Jednostka: Doktorant: Promotor: Tytuł pracy: Recenzent: Miejsce pracy Recenzenta: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie ul. Podchorążych 2, Kraków, 30-084 Kraków, Polska tel. : (+48 12) 662 60 14, fax: (+48 12) 637 22 43 Kraków, 28. 08. 2019 r. Recenzja pracy doktorskiej Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Biologii i Ochrony Środowiska; Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody mgr Paulina Woźnica dr hab. Alina Urbisz Zróżnicowanie flory i roślinności torowisk tramwajowych w zależności od wybranych czynników środowiskowych na przykładzie konurbacji śląskiej dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP w Krakowie Instytut Biologii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji w Krakowie, Zakład Botaniki Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska mgr Pauliny Woźnicy dotyczy złożonej problematyki czynników środowiskowych, kształtujących antropogeniczną szatę roślinną torowisk tramwajowych w konurbacji śląskiej. Tematyka ta jest stosunkowo słabo poznana zwłaszcza w aspektach: środowiskowym oraz udziału gatunków inwazyjnych, co stanowi duży atut recenzowanej dysertacji. Struktura pracy Praca obejmuje 257 stron standardowego wydruku komputerowego, w tym 210 stron tekstu wraz z wykazem bibliografii (142 pozycje oraz 6 źródeł internetowych), streszczeniem polskim i angielskim oraz spisem załączników. Załączniki w formie 3 tabel zawierają: wykaz odcinków, na których wykonywano spisy florystyczne (122 pozycje), wykaz gatunków wraz z ich charakterystyką (338 pozycji) oraz wyniki analiz glebowych. W końcowej części znajdują się spisy: tabel (39 pozycji), rysunków (65 pozycji) oraz fotografii (17 pozycji), zamieszczonych w tekście zasadniczym opracowania. Wstęp (s. 6-7) stanowi wprowadzenie teoretyczne do zagadnień związanych z ugrupowaniami roślinnymi obszarów zurbanizowanych, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki siedlisk i przystosowaniami roślin, ułatwiającymi im przetrwanie w tego rodzaju środowisku. Autorka zamieściła w nim również krótki przegląd literatury, dotyczącej bezpośrednio realizowanej tematyki. Na końcu tego rozdziału znajdują się sformułowane cele ogólne i szczegółowe oraz hipotezy badawcze. Rozdział 1 (s. 8-14) w całości poświęcony jest charakterystyce terenu badań, co jest standardem w pracach terenowych. Przedstawiono w nim opis konurbacji śląskiej, m.in. jej
podział administracyjny, warunki klimatyczne, szczegółową charakterystykę infrastruktury torowisk oraz całej sieci tramwajowej, działającej na obszarze analizowanej konurbacji. Rozdział 2 (s. 15-39) dotyczy przyjętej na potrzeby realizacji celów badawczych metodyki. W pierwszej kolejności Doktorantka skupiła się na wyróżnieniu trzech typów biotopów (ścisłe torowiska tramwajowe, przytorza tramwajowe oraz tereny infrastrukturalne), a następnie opisie metodyki spisów florystycznych i ich szczegółowych analizach, a także metodyce badań fitosocjologicznych. W dalszej części wyróżniła 10 układów roślinności (powtarzalnych płatów z dominacją jednego lub dwóch gatunków), a w wytypowanych układach po pięć reprezentatywnych poletek (łącznie 50), na których wykonała szczegółowe badania flory, czynników siedliskowych oraz parametrów wykształconej pokrywy glebowej. Rozdział ten zawiera również opisy metod chemicznych i statystycznych przyjętych przy analizie prób glebowych. Rozdział 3 (s. 40-166) ilustruje wyniki przeprowadzonych badań. Autorka zamieściła w mim bardzo szczegółową analizę florystyczną wyróżnionych trzech biotopów, która obejmowała, m.in.: udział gatunków z poszczególnych rodzin, ich częstość występowania, strukturę: form życiowych, strategii życiowych wg Grime a, sposobów rozsiewania oraz podziału geograficzno-historycznego. Szczególną uwagę poświęcała gatunkom interesującym z botanicznego punktu widzenia: obcego pochodzenia oraz chronionym i zagrożonym (s. 40-77). Następnie skupiła się na charakterystyce wyróżnionych