Prakseologia Nr 150/2010

Prakseologia Nr 150/2010 TRE!" NUMERU OD REDAKCJI 5 JUBILEUSZ PRAKSEOLOGII Ryszard Banajski 150 TOMÓW PRAKSEOLOGII 11 Wojciech Gasparski PRAKSEOLOGIA WARIACJE NA TEMAT... 25!RÓD"A KRYZYSU FINANSOWEGO I JEGO OTOCZENIE MORALNE Joachim Osi!ski NEOLIBERALNE ZNIEKSZTA"CANIE #RÓDE" KRYZYSU. RZECZYWISTA ROLA PA$STWA NA RYNKU KREDYTÓW HIPOTECZNYCH 35 Grzegorz Szulczewski KRYZYS FINANSOWY LAT 2008 2009. PRÓBA SPECYFIKACJI PROBLEMATYKI MORALNEJ 43 Janina Filek CZY FINANSISTA JEST CZ"OWIEKIEM (MORALNYM)? 71 Krzysztof Grabowski CZY WARTO BY% HOMO PECUNIOSUS? 87 Maciej Soin KRYZYS FINANSOWY, ODPOWIEDZIALNO&% DZIENNIKARZA I PROBLEM ETYKI SZCZEGÓ"OWEJ 93

Jan Jacek Sztaudynger, Wojciech Zato! KRYZYS GOSPODARCZY A KRYZYS RODZINY ANALIZY SYMULACYJNE 109 Ryszard Banajski JAKICH ZMIAN POSTAW MORALNYCH KONSUMENTÓW I MENED'ERÓW FIRM MO'NA OCZEKIWA% PO KRYZYSIE FINANSOWYM? 129 Barbara Mazur KRYTYCZNE TENDENCJE W ZARZ(DZANIU A MORALNO&% 145 KRYZYS FINANSOWY A ROZWI#ZANIA INSTYTUCJONALNE W)odzimierz Szpringer INSTYTUCJONALIZACJA POLITYKI NA RZECZ INTEGRACJI SPO"ECZNEJ I ETYKI FINANSÓW 157 Przemys)aw Kulawczuk BUDOWA STANDARDÓW RZETELNO&CI INSTYTUCJI FINANSOWYCH NA RYNKU DETALICZNYM W OPARCIU O ROZWI(ZANIA SYSTEMÓW ZARZ(DZANIA 175 Agnieszka "ukasiewicz JAK SKOK-I PRZETRWA"Y KRYZYS FINANSOWY? 193 Monika Bekas ETYKA REGULOWANIA NALE'NO&CI PRZEZ PRZEDSI*BIORCÓW I KONSUMENTÓW 211 Dominik Stanny CZY POLSKI MODEL PO&REDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO JEST MORALNIE POPRAWNY? 231 Piotr Masiukiewicz DOKTRYNA DOBRA PUBLICZNEGO W BANKOWO&CI A KRYZYS 241 Ewa Janikowska GRAMEEN BANK JAKO PRZYK"AD PRZEDSI*BIORSTWA SPO"ECZNEGO 263 Anna Lewicka-Strza)ecka PRAWO DO KREDYTU JAKO PRAWO CZ"OWIEKA 289 KRONIKA 301 INFORMACJE O PUBLIKACJACH 309

CONTENTS EDITORIAL 5 THE JUBILEE OF PRAKSEOLOGIA Ryszard Banajski 150 VOLUMES OF PRAKSEOLOGIA 11 Wojciech Gasparski PRAXIOLOGY: VARIATION ON A TOPIC 25 THE CAUSES OF THE FINANCIAL CRISIS AND ITS MORAL SURROUNDINGS Joachim Osi!ski NEOLIBERAL DISTORTED VIEWS ON THE CAUSES OF THE CRISIS. REAL ROLE OF THE STATE IN THE MARKET OF MORTGAGE CREDITS 35 Grzegorz Szulczewski FINANCIAL CRISIS 2008 2009. AN ATTEMPT TO SPECIFY MORAL PROBLEMS 43 Janina Filek IS A FINANCIER A (MORAL) HUMAN BEING? 71 Krzysztof Grabowski IS IT WORTH TO BE HOMO PECUNIOSUS? 87 Maciej Soin THE FINANCIAL CRISIS, JOURNALIST S RESPONSIBILITY AND THE PROBLEM OF APPLIED ETHICS 93 Jan Jacek Sztaudynger, Wojciech Zato! ECONOMIC CRISIS AND FAMILY CRISIS ECONOMETRIC SIMULATIONS Ryszard Banajski WHAT CHANGES IN MORAL ATTITUDES OF CONSUMERS AND COMPANY MANAGERS CAN BE EXPECTED AFTER THE FINANCIAL CRISES? 129 Barbara Mazur CRITICAL TENDENCIES IN MANAGEMENT AND MORALITY 145

FINANCIAL CRISIS AND INSTITUTIONS W)odzimierz Szpringer INSTITUTIONALIZATION OF THE POLICY FOR SOCIAL INCLUSION AND ETHICS OF FINANCE 157 Przemys)aw Kulawczuk BUILDING STANDARDS FOR FAIR FINANCIAL INSTITUTION PERFORMANCE ON BASIS OF MANAGEMENT SYSTEMS SOLUTIONS 175 Agnieszka "ukasiewicz HOW CREDIT UNIONS OUTLASTED FINANCIAL CRISIS? 193 Monika Bekas ETHICS OF REGULATION OF CLAIMS BY COMPANIES AND CONSUMERS 211 Dominik Stanny IS THE POLISH MODEL OF INSURANCE MARKET MORALLY FAIR? 231 Piotr Masiukiewicz PUBLIC GOOD DOCTRINE IN BANKING VERSUS CRISIS 241 Ewa Janikowska GRAMEEN BANK AS AN EXAMPLE OF A SOCIAL BUSINESS 263 Anna Lewicka-Strza)ecka ACCESS TO CREDIT AS A HUMAN RIGHT 289 THE CHRONICLE 301 BOOK REVIEW 309

