Obszary badawcze controllingu w orodku wrocławskim. Research fields of controlling in Wrocław centre

Transkrypt

1 Controlling w małych i rednich ch 15 Obszary badawcze controllingu w orodku wrocławskim Research fields of controlling in Wrocław centre Edward NOWAK * Streszczenie. Artykuł jest prezentacj problematyki badawczej z zakresu controllingu w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. W artykule przedstawiono tematyk rozpraw doktorskich z obszaru controllingu, tematy corocznej konferencji naukowej nt. Rachunkowo a controlling oraz tytuły opublikowanych ksiek powiconych controllingowi. Dokonany przegld nawizuje do tendencji rozwojowych controllingu w ujciu teoretycznym i jego zastosowa w praktyce organizacji gospodarczych. Summary. The article is a presentation of research field of controlling in an Department of Cost Accounting and Management Accounting in Wrocław University of Economics. In article the problems of doctoral dissertation have been presented. Also the subjects of annual conference titled Accounting and controlling and the titles of published books on controlling have been presented. This review treats of controlling development in theory and its application in a practice of business entities. 1. Wprowadzenie Controlling jest stosunkowo now koncepcj zarzdzania organizacjami gospodarczymi. W Polsce controlling zyskał du popularno w latach dziewidziesitych dwudziestego wieku. Przyczynił si do tego głównie rozwój gospodarki rynkowej w naszym kraju, któremu towarzyszy wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw oraz globalizacja działalnoci gospodarczej. Procesy te powoduj bowiem zwikszone zapotrzebowanie ze strony jednostek gospodarczych i rónych instytucji na skuteczne instrumenty zarzdzania. Odpowiedzi na to zapotrzebowanie jest włanie controlling. Badania nad controllingiem, dotyczce jego podstaw teoretycznych i zastosowa praktycznych, s prowadzone w rónych orodkach naukowych w kraju. Problematyka controllingu jest take przedmiotem zainteresowa w Orodku Wrocławskim skupionym w Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu. W opracowaniu niniejszym uwaga zostanie skoncentrowana na studiach dotyczcych controllingu prowadzonych w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej w Instytucie Rachunkowoci tej Uczelni. W Katedrze tej od pocztku lat dziewidziesitych ubiegłego wieku realizuje si bowiem prace naukowe z zakresu * prof. zw. dr hab. Edward Nowak, Katedra Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej, Akademia Ekonomiczna im. O. Langego we Wrocławiu 15

2 16 Edward Nowak controllingu. Problematyka controllingu stanowi jeden z wiodcych obszarów badawczych Katedry. Badania naukowe prowadzone w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu dotycz rónych aspektów teoretycznych i rozwiza praktycznych z zakresu controllingu. W szczególnoci badania te koncentruj si wokół nastpujcych grup tematycznych zagadnie: 1) rachunkowo w systemie informacyjnym controllingu jednostek gospodarczych i instytucji, 2) instrumenty controllingu strategicznego i operacyjnego, 3) systemy controllingu jednostek gospodarczych i instytucji, 4) zastosowania controllingu w rónych obszarach działalnoci jednostek gospodarczych i instytucji. Wymienione kierunki bada prowadzonych w Katedrze s odzwierciedleniem problematyki objtej controllingiem. Badania dotyczce controllingu prowadzone w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej s realizowane w ramach rónych przedsiwzi. W szczególnoci naley tu wymieni nastpujce ich podstawowe formy: realizowane rozprawy doktorskie, organizowane konferencje naukowe, publikacje o charakterze zwartym, artykuły naukowe, referaty przygotowane na konferencje i seminaria, prace na rzecz praktyki gospodarczej. W dalszej czci niniejszego opracowania zostanie przedstawiona problematyka trzech pierwszych wymienionych rodzajów przedsiwzi. 2. Tematyka rozpraw doktorskich z obszaru controllingu Podstawow form aktywnoci naukowej Katedry Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu s realizowane tematy rozpraw doktorskich. Tematy z obszaru controllingu podejmuj asystenci pracujcy w Katedrze, doktoranci studiów doktorskich dziennych i zaocznych oraz doktoranci przygotowujcy rozprawy w trybie eksternistycznym. Problemy z zakresu controllingu s bardzo czsto podejmowane jako tematy rozpraw doktorskich, co jest odzwierciedleniem wskazanego wczeniej wzrostu zainteresowania controllingiem. Wykaz tematów rozpraw doktorskich realizowanych w Katedrze, których przewody były lub s przeprowadzane na Wydziale Zarzdzania i Informatyki Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, jest przedstawiony w tabeli 1. 16