jednostek syntaksonomicznych: zespołów i zbiorowisk roślinnych, ilustrując to tabelami fitosocjologicznymi (s. 77-99). Dalsza część wyników dotyczy wyróżnionych 10 układów roślinności: ich charakterystyki florystycznej, m.in. pokrycia w płatach za pomocą skali van der Maarela i Westhoffa, wskaźników różnorodności oraz parametrów przyjętych wcześniej przy analizie florystycznej biotopów (s. 100-129). Doktorantka osobno zestawiła wyniki badań glebowych przeprowadzone w wyróżnionych układach (s. 129-149) oraz opis siedlisk sąsiadujących z torowiskami, z określeniem ich stopnia zaburzeń, czy wieku torowiska (s. 149-155). W ostatniej części wyników przedstawiła rezultaty analiz numerycznych, dotyczące wpływu czynników abiotycznych, składu gatunkowego na zróżnicowanie poletek wytypowanych do badań układów roślinności oraz zależności między roślinnością, składem gatunkowym, a czynnikami środowiskowymi (s. 155-166). Cały rozdział obejmujący wyniki przygotowany jest w sposób usystematyzowany, co przy wielowątkowych opracowaniach jest bardzo istotne. Rozdział 4 (s. 167-188) jest dyskusją nad uzyskanymi rezultatami badań. Jest on podzielony na części dotyczące flory (s. 168-178), roślinności (s. 178-179) oraz warunków siedliskowych (179-188). W rozdziale tym Doktorantka starała się uzasadnić uzyskane wyniki
w oparciu o porównania znanych z literatury rezultatów badań. Dyskusja jest przeprowadzona w sposób dogłębny, co świadczy o dojrzałości naukowej Autorki i Jej rozeznaniu w literaturze przedmiotu. W podsumowaniu wyników i wnioskach (s. 189-191) Pani Woźnica zamieściła najważniejsze konkluzje płynące z przeprowadzonych badań, co daje pogląd na całość uzyskanych rezultatów oraz odpowiedzi na cele ogólne i szczegółowe. Odpowiedziała też na postawione we wstępie hipotezy badawcze, wskazując na praktyczne zastosowanie uzyskanych wyników. Podsumowując: układ całej pracy jest standardowy i poprawny dla tego rodzaju opracowań. Cele badawcze pracy zostały sformułowane prawidłowo, a przyjęta metodyka jest w adekwatna do postawionych celów. Graficzna i edytorska strona recenzowanej rozprawy doktorskiej Pod względem graficznym i edytorskim praca ma pewne mankamenty. Na przykład, wg Recenzenta zamieszczone w pracy fotografie są zbyt małe i przez to nieczytelne. W wielu przypadkach przedstawione na nich rośliny są nie do rozpoznania. Lepiej byłoby gdyby Autorka zmniejszyła ich liczbę, ale jednocześnie zwiększyła wielkość fotografii. Tabele z wynikami w tekście są różnej szerokości, co wpływa negatywnie na estetykę całej pracy. Można było dostosować szerokość tabel do kolumny tekstu, a duże tabele (zwłaszcza fitosocjologiczne), które bardzo dzielą tekst, zamieścić w załącznikach. Również zbyt duża liczba wypunktowań tekstu znacznie utrudnia jego zrozumienie i źle wpływa na wygląd pracy (np. rozdział Metody s. 18-24). Jeśli chodzi o błędy edytorskie, to trafiają się w tekście pracy, ale są one nieliczne (np. pisownia nazwiska van der Maarela w opisie Tab. 2 i tekście s. 27, 103, w tych samych wypunktowaniach różnej długości myślniki s. 23, literówki w nazwach łacińskich, np. Hieracium lachenalii s. 42, Euphorbia cyparissias s. 45, czy nazwiskach cytowanych prac, np. Hansen i Clevenger 2005 s. 167, 195, pomylone gatunki w opisie Fot. 12 s. 175). Zalety recenzowanej rozprawy doktorskiej Recenzowana dysertacja w przeważającej części ma charakter inwentaryzacyjny, co w tym przypadku jest niewątpliwie jej zaletą. Stanowi ona źródło wielu istotnych informacji o florze i roślinności bardzo specyficznego, słabo zbadanego siedliska. Ugrupowania roślin ruderalnych z klas Agropyretea intermedio-repentis (Oberd. et all. 1967) Müller et Görs, Artemisietea vulgaris Lohm., Prsg et R. Tx. in R.Tx. 1950, czy Stellarietea mediae R.Tx.,