P r a k s e o l o g i a nr 150/2010 Od Redakcji Niniejszy, oddawany do r+k Czytelników numer Prakseologii jest numerem 150. Temu jubileuszowi po,wi-cony zosta) pierwszy dzia) tomu. Dzia) otwiera artyku) Ryszarda Banajskiego prezesa Towarzystwa Naukowego Prakseologii, który przypomina pocz+tki naszego czasopisma i rekapituluje jego histori-. Dope)nieniem cz-,ci historycznej jest artyku) Wojciecha Gasparskiego twórczego kontynuatora my,li prakseologicznej Tadeusza Kotarbi!skiego i wieloletniego redaktora naczelnego Prakseologii. Autor ten szuka,ladów teorii sprawnego dzia)ania we wspó)czesnej szeroko poj-tej twórczo,ci naukowej, zwracaj+c si- mi-dzy innymi do wiedzy znajduj+cej si- w najbardziej popularnym dzisiaj no,niku, czyli Internecie. Analiza danych tam zawartych potwierdza,.e aspekt prakseologiczny uleg) rozproszeniu i mo.na go odnale/0 w licznych dyscyplinach uprawianych we wspó)czesnej nauce. Prakseologia, dostarczaj+c poj-0 umo.liwiaj+cych analizowanie dzia)a!, czyli j-zyka zachowa!, pe)ni zdaniem Gasparskiego rol- swojego rodzaju gramatyki generatywnej. &rodowisko prakseologiczne nie mog)o pozosta0 oboj-tne na wydarzenia zwi+zane ze,wiatowym kryzysem nansowym, czego wyrazem by)a konferencja Etyczne i prakseologiczne aspekty kryzysu nansowego odbyta w Warszawie 15 pa/dziernika 2009 roku. Wspó)organizatorami konferencji, obok Towarzystwa Naukowego Prakseologii byli Centrum Etyki Biznesu IFiS PAN i ALK, Szko)a G)ówna Handlowa oraz Konferencja Przedsi-- biorstw Finansowych. Dzi-ki temu szerokiemu spektrum organizatorów, konferencja zgromadzi)a przedstawicieli wielu,rodowisk, reprezentuj+cych zarówno,wiat akademicki, jak i sfer- nansów. Wybrane referaty przedstawione podczas konferencji by)y podstaw+ do opracowania artyku)ów zamieszczonych w niniejszym tomie w dwóch dzia)ach. 5

W pierwszym z nich zgrupowano prace koncentruj+ce si- na genezie kryzysu i analizie zwi+zanych z nim problemów moralnych. Pytanie o przyczyny kryzysu zacz-to zadawa0 od momentu, kiedy pewna cz-,0 badaczy zorientowa)a si- w powa.nych rozmiarach kryzysu na ameryka!skim rynku nansowym i kiedy niepokoj+ce informacje zacz-)y dociera0 do opinii publicznej. Zwolennicy ekonomii neoliberalnej upatrywali przyczyn za)amania w b)-dnej polityce gospodarczej pa!stwa, które w zwi+zku z tym powinno podj+0 trud ograniczenia jego skutków. Takiej jednostronnej interpretacji przeciwstawia si- Joachim Osi!ski, wskazuj+c na ró.norodne przyczyny i uwarunkowania,wiatowego kryzysu na rynkach nansowych i w gospodarce realnej. By)y w,ród nich zarówno takie, które mo.na okre,li0 jako obiektywne, a wi-c niezale.ne od woli czy decyzji poszczególnych podmiotów gospodarczych, a nawet pa!stw, ale z drugiej strony jednak by)o wiele subiektywnych przyczyn, b)-dnych decyzji lub zaniecha! poszczególnych osób czy instytucji. Osi!ski zwraca tak.e uwag-,.e we wspó)czesnej debacie nad moralnym wymiarem kryzysu przywo)ywane s+ warto,ci, na których fundowa) swoj+ teori- Adam Smith. W kolejnym artykule Grzegorz Szulczewski zauwa.a,.e kryzys sta) si- pewnego rodzaju szans+ dla etyków biznesu do g)-bokiej analizy moralnego wymiaru wspó)czesnej sfery nansów, poniewa. bankructwa banków, afery i skandale ods)oni)y wiele skrz-tnie dotychczas skrywanych tajemnic i informacji. Korzystaj+c z tej okazji, Szulczewski identy kuje podstawowe problemy moralne w sferze nansów i dokonuje ich analizy w oparciu o nowe, niedost-pne dotychczas etykom dane. Wychodz+c od obserwacji dzia)a! wspó)czesnych przedstawicieli,wiata nansjery, Janina Filek podj-)a trud uogólnienia ich wspólnych cech i zbudowania modelu idealnego homo pecuniosus. Najwa.niejsze spo,ród tych cech to: sk)onno,0 do liczenia, nieograniczona.+dza posiadania, silne pragnienie w)adzy, postawa radykalnego technokratycznego racjonalizmu, skrajny indywidualizm, niezdolno,0 do emocji, brak poczucia i potrzeby wspólnotowo,ci, indyferentyzm moralny, przesadna sk)onno,0 do ryzyka. Autorka stara si- wykaza0, i. ostatni kryzys w szczególny sposób unaoczni) amoralno,0 czy nawet niemoralno,0 owego homo pecuniosus. Model homo pecuniosus sta) si- inspiracj+ do re eksji nad natur+ ludzk+ przedstawionych w artykule Krzysztofa Grabowskiego, który uwa.a,.e ów model t)umaczy zachowania nie tylko nansistów, ale mo.e mie0 znacznie szersze zastosowania. Na poparcie tego pogl+du Grabowski przytacza argumenty zaczerpni-te z w)asnej praktyki urz-dnika Komisji Nadzoru Finansowego. 6

