DEPRESJA
Spis treści: 1. Wstęp 2. Czym jest depresja? 3. Przyczyny depresji 4. Różne rodzaje depresji 5. Metody i formy leczenia 6. Bibliografia
Czym jest depresja? Wszyscy od czasu do czasu bywamy smutni, dlatego moglibyśmy sądzić, że w przybliżeniu wiemy czym jest depresja. Czy rzeczywiście tak jest? Oto kilka wypowiedzi osób zmagających się z różnymi typami depresji: Miałem wtedy 12 lat. Obudziłem się rano, siadłem na brzegu łóżka i pomyślałem, że chyba dzisiaj umrę. Nie było odtąd dnia, żebym nie toczył walki z chorobą, która atakuje moje emocje i psychikę. Od 40 lat zmagam się z lekiem, dezorientacją, rozdrażnieniem i głębokim smutkiem. Z powodu depresji czuję się odpowiedzialny, za wszystko co w moim życiu się nie powiodło. Czuję dotkliwy ból, którego nie można umiejscowić, strach, którego nie da się uzasadnić, i co gorsze, absolutną niechęć do rozmawiania na ten temat. Łatwo zauważyć, że były one bardzo różne. Co więc tak naprawdę czuje człowiek dotknięty depresją, jakie są jej przyczyny, czym jest to schorzenie i jak je leczyć? By omówić ten temat pisano całe opracowania, natomiast ja spróbuję tu zamieścić krótką odpowiedź dla kogoś, kto się zainteresował tym zaburzeniem, a nie ma czasu czy ochoty czytać szerokich wywodów specjalistów tej dziedziny. Definicja depresji Depresja są to poważne zaburzenia nastroju, często uniemożliwiające normalne życie. Stan ten cechuje się głównie pogorszeniem nastroju, zmniejszeniem energii i aktywności oraz zainteresowań. Z zaburzeniami nastroju są związane dwa skrajne stany: mania, charakteryzująca się intensywnym i nieadekwatnym uczuciem podniecenia i euforii, oraz depresja, z którą łączy się uczucie niezwykle głębokiego smutku i przygnębienia. Niektórzy odczuwają jedynie depresję, inni natomiast przeżywają huśtawkę obydwu nastrojów. Obecnie depresja stała się stanem nagminnym. Chociaż przypadki depresji zdarzają się nawet w wieku niemowlęcym, to jednak częstotliwość ich występowania znacznie wzrasta w wieku dojrzewania. Najwięcej zachorowań jest wśród starszych nastolatków i osób po dwudziestym roku życia i niestety jest to tendencja rosnąca. Kolejną grupą osób bardziej narażoną na depresje są ludzie starsi, po sześćdziesiątym piątym roku życia. Związane jest to ze specyficznymi problemami tego wieku. Obok różnic w zachorowalności wynikających z wieku, jedną z najbardziej godnych odnotowania cech tej choroby jest dużo większa częstość
u kobiet niż u mężczyzn. Wskaźniki depresji są mniej więcej dwukrotnie wyższe u kobiet niż u mężczyzn. Niezależnie od tego u każdej płci choroba ta przebiega inaczej. Depresja niesie ze sobą ogromne konsekwencje. Zaburza funkcjonowanie jednostki zmagającej się z nią zarówno w domu jak i w pracy czy środowisku, w którym dana osoba funkcjonuje. Jednak do jej najgroźniejszych następstw należy zagrożenie samobójstwem, dlatego niektórzy określają depresję chorobą śmiertelną. Jak rozpoznać depresję Ludzie cierpiący na depresję doświadczają objawów o różnym charakterze i nasileniu, a liczba tych objawów też jest zróżnicowana. Cechy zespołu depresyjnego możemy zaliczyć do czterech głównych dziedzin, to jest objawy afektywne, poznawcze, behawioralne i somatyczne. Poniżej zebrałam najczęściej spotykane objawy z tych czterech grup. Najczęściej podawane objawy depresji: - nastrój smutku, żalu, obojętności, poczucie zmęczenia, utraty energii i sił do jakiegokolwiek działania (nic mi się nie chce, nie mogę ukończyć zaczętej czynności ) - izolowanie się od otoczenia, unikanie wszelkich kontaktów - brak zainteresowania tym, co zazwyczaj nas pociągało, a także ważnymi obowiązkami - drażliwość, wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracji, ciągłe niezadowolenie - objawy fizyczne: bóle głowy, wzrost lub brak apetytu i wzrost lub spadek wagi, spadek libido - zaburzenia snu - w sferze myślenia: poczucie winy, przypominanie sobie dawnych błędów, złych wyborów życiowych, poczucie małej wartości, bezwartościowości własnego życia, beznadziejność, myśli samobójcze - pogorszenie funkcji poznawczych - niezdolność do skupienia uwagi, niemożność wytrwania przy czynnościach wymagających wysiłku intelektualnego. Zgromadzenie nawet kilku tych cech w odpowiednim nasileniu wystarcza do rozpoznania depresji.
