ZAGROŻENIA ZDROWOTNE - OTYŁOŚĆ Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim Listopad 2012
OTYŁOŚĆ Def. Otyłość jest ogólnoustrojową, przewlekłą chorobą metaboliczną wynikającą z zaburzenia równowagi między poborem i wydatkowaniem energii (homeostazy energetycznej organizmu), objawiającą się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej w organizmie.
OCENA STOPNIA OTYŁOŚCI Najprostsze i najczęściej stosowane metody oceny stopnia otyłości polegają na interpretacji proporcji masy i wysokości ciała. Wskaźnikiem najczęściej stosowanym w ostatnich latach, określającym nadwagę i otyłość jest BMI (Body Mass Index)
OCENA STOPNIA OTYŁOŚCI U dzieci i młodzieży w okresie wzrastania posługujemy się tablicami lub siatkami centylowymi wskaźnikami BMI, uwzględniającymi płeć i wiek badanych.
OCENA STOPNIA OTYŁOŚCI Zgodnie z zaleceniami WHO, nadwagę (zagrożenie otyłością) stwierdza się wówczas, gdy wartość wskaźnika BMI dla płci i wieku wynosi 85 centyl lub powyżej, o otyłości zaś mówimy wtedy, gdy wartość BMI znajduje się na poziomie 95 centyla i powyżej. Nadwaga łącznie z otyłością jest określana jako nadmiar masy ciała.
OCENA STOPNIA OTYŁOŚCI Inne pomiary otyłości: pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych (na ramieniu, pod łopatką i na brzuchu fałdomierzem), pomiar obwodu pasa i bioder stosunek tych pomiarów wskazuje na to, czy mamy do czynienia z otyłością brzuszną (która powoduje więcej powikłań natury metabolicznej), czy też pośladkowo udową (z mniejszym ryzykiem powikłań zdrowotnych).
OTYŁOŚĆ Czynniki wpływające na powstawanie otyłości genetyczne paragenetyczne środowiskowe
OTYŁOŚĆ Uwarunkowania genetyczne otyłości prostej (pierwotnej) dotyczą: układów regulujących czynność metaboliczną tkanki tłuszczowej (m.in. przez kodowanie syntezy takich białek, jak leptyna, zwana hormonem sytości, oraz adiponektyna, chroniąca organizm przed otyłością, cukrzycą i miażdżycą) dziedziczenie skłonności do wadliwego magazynowania tkanki tłuszczowej oraz mniejszego tempa przemiany materii oraz termoregulacji, dziedziczenia sposobu żywienia, czyli genetycznie uwarunkowanej reaktywności na różne składniki pożywienia oraz preferencje żywieniowe w rodzinie, a także sposobu spożywania pokarmów (słodyczy i tłustych potraw).
OTYŁOŚĆ Uwarunkowania paragenetyczne związane z warunkami życia wewnątrzłonowego: rozwój i wydolność łożyska, sposób odżywiania się matki w czasie ciąży oraz jej choroby (np.: cukrzyca, nadcisnienie, otyłość, a także stosowanie diet niskoenergetycznych i niedożywienie) zbyt mała lub zbyt duża masa urodzeniowa.
OTYŁOŚĆ Uwarunkowania środowiskowe i behawioralne: rodzinne i społeczne (sytuacja sosjoekonomiczna rodziny, czynniki kulturowe i etniczne, aktywność marketingowa producentów żywności); żywieniowe (wczesne wprowadzenie sztucznego karmienia w okresie niemowlęcym, nieprawidłowo zbilansowana dieta, nieregularność spożywania posiłków oraz duże odstępy między nimi, częste podjadanie między posiłkami); Nieadekwatne wydatkowanie energii związane z małą aktywnością fizyczną i siedzącym trybem życia; Czynniki psychoemocjonalne ucieczka w jedzenie w sytuacjach niepowodzeń oraz zawiedzionych oczekiwań i konfliktów w rodzinie, szkole czy grupie rówieśniczej.
Otyłość pierwotna (prosta) stanowi ponad 90% otyłości występującej w dzieciństwie i młodości. Otyłość wtórna stanowi nieco mniej niż 10% otyłości w wieku rozwojowym i występie u dzieci i młodzieży z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego i mózgu, z zaburzeniami endokrynologicznymi oraz genetycznie uwarunkowanymi zespołami wad wrodzonych. Do wtórnej otyłości zaliczamy także otyłość polekową
BADANIA W 2005r. Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka przeprowadził ogólnopolskie badanie wśród 8,3 tys. uczniów gimnazjów w wieku 13-15 lat. Stwierdzono, że otyłość występowała u 4,5% badanych, a częściej u dziewcząt niż u chłopców (odpowiednio 5,7% i 3,3%) Natomiast u 9% młodzieży stwierdzono nadwagę. Grupa ta zagrożona jest rozwojem otyłości.
BADANIA Czynniki żywieniowe, według różnych autorów, powodują od 20-40% powstawanie otyłości u dzieci. Badania nad zachowaniami żywieniowymi młodzieży w okresie dojrzewania wykazały wiele nieprawidłowości.