Maciej Soin wskazuje na kryzys jako sytuacj-, w której uwydatnia sinieprzek)adalno,0 ogólnych teorii etycznych na konkretne przypadki, co polega na tym,.e standardowy sposób uj-cia rozumowania moralnego jako stosowania ogólnych norm do konkretnych sytuacji jest wadliwy. Rozwa-.a g)ówne wady i zalety trzech mo.liwych rozwi+za! tego problemu, mianowicie: prostego eklektyzmu (po)+czenia perspektyw etyki obowi+zku, konsekwencji i cnót w celu obj-cia zakresem ogólno,ci wi-kszej liczby przypadków), sytuacyjnego konkretyzmu (zmieniaj+cego strategi- rozumowania moralnego na post-powanie skoncentrowane wokó) konkretu; wynikiem takiego post-powania jest jednak etyczny relatywizm) oraz uj-cia gramatycznego, nawi+zuj+cego do osi+gni-0 Wittgensteina. Soin stara siuzasadni0, i. to ostatnie jest najbardziej wiarygodne. Jan Jacek Sztaudynger i Wojciech Zato! badaj+ wzajemne oddzia)ywanie dezintegracji rodziny oraz poziomu i wzrostu gospodarczego. Za pomoc+ ekonometrycznego modelu wzrostu z rodzinnym kapita)em spo)ecznym wery kuj+ dwie hipotezy. Pierwsza g)osi,.e os)abienie wi-zi, komunikacji i wspó)pracy rodzinnej,.ycie dla siebie samego, mierzone ograniczeniem zawieranych ma).e!stw i nasileniem zjawiska rozwodów, powoduje spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce. Hipoteza druga zak)ada wp)yw odwrotny, tzn. wzrost poziomu gospodarczego i dobrobytu uniezale.nia jednostki od siebie, u)atwia.ycie w pojedynk- lub dla siebie samego, co ogranicza liczb- zawieranych ma).e!stw, a tak.e powoduje narastanie zjawiska rozwodów. Ryszard Banajski poszukuje odpowiedzi na pytanie jak kryzys zmieni nasze postawy, zw)aszcza te dotycz+ce zachowa! gospodarczych. Jako punkt wyj,ciowy autor przyjmuje analiz- postaw przedsi-biorców i konsumentów przed kryzysem, nast-pnie pokazuje jak ewoluowa)y one w czasie kryzysu. Daj+ce si- zaobserwowa0 oznaki powrotu do starych praktyk s+ zdaniem Banajskiego przes)ank+, by s+dzi0,.e kryzys niewiele nauczy), zarówno przedsi-biorców, jak i konsumentów. Dzia) zamyka praca Barbary Mazur, która poddaje analizie wspó)czesne tendencje w zarz+dzaniu w kontek,cie ich wp)ywu na kryzys nansowy. Na przyk)adzie banku autorka dokonuje analizy moralno,ci korporacyjnej lokuj+c j+ w Kohlberga przestrzeni poziomów rozwoju moralnego zaadoptowanej do organizacji i Carrolla kategoryzacji moralno,ci mened.mentu. Kolejny dzia) obejmuje prace poddaj+ce re eksji wp)yw ró.norodnych uwarunkowa! gospodarczych i spo)ecznych, w szczególno,ci kryzysu na 7

instytucje nansowe. W)odzimierz Szpringer podejmuje problem strategii w bankowo,ci, który ze szczególn+ wyrazisto,ci+ ujawni) si- w czasie kryzysu. Polega on na presji na banki, by poszerza)y akcj- kredytow+ na rynek drugorz-dny (sub-prime), co powoduje zagro.enia dla obu stron kontraktu, poniewa. produkty i us)ugi nastawione na przeci-tnych klientów okaza)y sinieodpowiednie dla klientów wra.liwych. Tak wi-c zapewnienie powszechnych us)ug nansowych wymaga stworzenia nowych instytucji bankowych i parabankowych mog+cych obs)ugiwa0 tak.e klientów wysokiego ryzyka. Analizuj+c sposoby post-powania instytucji nansowych w Polsce, Przemys)aw Kulawczuk dochodzi do wniosku, i. systemow+ przyczyn+ nierzetelno,ci w relacjach z klientami instytucji nansowych nie jest celowa dzia- )alno,0 ani banków, ani przedsi-biorstw czy rz+du, ale b)-dy w systemach zarz+dzania tych instytucji. Przedstawiaj+c warunki, które mog+ w sposób znacz+cy sprzyja0 przy,pieszeniu odbudowy dobrych relacji rynkowych pomi-dzy uczestnikami rynku nansowego w Polsce, autor koncentruje sina propozycji zbudowania systemu standaryzacji i certy kacji rzetelno,ci instytucji i produktów nansowych. Przedstawia wst-pny projekt budowy takiego systemu i zach-ca,rodowiska akademickie i biznesowe do podj-cia wspó)pracy w kierunku jego rozwijania i wdra.ania. Wyniki nansowe spó)dzielczych kas oszcz-dno,ciowo-kredytowych (SKOK) wskazuj+,.e organizacja ta da)a sobie rad- z kryzysem lepiej ni. inne rmy z bran.y nansowej. Poszukuj+c przyczyn tego stanu rzeczy, Agnieszka "ukasiewicz wykazuje,.e owe czynniki uodporniaj+ce zwi+zki kredytowe na kryzys maj+ w znacznym stopniu charakter instytucjonalny i ponadkulturowy. Nie oznacza to,.e polskie zwi+zki kredytowe s+ wolne od potencjalnych zagro.e!, które mog+ w przysz)o,ci zachwia0 ich pozycj+. Jednym z wa.nych przejawów kryzysu nansowego s+ przeterminowane d)ugi. Monika Beks w oparciu o dane zgromadzone przez Krajowy Rejestr D)ugów (KRD) dokonuje rekonstrukcji obrazu wspó)czesnego zad)u.enia Polaków, pokazuje jak w spo)ecze!stwie odbierane s+ rmy i osoby nieoddaj+ce w terminie swoich d)ugów, a tak.e próbuje odpowiedzie0 na pytanie od czego zale.y wywi+zywanie si- ze zobowi+za! nansowych. Ciekawym wnioskiem autorki jest wielo,0 przyczyn nadmiernego zad)u.ania, w szczególno,ci bagatelizowanie podstawowych norm etycznych, zarówno przez jednostki, jak i organizacje. Tak wi-c, w walce z zatorami p)atniczymi nie wystarcz+ instrumenty ekonomiczne i prawne. W kolejnym artykule Dominik Stanny poddaje analizie jeden z podstawowych problemów moralnych 8

