Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie 95 Dr Władysława Jastrzębska Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Rzeszowski Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie integracji europejskiej Wprowadzenie W obecnych warunkach funkcjonowania polskiej gospodarki, coraz większego znaczenia nabiera wiedza o skutkach integracji w postaci przenikania się polityki wewnętrznej i zagranicznej w ramach Unii Europejskiej oraz silnych powiązaniach między jej strukturami politycznymi, społecznymi i ekonomicznymi. Proces integracji dokonuje się między innymi poprzez zacieśnianie współpracy transgranicznej oraz w ramach euroregionów. Jej kierunki, cele i instrumenty określa wspólna polityka regionalna podlegająca wielu zmianom i modyfikacjom, w zaleŝności od potrzeb, warunków i celów integracji. Poznanie mechanizmów rządzących wspólną polityką regionalną stanowiącą ramy dla rozwoju współpracy transgranicznej oraz regionalnej jest bardzo istotne ze względu na to, iŝ Polska po przystąpieniu do Unii jest podmiotem tej polityki i musi aktywnie podejmować dostosowania do nowej rzeczywistości. Autorka opracowania podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie na czym polega nowy regionalizm wdraŝany w Unii Europejskiej oraz jakie są jego ramy formalno-prawne, mechanizmy, skutki i perspektywy funkcjonowania. Region i euroregion w ujęciu teoretycznym Analiza literatury wyjaśniającej zagadnienie regionu i regionalizmu wskazuje, iŝ pojęcia te są rozpatrywane jako obszar badawczy zawierający róŝne teorie, pojęcia, dane empiryczne czy dokumenty. Region jest przedmiotem badań róŝnych nauk, w tym: ekonomii, socjologii, stosunków międzynarodowych, geografii, politologii, historii. Pomimo róŝnic jakie występują w definiowaniu regionu przez autorów reprezentujących róŝne dyscypliny naukowe, istnieje zgodność, iŝ jawi się on jako określona przestrzeń w sposób wyraźny wyodrębniona poprzez określony układ aspektów społecznych, ekonomicznych, przyrodniczych i kulturowych. Zatem region wiąŝe się z miejscem; w tradycyjnym, wąskim ujęciu jest on częścią terytorium państwowego, wyróŝniającą się określoną specyfiką.
96 Władysława Jastrzębska W polskiej tradycji region to wydzielony, stosunkowo jednorodny obszar, odróŝniający się od terenów przyległych cechami naturalnymi lub nabytymi. W szerszym znaczeniu jest to względnie jednorodny obszar, wyodrębniony na podstawie określonych kryteriów (cech). W zaleŝności od wybranej cechy lub zespołu cech moŝna mówić o regionie klimatycznym, historycznym, demograficznym, geograficznym, ekonomicznym, granicznym, transgranicznym, ekologicznym, administracyjno-politycznym itp. [Euroregiony, 1999, s. 14]. Regionalność jest to koncepcja i praktyka działalności społecznej i organizacyjnej oparta o określoną grupę etniczną (lub zespół blisko pokrewnych grup), która w toku procesu historycznego i kulturowego uformowała się w społeczność względnie spoistą i trwałą, wyróŝniającą się wśród innych [Skorowski 2000, s. 130]. W kontekście tej definicji na regionalność naleŝy spojrzeć w wymiarze podmiotowym i przedmiotowym. Aspekt podmiotowy regionalności stanowi działalność i zaangaŝowanie członków społeczności lokalnej na rzecz regionu i w regionie w płaszczyźnie społecznej, gospodarczej, kulturowej, czy politycznej [Skorowski 1990, s. 57 74]. Aktywna postawa mieszkańców regionu jest jego kapitałem społecznym i świadczy o zakorzenieniu w małej ojczyźnie. Przedmiotowy aspekt regionalności przesądza o toŝsamości danego obszaru. Tworzą go szeroko rozumiane zasoby regionu, w tym kultura regionalna, na którą składają się wytwory działalności wspólnoty regionalnej oraz poczucie toŝsamości, samoświadomość i identyfikacja. W innym, współczesnym podejściu, wyjaśniającym rzeczywistość kształtowaną poprzez pogłębiające się zjawiska globalizacji i integracji, region postrzegany jest jako proces, który podlega ewolucji powstaje lub zanika [Danielewski 2006, s. 13]. W ujęciu tym rozwaŝania teoretyczne skupiają się na wyjaśnianiu czym w danym momencie jest region. Autorzy licznych opracowań opublikowanych w krajach UE podkreślają znaczenie aktów politycznych oraz instytucji w kreowaniu regionów oraz zakładają, Ŝe region tworzą sąsiadujące ze sobą kraje [Neumann 2003, s. 160 178]. Jest to niewątpliwie kontrowersyjne podejście, postrzegane przez przeciwników integracji europejskiej jako droga do szybkiego upadku państw narodowych [Klima 2001, s. 73]. Ponadto w ujęciu tym konstrukcja regionu często nie uwzględnia kryterium homogeniczności. Zacieśnienie więzi regionalnych w warunkach integracji europejskiej i postępującej globalizacji jest złoŝonym zjawiskiem, gdyŝ zachodzi ono wskutek pogłębiających się procesów integracji gospodarczej, politycznej i społecznej. Tworzenie ponadnarodowej ekonomii, której wyrazem jest unia ekonomiczna, formacja społeczeństwa ponadnarodowego (m.in. wskutek rosnącej migracji, a w jej ramach swobodnego przepływu siły roboczej) oraz integracja polityczna
Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie 97 polegająca na skutecznym dąŝeniu władz Unii Europejskiej do formułowania ponadnarodowego systemu politycznego, stawiają w nowym świetle pojęcie regionalności. Współczesne regiony Unii Europejskiej (euroregiony) powstają na ogół w wyniku procesów endogenicznych, czyli w oparciu o własny potencjał regionalny, na który składają się: regionalna przestrzeń, międzynarodowy system społeczny (w tym kapitał społeczny), system instytucjonalny oraz własny dorobek kulturowy. Region ponadnarodowy funkcjonuje jako system, w którym społeczność lokalna kształtuje się poprzez formy organizacji, które ułatwiają komunikację i przenikanie wartości [Danielewski 2006, s. 18]. Gdy region przyjmuje charakter jednostki ściśle politycznej, wówczas wyróŝnia go określony system podejmowania decyzji. Najbardziej zaawansowaną formą regionalizmu jest interregionalizm. Funkcjonuje on w określonych warunkach politycznych, w których regiony będące samodzielnymi bytami prawnymi nawiązują między sobą współpracę. Opisany wyŝej sposób funkcjonowania regionu w UE nie stanowi obligatoryjnego modelu docelowego, czy koniecznej sekwencji rozwojowej procesu integracji. Tym niemniej jest projekcją alternatywnych rozwiązań słuŝących zacieśnieniu więzi integracyjnych pomiędzy krajami członkowskimi, a zarazem próbą zatarcia róŝnic między państwem a regionem. Nazwa euroregion oznacza zarówno wyodrębniony region europejski, połoŝony na pograniczu dwóch lub kilku sąsiadujących ze sobą państw, jak i organizację powołaną do koordynacji współpracy na takim obszarze przez strony umowy euroregionalnej i zaakceptowaną przez Unię Europejską, która moŝe wspierać finansowo jej działalność. Pierwsza część wyrazu: euro odnosi się do przestrzennej lokalizacji oraz procesów integracyjnych zachodzących w Europie, drugi zaś człon region jest wskazaniem na terytorium posiadające określone cechy. Termin euroregion pochodzi z najstarszej inicjatywy współpracy transgranicznej Euroregio, która została powołana do Ŝycia w 1958 roku i objęła obszar przylegający do granicy holendersko-niemieckiej. Jedna z definicji euroregionu mówi iŝ jest to obszar geograficzny, obejmujący przygraniczne części dwu lub więcej państw, które chcą ze sobą współpracować i koordynować działania społeczności lokalnych w róŝnych dziedzinach [Mały, 1996, s. 37]. Z załoŝenia mają one słuŝyć uzyskiwaniu korzyści w wyniku zbiorowego działania ponad granicami państwowymi. Ich główne cele to: wymiana doświadczeń i informacji; wyrównywanie i stała poprawa warunków Ŝycia; wspieranie rozwoju regionalnego; wymiana doświadczeń i informacji dotyczących rynku pracy; rozwój gospodarki, handlu i turystyki; rozwój infrastruktury, zwłaszcza technicznej; usprawnianie ruchu granicznego;
98 Władysława Jastrzębska ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego; współpraca w zapobieganiu i zwalczaniu klęsk Ŝywiołowych oraz katastrof; współpraca w zakresie planowania przestrzennego; współpraca w zakresie działalności humanitarnej, socjalnej, w dziedzinie szkolnictwa, sportu i ochrony zdrowia; wymiana kulturalna i opieka nad dziedzictwem kulturowym [Malendowski, Szczepaniak 2000, s. 11 18; Malendowski, Ratajczak 1998, s. 8]. Euroregiony charakteryzują się stosunkowo wysokim stopniem instytucjonalizacji, polegającym na ustanowieniu organów i transgranicznych struktur współpracy w postaci rad, sekretariatów, grup roboczych. Mogą one powstawać z inicjatywy związków gmin i wówczas mówimy o euroregionie samorządowym, lub być zainicjowane przez organy przedstawicielskie władzy państwowej na szczeblu wojewódzkim, przy współudziale władzy centralnej [Ślusarz 2003, s. 21]. Według aktualnego prawa euroregion nie posiada osobowości prawnej, a zasady jego funkcjonowania określa prawo krajowe kaŝdego członka. Podstawy prawne funkcjonowania euroregionów i współpracy transgranicznej Do dokumentów stanowiących ramy prawne dla współpracy transgranicznej i euroregionów naleŝą umowy sporządzane przez instytucje międzynarodowe, a zwłaszcza przez Radę Europy, czy Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych. NaleŜą do nich przede wszystkim: Europejska Konwencja Ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, tzw. Konwencja Madrycka z 21 maja 1980 roku wraz z protokołem Dodatkowym do Konwencji (DzU z 1993 r., nr 61, poz. 268); Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych z 1981 roku, Europejska Karta Samorządu Terytorialnego z 1985 roku, zwana Kartą Samorządu Lokalnego; Europejska Karta Samorządu Regionalnego z 1997 roku, nazwana Kartą Samorządności Regionalnej [Euroregiony, 1999, s. 30]. W preambule Konwencji Madryckiej, która w stosunku do Polski weszła w Ŝycie w czerwcu 1993 roku, postanowiono, Ŝe państwa sygnatariusze powinny wspierać współpracę transgraniczną i w ten sposób przyczyniać się do postępu gospodarczego i społecznego obszarów przygranicznych oraz umocnienia poczucia wspólnoty, która łączy narody i regiony Europy. Art. 3 ust. 4 Konwencji stanowi, iŝ współpraca transgraniczna to kaŝde wspólne działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby Umawiających się Stron, jak równieŝ zawarcie i przyjęcie porozumień do
Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie 99 realizacji tychŝe zamierzeń. Określenie wspólnoty i władze terytorialne dotyczy jednostek, urzędów i instytucji realizujących zadania lokalne i regionalne. Konwencja reguluje ogólne zasady współpracy transgranicznej w odniesieniu do jej podmiotów samorządów i jednostek władzy lokalnej, oraz podstawowe obowiązki państwa w tym zakresie. Dokument ten określa zakres oraz formy i instrumenty współpracy. Wymienia się w nim następujące dziedziny współdziałania: rozwój regionalny i lokalny, ochronę środowiska, rozbudowę usług publicznych, pomoc wzajemną w razie katastrof i nieszczęść. Załącznik nr 1 Konwencji zawiera wzory porozumień międzypaństwowych oraz wzory porozumień, statutów oraz umów zawieranych przez władze lokalne. Proponowane modele prawne współpracy to: porozumienia międzypaństwowe; porozumienia na szczeblu lokalnym i regionalnym typu gentelman s agreements; umowy na szczeblu regionalnym i lokalnym zawierające prywato- lub publicznoprawne zobowiązania prawnie wiąŝące [Potulska, Potulski, (http)]. W Konwencji dwukrotnie podkreśla się nadrzędność prawa krajowego kaŝdego sygnatariusza w stosunku do umów zawieranych przez partnerów współpracy transgranicznej. Nawiązanie współpracy transgranicznej w myśl omawianej Konwencji nie prowadzi do utworzenia samodzielnego bytu prawnego w ramach państwa. Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych została przyjęta w 1981 roku w Euroregionie Pomerania, zaś znowelizowana na zgromadzeniu Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych w 1995, a następnie w 2004 roku. Karta jest formą kodeksu współpracy transgranicznej, opracowanego w wyniku wymiany doświadczeń na forum Stowarzyszenia. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzona w Strasburgu 15 października 1985 roku, w Polsce weszła w Ŝycie 1 marca 1994 roku. Jest ona w zasadzie umową międzynarodową, wiąŝącą państwa, które ją podpisały i ratyfikowały. Dzięki niej idea autonomii lokalnej została włączona do prawa międzynarodowego publicznego. Zawiera ona precyzyjne postanowienia dotyczące koncepcji i kompetencji samorządów lokalnych i lokalnej samorządności. Państwo ratyfikujące Kartę powinno respektować generalne zasady demokracji lokalnej, w tym prawo społeczności lokalnych do zrzeszania się w międzynarodowych związkach i porozumieniach współpracy transgranicznej w granicach określonych prawem [Międzynarodowa, 1998, s. 55]. Znacznie szersze kompetencje w zakresie uprawnień regionów wprowadza przyjęta w czerwcu 1997 roku Europejska Karta Samorządu Regionalnego, wskazując region jako podmiot samorządowy prowadzący własną politykę i szeroką współpracę międzynarodową, w tym transgraniczną. Karta proponuje, aby szczególnym uprawnieniem regionów była moŝliwość wprowadzenia własnego ustawodawstwa, którego ramy byłyby określone w ustawach. Zakła-
100 Władysława Jastrzębska dając tak duŝą autonomię regionów, Karta zawiera gotowy katalog zastrzeŝeń, które mogą wnosić państwa ratyfikując ją. ZastrzeŜenia takie przyjęto w polskim ustawodawstwie będącym na pozycji nadrzędnej w stosunku do postanowień Karty. OtóŜ w Ustawie z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa w artykule 75 zobowiązano sejmik województwa do uchwalania priorytetów współpracy zagranicznej województwa, określających główne cele tej współpracy i priorytety geograficzne oraz zamierzenia co do przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych, w tym euroregionów. Zatem współpraca zagraniczna, w tym transgraniczna musi być prowadzona zgodnie z prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa, jego międzynarodowymi zobowiązaniami oraz w granicach zadań i kompetencji województwa. Zasady oraz formy międzynarodowej współpracy na poziomie lokalnym i regionalnym uregulowano w Polsce w Konstytucji RP, odpowiednich ustawach oraz ratyfikowanych umowach międzynarodowych. Dokumenty te nie wprowadzają określenia euroregion ; euroregiony są z zasady strukturami powstałymi na podstawie umów między stowarzyszeniami gmin leŝących po przeciwnych stronach granicy. Powstają one nie w celu przejęcia władztwa administracyjnego, lecz ich zadaniem jest promowanie kultury regionalnej, turystyki, czy oŝywianie wymiany handlowej i rynku pracy terenów przygranicznych [Czarnow 1997, s. 59]. Zasady współpracy przygranicznej uregulowano w ustawie z 15 września 2000 roku o zasadach przystępowania jednostek samorządu do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych [DzU 2000 r., nr 91, poz. 1009]. Uchwała o przystąpieniu jednostki samorządowej do zrzeszenia wymaga zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych, zaś zrzeszenia muszą działać zgodnie z polskim prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa oraz jego międzynarodowymi zobowiązaniami (art. 2). W ustawach o samorządzie powiatowym i o samorządzie wojewódzkim, a takŝe gminnym znajdujemy powtórzenie powyŝszych postanowień dotyczących przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych, a nawet ich rozwinięcie. Współpraca transgraniczna musi być prowadzona zgodnie z prawem wewnętrznym, jak równieŝ polityką zagraniczną państwa, jego międzynarodowymi zobowiązaniami oraz w granicach kompetencji i zadań jednostek władzy lokalnej. Umowy międzypaństwowe, w oparciu o które zawierane są regionalne lub lokalne umowy czy porozumienia stanowią często podstawę do nawiązywania współpracy transgranicznej. W przypadku euroregionów współpraca ta ma z reguły charakter formalny, tj. oparty na jasno określonej formule prawnej.
Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie 101 Polityka regionalna UE a rozwój współpracy transgranicznej i euroregionów W Traktacie Rzymskim z 1957 roku, powołującym do Ŝycia EWG, polityka regionalna została potraktowana dość pobieŝnie. Wprawdzie w preambule zapisano, iŝ celem traktatów jest zjednoczenie gospodarek narodowych i wspieranie ich harmonijnego rozwoju poprzez zmniejszanie róŝnic pomiędzy poszczególnymi obszarami. W praktyce polityka regionalna sprowadzała się do koordynowania polityki regionalnej państw członkowskich, mając na względzie ochronę przed ewentualnymi zakłóceniami swobodnej konkurencji. Do pierwszego przełomu w rozwijaniu polityki regionalnej doszło w 1968 roku, kiedy to utworzono w ramach Komisji Europejskiej Dyrekcję Generalną do spraw Polityki Regionalnej (DG XVI). Cztery lata później, na konferencji w ParyŜu postanowiono zapewnić dla celów polityki regionalnej odpowiednie środki finansowe. Nadano wówczas wymiar regionalny Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS) oraz Europejskiemu Funduszowi Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) oraz ustalono zasady utworzenia specjalnego funduszu regionalnego. W ślad za tym, na mocy Rozporządzenia EWG nr 724/75 z 1975 roku, powstał ERDF Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ABL L 73 z 21.03.1975). Początkowo wszystkie środki funduszu rozdzielane były według systemu kwotowego [Harbrecht 1978, s. 179 181]. Do powaŝniejszej zmiany zasad funkcjonowania ERDF doszło w 1985 roku. Obowiązujące kwoty krajowe funduszu zastąpiono tzw. widełkami interwencji, które gwarantowały poszczególnym państwom w skali trzech lat jedynie dolną granicę udziału. Ponadto wprowadzono zasadę programowania rozwoju regionalnego, oznaczającą odstąpienie od finansowania pojedynczych projektów na rzecz programów inicjowanych przez Wspólnotę lub programów krajowych, mających znaczenie dla Wspólnoty jako całości. Wraz z podpisaniem w 1986 roku Jednolitego Aktu Europejskiego, stworzono podstawy dla nowej polityki strukturalnej EWG, a przede wszystkim jej polityki regionalnej. Wprowadzono do Traktatu Wspólnot Europejskich Tytuł V Spójność ekonomiczna i socjalna, w którym zwrócono uwagę na konieczność zlikwidowania dysproporcji i zacofania rozwoju niektórych regionów Wspólnoty (Art. 130a Traktatu o WE). W 1988 roku przeprowadzono reformę trzech funduszy strukturalnych (ERDF, EAGGF, EFS), przyjmując następujące zasady i cele polityki strukturalnej: koncentrację środków pod względem geograficznym i funkcjonalnym, poprzez wyznaczenie pięciu podstawowych celów polityki strukturalnej;
102 Władysława Jastrzębska przyznanie priorytetu programom wieloletnim i działaniom strukturalnym; oparcie selekcji regionów, którym przysługuje pomoc na kryteriach wspólnotowych selekcji dokonuje się w przekroju trzech poziomów terytorialnego podziału krajów, określonych symbolem NUTS; ostateczne odstąpienie od systemu kwotowego na rzecz zasady współfinansowania, co oznacza, Ŝe środki wspólnotowe mogą uzupełniać, a nie zastępować środki krajowe; partnerstwo polegające na ścisłej współpracy pomiędzy Komisją, a odpowiednimi władzami na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym w przygotowaniu i realizacji programów; wzmocnienie kontroli i monitoringu, którego waŝnym narzędziem było ustalenie w negocjacjach między Wspólnotą a państwami członkowskimi tzw. Ramowych Struktur Wspólnotowego Wspierania. W ramach polityki regionalnej Wspólnota postawiła sobie jako cel rozwijanie współpracy transgranicznej, przy aktywnym udziale władz regionalnych i lokalnych. Do najstarszych inicjatyw współpracy transgranicznej naleŝy powołany do Ŝycia w 1958 roku Euroregio, obejmujący obszar na granicy holendersko-niemieckiej. W 1985 roku powstała kolejna inicjatywa współpracy transgranicznej Europejski Biegun Rozwoju, mający na celu łagodzenie negatywnych skutków ograniczenia produkcji Ŝelaza i stali w przygranicznych