Przyczyny depresji Przyczyny depresji są bardzo różne, każdy z nas może na nią zachorować z innych powodów. Źródeł tego schorzenia najczęściej upatruje się w zaburzeniach podstawowych procesów rozwojowych i życiowych człowieka. Mogą to być przyczyny endogenne, czyli biologiczne, a także egzogenne, których źródło można odnaleźć w czynnikach osobowościowych i sytuacyjnych. Czynniki te mogą się nakładać i zazwyczaj tak się dzieje. Depresja może też być spowodowana przewlekłymi schorzeniami takimi jak choroby neurologiczne, układu krążenia, długotrwałe dolegliwości bólowe itp. Stwierdzono również, że depresja może być tzw. chorobą "rodzinną", o czym świadczy fakt, iż około 50 % krewnych pierwszego stopnia może na nią zapaść. Przyczyny są też zależne od rodzaju depresji. Najczęściej jednak wśród czynników powodujących to schorzenie wymienia się: życie w samotności ciężkie choroby, trwające dłuższy czas śmierć bliskiej osoby problemy w pracy lub szkole bezrobocie niska samoocena kłótnie małżeńskie strata majątku różne rodzaje przemocy tj. fizyczna, psychiczna, ofiary gwałtów i molestowania seksualnego zawód miłosny wypadki poród tzw. depresja poporodowa skutki uboczne stosowania niektórych leków negatywne wspomnienia psychozy (czyli choroby psychiczne) np. schizofrenia, depresje z urojeniami, paranoje szybki tryb życia
Do wyjątków należy wspomniana wcześniej depresja endogenna, która wydaje się przychodzić z nikond. Ponieważ pojawia się bez istotnych wydarzeń psychofizycznych, które by ją poprzedzały, musi być wywołana wyłącznie czynnikami wewnętrznymi.jednak z powodu poważnych trudności z jej precyzyjnym zdefiniowaniem choroba ta nie jest oficjalnie uznana w DSM-IV(Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Różne rodzaje depresji W DSM-IV wyróżniono różne typy zaburzeń. Podział ten obejmuje zaburzenia afektywne jednobiegunowe, zaburzenia dwubiegunowe oraz inne zaburzenia nastroju. 1 Depresja jednobiegunowa jest zaburzeniem nastroju cechującym się nieustannym złym samopoczuciem.zwykle jest następstwem okoliczności i sytuacji życiowych, dlatego większość przypadków ma przebieg łagodny lub umiarkowany. Nazywana też jest depresją sytuacyjną. Wśród niej wyróżniamy: Dystymia : jest to utrwalone zaburzenie nastroju przebiegające ze zmiennym, ale zwykle łagodnym nasileniem. Objawy utrzymują się przez wiele lat, a niekiedy przez większą część życia. Mogą powodować ogólną niesprawność. Pacjenci miewają okresy (dni, tygodnie) zupełnie dobrego samopoczucia jednakże większość czasu czują się przygnębieni, zmęczeni, zmuszają się do wysiłku, nie odczuwają zadowolenia i miewają kłopoty ze snem. Choć są zniechęceni, zwykle są jednak w stanie podołać codziennym obowiązkom. Początek objawów pojawia się najczęściej w młodości, warunkiem rozpoznania dystymii jest co najmniej 2 letni okres utrzymywania się objawów. Najczęstsze objawy dystymii to zmniejszenie energii lub aktywności, bezsenność, mała wiara w siebie i poczucie niedostosowania, trudności w koncentracji, płaczliwość, utrata zainteresowania i radości z seksu oraz innych czynności sprawiających przyjemność, poczucie bezradności lub zmartwienia, dostrzegalne trudności w radzeniu sobie z codziennymi obowiązkami, pesymizm wobec przyszłości lub rozpamiętywanie przeszłości, wycofanie społeczne, zmniejszona rozmowność.