3 Controlling w małych i rednich ch 17 Tabela 1 Tematy prac doktorskich z zakresu controllingu realizowanych w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu Lp. Autor Temat pracy Rok obrony 1. Wojciech Grabczan Rachunkowo w zarzdzaniu bankiem 1996 komercyjnym 2. Axel Javier Zens Wybrane problemy metodologiczne 1997 informacyjnego wspomagania controllingu strategicznego 3. Sahinguru William Informacyjne wspomaganie planowania 2001 finansowego w przedsibiorstwie 4. Mustafa Sassi Belgasem Rola informacji ksigowej w procesie 2001 podejmowania decyzji 5. Karl Heinz Singrin Zorientowane na wartoci 2001 systemy zarzdzania i controllingu w ponadnarodowych ch przemysłowych 6. Zdzisław Kes Kontrola budetowa kosztów dystrybucji i obrotu 2002 energi elektryczn w spółkach dystrybucyjnych 7. Michał Styczyski Rachunek kosztów i wyników orodków 2002 odpowiedzialnoci wielozakładowego 8. Grzegorz Lew Rachunek odpowiedzialnoci w controllingu 2003 przedsibiorstw handlowych 9. Paweł Markowski Controlling podatkowy w kreowaniu wartoci Tomasz Modrzejewski Budetowanie w controllingu operacyjnym firm 2003 porednictwa kredytowego 11. Alfred Szydełko Rachunek kosztów planowanych w zarzdzaniu 2003 przedsibiorstwem 12. Magdalena Chmielowiec- Rola controllingu finansowego w zarzdzaniu 2004 Lewczuk finansami zakładu ubezpiecze majtkowych 13. Krzysztof Kope Rachunkowo zarzdcza jako narzdzie 2004 wspomagajce rozwój 14. Marcin Wierzbiski Rola instrumentów rachunkowoci zarzdczej 2004 w kreowaniu wartoci 15. Piotr Bednarek Controlling w zarzdzaniu gmin 16. Krzysztof Bielecki Controlling w systemie ratownictwa górskiego 17. Maciej Bobrowski Rachunek kosztów działa w zintegrowanym systemie zarzdzania 18. Marcin Czyczerski Controlling finansowy w spółce zalenej 19. Jolanta Gołuch Budetowanie kosztów w kontroli działalnoci 20. Elbieta Janczyk-Strzała Stan i kierunki rozwoju controllingu w ch produkcyjnych 21. Marcin Kowalewski Rachunek kosztów w zarzdzaniu publicznym zakładem opieki zdrowotnej 22. Maria Nieplowicz Zrównowaona karat wyników w realizacji strategii miasta 17

4 18 Edward Nowak 23. Bartłomiej Nita Rachunkowo zarzdcza we wspomaganiu zarzdzania wartoci ródło: opracowanie własne Analiza tematów przedstawionych w tabeli 1 wskazuje na du rónorodno problemów badawczych podejmowanych w rozprawach doktorskich realizowanych w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej. W pracach tych s rozwaane zagadnienia istotne dla rozwoju controllingu zarówno w obszarze teoretycznym, jak i rozwiza metodycznych. Realizowane tematy s ponadto ukierunkowane na praktyczne zastosowania controllingu w jednostkach gospodarczych i instytucjach rónych bran. Dziki temu rozprawy te cechuje racjonalizm i praktyczna uyteczno. Wtkiem łczcym wymienione w tabeli 1 tematy rozpraw doktorskich jest przekonanie, e nie ma jednego uniwersalnego modelu systemu controllingu. Niemoliwe jest bowiem stworzenie takiego modelu, który mógłby by zastosowany w dowolnej organizacji gospodarczej. Dla jednostek gospodarczych i instytucji okrelonych bran naley opracowywa zatem systemy controllingowe, które uwzgldniaj charakter i specyfik ich działalnoci. Ponadto instrumenty controllingu powinny by przystosowane do uwarunkowa zarzdzania okrelonymi obszarami funkcjonowania organizacji gospodarczych. 3. Problematyka Ogólnopolskiej konferencji naukowej z cyklu Rachunkowo a controlling Katedra Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu zorganizowała w 1995 roku w Polanicy Zdrój Ogólnopolsk konferencj naukow nt. Rachunkowo a controlling. Konferencja ta stanowiła odpowied na pojawiajce si zainteresowanie wykorzystaniem rachunkowoci jako podstawowej bazy informacyjnej controllingu. Rachunkowo stanowi bowiem podstawowe ródło zasilania systemu controllingu kadej jednostki gospodarczej. Głównym celem konferencji zorganizowanej w 1995 roku było ukazanie roli i miejsca informacji z systemu rachunkowoci w procesie controllingu w organizacjach gospodarczych oraz przedstawienie sposobów tworzenia i wykorzystania informacji przydatnych menederom stosujcym rónorodne instrumenty controllingu. Konferencja Rachunkowo a controlling zorganizowana w 1995 roku odbyła si w czasie, gdy w naszym kraju wzrastało wyrane zainteresowanie controllingiem jako nowoczesn koncepcj zarzdzania w warunkach konkurencyjnej gospodarki rynkowej. Problematyk wzajemnych relacji rachunkowoci i controllingu zaczło si interesowa coraz wicej badaczy i praktyków. Niebywały wzrost zainteresowania tym obszarem bada skłonił Katedr Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej do organizowania od 1997 roku corocznej Konferencji nt. Rachunkowo a controlling. W 2004 roku odbdzie si ju dziewita edycja tej konferencji. Organizatorzy Konferencji Rachunkowo a controlling postanowili w kadym roku okreli temat wiodcy Konferencji. Tematyka Konferencji zorganizowanych w kolejnych latach jest przedstawiona w tabeli 2. 18