regionach Francji, Belgii i Luksemburga [Michałowska-Gorywoda 1997, s. 138 140]. Programem współpracy transgranicznej objęto równieŝ najbiedniejsze w Unii regiony wiejskie Hiszpanii i Portugalii, w których PKB na jednego mieszkańca był niŝszy o 44 72% od średniego we Wspólnocie. Na jego realizację przeznaczono 592,83 mln ECU w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG I. Inny charakter miała współpraca transgraniczna między pięcioma regionami francuskimi i pięcioma prowincjami hiszpańskimi na granicy przebiegającej w Pirenejach. Jednym z waŝniejszych przedsięwzięć realizowanych w jej ramach była budowa tunelu łączącego obydwa kraje. Współpracą transgraniczną objęto równieŝ obszary tzw. kłopotliwe pomiędzy Irlandią i Wielką Brytanią. Obejmuje ona całą Irlandię Północną (z wyjątkiem Belfastu) oraz przygraniczne regiony Irlandii. Unia Europejska rozpoczęła w latach 90. ubiegłego wieku współpracę transgraniczną, która miała na celu wspieranie integracji z krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Program, utworzony w 1994 roku z inicjatywy Parlamentu Europejskiego, przewidywał finansowanie tej współpracy ze środków PHARE i dysponował kwotą 150 mln ECU. Objął on wszystkie kraje graniczące z Unią, tj. Albanię, Bułgarię, Czechy, Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę i Słowenię. Republiki nadbałtyckie zostały włączone do niego jako tzw. granice morskie.
Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie 103 W latach 90. na granicy Polski z Unią działały cztery, zaś obecnie funkcjonuje 15 euroregionów połoŝonych wzdłuŝ granic lądowych i wybrzeŝa Morza Bałtyckiego. Wsparcie rozwoju współpracy międzynarodowej przez Unię Europejską odbywało się m. in. w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG II. W okresie od 1994 do 1999 roku przeznaczano na nią średnio 400 mln euro rocznie. Inicjatywa ta wspomagała 75 programów słuŝącym trzem podstawowym celom: współpracy międzynarodowej (część A), współpracy w rozwoju sieci energetycznych (część B) i współpracy w ramach planowania regionalnego i przestrzennego (część C). W okresie lat 2000 2006 zwiększono do 5 mld euro środki na realizację kolejnej inicjatywy: INTERREG III, będącej kontynuacją i rozwinięciem wcześniejszych działań. Rozwojowi współpracy w ramach układów sieciowych i transgranicznych słuŝyły równieŝ pozostałe inicjatywy, takie jak: URBAN, EQUAL i LEADER. W latach 2007 2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym realizowana jest w ramach nowego, odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej. Nowy cel (nr 3) jest rozwinięciem inicjatywy INTERREG i ma być realizowany na poziomach ponadgranicznym, ponadnarodowym i międzyregionalnym. Na rozwój omawianej współpracy terytorialnej z budŝetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie 7,75 mld euro [Współpraca..., (http)]. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa zastępują przedsięwzięcia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III 2004 2006. Zakończenie Współpraca euroregionalna i transgraniczna jest jednym z podstawowych elementów strategii integracji Unii Europejskiej. Zgodnie z jej celami regiony graniczne i transgraniczne mają spełniać wzdłuŝ granic rolę mostów, stwarzając szanse rozwoju gospodarczego tych obszarów. Porozumienie regionów przygranicznych o współpracy transgranicznej określa się mianem euroregionów i stosuje się go w odniesieniu do współpracy w dziedzinie społecznej, gospodarczej, kulturalnej pomiędzy dwoma lub większą ilością państw i ich władzami lokalnymi. Unia Europejska uznaje euroregiony jako jedną z formuł polityki regionalnej oraz drogę włączenia nowych państw członkowskich w struktury zintegrowanej Europy. Powstawanie euroregionów jest uwarunkowane róŝnymi interesami politycznymi i ekonomicznymi. W załoŝeniach przyjętych w dokumentach Unii mają one słuŝyć uzyskiwaniu korzyści w wyniku zbiorowego działania ponad granicami państwowymi.