polskiego modelu po,rednictwa ubezpieczeniowego, jakim jest zapewnienie niezale.no,ci brokerów ubezpieczeniowych, po to by dzia)ali oni w najlepszym interesie swoich klientów. Autor przedstawia g)ówne argumenty sporu tocz+cego si- wokó) kwestii ujawniania b+d/ nieujawniania klientowi wysoko,ci prowizji jak+ otrzymuje broker od zak)adu ubezpiecze!, zale.acej od warto,ci umowy, któr+ klient zawar) z rekomendowanym przez brokera ubezpieczycielem. Jeszcze innym problemem, który zosta) ujawniony przez,wiatowy kryzys nansowy jest pytanie o status spo)eczno-gospodarczy banków. Czy banki s+ zwyk)ymi przedsi-biorstwami, czy te. powinny mie0 status specjalny? A mo.e nale.a)oby traktowa0 je jako dobro publiczne skoro ju. dzi, maj+ specjalne przywileje? Dyskusj- tocz+c+ si- wokó) tych pyta! przywo)uje w swoim artykule Piotr Masiukiewcz, podejmuj+c zwi+zan+ z nimi kwestiroli pa!stwa w rozwi+zywaniu kryzysu zarówno w poszczególnych bankach, jak i kryzysu systemowego. Dzia) zamykaj+ prace inspirowane koncepcjami Muhammada Yunusa. Artyku) Ewy Janikowskiej po,wi-cony jest genezie, podstawowym za)o-.eniom i metodologii Gremeen Banku. Instytucja ta, która wraz ze swoim twórc+, czyli Muhammadem Yunusem otrzyma)a w 2006 roku pokojow+ Nagrod- Nobla stanowi przyk)ad efektywnego dzia)ania w walce z bied+ i jednocze,nie wzór przedsi-biorstwa spo)ecznego dzia)aj+cego w sferze - nansów. W ostatnim artykule autorstwa Anny Lewickiej-Strza)eckiej przedstawiono projekt uczynienia prawa do kredytu prawem cz)owieka. Autorka przytacza argumenty za tym projektem, wysuwane g)ównie przez Yunusa oraz pokazuje istotne trudno,ci w jego realizacji. Numer Prakseologii ko!czy dzia) Kronika.

P r a k s e o l o g i a nr 150/2010 Jubileusz Prakseologii RYSZARD BANAJSKI 1 Towarzystwo Naukowe Prakseologii 150 tomów Prakseologii Wst#p Za dat- ukazania si- pierwszego numeru Prakseologii przyjmuje sikwiecie! 1962 roku, czyli dat- ukazania si- pierwszego zeszytu Materia)ów Prakseologicznych, który zawiera) wyg)oszony w placówce prakseologicznej referat profesora Oskara Langego pt. Niektóre zagadnienia centralizacji i decentralizacji w zarz!dzaniu. Na )amach Prakseologii znajduje si- wiele uwag dotycz+cych samego pisma (zapowiedzi nowych tre,ci, zmiana nazwy pisma, t)umaczenie tzw. po,lizgów wydawniczych itp.), ale szczegó)owa autoprezentacja pisma mia- )a miejsce w jego setnym, jubileuszowym numerze. Ówczesny redaktor naczelny pisma, profesor Tadeusz Pszczo)owski, otwiera) numer tekstem zaty- 1 r.banajski@chello.pl 11

tu)owanym Jubileusz Prakseologii (P 99 100/1986) 2. Nawi+za) do genezy pisma i bardzo celnie okre,li) jego charakter, a mianowicie, na )amach pisma nie by)o prakseologicznej ortodoksji i rygorystycznego trzymania siustalonej terminologii (s. 5). Mo.na wi-c,mia)o dopowiedzie0,.e dzi-ki temu prakseologia mog)a si- rozwija0 w sposób nieskr-powany i zap)adnia0 dyscypliny pokrewne. Obszerniej o genezie, rozwoju i stanie obecnym (tzn. w 1986 r.) Prakseologii pisa) ówczesny sekretarz redakcji dr Jan Dzida. Aby lepiej zrozumie0 dzieje pisma, nie wystarczy prze,ledzi0 g)ówne jego tre,ci, trzeba odtworzy0 do,0 skomplikowany, do pewnego stopnia meandryczny proces instytucjonalizowania prakseologii jako dyscypliny naukowej. Pismo i jego zaplecze instytucjonalne W 1958 r. zosta)a powo)ana przez Prezydium Polskiej Akademii Nauk w ramach Wydzia)u Nauk Spo)ecznych PAN samodzielna Pracownia Ogólnych Problemów Organizacji Pracy PAN. Jej pierwszym kierownikiem zosta) profesor Tadeusz Kotarbi!ski. W tych pierwszych latach dzia)alno,ci Pracowni trudno przeceni0 wk)ad w formowanie si- nowej dyscypliny profesora T. Kotarbi!skiego, poniewa. by) on ju. autorem fundamentalnych prac prakseologicznych z Traktatem o dobrej robocie w)+cznie, w okresie okupacji prowadzi) seminarium prakseologiczne w Warszawie i w Radomiu, a wi-c zapocz+tkowa) proces instytucjonalizacji prakseologii i, wreszcie, sprawowanie funkcji prezesa PAN niew+tpliwie u)atwi)o powo)anie wspomnianej Pracowni. Z chwil+ odej,cia prof. T. Kotarbi!skiego na emeryturw 1961 r. funkcj- kierownika Pracowni przej+) prof. Jan Zieleniewski i pe)ni) j+ do chwili przej,cia na emerytur-, tj. do ko!ca 1970 r. Warto odnotowa0,.e w 1966 r. utworzono w ramach Pracowni Zespó) Zastosowa! Prakseologii do Administracji Pa!stwowej kierowany przez doc. Stanis)awa Kowalewskiego. Na pocz+tku kadencji profesora J. Zieleniewskiego zacz-to publikowa0 materia)y z seminariów skupiaj+cych pracowników Pracowni i zapraszanych 2 Poszczególne tomy Prakseologii s+ zaznaczane liter+ P z kolejnym numerem porz+dkowym i rokiem wydania. Podobny przypis ma zastosowanie do Materia)ów Prakseologicznych skrót MP oraz kolejny numer )amany przez rok wydania. 12

go,ci i wkrótce ukaza) si- pierwszy numer Materia)ów Prakseologicznych. W ci+gu czterech lat ukaza)o si- 22 zeszyty tego czasopisma. W roku wydania ostatniego zeszytu Materia)ów Prakseologicznych ukazuje si- 23 numer Prakseologii, chocia. faktycznie by) to pierwszy tom pisma pod tym w)a,nie tytu)em. Komitet redakcyjny pozosta) bez zmian, naczelnym redaktorem by) nadal profesor Jan Zieleniewski, a sekretarzem redakcji dr Jan Dzida. Nawet szata gra czna pisma pozosta)a bez zmian. Rozwojowi pisma sprzyjaj+ zmiany instytucjonalne. 11 kwietnia 1967 r. na bazie Pracowni powstaje Zak)ad Prakseologii z Rad+ Naukow+. Na kilka lat utrwali)a si- struktura wewn-trzna Zak)adu. Powstaj+ pracownie: Ogólnoprakseologiczna, Epistemologiczna, Organizacji Dzia)alno,ci Administracyjnej oraz Dokumentacji i Informacji Naukowej. W latach 1967 1968 Pracownia Epistemologiczna podejmowa)a na swych seminariach problematyk- metodologii projektowania. W 1969 r. na podstawie uchwa)y 126 Rady Ministrów utworzono w Zak)adzie Prakseologii Zespó) Metodologii Projektowania pod kierownictwem doc. Wojciecha Gasparskiego. W tym.e roku z inicjatywy doc. Henryka Stonerta i dr. Józefa Koniecznego powsta) przy Pracowni Ogólnoprakseologicznej Zespó) Prakseologii Formalnej, który skupia) si- na zagadnieniach formalizacji prakseologii i badaniach metodologicznych nad prakseologi+ i jej dzia)ami. W 1970 r. po przej,ciu profesora J. Zieleniewskiego na emerytur- kierownikiem Zak)adu Prakseologii zostaje doc. Witold Kie.un. Zak)ad przygotowuje ambitne plany rozwojowe. W listopadzie 1971 doc. T. Pszczo)owski referowa) spraw- przekszta)cenia Zak)adu w Instytut Teorii Organizacji. W chwili sk)adania wniosku Zak)ad zgromadzi) 11 samodzielnych pracowników naukowych, 9 adiunktów z doktoratem, 6 pomocniczych pracowników naukowych, 22 pracowników naukowo-technicznych, 4 pracowników administracji i 71 doktorantów. By) to niew+tpliwie licz+cy si- potencja) naukowy. Od numeru 42/1972 redaktorem naczelnym pisma jest Witold Kie-.un, a zast-pc+ Tadeusz Pszczo)owski. W 1972 r. Prakseologia sta)a sikwartalnikiem. W 1973 r. kierownikiem Zak)adu zosta) doc. Wojciech Gasparski, a w 1976 r. kierownictwo Zak)adem przej+) prof. Tadeusz Pszczo)owski. W 1973 roku, jak pisa) po latach dr Piotr Hübner (Krótka historia Zak"adu Prakseologii i Naukoznawstwa, P 104/1989), podj-to prób- likwidacji Zak)adu i pisma. Okrojony Zak)ad ulokowano w ramach Instytutu Organizacji i Kierowania. Warto zaznaczy0,.e w latach 1972 1975 Zak)ad Prakseologii 13

dysponowa) drugim czasopismem zatytu)owanym Humanizm Pracy, ale po przeniesieniu Pracowni Bada! nad Cz)owiekiem w Organizacji do Zak)adu Socjologii Organizacji Instytutu Organizacji i Kierowania pismo to wy)+czono z gestii Zak)adu Prakseologii. Na mocy uchwa)y Prezydium PAN z 29 wrze,nia 1976 r. rozwi+zano Instytut Organizacji i Kierowania, a Zak)ad Prakseologii w)+czono do Instytutu Filozo i i Socjologii PAN. W 1978 r. uruchomiono cykliczne wydawnictwo Projektowanie i Systemy po,wi-cone zagadnieniom metodologicznym nauk praktycznych., redagowane przez doc. W. Gasparskiego, dr Danut- Miller przy wspó)pracy dr. Andrzeja Strza)eckiego. Z dniem 1 stycznia 1980 r. przy)+czono do Zak)adu Prakseologii Pracowni- Bada! Naukoznawczych i w konsekwencji powsta) Zak)ad Prakseologii i Naukoznawstwa. W 1985 r. Tadeusz Pszczo)owski w artykule Prakseologia w planach i ich realizacji (P 97 98/1996) pisa): W ka.dym b+d/ razie, jak dot+d, sytuacja prakseologii jest dobra tylko pod wzgl-dem pi-knych i rozleg)ych planów bez perspektyw realizacji (s.40). Warto zauwa.y0,.e ta opinia pojawi)a si- w roku obchodów setnej rocznicy urodzin prof. Kotarbi!skiego. W 1986 r. profesor T. Pszczo)owski rezygnuje z powodów zdrowotnych z funkcji kierownika Zak)adu i od 1 listopada tego. roku funkcj- t- powierzono profesorowi W. Gasparskiemu. W ko!cu 1987 r. ustalony zosta) nowy sk)ad redakcyjny Prakseologii. Przewodnicz+cym Rady Redakcyjnej zosta) profesor T. Pszczo)owski, redaktorem naczelnym W. Gasparski, zast-pc+ redaktora naczelnego dr Danuta Miller. 12 marca 1990 r. odby)o si- Zebranie Za)o.ycielskie Towarzystwa Naukowego Prakseologii, które podj-)o blisk+ wspó)prac- z Redakcj+ Prakseologii. Prezesem Towarzystwa zosta) wybrany W. Gasparski. W dniu 1 sierpnia 1993 r. Zak)ad Prakseologii i Naukoznawstwa IFiS PAN zosta) po)+czony z Zak)adem Logiki IFiS PAN, tworz+c Zak)ad Logiki J-zyka i Dzia)ania IFiS PAN. Po,mierci Danuty Miller w 2006 r. zmieni) sisk)ad Rady Redakcyjnej i Redakcji Prakseologii. Przewodnicz+cym Rady Redakcyjnej zosta) W. Gasparski, redaktorem naczelnym profesor Anna Lewicka-Strza)ecka. Wydawc+ pisma jest nadal IFiS PAN, kilka ostatnich numerów zosta)o do nansowanych przez Akademi- Leona Ko/- mi!skiego. 14