5 Controlling w małych i rednich ch 19 Tabela 2 Tematy Ogólnopolskiej naukowej konferencji z cyklu Rachunkowo a controlling Lp. Rok Temat Konferencji Rachunkowo a controlling Rachunek kosztów i wyników w zarzdzaniu jednostkami gospodarczymi Informacyjne wspomaganie controllingu Budetowanie przychodów i kosztów Sprawozdawczo i ocena orodków odpowiedzialnoci Controlling obszarów działalnoci Systemy controllingowe przedsibiorstw i instytucji Kierunki rozwoju controllingu a praktyka polskich przedsibiorstw Rachunkowo zarzdcza i controlling w warunkach integracji z Uni Europejsk ródło: opracowanie własne Tematyka kolejnych Konferencji w Polanicy Zdrój koncentruje si wokół dwóch wanych grup problemowych controllingu. W szczególnoci s to: rachunkowo we wspomaganiu systemów controllingu organizacji gospodarczych, zastosowanie controllingu w rónych obszarach działalnoci jednostek gospodarczych i instytucji. Wymienione nurty badawcze wzajemnie przenikaj si. Jest to bardzo wane, gdy zastosowania w praktyce stwarzaj okrelone wyzwania dla systemu rachunkowoci. Konferencja z cyklu Rachunkowo a controlling stanowi wane forum wymiany dowiadcze i pogldów dotyczcych aktualnej i interesujcej problematyki. Na Konferencji tej prezentowane s bowiem z jednej strony okrelone koncepcje teoretyczne z zakresu controllingu, z drugiej za zastosowania controllingu w praktyce konkretnych jednostek gospodarczych i instytucji. 4. Publikacje zwarte powicone controllingowi Wan form upowszechniania wyników prac prowadzonych w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej w zakresie controllingu s opublikowane prace zwarte dotyczce tej problematyki. Opublikowane ksiki s swoistego rodzaju podsumowaniami prowadzonych w Katedrze w dłuszych okresach docieka dotyczcych istotnych obszarów controllingu. Prace te s take odpowiedzi na due zapotrzebowanie na prace zwarte, w których w sposób kompleksowy ukazuje si zagadnienia interesujce menederów praktyków, badaczy oraz studentów. W Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej zostało przygotowanych 8 ksiek powiconych rónym aspektom controllingu. Ich pełny wykaz jest przedstawiony w tabeli 3. 19

6 20 Edward Nowak Tabela 3 Publikacje zwarte z zakresu controllingu powstałe w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu Lp. Tytuł Wydawnictwo Rok 1. Rachunkowo. System ARMO-TWIG Wrocław 1993 informacyjny controllingu 2. Podstawy controllingu Wydawnictwo Akademii 1996 Ekonomicznej we Wrocławiu 3. Rachunkowo w controllingu PWE Warszawa Budetowanie kosztów ODDK Gdask Rachunkowo w zarzdzaniu PWE Warszawa 2001 zdecentralizowanym przedsibiorstwem 6. Budetowanie kosztów ODDK Gdask Controlling w przedsibiorstwie. ODDK Gdask 2003 Koncepcje i instrumenty 8. Controlling działalnoci PWE Warszawa 2004 ródło: opracowanie własne Wymienione w tabeli 3 ksiki powicone problematyce controllingu ukazuj controlling w sposób kompleksowy. Cz z tych publikacji jest powicona przedstawieniu rachunkowoci i jej instrumentów w systemie controllingu. Drug grup tworz ksiki, w których ukazuje si controlling ukierunkowany na róne procesy i obszary działalnoci. Autorom chodzi bowiem o ukazanie controllingu jako skutecznego instrumentu zarzdzania jednostkami gospodarczymi i instytucjami. 5. Uwagi kocowe Badania dotyczce controllingu prowadzone w Katedrze Rachunku Kosztów i Rachunkowoci Zarzdczej w Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu dotycz rozlicznych kwestii teoretycznych i problemów praktycznych. Poniewa praktyka controllingu wyprzedza w pewnym stopniu rozwój koncepcji controllingu w ujciu teoretycznym, dlatego równie w najbliszych latach problematyka ta bdzie stanowi istotny obszar bada naukowych prowadzonych w Katedrze. Głównym kierunkiem bada bdzie przystosowanie instrumentów rachunku kosztów i rachunkowoci zarzdczej do potrzeb controllingu zorientowanego na procesy oraz controllingu strategicznego, ukierunkowanego na osiganie długofalowych zamierze organizacji gospodarczych. S to zagadnienia wane i interesujce, a przy tym pasjonujce. 20