EKOINNOWACYJNE WARIANTY FUNKCJONOWANIA OBSZARÓW CHRONIONYCH - MODELE POGODZENIA CELÓW EKOLOGICZNYCH I SPOŁECZNYCH Leszek Woźniak Politechnika Rzeszowska 1
Pojęcie i zasady ekoturystyki Ekoturystyka stanowi rdzeń koncepcji turystyki zrównoważonej. Jest najczystszą formą podróżowania przyjaznego środowisku, ponieważ odbywa się zwykle na obszarach o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, bezpośrednio przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego tych regionów, a jej uczestnikami są ludzie o dużej świadomości ekologicznej i wrażliwości przyrodniczej. Istnieje wiele definicji ekoturystyki, nazywanej także w literaturze: zieloną (green tourism), przyrodniczą (nature tourism), ekoetnoturystyką (ecoethnotourism). 2
3 Według definicji amerykańskiego Stowarzyszenia Ekoturystycznego (The Ecotourism Society) ekoturystyka to: świadoma podróż do naturalnych miejsc przyrodniczych, która z jednej strony pomaga chronić środowisko naturalne, a z drugiej podtrzymuje dobrobyt lokalnych mieszkańców.
4 Jolanta Kamieniecka w opracowaniu dla Instytutu na Rzecz Ekorozwoju przyjmuje definicję Richarda Denmana: ekoturystyka to podróżowanie w celu studiowania, podziwiania i czerpania zadowolenia z piękna krajobrazów, obserwacji dzikich zwierząt i roślin, jak również podziwiania miejscowych obyczajów i kultury.
5 W materiałach i publikacjach Międzynarodowego Centrum Badań Ekoturystyki przy australijskim Uniwersytecie Griffith University ekoturystyka jest definiowana jako koncepcja turystyki związanej ze środowiskiem przyrodniczym, organizowanej i zarządzanej w sposób zrównoważony, zawierającej elementy edukacji ekologicznej oraz wnoszącej wkład finansowy w ochronę przyrody.
6 Przytoczone definicje pozwalają wyodrębnić trzy najważniejsze cechy ekoturystyki wyróżniające ją spośród innych form podróżowania: ekoturystyka jest formą aktywnego i dogłębnego zwiedzania obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych i kulturowych; ekoturystyka strzeże harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej lokalnych społeczności; ekoturystyka dostarcza środków finansowych skutecznej ochronie wartości dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz przynosi realne korzyści ekonomiczno-społeczne ludności miejscowej.
Model współzależności między procesem rozwoju ekoturystyki a zasobami środowiska 7
CHARAKTERYSTYKA PODRÓŻOWANIA W EKOTURYSTYCE KONCEPCJA IDEALNA Kategoria Liczba osób Czas podróży Program wycieczki Styl życia podczas podróży Styl podróżowania Sposób zwiedzania Charakterystyka podróżowania zorientowanego ekologicznie Pojedynczo lub w gronie rodziny, przyjaciół Dłuższa podróż pozwalająca na głębszą kontemplację otaczającego świata Duża elastyczność, spontaniczność wyborów, własne decyzje Dostosowywanie się do miejscowych tradycji, szacunek dla ludzi i ich kultury Męczący, aktywny, spokojny, taktowny Dogłębne poznawanie otaczającego świata, poszukiwanie przeżyć duchowych 8
Kategoria Kontakt z walorami turystycznymi Przygotowanie merytoryczne i językowe do podróży Pamiątki z podróży Charakterystyka podróżowania zorientowanego ekologicznie Aktywne i entuzjastyczne poznawanie cennych walorów przyrodniczych i kulturowych, silny emocjonalny kontakt z atrakcjami turystycznymi, który pozwala na rozszerzenie i pogłębienie własnych zainteresowań Solidne zapoznanie z historią, kulturą, przyrodą docelowego miejsca podróży, gromadzenie materiałów informacyjno-krajoznawczych, map, nauka lub doskonalenie języka danego kraju Własne rysunki, zdjęcia, dzienniki podróży, pamiątki wykonane przez lokalnych twórców itp. 9