Materia$y Prakseologiczne i Prakseologia W latach 1962 1966 Pracownia Ogólnych Problemów Organizacji Pracy PAN wyda)a 22 zeszyty Materia)ów Prakseologicznych. W pocz+tkowym okresie publikowano wa.niejsze referaty i dyskusje wyg)aszane na posiedzeniach naukowych Pracowni. Pierwszy zeszyt z kwietnia 1962 r. zawiera) wspomniany wcze,niej referat profesora Oskara Langego. W zeszycie drugim z lipca 1962 r. opublikowano artyku) A. Rapoporta Quanti cation of Organizational Dimesions. W zeszycie trzecim z listopada 1962 r. znalaz) siartyku) R. Bartoszy!skiego i A. Ehrenfeuchta Próba konstytutywnego uj#cia niektórych poj#$ prakseologicznych. Zeszyt czwarty Materia)ów z grudnia 1962 r. by) po,wi-cony prezentacji referatów z konferencji naukowej pt. Stan bada% prakseologicznych i stosunek tej problematyki do problematyki ekonomicznej, socjologicznej i grup nauk zajmuj!cych si# organizacj! pracy i kierownictwa. Konferencjzorganizowa)o Biuro Kszta)cenia i Doskonalenia Kadr Naukowych PAN. Zeszyt pi+ty z marca 1963 r. zawiera) rozpraw- T. Kotarbi!skiego, A. Ehrlicha i J. Zieleniewskiego nt. Wspó"odpowiedzialno&$ i wspó"sprawstwo. W zeszycie szóstym z kwietnia 1963 r. zamieszczono prace Klemensa Szaniawskiego, Roberta Bartoszy!skiego i Zdzis)awa Pawlaka stanowi+ce matematyczne przyczynki do rozwoju prakseologii. Po raz pierwszy ukaza)y si- te. takie dzia)y pisma jak: Opinie o ksi!'kach, Kronika (Z 'ycia Pracowni) i Nabytki Biblioteki. W roku 1963 ukaza)o si- a. 8 zeszytów Materia- )ów Prakseologicznych. Pocz+wszy od 8. zeszytu Materia)ów z czerwca 1963 r. a. do 37. numeru Prakseologii ukazywa)y si- kolejne grupy hase) prakseologicznych Tadeusza Pszczo)owskiego. By)y one przedmiotem dyskusji na zebraniach naukowych i na podstawie g)ównie tych materia)ów T. Pszczo)owski opracowa) Ma"! encyklopedi# prakseologii i teorii organizacji, która ukaza)a si- drukiem w 1978 r. W 1964 r. wydano 7 zeszytów Materia)ów. Zeszyt dziewi-tnasty, ostatni z 1964 r., mia) zwi-kszon+ obj-to,0, co umo.liwi)o pomieszczenie w nim kilku artyku)ów po,wi-conych zagadnieniom motywacji. Ca)o,0 tych zagadnie! redagowa)a Xymena Gliszczy!ska. Ostatnie dwa zeszyty Materia)ów Prakseologicznych z 1965 r. mia)y równie. zwi-kszon+ obj-to,0, zawiera)y po kilka artyku)ów i po kilka dzia)ów. W pi+tym roku wydawania Materia)ów pismo by)o na tyle dojrza)e,.e mo.na by)o zmieni0 mniej zobowi+zuj+c+ nazw-, zawieraj+c+ okre,le- 15

nie materia)y, na istniej+c+ do chwili obecnej nazw- Prakseologia. Tak wi-c, w 1966 r. obok Materia)ów Prakseologicznych wydano dwa numery Prakseologii 23 i 25. Tom 23/1966 zawiera) artyku)y wybitnych prakseologów: T. Kotarbi!skiego, T. Pszczo)owskiego J. Kurnala, S. Kowalewskiego, W. Kie.una, S. E. Seashore a i Z. Pawlaka. Tom uzupe)nia)y opinie o ksi+.kach, poj-cia prakseologiczne w opracowaniu T. Pszczo)owskiego i kronika. Numer 24 wydano w 1967 r. z rocznym opó/nieniem. Do roku 1972 ukazuje si- od 2 do 4 numerów Prakseologii w ci+gu roku. Od 1973 r. nasze czasopismo ukazuje si- jako kwartalnik. Poszczególne tomy s+ oznakowane kolejnym numerem kwarta)u, w nawiasie jest zaznaczony kolejny numer pisma i te dwie liczby s+ )amane przez rok wydania. Okazuje si-,.e ju. w 1973 r. zastosowano podwójne oznakowanie numeru (P. 3 4 (47 48)/1973). Do 1981 r. przynajmniej jeden tom Prakseologii w ka.dym roku ma podwójny numer, potem pismo staje si- niemal pó)rocznikiem. Warto zaznaczy0,.e od numeru P. 47/1973 wprowadzono spis tre-,ci kwartalnika w trzech j-zykach: polskim, angielskim i rosyjskim, do tego ukazywa)y si- abstrakty artyku)ów w j-zykach angielskim i rosyjskim, po 1989 r. spisy tre,ci i abstrakty zachowa)y si- tylko w j-zyku angielskim. Zachowany jest oczywi,cie spis tre,ci w j-zyku polskim, nawet podwójny na ok)adce i wewn+trz numeru. Na pocz+tku lat 90. pismo jest wydawane 2 razy w roku, a numery s+ )+czone po dwa w jednym tomie. W latach 1996 97 jest to ju. rocznik, ale ka.dy tom jest oznakowany jak kwartalnik. Dopiero od 1998 r. (P. 138) kolejne roczniki s+ oznakowane pojedynczymi numerami. Tomy monotematyczne W,ród dotychczasowych numerów Materia)ów Prakseologicznych i Prakseologii dominuj+ zeszyty wielotematyczne, ale co pewien czas pojawia)y si- numery monotematyczne. Pierwszy temat dotyczy) zagadnie! motywacji w uj-ciu zw)aszcza teorii organizacji i zarz+dzania, nauk ekonomicznych oraz wybranych teorii psychologicznych i socjologicznych. Po-,wi-cono mu trzy tomy pod redakcj+ Xymeny Gliszczy!skiej: MP 19/1964, P 25/1966 i P 51 51/1974. Jest charakterystyczne,.e dzia)y Opinie o ksi!'- kach w tych zeszytach, podobnie jak w wi-kszo,ci numerów monotematycznych, korespondowa)y z g)ówn+ problematyk+ rozpraw i artyku)ów. Warto 16

