Wykład 1: Wprowadzenie

Handel międzynarodowy Wykład 1: Wprowadzenie Dr hab. Gabriela Grotkowska

Plan wykładu 1 Informacje o zajęciach Dane kontaktowe Organizacja zajęć Literatura i materiały Zasady zaliczenia Cel zajęć Program 2

Dane kontaktowe Dr hab. Gabriela Grotkowska, Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego www.wne.uw.edu.pl/~ggrotkowska E-mail: ggrotkowska@wne.uw.edu.pl Dyżur: czwartek, godz. 12.00 13.00, sala B306 Kontakt mailowy 3

Organizacja zajęć Wykład - 30 h nieobowiązkowy, ale zalecany Ćwiczenia do wykładu - 30 h obowiązkowe dr Tomasz Gajderowicz Koordynacja obu części nie wszystkie treści wspólne dla wykładu i ćwiczeń 4

Podręczniki [KO]: Krugman P., M. Obsteld, M. Melitz Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, wydanie czwarte zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018 - podręcznik podstawowy - dostępne jest też wydanie z roku 2007 (jakie różnice?) Wersja po angielsku: Krugman P., M. Obsteld, M. Melitz, International Economics: Theory and Policy, Pearson, wydanie 9 (2011) lub późniejsze (najnowsze: 2018) [M]: Marrewijk Ch. Van, International Economics, Oxford University Press 2012 - głównie Nowa Teoria Handlu, ale nie tylko, precyzyjny zapis wielu modeli [JJM]: Michałek J. J., Instrumenty polityki handlowej, mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN 2002 - niezbędny do części o polityce handlowej 5

Literatura uzupełniająca Literatura generalnie starsza głównie zagadnienia teoretyczne, ale pewne zagadnienia po polsku opisane są tylko tam (najprawdopodobniej): T. Rynarzewski, A. Zielińska-Głębocka, Międzynarodowe Stosunki gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe PWN 2006. A. Cieślik, Nowa teoria handlu zagranicznego w świetle badań empirycznych, PWN 2000. E. Czarny, Teoria i praktyka handlu wewnątrz-gałęziowego, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa 2002. Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji realnej (red. J. Michałek, W. Siwiński, M. Socha), PWN Warszawa 2003. 6

Literatura uzupełniająca Literatura po angielsku dla bardziej ambitnych: R. Feensta, R. Taylor, International Economics, Worth Publishers, 2011. Feenstra R. C., Advanced International Trade, Theory and Evidence, Princeton Univ. Press, 2004. Rivera-Batiz L, Oliva M-A., International Trade. Theory, Strategies and Evidence, Oxford Univ. Press, 2003. J. Francois, K. Reinert, Applied Methods for Trade Policy Analysis, A Handbook, Cambridge University Press, 1997. E. Helpman, P. Krugman, Market Structure and Foreign Trade, MIT Press, 1985. E. Helpman, P. Krugman, Trade Policy and Market Structure, MIT Press 1991. Handbook of International Economics, vol. 3 Elsevier, Amsterdam 1995. 7

Materiały do ćwiczeń Materiały na stronie prowadzącego ćwiczenia dr. T. Gajderowicza P. Folfas: Handel międzynarodowy w zadaniach, SGH, 2017 L. Goldberg, M Klein, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, ćwiczenia, PWN, 1997. S. Schuller, D. Ottens, Study Guide for International Trade and the World Economy, Oxford University Press, 2002. 8

Cel zajęć Cel zajęć ROZUMIENIE: przyczyn powstawania handlu międzynarodowego i globalizacji gospodarki światowej, czynników wyjaśniających strukturę handlu międzynarodowego, konsekwencji dobrobytowych wynikających z liberalizacji handlu opisywanych przez różne modele wymiany (różne założenia), konsekwencji dobrobytowych dla konsumentów, producentów i dochodów budżetowych wynikające ze stosowania różnych instrumentów polityki handlowej, ograniczeń w stosowaniu strategicznej polityki handlowej, motywów przy stosowaniu nieefektywnych instrumentów polityki handlowej i znaczenie oddziaływania grup interesów, znaczenia badań empirycznych dla weryfikacji teorii handlu i polityki handlowej. NAGLE ZASKAKUJĄCO GORĄCE TEMATY 9

Bieżące wyzwania Wzrost handlu usługami, zwłaszcza rola usług cyfrowych Wzrost nierówności dochodowych wzrost udziału kapitału w dochodzie narodowym, dumping cenowy (co stoi za niską ceną produkcji przemysłowej) Zanieczyszczenie środowiska produkcja i transport Wojny handlowe: Chiny USA, UE - USA Czy globalizacja jest przeszłością? 10

Program zajęć (1/2) 1. Wprowadzenie 2. Tradycyjne modele handlu 1. Model Ricardo i różnice w technologii 2. Niemobilność czynników produkcji i dystrybucja korzyści z handlu model Ricardo-Vinera 3. Model Heckschera-Ohlina (HO) i różnice w wyposażeniu w czynniki produkcji 3. Nowe teorie handlu 1. Modele z firmą reprezentantem m.in. Krugman (1986) 2. Heterogeniczne firmy Melitz 2003 4. Handel a zagraniczne inwestycje bezpośrednie 1. Outsourcing, offshoring 11

