udział leków krajowych i importowanych w polskim rynku farmaceutycznym. Tabela: Leki krajowe i importowane w Polsce Rok Udział leków krajowych Udział leków importowanych 2005 39% 61% 2006 40% 60% 2007 41% 59% Ciekawą obserwację dostarczają analizy leków na receptę i rynku OTC. Segmenty Rx rósł w latach 2002-2003 na poziomie 14% rocznie podczas, gdy w latach 2005-2007 tempo wzrostu wyhamowało do około 4% rocznie i taki poziom utrzyma się w najbliższych latach. Tendencja ta wynika także z ostrej konkurencji między firmami i w efekcie spadających cen leków. Rynek OTC natomiast notuje znaczne tempo wzrostu na poziomie około 7,5% i ten poziom będzie utrzymywał się na najbliższych latach. Rynek leków w Polsce Firma Udziały rynkowe Polpharma 10,31% GSK 8,27% Polfa Warszawa 3,61% Polfa Tarchomin 1,69% Polfa Pabianice 1,34% US Pharmacia 3,43% Pliva 3,34% Sanofi Aventis 3,29% Servier 3,02% Jelfa 3,01% Pozostali 58,69% Źródło: [5] Struktura rynku leków OTC w Polsce w rozbiciu na segmenty (2004) Leki Udział w rynku Przeciwbólowe 21% Przeciwkaszlowe i przeciwprzeziębieniowe 23% Gastryczne 11% Maria Aluchna, Katedra Teorii Zarządzania SGH 4
Dermatologiczne 7% Witaminy i suplementy diety 19% Na krążenie 8% Uspokajające i nasenne 3% Inne 8% Udziały w rynku witaminy C w Polsce Firma Wysokość udziałów GSK PHARMA 46% POLFA KUTNO 17% PLIVA 13% MERCK AG 7% HERBAPOL WROCŁAW 8% BRISTOL MYERS SQUIB 3% GSK COMSUMER H/C 2% AFLOPA 2% POZOSTALI 5% Źródło: [3] Pytania: 1. Proszę przeanalizować segmenty otoczenia ogólnego firmy Alfa wskazując na te zjawiska, które będą miały szczególny wpływ na sytuację firmy. 2. Zakładając że firma Alfa wchodzi na rynek polski proszę przeanalizować jej otoczenie ogólne i celowe. 3. Będąc na miejscu kierownictwa generalnego, na jakie produkty byście postawili a) w USA, b) w Polsce? Na podstawie: 1. Narodziny leku na raka, Business Week/Polska, 9/2001 2. Carey J., Barrett A. Ceny leków, Business Week/Polska, 1/2002 3. Kuchciak M. T. (2003). Sektor farmaceutyczny w Polsce rynek z przyszłością, Gazeta Giełdy Parkiet, nr 2416. 4. Styczek D., Szymborski F. Lekarstwo na recesję, Business Week/Polska, 1/2002 5. Weintraub A., Shook D. Lek wzmacniający dla Amgenu?, Business Week/Polska, 1/2001 6. Kozińska K. Desant z Irlandii ze wsparciem premiera, Puls Biznesu, 16.02.2005, s. 4. 7. Skrzypczak Z., Lis J., Piotrowski K. (2005) Rynek farmaceutyczny w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej, Problemy Zarządzania, nr 3 (9), s. 194-207. 8. Rybak J. (2007). Raport rynku farmaceutycznego w Polsce. Maria Aluchna, Katedra Teorii Zarządzania SGH 5