odnotowa0,.e artyku) X. Gliszczy!skiej (P 51 52/1974) dotycz+cy motywacji pracowniczej by) opublikowany w angielskiej wersji j-zykowej. W ten sposób Redakcja pisma stara)a si- dociera0 do wi-kszego grona czytelników zagranicznych. Kolejny zeszyt monotematyczny (P 28/1967) zawiera) materia)y z konferencji naukowej, zorganizowanej w 1966 roku przez Zak)ad Prakseologii pt. Zagadnienie przej&cia od ogólnych twierdze% teoretycznych do zalece% praktycznych, dotycz!cych sprawno&ci dzia"ania. Redaktorami tego tomu byli Bohdan Walentynowicz i Jaros)aw Rudnia!ski. Nie licz+c przedmowy i przemówienia ko!cowego Jana Zieleniewskiego, materia)y zawieraj+ 9 referatów, a ich list- otwiera referat Tadeusza Kotarbi!skiego Zdania praktyczne a zdania teoretyczne. Tom P 30/1968/69 by) w ca)o,ci po,wi-cony zjawisku biurokracji. Redagowa) go Jan Zieleniewski, który ponadto by) autorem Przedmowy i g)ównego artyku)u w j-zyku angielskim. Warto zauwa.y0,.e zagadnienia biurokracji prezentowane w artyku)ach s+ wzbogacone recenzjami i omówieniem licznych pozycji bibliogra cznych. Kolejny tom P 32/1969 zawiera materia)y z konferencji naukowej, zorganizowanej przez Zak)ad Prakseologii w 1968 r. na temat Problemy jako&ci w produkcji. Numer przygotowa)a X. Gliszczy!ska. Zawiera on 16 wyst+pie! i referatów z zagajeniem Tadeusza Kotarbi!skiego. Dwa zeszyty P 34/1969 i P 46/1973 by)y po,wi-cone problematyce bada! systemowych. W pierwszym, wydanym pod redakcj+ B. Walentynowicza, opublikowano przet)umaczon+ z j-zyka angielskiego prac- Jamesa G. Millera Systemy 'ywe. W drugim, zatytu)owanym Badania systemowe. Zagadnienia wybrane, przygotowanym pod redakcj+ Wojciecha Gasparskiego i Anny Lewickiej, znalaz)y si- liczne artyku)y autorów polskich i zagranicznych, a ich list- otwiera) artyku) wprowadzaj+cy redaktorów tomu, zatytu)owany Problematyka bada% systemowych. Co najmniej dwa tomy po,wi-cono metodologii projektowania. Tom 41/1972 pod redakcj+ W. Gasparskiego zawiera) artyku)y dotycz+ce projektowania jako przedmiotu bada!. Tom 70/1979 pod redakcj+ D. Miller zawiera) artyku)y i inne materia)y dotycz+ce metodologii projektowania, w tym cztery artyku)y autorów zagranicznych. Warto zaznaczy0,.e w latach 70. metodologii projektowania po,wi-cono dwie konferencje mi-dzynarodowe, które zaowocowa)y wydaniem materia)ów pokonferencyjnych. W 1971 r. odby)a si- konferencja pt. Metodologia projektowania in'ynierskiego, a ma- 17

teria)y z niej ukaza)y si- w wydawnictwie ksi+.kowym Metodologia projektowania in'ynierskiego pod redakcj+ W. Gasparskiego, przy wspó)pracy W. C. Dorosi!skiego, A. Strza)eckiego i M. Targowskiej (PWN, Warszawa 1973). W 1974 r. odby)a si- druga konferencja nt. Metodologia projektowania, a obszerne materia)y z tej konferencji wydano w pracy: Problemy metodologii projektowania, pod red. W. Gasparskiego, przy wspó)pracy M. Amanowicza, W. C. Dorosi!skiego i M. Targowskiej (PWN, Warszawa 1977). Kolejny tom monotematyczny P 45/1973 pod redakcj+ Stefana Filipkowskiego i Miros)awa Amanowicza zawiera) prace Z bada% intensywno&ci pracy. By) to rezultat bada! prowadzonych w latach 1969 1970 przez Zak)ad Prakseologii. Szczegó)owe sprawozdanie z tych bada! zosta)o opublikowane w oddzielnej pracy Dynamika wydajno&ci pracy w &wietle prakseologii (PWN, Warszawa 1972). Tom P 49/1974 pod redakcj+ Tadeusza Pszczo)owskiego zosta) po,wi-- cony ekspertyzom spo)ecznym. Pomys) przygotowania specjalnego numeru zwi+zanego z t+ problematyk+ zrodzi) si- na konferencji w Jab)onnie w 1972 r., po,wi-conej Ekspertyzom socjotechnicznym. Wspomniany zeszyt by) rezultatem wspó)pracy prakseologów i socjotechników, co zreszt+ znalaz)o odbicie tak.e w nast-pnych wydaniach czasopisma. Tom P 107/1989, redagowany przez Danut- Miller, by) po,wi-cony g)ównie zagadnieniom wi-zi )+cz+cych prakseologi- z wybranymi dziedzinami wiedzy, a mianowicie z: ekonomi+, zarz+dzaniem, gospodark+ i technik+. Impulsem do takiego zakre,lenia tematyki by)a mi-dzynarodowa konferencja, zorganizowana w 1988 r., nt. Prakseologia i lozo a ekonomii. Zgodnie z zapowiedzi+ redaktora tomu P 110 111/1991 Ryszarda Wawrzyniaka zeszyt ten mia) by0 cz-,ciowym odej,ciem od tekstów kanonicznych, czyli twórczo,ci Tadeusza Kotarbi!skiego i Jana Zieleniewskiego, i skupieniem si- na tematyce wzgl-dnie autonomicznego dzia)ania podmiotowego (s. 5). Zakres tej problematyki jest jednak na tyle szeroki,.e zaliczenie tego tomu do grupy zeszytów monotematycznych mo.e budzi0 w+tpliwo,ci. Tom P 120 121/1993 pod redakcj+ Ewy 'arneckiej-bia)y zosta) zdominowany przez artyku)y z zakresu logiki. Pod redakcj+ psychologów: Andrzeja Falkowskiego i Tadeusza Tyszki ukaza) si- tom P 124 125/1994 po,wi-cony problematyce praktycznego zastosowania psychologii w dzia)alno,ci gospodarczej. Podj-to w nim takie zagadnienia jak organizacja doboru kadr do biznesu, procesy negocjacyjne, badania marketingowe i inne. 18