Program zajęć (2/2) 5. Polityka handlowa 1. Klasyczne instrumenty cło, kwoty etc. 2. Nowoczesne instrumenty VERy, antydumping i inne 3. Specyfika krajów rozwijających się 4. Strategiczna polityka handlowa 6. Ekonomia polityczna polityki handlowej 7. Instytucje międzynarodowe i preferencyjna polityka handlowa 8. Przyszłość gospodarki światowej 12

Zasady zaliczenia Do egzaminu dopuszczone są osoby, które zaliczyły ćwiczenia. Zasady zaliczenia ćwiczeń będą przedstawione w czasie ćwiczeń. Egzamin końcowy ma formę pisemną (test i pytania otwarte - 70 pkt). Zaliczenie przedmiotu wymaga zdania egzaminu końcowego (uzyskania min. 50 pkt). Ocena końcowa z przedmiotu zależy od liczby uzyskanych punktów z ćwiczeń (waga 40%) oraz egzaminu końcowego (waga 60%). 13

Czym zajmuje się teoria handlu międzynarodowego? 14

Autarkia a gospodarka otwarta Gospodarka autarkiczna Gospodarka otwarta: wymiana towarów, wymiana usług, przepływy kapitałowe (międzynarodowa działalność inwestycyjna i pożyczkowa) handel międzyokresowy, migracje międzynarodowe, integracja gospodarcza (od FTA do unii gospodarczej), powiązania makroekonomiczne. Pojęcie gospodarki światowej 15

Gospodarka światowa Współcześnie podmioty gospodarcze w różnych krajach są trwale i silnie powiązane produkcyjnie, handlowo i finansowo, tworząc ogólnoświatowy system produkcji i wymiany Wymiana międzynarodowa (każdego typu) nie ma charakteru incydentalnego, ale ma charakter trwały i jest istotą współczesnego sposobu gospodarowania 16

17

Gospodarka światowa w perspektywie historycznej Powstanie gospodarki światowej w XIX wieku (rewolucja przemysłowa i transportowa, kolonie, system walutowy) Dezintegracja w okresie wojen światowych Ponowne pogłębienie zależności po II wojnie światowej (szybki rozwój ekonomiczny, wspomaganie instytucjonalne, rewolucja technologiczna i informatyczna, UE, rozwój gospodarczy krajów Azji, rewolucja internetowa, Facebook, AI) Niepewna przyszłość 18

Czy jest to nowe zjawisko? 19

Wzrost handlu w ostatnich latach podobny do wzrostu PKB 20

Współczesna gospodarka światowa Wyraźna zmiana układu sił w gospodarce światowej (Europa Ameryka Północna Azja) Czy to coś nowego? 21

Wyniki prac A. Maddisona

Przedmiot teorii wymiany międzynarodowej Teoria wymiany międzynarodowej szuka odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania: Jakie są przyczyny (mechanizmy) wymiany międzynarodowej? (Co decyduje o wielkości i strukturze handlu towarami i usługami?) Jakie są skutki wymiany dla dobrobytów narodowych, dla poszczególnych grup, dla firm, ich produktywności i zyskowności, dla akcjonariuszy, dla pracowników, dla środowiska naturalnego, dla rządów? Inna kwestia to możliwości polityki publicznej wpływania na wielkość i strukturę handlu, a tym samym na skutki wymiany. 23

Korzyści z handlu Każda dobrowolna transakcja wymiany wiąże się z korzyścią dla stron ją zawierających (inaczej by jej nie zawierały): Polska (czyli polski konsument) kupując zimą pomidory na Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdyż może je konsumować taniej (czyli więcej) niż, gdyby miała je sama produkować (szklarnia, światło, węgiel itd.) Dodatkowa korzyść: skoncentrowanie się na wytwarzaniu tego, w czym się jest dobrym, czyli specjalizacja produkcji; nie musi to oznaczać ograniczania się do konsumpcji tego, co produkujemy. Specjalizacja może prowadzić do dodatkowych korzyści dynamicznych: korzyści skali produkcji przy istotnych kosztach stałych, zwiększenie skali produkcji ogranicza koszt jednostkowy postęp technologiczny istnieją badania wskazujące, iż większy stopień otwartości (a tym samym konkurencji) sprzyja postępowi technologicznemu 24

Gospodarka otwarta Przy tych samych zasobach (czynników produkcji) oraz technologii (czyli umiejętności wytwarzania) można konsumować więcej, czyli osiągnąć wyższy poziom zadowolenia (czyli użyteczności w języku ekonomii): Większa produkcja Bardziej dochodowe inwestycje Bardziej produktywne wykorzystanie siły roboczej Otwarcie gospodarki pozwala potencjalnie na lepsze rozwiązanie centralnego problemu ekonomii: problemu rzadkości i wyboru w ramach ograniczenia 25

Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki Koszty dostosowawcze (realokacja zasobów) Ryzyko (większe niż w działalności gospodarczej w kraju: różnice kulturowe i prawne) Przenoszenie zakłóceń Uzależnienie od koniunktury gospodarczej u partnerów handlowych Społeczeństwo jako całość zyska na otwarciu gospodarki, ale mogą być jednostki (lub grupy), które stracą na otwarciu potencjalne źródło konfliktów i presji politycznej (lobbing, ruchy antyglobalistyczne) efekty redystrybucyjne Kto przejmuje nadwyżkę? 26

Dane dot. gospodarki USA 27

Wzrost nierówności dochodowych 28

Wzrost nierówności dochodowych 29

Wzrost nierówności dochodowych 30

Problem zanieczyszczenia środowiska 31

Teoria wymiany: podsumowanie Czemu handlują? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga Model Ricardo Model Heckscherakomparatywna) motyw dla handlu Ohlina Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Nowe teorie handlu Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu 32

KILKA FAKTÓW O WSPÓŁCZESNYM HANDLU MIĘDZYNARODOWYM 33

Kilka słów o handlu międzynarodowym w ujęciu historycznym Dramatyczne zmniejszenie kosztów transportu i komunikacji były kluczową siłą, która ukształtowała dzisiejszy globalny system handlowy W ciągu ostatnich 30 lat światowy handel towarami i usługami rósł przeciętnie 7% rocznie. Przez wiele lat, handel światowy rósł średnio prawie dwa razy szybciej niż światowa produkcja. Odzwierciedla to rosnące znaczenie międzynarodowych łańcuchów dostaw i stwarza wyzwania w zakresie pomiaru wartości handlu. Między rokiem 1980 a 2011, gospodarki rozwijające się zwiększyły swój udział w światowym eksporcie z 34 procent do 47 procent, a światowym imporcie z 29 procent do 42 procent. Coraz większą rolę odgrywa Azja. 34

Organizacja produkcji i konsumpcji w okresie przedprzemysłowym 35

Skutki rewolucji przemysłowej 36

Skutki rewolucji komunikacyjnej i informatycznej 37

Skutki dla handlu Jak zmieniło to handel międzynarodowy? 38

Zmiana struktury geograficznej handlu 39

Handel usługami Tradycyjne usługi raczej niehandlowe Usługi transportowe (spadek?) Turystyka Finanse i ubezpieczenia Usługi biznesowe i ich powiązanie ze zjawiskiem outsourcingu/offshoringu (najbardziej dynamiczny wzrost) 40

Jak mierzyć przepływy handlu? 41

Co kryje się w Iphone ie? 42

Krzywa uśmiechu 43

Globalne łańcuchy wartości dodanej 44

Wzrost międzynarodowych powiązań B2B i FDI Korzyści z internalizacji działań Niskie: zleć na zewnątrz Wysokie: produkuj sam Produkcja w kraju FDI: utwórz filię za granicą (captive offshoring) Krajowy outsourcing Offshoring & outsourcing Niskie: zostań w kraju Korzyści z ulokowania działalności za granicą Wysokie: przenieś działania za granicę 45

FDI według UNCTAD 46

POLSKI HANDLEL ZAGRANICZNY 47

Handel zagraniczny Polski 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 60.0 8.0 50.0 6.0 40.0 4.0 2.0 30.0 0.0 20.0 10.0-2.0-4.0-6.0 0.0-8.0 Eksport (jako % PKB) Import (jako % PKB) Bilans handlowy (jako % PKB, prawa oś) Udział światowym handlu (2017): 1,22% (eksport) oraz 1,15% (import) Znaczące otwarcie w ostatnich dwóch dekadach Większa część transformacji: raczej deficyt niż nadwyżka w handlu; w ostatnim czasie zmiany 48

Handel zagraniczny Polski: przewaga komparatywna (2016) CRCA i = X i i X i M i i M i -12-10 -8-6 -4-2 0 2 4 6 8 10 Żywność i zwierzęta żywe Napoje i tytoń Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw Paliwa mineralne i smary i materiały pochodne Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne Chemikalia i produkty pokrewne Towary przemysłowe skalsyfikowane głównie wg surowca Maszyny, urządzenie i sprzęt transportowy Różne wyroby przemysłowe Towary i transakcje nieskalsyfikowane w SITC 49

Źródła deficytu: struktura geograficzna salda obrotów towarowych Polski z zagranicą Saldo handlu zagranicznego Polski (jako % PKB) -8.00-6.00-4.00-2.00 0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 Ogółem Kraje OECD Kraje rozwinięte Kraje UE Kraje CEE Kraje rozwijające się 2010 2016 50

Struktura handlu Polski http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=177&partner=undefined& product=undefined&productclass=hs&startyear=undefined&target=pr oduct&year=2012 51

Dziękuję i zapraszam za tydzień.