Lohm. et Prsg 1950 (zwłaszcza rząd Sisymbrietalia J.Tx. 1961), należą do fitocenoz bardzo dynamicznych i często krótkotrwałych, stąd stopień ich zbadania jest niewystarczający. Wyróżnianie niższych jednostek, należących do tych klas, jest bardzo trudne i zazwyczaj wzbudza wiele dyskusji, co tym bardziej podkreśla pozytywny walor tego opracowania. Podobnie flora tego rodzaju obszarów antropogenicznych jest nadal niewystarczająco udokumentowana, a praca ta wnosi wiele interesujących informacji nie tylko o jej składzie, ale również z zakresu biologii gatunków ruderalnych: ich form życiowych, strategii życiowych, sposobów rozprzestrzeniania, czy pochodzenia geograficzno-historycznego. Uwagi krytyczne dotyczące recenzowanej rozprawy doktorskiej W rozdziale 1 podrozdziale 1.3 Warunki fizyczno-geograficzne, opisała Pani jedynie klimat, stąd wg Recenzenta lepiej było zatytułować ten rozdział, np. Warunki klimatyczne. Podrozdziały 1.4 Infrastruktura tramwajowa i 1.5 Tramwaje śląskie, można byłoby połączyć ograniczając ilość informacji dotyczących zarządzania siecią, skupiając się na aspekcie siedliskowym. Analiza florystyczna mogła by być bardziej zwięzła wykonana jednocześnie w sposób porównawczy dla wszystkich trzech biotopów, a nie kolejno dla każdego z osobna. W załączniku 2 powinny być numerowane wszystkie gatunki łącznie z uprawnymi. W metodyce pracy brakuje informacji na jakiej podstawie sporządzono tabele fitosocjologiczne. Brakuje również syntetycznej tabeli stałości, która lepiej udokumentowałaby wyróżnienia zbiorowisk i ich przynależność do wyższych syntaksonów. Zwiększenie liczby poletek (z 5 do 10) w analizach układów roślinnych, prawdopodobnie przy tak dużej zmienności, dałoby bardziej klarowne wyniki w przeprowadzonych tu analizach numerycznych, dotyczących powiązań flory, roślinności i czynników środowiskowych. Wg Recenzenta Doktorantka powinna również bardziej zwracać uwagę na dokładność opisów rycin i tabel. Nie należy rysunków tytułować wykres (np. s. 153, 157-159 ryc. 60, 62A-C), czy mapa (s. 20 ryc. 5), ale np. porównanie, zależność lub rozmieszczenie, rozkład przestrzenny itd. Podobnie w opisach tabel zamiast, np. liczba i procentowy udział (s. 40, 52,Tab. 3-4 i inne), poprawniej byłoby napisać: porównanie liczby i procentowego udziału. W całej pracy spotyka się typu drobne uchybienia. Pytania na obronę 1) Na jakiej podstawie skonstruowała Pani tabele fitosocjologiczne? Jaką przyjęła w tym celu metodykę?
2) Czy wg Pani istnieją jakieś realne sposoby ograniczenia frekwencji gatunków obcych, a w szczególności inwazyjnych, w analizowanych przez Panią biotopach? 3) Jakie wg Pani gatunki (oprócz rozchodników) mogą być wykorzystywane w tworzeniu zielonych torowisk? proszę wskazać na ich szczególnie przydatne w tym środowisku cechy anatomiczno-morfologiczno-fizjologiczne. Wnioski końcowe Recenzowana praca stanowi ważne źródło informacji o szacie roślinnej torowisk tramwajowych. Jest to tematyka bardzo trudna w badaniach, ponieważ musi uwzględniać dużą liczbę zmiennych biotycznych i abiotycznych, jakie oddziaływają na rośliny w środowisku poddanym silnej antropopresji. Jej przygotowanie wymagało wiele zaangażowania oraz wiedzy teoretycznej z zakresu florystyki i szeroko rozumianej ekologii dynamicznej, którą wykazała się tutaj Doktorantka. W związku z powyższym stwierdzam, że przedstawiona do recenzji dysertacja doktorska pt. Zróżnicowanie flory i roślinności torowisk tramwajowych w zależności od wybranych czynników środowiskowych na przykładzie konurbacji śląskiej, wykonana przez Panią mgr Paulinę Woźnicę, w pełni spełnia wymagania stawiane rozprawom doktorskim zawarte w ustawie z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym (Dz.U.z 2017 r. poz.1789) w zw. z art.179 ust.1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r.: Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2018 r. poz. 1669). Dlatego, wnoszę do Rady Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego wniosek o dopuszczenie Pani mgr Pauliny Woźnicy do dalszych etapów postępowania w przewodzie doktorskim. dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP