O przekonaniach i przekonywaniu (2)

O przekonaniach i przekonywaniu (2) Jerzy Pogonowski Zakªad Logiki Stosowanej UAM www.logic.amu.edu.pl pogon@amu.edu.pl 21 lutego 2007 Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 1 / 17

Wprowadzenie Plan na dzi±: Ustalenie, co audytorium wie o: kategorialnym opisie j zyka naturalnego, klasycznym rachunku logicznym, pragmatyce logicznej. Argumentacja: podstawowe poj cia. Tworzenie diagramów argumentów. Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów. Dzisiejsza prezentacja jest nieco krótsza, z dwóch powodów: 1 doko«czyli±my przed chwil to, czego nie zd»yli±my zrobi tydzie«temu; 2 b d si sporo miotaª przy tablicy, rysuj c diagramy argumentów, wraz ze stopniami akceptowalno±ci przypisanymi zarówno poszczególnym przesªankom, jak i przej±ciom inferencyjnym. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 2 / 17

Argumentacja: podstawowe poj cia Argumentacja: podstawowe poj cia Przypomnienie z poprzedniego wykªadu: argument; standaryzacja argumentu; przesªanka; wniosek (konkluzja, teza); entymemat; przej±cie inferencyjne; argumentacja (praktycznie) poprawna. Dzisiaj postaram si pokaza na wybranych przykªadach, jak dokonuje si : standaryzacji argumentu; oceny (praktycznej) poprawno±ci argumentu. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 3 / 17

Argumentacja: podstawowe poj cia Umowa notacyjna W tej i dalszych prezentacjach przyjmiemy nast puj ce skróty: APM dla ksi»ki: Tokarz, M. 2006. Argumentacja. Perswazja. Manipulacja. Wykªady z teorii komunikacji. Gda«skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda«sk. CWA dla ksi»ki: Tokarz, M. 2006. wiczenia z wnioskowania i argumentacji. l skie Wydawnictwa Naukowe Wy»szej Szkoªy Zarz dzania i Nauk Spoªecznych w Tychach, Tychy. SWW dla ksi»ki: Szymanek, K., Wieczorek, K.A., Wójcik, A. 2003. Sztuka argumentacji. wiczenia w badaniu argumentów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. KLP dla ksi»ki: Hoªówka, T. 2005. Kultura logiczna w przykªadach. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. SAST dla ksi»ki: Szymanek, K. 2001. Sztuka argumentacji. Sªownik terminologiczny. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 4 / 17

Argumentacja: podstawowe poj cia Umowa notacyjna JJJ dla ksi»ki: Jadacki, J.J. 2004. Elementy semiotyki logicznej i metodologii w zadaniach. Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa. PRL dla ksi»ki: Sucho«, W. 2005. Prolegomena do retoryki logicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello«skiego, Kraków. ERY dla ksi»ki: Schopenhauer, A. 2000.Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów. Ocyna Wydawnicza Alma-Press, Warszawa. SD dla ksi»ki: Marciszewski, W. 1971. Sztuka dyskutowania. Wydawnictwo Iskry, Warszawa. UPD dla ksi»ki: Pszczoªowski, T. 1974. Umiej tno± przekonywania i dyskusji. Wiedza Powszechna, Warszawa. PTP dla ksi»ki: O'Keefe, D. 1990. Persuasion: Theory and Research. Sage Publications, London. Podobnie jak w ubiegªym tygodniu, w niniejszej prezentacji cytujemy fragmenty z CWA i APM. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 5 / 17

Argumentacja: podstawowe poj cia Przykªady: standaryzacja argumentu CWA. PRZYKŠAD 5.3.1. Dokonaj standaryzacji nast puj cego rozumowania: Z tego, co cny Sanczo opowiedziaª, zrodziª si w mojej duszy pewien skrupuª i jakby szepce do ucha: Je»eli Don Kichote z Manczy jest szalony, pomylony i pozbawion rozumu, a Sancho Pansa jego giermek wie o tym, a mimo wszystko sªu»y mu i towarzyszy oraz pokªada nadziej w ró»nych jego obietnicach, bez w tpienia musi by bardziej szalony i bezrozumny ni» pan jego; je»eli za± tak si sprawy maj, za zªe by ci, ksi»no pani, wzi to, gdyby± takiemu Sanczowi daªa rz dy wyspy; je»eli bowiem nie umie si sam rz dzi, jak»e potra rz dzi drugimi?. (M. de Cervantes, Don Kichote) Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 6 / 17

Argumentacja: podstawowe poj cia Przykªady: standaryzacja argumentu ROZWI ZANIE.W skªad przytoczonego rozumowania ksi»nej wchodz nast puj ce s dy: A. Sanczo Pansa wie,»e Don Kichote jest szalony, a jednak mu sªu»y [przesªanka ukryta]; B. Je»eli Sanczo Pansa wie,»e Don Kichote jest szalony, a jednak mu sªu»y, to sam musi by szalony; C. Sanczo Pansa jest szalony; D. Je»eli Sanczo Pansa jest szalony, to nie umie si sam rz dzi [przesªanka ukryta]; E. Sanczo Pansa nie umie si sam rz dzi ; F. Kto nie umie si sam rz dzi, nie potra te» rz dzi drugimi; G. Sanczo Pansa nie potra rz dzi drugimi; H. Kto nie potra rz dzi drugimi, temu nie mo»na powierzy rz dów nad wysp, o której mowa w tym epizodzie [przesªanka ukryta]; T. Sanczo Pansy nie mo»na powierzy rz dów nad wysp. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 7 / 17

Tworzenie diagramów argumentów Tworzenie diagramów argumentów Diagram argumentu odzwierciedla jego struktur. Zaznaczamy w nim: poszczególne przesªanki; konkluzj ; sposób, w jaki grupy s dów uzasadniaj inne (szeregowy, równolegªy, mieszany); stopnie akceptowalno±ci poszczególnych stwierdze«; siª przej± inferencyjnych. Uwaga. Graczne reprezentacje argumentów maj najcz ±ciej posta wykresów, które w matematyce nazywa si drzewami. By mo»e, niektórzy ze sªuchaczy mieli szcz ±cie pozna np. drzewa dowodowe na elementarnym kursie logiki. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 8 / 17