Strefowy podział terenu chronionego może być np. taki: strefa sanktuarium (rdzeń obszaru chronionego) zamknięta dla wszelkich form rozwoju turystycznego, wstęp ograniczony tylko do pracowników parku, naukowców prowadzących prace badawcze; 10
11 strefa cicha wstęp ograniczony do małych grup (12-15 osób) przebywających w towarzystwie przewodnika; zwiedzanie dozwolone jedynie pieszo, na nartach biegowych, rowerem, konno lub łódką, kajakiem lub pontonem po ściśle wyznaczonych szlakach; brak infrastruktury turystycznej w postaci bazy noclegowej i gastronomicznej; duża rola strażników parkowych odpowiedzialnych za koordynację ruchu turystycznego; reklama ograniczona do informacji na temat wycieczek przyrodniczych w małych grupach z przewodnikiem;
12 strefa rozwoju turystyki podporządkowanej priorytetom obszaru chronionego z ograniczeniem rozwoju dodatkowej infrastruktury wykorzystywanie istniejącej bazy noclegowej i gastronomicznej, kemping dozwolony w wyznaczonych miejscach; nieinwestowanie w dodatkową infrastrukturę turystyczną; ruch samochodowy ograniczany lub utrudniany; dozwolone różne formy turystyki, zgodne z charakterem chronionego obszaru; dopuszczalna jest reklama w ograniczonym zakresie;
strefa rozwoju zrównoważonych form turystyki rozwój infrastruktury form turystyki adekwatny do charakteru obszaru, na małą skalę, zgodnie z lokalnym stylem i architekturą; popieranie rozwoju turystyki o charakterze przyrodniczym, kulturowym i edukacyjnym; ograniczanie turystyki samochodowej i popieranie transportu publicznego, dozwolona uczciwa promocja; 13
strefa otuliny przylegająca do obszaru chronionego większa swoboda w rozwoju infrastruktury; działalność gospodarcza zgodnie z zasadami ekorozwoju; menedżerowie terenów chronionych wspólnie z lokalnymi organizacjami i innymi kluczowymi grupami społecznymi opracowują system transportu, ścieżek turystycznych itp. 14
15 Nie zostawiaj po sobie śladu" etyczne zasady dla ekoturystów w Mariposa, Stany Zjednoczone W jednym z regionów ekoturystycznych Stanów Zjednoczonych, Mariposa w Kolorado (Mariposa County), działa organizacja Nie zostawiaj po sobie śladu" (Leave No Trace), zajmująca się zmniejszaniem negatywnych skutków turystyki w środowisku. Opracowała ona etyczny kod dla turystów pn. Leave No Trace. Ma on inspirować przyjezdnych do jak najbardziej łagodnego dla środowiska zwiedzania regionu. Tak, aby podczas kolejnej podróży i zwiedzania tych samych miejsc, zastali je w takim samym stanic jak za pierwszym razem.
Organizacja opracowała dziesięć zasad zachowania dla przybywających do Mariposa amatorów ekoturystyki. 1. Zaplanuj podróż i przygotuj się do niej. 2. Parkuj samochód i rozbijaj namiot na trwałych, twardych nawierzchniach, aby nie powodować erozji gleby. 3. Wszystko, co wypakujesz ze swojego bagażu, zapakuj do niego z powrotem. 4. Właściwie i w odpowiednich miejscach zostawiaj śmieci i odpadki, których nie jesteś w stanie zabrać ze sobą. 5. Zostaw na swoim miejscu to, co znajdziesz i zobaczysz. 16
6. Rozpalaj ogniska tylko wówczas, gdy jest to naprawdę potrzebne i rób to w sposób jak najmniej szkodliwy dla otaczającej przyrody. 7. Używaj tylko opakowań i pojemników, które nadają się do recyklingu. 8. Szanuj pracę i wysiłki osób chroniących przyrodę. 9. Przemieszczaj się po ustalonych i oznaczonych ścieżkach i szlakach dla dobra przyrody, którą podziwiasz. 10.Szanuj kulturowe i archeologiczne zasoby będące własnością rdzennych mieszkańców tych terenów. 17
18 Ekoturystyka w Krainie Czyngis-chana
Materiały wykorzystane w prezentacji pochodzą z książki: D. Zaręby Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa2000 19
20 Dziękuję za uwagę