BŁĘDY ŻYWIENIOWE a) niezbilansowana dieta z przewagą udziału energii pochodzącej z tłuszczów oraz produktów o dużej gęstości energetycznej, przy mniejszym spożyciu produktów mlecznych, owoców i warzyw; b) Nieprawidłowy model żywienia, przejawiający się w nieregularności spożywania posiłków, wydłużeniu przerw między nimi oraz w niespożywaniu śniadań; c) pojadanie, zwłaszcza przekąsek wysokoenergetycznych i słodyczy, co jest związane z nieregularnością spożywania głównych posiłków;
OTYŁOŚĆ Sposób odżywiania dzieci i młodzieży jest bardzo ważny zwłaszcza w okresie dojrzewania, kiedy to następuje gwałtowne przyspieszenie rozwoju fizycznego (skok pokwitaniowy) a wraz z nim zmiany w budowie ciała. Pojawia się również w tym okresie zwłaszcza wśród dziewcząt, niechęć do aktywności ruchowej.
OTYŁOŚĆ Powody zniechęcające do wysiłków fizycznych: świadomość własnego wyglądu i niechęć do eksponowania go, co ma często miejsce w stroju sportowym; świadomość własnej niezgrabności ruchowej i niechęć do demonstrowania jej na tle rówieśników; obawa przed drwinami kolegów; zwiększone wydzielanie potu podczas wysiłków, wynikających z upośledzenia funkcji termoregulacyjnej skóry.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA CZYM JEST SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA? Pojecie to odnosi się do ogółu możliwości i umiejętności człowieka w wykonywaniu wszelkich czynności ruchowych.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Osoba sprawna fizycznie to taka, która potrafi efektywnie wykonywać różnorodne zadania motoryczne w sposób: poprawny, gwarantujący osiągnięcie zamierzonego celu, bez nadmiernego wysiłku i w miarę szybko.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA W kontekście wychowania fizycznego przez sprawność ruchową rozumie się stan aktualnych umiejętności ruchowych lub sumę nawyków ruchowych. Podstawową cechą tak rozumianej sprawności jest jej wszechstronność.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA uwarunkowana jest przez: zdolności motoryczne (siła, szybkość, wytrzymałość); właściwości biologiczne ustroju; wrodzone uzdolnienia ruchowe; nabyte umiejętności ruchowe; wydolność fizyczną.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Dodatkowe czynniki wpływające na sprawność fizyczną: wiek, płeć, cechy konstytucyjne, czynniki psychiczne.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA O sile, zwinności i szybkości decyduje w dużej mierze aktywna masa ciała (głównie kości i mięśnie). Nieaktywna masa ciała (tkanka tłuszczowa) jest dodatkowym obciążeniem, utrudniającym swobodę ruchów, zmniejszając ich szybkość, utrudniając koordynację. Otyłość sprzyja ograniczaniu aktywności ruchowej.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Otyli unikają aktywności ruchowej, ponieważ: ruch sprawia im trudność i ich męczy, obciążenia związane z treningiem sportowym są dla nich zbyt ciężkie, w celu uzyskania wysokich wyników sportowych trener rezygnuje z inwestowania w osobę otyłą, otyły często staje się obiektem kpin rówieśników, w efekcie czego następuje stronienie od aktywności fizycznej.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Zdolność motoryczna uczniów w zestawieniu: otyliszczupli. szybkość obniżenie szybkości wśród otyłych (bieganie i szybkość ruchów), próba mocy (skok w dal z miejsca) duża dysproporcja, otyli z powodu dużej masy ciała nie są w stanie osiągnąć wysokich wyników, próba zwinności duża masa ciała zwiększa bezwładność i utrudnia szybkie rozpoczęcie ruchu, jego zatrzymanie czy zmianę kierunku, próba siły wyniki lepsze u otyłych zarówno w próbie oceniającej np. odległość rzutu ciężkiej piłki (siła zwiększa się u osób z wyraźną nadwagą 40-50%).
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Przejawem sprawności ruchowej jest także posiadanie umiejętności ruchowych takich jak: jazda na rowerze, na wrotkach, łyżworolkach, deskorolce, na nartach, umiejętność pływania, tańca, gry w piłkę nożną, siatkową, koszykówkę itp. Umiejętności te są rzadsze w grupie otyłych.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Brak tych umiejętności lub ich niedostateczne opanowanie, jest kolejnym powodem zmniejszenia aktywności ruchowej przez osobę otyłą wyjątek stanowi jazda na rowerze. Jazda na rowerze jest to powszechnie stosowana umiejętność zarówno przez szczupłych jak i otyłych.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Zaletą jazdy na rowerze jest to, że dziecko otyłe nie musi dźwigać na nogach swojej masy ciała, Duża wydolność bezwzględna powoduje, że nie ustępuje rówieśnikom.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Podsumowanie W konfiguracji ze szczupłymi rówieśnikami, otyły stoi z reguły na straconej pozycji. Jest od nich wolniejszy, mniej zwinny, niezgrabny. Przewyższa ich jednak siłą. Relatywne wartości wyników prób wydolnościowych systematycznie obniżają się wraz ze wzrostem stopnia otłuszczenia, zarówno u dziewcząt jak i u chłopców. Otyli potrzebują dłuższego czasu na powrót organizmu do stanu sprzed wysiłku.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA Wymieniony element może wykorzystać nauczyciel do budowy pozycji otyłego w grupie, do jego akceptacji przez rówieśników. Może to zaowocować chęcią udziału otyłego w lekcjach w-f.
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA Zalety aktywności fizycznej: wpływa na prawidłowy rozwój fizyczny młodego człowieka; podnosi walory estetyczne ciała; wpływa korzystnie na rozwój społeczny i emocjonalny człowieka; źródło przyjemności; dobry sposób spędzania czasu z rówieśnikami; pomaga utrzymać należną masę ciała, przez co zmniejsza ryzyko wystąpienia otyłości i chorób z nią związanych.