104 Władysława Jastrzębska Literatura Danielewski F. (2006), Regionalizm: pojęcie, ewolucja [w:] Przedsiębiorstwo i region, Przedsiębiorstwo i region w procesie transformacji, red. R. Fedan, Uniwersytet Rzeszowski, Zakład Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, Rzeszów. Euroregiony w nowym podziale terytorialnym Polski, Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Warszawa Wrocław 1999. Harbrecht W. (1987), Die Europaische Gemeinschaft, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, New York. Klima E. (2001), Euroregiony czy regiony [w:] Strategiczne problemy rozwoju regionów w procesie integracji europejskiej, red. A. Jewtuchowicz, Zakład Ekonomiki Regionalnej i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, Łódź. Malendowski W., Ratajczak M. (1998), Euroregiony pierwszy krok do integracji europejskiej, Wyd. Alta 2, Wrocław. Malendowski W., Szczepaniak M. (2000), Rola euroregionów w procesie integracji europejskiej [w:] Euroregiony mosty bez granic, red. W. Malendowski, M. Szczepaniak, Wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa. Mały słownik stosunków międzynarodowych, Warszawa 1996. Toczyski W. red. (1998), Międzynarodowa współpraca regionów poradnik, Gdańsk. Neumann I.B. (2003), A region building approach [w:] Theories of New Regionalism: A Plagrave Reader, Plagrave. Skorowski H. (1990), Antropologiczno-etyczne aspekty regionalizmu, Warszawa. Skorowski H. (2000), Naród i państwo w nauczaniu społecznym kościoła, Warszawa. Ślusarz G. (2003), Czynniki rozwoju społeczno-gospodarczego aspekty teoretyczne [w:] Regionalne uwarunkowania rozwoju wiejskich obszarów przygranicznych Polski i Ukrainy, red. A. Czudec, G. Ślusarz, Rzeszów. Michałowska-Gorywoda red. (1997), Unia Europejska. Podręcznik akademicki, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Czarnow S. (1997), Niektóre aspekty prawne współpracy transgranicznej i euroregionów, Państwo i Prawo, nr 10. Potulska K., Potulski J., Współpraca transgraniczna. Podstawy prawne i formy istnienia euroregionów na granicach Polski, www.2p.pl/nn/samorzad/raporty/euroreg.html (stan na dzień 18.11.2007). Współpraca terytorialna w latach 2007 2013 Portal Funduszy Strukturalnych, www.interreg.gov.pl/20072013/ewt (stan na 27.12.2007). Streszczenie Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska stała się podmiotem jej polityki regionalnej, w ramach której aktywnie rozwijana jest współpraca transgraniczna. Autorka opracowania podejmuje odpowiedź na pytanie na czym polega nowy regionalizm wdra- Ŝany w Unii Europejskiej, jakie są skutki oraz perspektywy jego funkcjonowania.
Rola euroregionów i współpracy transgranicznej w procesie 105 Summary The Role of The Euroregions and Transborder Cooperation in the Process of European Integration After the accession to the European Unions, Poland became a subject of the regional policy. The author of the article tries to answer the question, on what the new regionalism trained in EU and what are its consequences and perspectives.