Tworzenie diagramów argumentów Przykªady: tworzenie diagramów argumentów Diagram argumentu z rozwa»anego wy»ej przykªadu CWA. 5.3.1. otrzymamy poprzez zªo»enie nast puj cych diagramów cz ±ciowych: A + B C C + D E E + F G G + H T Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 9 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów We wnioskowaniach badanych w klasycznym elementarzu logicznym ograniczano si do sytuacji wielce uproszczonych, wyidealizowanych. Mianowicie, brano pod uwag jedynie: warto± logiczn poszczególnych zda«; zachodzenie (lub nie) wynikania logicznego. W badaniach argumentacji bierzemy natomiast pod uwag : stopie«uzasadnienia poszczególnych zda«; siª przej± inferencyjnych pomi dzy poszczególnymi zdaniami. Podamy jedn z mo»liwo±ci oceny (praktycznej) poprawno±ci argumentów, proponowan przez Marka Tokarza (APM, CWA). Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 10 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów Stopnie akceptowalno±ci Analizuj c poprawno± argumentacji odbiorca dokonuje oceny stopnia akceptowalno±ci wszystkich przesªanek podanych bez dowodu. Ocena odbywa si w skali pi ciostopniowej, wedªug nast puj cego klucza (P i T oznaczaj dowolne s dy, A(P) za± oznacza stopie«akceptowalno±ci s du P): je±li nie jest mo»liwe,»eby s d P byª prawdziwy, wówczas: A(P) = 1; je±li jest bardzo prawdopodobne,»e s d P jest faªszywy, wówczas: A(P) = 2; je±li warto±ci logicznej s du P nie mo»na ustali, wówczas: A(P) = 3; je±li jest bardzo prawdopodobne,»e s d P jest prawdziwy, wówczas: A(P) = 4; je±li jest pewne,»e s d P jest prawdziwy, wówczas: A(P) = 5. S d uznajemy za akceptowalny, czyli mo»liwy do przyj cia bez dalszej dyskusji, je»eli wedªug nas jego stopie«akceptowalno±ci wynosi 4 lub 5. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 11 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów Siªa przej± inferencyjnych W ocenie siªy przej±cia od przesªanki P do wniosku T kierujemy si nast puj cymi wytycznymi: je±li T nie ma zwi zku logicznego z P, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 1; je±li taka sytuacja, w której P jest prawd a T faªszem, jest bardzo prawdopodobna, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 2; je±li nie da si stwierdzi, czy P uzasadnia T mocno, czy sªabo, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 3; je±li taka sytuacja, w której P jest prawd a T faªszem, jest maªo prawdopodobna, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 4; je±li przej±cie od P do T jest pewne, tj. je±li T wynika dedukcyjnie z P, wówczas: siªa przej±cia od P do T wynosi 5. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 12 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów Metoda obliczania W argumentacji prostej z przesªank P maj c stopie«akceptowalno±ci x, w której siªa przej±cia od P do tezy T oceniona zostaªa na y, obliczony stopie«akceptowalno±ci s du T, czyli A(T ) to mniejsza z tych dwóch wielko±ci x i y. Aby obliczy A(T ) w argumentacji równolegªej o przesªankach P 1 i P 2 rozkªadamy t argumentacj na dwa argumenty proste: od P 1 do T i od P 2 do T. Dla ka»dego z tych argumentów skªadowych obliczamy pomocniczy stopie«akceptowalno±ci A 1 (T ) i A 2 (T ) wedªug zasady obowi zuj cej dla argumentu prostego. Ostatecznym stopniem akceptowalno±ci A(T ) jest wi ksza z obu wielko±ci - A 1 (T ) i A 2 (T ). Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 13 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów Identycznie post pujemy, gdy w argumentacji równolegªej jest wi cej przesªanek, na przykªad cztery: P 1, P 2, P 3 i P 4, z tym,»e wtedy otrzymujemy cztery stopnie pomocnicze: A 1 (T ), A 2 (T ), A 3 (T ) i A 4 (T ), a ostatecznym stopniem akceptowalno±ci A(T ) jest najwi kszy z nich. W argumentacji szeregowej przesªanki traktujemy tak, jakby stanowiªy ono jedno zdanie o ogólnym stopniu akceptowalno±ci równym stopniowi akceptowalno±ci najsªabszej z przesªanek i obliczamy stopie«akceptowalno±ci tezy tak, jakby±my mieli do czynienia z argumentem prostym. A wi c stopie«akceptowalno±ci tezy w argumencie szeregowym maj cym na przykªad trzy przesªanki to najmniejsza z czterech wielko±ci: trzech stopni akceptowalno±ci poszczególnych przesªanek oraz siªy przej±cia inferencyjnego od przesªanek do wniosku. Mówimy,»e teza jest akceptowalna w ramach danej argumentacji, albo krótko»e argumentacja jest akceptowalna, je»eli w wyniku oblicze«otrzymujemy A(T ) = 4 lub A(T ) = 5. Argumentacja jest nieakceptowana gdy A(T ) < 4. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 14 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów Przykªady: ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów ROZWI ZANIE dla CWA 5.3.3. adne z u»ytych praw ogólnych B, D, F i H nie jest caªkowicie bezwyj tkowe, ka»de z nich jednak wyra»a zdroworozs dkowy, mo»liwy do zaakceptowania punkt widzenia, np. taki,»e gdy osoba x sªu»y osobie y, o której wie,»e jest szalona, to osoba x sama najpewniej nie jest w peªni normalna (przesªanka B), albo taki,»e gdy kto± nie ma do± rozumu,»eby zadba o swoje wªasne interesy, nie b dzie te» miaª go do±,»eby dba o interesy innych (przesªanka F). Wszystkim tym "prawom" dajemy wobec tego ocen 4. Zdanie A ma charakter faktualny - jest ono empirycznie prawdziwe (w ±wiecie opisanym przez Cervantesa), gdy» Sanczo Pansa wielokrotnie daje dowody tego,»e zdaje sobie spraw z szale«stwa swojego pana, Don Kichota. Wszystkie przej±cia logiczne od przesªanek do wniosków zastosowane w analizowanym rozumowaniu s dedukcyjne i jako takie otrzymuj ocen 5. Oceny te wpisujemy teraz do diagramu: Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 15 / 17

Ocena (praktycznej) poprawno±ci argumentów A + B (5) (4) (5) C C + D (4) (5) E E + F (4) (5) G G + H (4) (5) T Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 16 / 17

Koniec na dzi± Koniec Tu, je±li starczy czasu, ogl damy tekst Aloszy Awdiejewa o inferencjach potocznych. Na nast pnym wykªadzie prawdopodobnie obejrzymy fragmenty mojej prezentacji Szcz ±ciarze epistemiczni przygotowanej na konferencj Applications of logic to philosophy and the foundations of mathematics, XII i po±wi con reprezentacji systemów przekona«w logice epistemicznej, wraz z modaln interpretacj kilku fundamentalnych twierdze«metalogicznych. O ile, oczywi±cie, w dalszym ci gu ktokolwiek b dzie tymi wykªadami zainteresowany. Jerzy Pogonowski (MEG) O przekonaniach i przekonywaniu (2) 21 lutego 2007 17 / 17