Tom P 126 127/1995 jest w ca)o,ci po,wi-cony etyce biznesu. Jego redaktorami s+ Wojciech Gasparski i Anna Lewicka Strza)ecka, którzy ju. wcze,niej na )amach Prakseologii i w odr-bnych wydawnictwach etyce biznesu po,wi-cili sporo uwagi. &wiadczy o tym mi-dzy innymi opublikowany na )amach P 106 107/1990 (tom pod redakcj+ Andrzeja Strza)eckiego) referat Wojciecha Gasparskiego pt. Prakseologia a etyka oraz dyskusja z udzia)em: Henryka Hi.a, Andrzeja Grzegorczyka, Tadeusza Pszczo)owskiego, Jaros)awa Rudnia!skiego, Janiny Kotarbi!skiej, Kazimierza Perechudy, Mariana Prze)-ckiego, Iji Lazari-Paw)owskiej, Jana Doroszewskiego, Anny Lewickiej-Strza)eckiej, Jerzego S)owikowskiego i Piotra Hübnera. Wa.nym sygna)em zapowiadaj+cym rozwój zainteresowania i bada! problematyki etyki biznesu by)y artyku)y M. Kostery pt. Etyka zarz!dzania (P 110 111/1991) i J. Dietla Etyka biznesu w warunkach transformacji z gospodarki nakazowej do rynkowej (P. 122 123/1994). Warto zaznaczy0, i. w kwietniu 1994 r. rozpocz-)o dzia)alno,0 Seminarium Etyki w Biznesie, Gospodarce i Zarz+dzaniu, zorganizowane przez Towarzystwo Naukowe Prakseologii 3. Wi-kszo,0 artyku)ów w P 126 127/1995 jest w du.ym stopniu owocem prac wspomnianego seminarium. Do wyda! monotematycznych nale.y niew+tpliwie zaliczy0 P 128 129/1995 po,wi-cony g)ównie t)umaczeniu dwóch pierwszych rozdzia)ów i rozdzia)u ko!cowego traktatu Ludwiga von Misesa Human Action: A Treatise on Economics. Redaktorem tego tomu by) Wojciech Gasparski. P 130 133/1996 to rezultat prac Sekcji Filozo i i Etyki Biznesu VI Polskiego Zjazdu Filozo cznego, który odby) si- w Toruniu we wrze,niu 1995 r. Po raz pierwszy na najwi-kszym polskim forum lozo cznym zaistnia)a w)a,nie taka Sekcja. Tom otwiera artyku) Wojciecha Gasparskiego, w którym autor poddaje gruntownej analizie dzia)ania gospodarcze z punktu widzenia trzech E : efektywno,ci, ekonomiczno,ci i etyczno,ci. W tym tomie, zredagowanym przez Wojciecha Gasparskiego i Ann- Lewick+-Strza)eck+, znalaz) si- te. artyku) L. von Misesa pt. Ekonomiczne podstawy wolno&ci w t)umaczeniu Micha)a Tempczyka. Warto zaznaczy0,.e w ramach VII Polskiego Zjazdu Filozo cznego, który odby) si- w Szczecinie we wrze,niu 2004 r., powo)ana zosta)a w ra- 3 To seminarium funkcjonuje do chwili obecnej po nazw+ Seminarium Etyki Biznesu i patronuje mu Centrum Etyki Biznesu przy IFiS PAN i ALK oraz Towarzystwo Naukowe Prakseologii. 19

mach Sekcji Etyki Podsekcja Etyki 'ycia Gospodarczego pod przewodnictwem Anny Lewickiej-Strza)eckiej. Odnotowane to zosta)o w Kronice P 145/2005. Po raz trzeci etyka biznesu zaznaczy)a swoj+ obecno,0 na VIII Polskim Zje/dzie Filozo cznym, który odby) si- w Warszawie we wrze,niu 2009 r. Pod przewodnictwem Wojciecha Gasparskiego obradowa)a Podsekcja Etyki Biznesu. Problemy podj-te w referatach, wyg)oszonych w tej Podsekcji, w znacznym stopniu oddawa)y zakres bada! prowadzonych we wspó)czesnej etyce biznesu. Tom P 149/2009 zawiera wi-kszo,0 spo,ród wspomnianych referatów. 100-lecie wydania przez Alfreda V. Espinasa pierwszego dzie)a prakseologicznego pt. Les origines de la technologie (Paris 1897) Towarzystwo Naukowe Prakseologii uczci)o konferencj+ naukow+ nt. Skuteczno&$ a etyczno&$ dzia"a%, która odby)a si- w pa/dzierniku 1998 r., a referaty z tej konferencji zosta)y opublikowane w P 138/1998. Redaktorem tego tomu by) Wojciech Gasparski. Referaty ze wspomnianej konferencji zainaugurowa)y cykl konferencji naukowych i odpowiadaj+cych im kolejnych wyda! Prakseologii po-,wi-conych prakseologicznym i etycznym aspektom konkretnych dzia)a!. W pa/dzierniku 1999 r. odby)a si- konferencja naukowa pt. Prakseologiczne i etyczne aspekty komunikowania si# w biznesie. Referaty z tej konferencji znalaz)y si- w P 139/1999. Jako ciekawostk- warto odnotowa0 zawart+ w tym tomie informacj-,.e Komitet Bada! Naukowych Zespó) Nauk Humanistycznych opublikowa) w lutym 2000 r. dokument pt. Szczegó"owe zasady i de nicje oceny parametrycznej jednostek naukowych i jednostek badawczo rozwojowych, zawieraj+cy m. in. listy czasopism z uwzgl-dnieniem ich rangi i Prakseologia znalaz)a si- w dziale czasopism Filozo a/naukoznawstwo na li,cie A czasopism naukowych o najwy.szej punktacji (7 punktów). P 139/1999 redagowali Wojciech Gasparski i Ryszard Banajski. Tom P 140/2000, zredagowany przez Danut- Miller, pomie,ci) materia)y z konferencji naukowej nt. Prakseologiczne i etyczne aspekty konkurencji. W tym tomie po raz pierwszy ukaza)a si- informacja zawieraj+ca nazwiska opiniodawców publikowanych artyku)ów. W pa/dzierniku 2001 r. odby)a si- konferencja naukowa nt. Prakseologiczne i etyczne aspekty odpowiedzialno&ci, a referaty przedstawione na tej konferencji z)o.y)y si- na tom P 142/2002. Redaktorami tomu by)y Anna Lewicka-Strza)ecka i Danuta Miller. 20