Zaburzenia przystosowania z obniżeniem nastroju: w zasadzie jest pod względem zachowań nie do odróżnienia od dystymii. Różnica polega na tym, że zaburzenie przystosowania z obniżeniem nastroju trwa nie dłużej niż pół roku i jego wystąpienie zawsze poprzedza wydarzenie będące stresorem psychospołecznym, które miało miejsce w okresie trzech miesięcy przed pojawieniem się depresji. Kliniczne rozpoznanie znajduje uzasadnienie w wystąpieniu pogorszenia funkcjonowania społecznego lub zawodowego albo w fakcie, że poziom nasilenia stresora, w wyniku którego nastąpiło obniżenie nastroju, zazwyczaj nie wywołuje u ludzi depresji. Wielkie zaburzenie depresyjne: jest to najczęściej rozpoznawany rodzaj depresji. Osoba z wielką depresją traci siłę ducha, radość życia oraz zdolność skupienia się i energię. Występują u niej zmiany łaknienia i zaburzenia snu. Częste jest również poczucie beznadziejności i rozpaczy, które mogą prowadzić do myśli o samobójstwie. Depresja duża może się pojawiać bez określonego powodu i rozwijać się u ludzi, którzy dobrze radzili sobie w życiu, byli dobrzy w swoim zawodzie a także szczęśliwi w relacjach rodzinnych i towarzyskich. Może również być spowodowana przez stresujące wydarzenia, z którymi dana osoba nie może sobie poradzić. W wielkiej depresji wyróżniamy podtypy: - Wielka depresja typu melancholijnego występuje wówczas, gdy poza objawami spełniającymi kryteria wielkiej depresji, u pac jęta występuje utrata zainteresowań i brak odczuwania przyjemności z jakichkolwiek działań. Oprócz tego stwierdza się co najmniej trzy z następujących objawów: wczesne budzenie poranne, poranne nasilenie depresji, wyraźne spowolnienie lub pobudzenie ruchowe, znaczna utrata łaknienia i wagi, przesadne poczucie winy, obniżony nastój. Sezonowe zaburzenia afektywne epizody depresji powtarzają się w określonych porach roku. Rozpoznanie depresji o przebiegu sezonowym wymaga, aby u chorego w okresie ostatnich dwóch lat pojawiły się o tej samej porze roku, najczęściej jesienią i zima, co najmniej dwa epizody depresji zakończone pełną remisją, następująca również o tej samej porze roku, najczęściej wiosną. Zimowe sezonowe zaburzenia afektywne najczęściej dotyka mieszkańców chłodnych stref klimatycznych półkuli północnej oraz ludzi młodych. Depresja poporodowa mówimy o niej kiedy w kolejnych kilku tygodniach od porodu dochodzi do epizodu wielkiej depresji. Objawy depresji poporodowej nie różnią się od epizodu wielkiej depresji, ale na ogół mają łagodniejszy przebieg.
Wykazano, że stan kobiety po porodzie nie jest przyczynowo związany z depresją. Najprawdopodobniej kobiety, które zapadają na ten rodzaj depresji miały wcześniej problemy emocjonalne i wykazywały podatność na zranienie. Stresy związane z urodzeniem dziecka i opieką nad nim mogły wyzwolić ten rodzaj depresji. 2. Zaburzenia dwubiegunowe syrtony depresyjne zaburzenia dwubiegunowego zazwyczaj nie różnią się klinicznie od cech wielkiej depresji. Podstawową cecha wyróżniającą je jest przeplatanie się epizodów depresyjnych i maniakalnych. Depresja w cyklotymii: zaburzenie afektywne polegające na utrzymujących się stale wahaniach nastroju i aktywności. Mają one postać łagodnych epizodów depresji i hipomanii, które występują zamiennie, zwykle bez związku z wydarzeniami życiowymi. Objawy cyklotymii pojawiają się zazwyczaj we wczesnej młodości. Depresja w dwubiegunowym zaburzeniu afektywnym I: w tym rodzaju zaburzenia pacjent przeżywa epizod wielkiej depresji (jak w przebiegu wielkiej depresji) i ma za sobą co najmniej jeden epizod manii, czyli okres charakteryzujący się intensywnym i nieadekwatnym uczuciem podniecenia i euforii. Depresja w dwubiegunowym zaburzeniu afektywnym II: pacjent przeżywa epizod wielkiej depresji i ma za sobą co najmniej jeden epizod hipomanii, czyli łagodniejszą formą stanu podwyższonego nastroju. 3. Inne zaburzenia nastroju: Zaburzenie nastroju spowodowane ogólnym stanem zdrowia: pacjent ma wyraźnie obniżony nastrój wraz z objawami towarzyszącymi wielkiej depresji, za których pierwotną przyczynę uważa się fizjologiczne następstwa chorób. Skutki te dotyczą zwyrodnieniowych chorób neurologicznych, jak choroba Parkinsona lub udary, a także chorób metabolicznych i endokrynnych,zakażeń wirusowych (w tym AIDS) i niektórych nowotworów. Zaburzenia nastroju spowodowane działaniem substancji psychoaktywnych: pacjent przeżywa poważną i uporczywą depresję, spowodowaną, jak się uważa, bezpośrednim fizjologicznym działaniem substancji stosowanych w leczeniu lub używanych z powodu uzależnienia. Depresja jest związana z intoksykacją lub towarzyszy objawom odstawiennym.
To są najczęściej spotykane typy depresji, chociaż możemy ich wyróżnić o wiele więcej, w zależności od sposobu klasyfikacji jaki przyjmiemy. Metody i formy leczenia Wielu chorych z zaburzeniami nastroju nigdy nie szuka pomocy lekarza. Tymczasem istnieje wiele skutecznych terapii i możliwości leczenia. 1. Biologiczne sposoby leczenia depresji: - Kuracje lekami przeciwdepresyjnymi.- Znalazły one zastosowanie w wielu typach depresji. Od lat sześćdziesiątych stosowano na ogół jeden z typowych leków przeciwdepresyjnych (z grupy trójpierścienowych, nazywanych tak ze względu na skład chemiczny), jak na przykład Tofranil. Jednak miał on wiele skutków ubocznych. Z tego powodu lekarze coraz częściej stosują leki nowej generacji, powodujące mniej niechcianych działań ubocznych, lepiej znoszone przez pacjentów oraz mniej toksyczne. Należy do nich Prozac,chętnie stosowany przez lekarzy. Środki te zazwyczaj zaczynają działać dopiero po kilku tygodniach ich stosowania, dlatego 6-8 tygodni stosuje się leczenie nazywane leczeniem w ostrej fazie choroby. Potem zaleca się kontynuowanie leczenia przez 4-6 miesięcy. Trzecią fazą leczenia jest leczenie podtrzymujące zalecane osobom z wywiadem wskazującym na powtarzanie się epizodów depresji. Najczęściej jest tu stosowana terapia litem, która niestety również pociąga za sobą pewne niepożądane skutki uboczne. - Leczenie elektrowstrząsami.- Jest ono bardzo skuteczne w leczeniu określonego rodzaju ciężkich depresji niepoddających się innym terapiom. Metodę tę wybiera się wtedy, gdy depresja ma wyraźne cechy psychotyczne, szczególnie wtedy, kiedy ciężka depresja nie ustąpiła po zastosowaniu leków oraz w sytuacjach zagrożenia życia. Polega na przeprowadzeniu 6-9 zabiegów dwa lub trzy razy w tygodniu. Mechanizmy tej terapii nie zostały jeszcze w pełni zrozumiane. Istnieją obawy, że mogą one zaszkodzić pacjentowi powodując niekorzystne zmiany w czynnościach i strukturze mózgu. - Fototerapia. - Terapia światłem jest stosowana w przypadkach sezonowego zaburzenia afektywnego. Takie osoby często nie reagują dobrze na leczenie
farmakologiczne. Podstawowe leczenie polega na tym, że chory codziennie przez określony czas siedzi w pobliżu źródła jasnego światła. Dobre wyniki osiąga się, gdy pacjent odbywa jednogodzinną sesję dziennie rano lub wieczorem. 2. Psychoterapia: uzupełnia biologiczne metody leczenia, pomaga choremu w osiągnięciu stabilnego i długotrwałego przystosowania. - Terapia poznawczo-behawioralna.- Rozwinięta przez Aarona Becka. Kładzie nacisk na rolę nieadaptacyjnych procesów poznawczych w zachorowaniu na depresję, jej utrzymywaniu się i nasileniu. Ludzie chorzy myślą pesymistycznie, czują się przygnębieni, dlatego terapia ma za zadanie rozpoznać i zmienić ich negatywne przekonania, oczekiwania oraz błędną interpretację rzeczywistości. Jednocześnie ma im pomóc w zdefiniowaniu i dokonaniu zmiany dysfunkcyjnych zachowań, które mogą się przyczyniać do choroby. Stosuje się w niej techniki pobudzania aktywności, stopniowania zadań oraz uczenia rozpoznawania myśli negatywnych i automatycznych, stanowiące podstawowe narzędzie zmiany nieprzystosowawczych, depresjogennych myśli. - Terapia interpersonalna. - Oparta jest na modelu opracowanym przez Harry'ego Stacka Sullivana.. Opiera się na założeniu, że depresja może być zarówno przyczyną, jak i skutkiem trudności w związkach osób chorych z ważnymi dla nich ludźmi. Jest to krótkoterminowa terapia, ograniczona do 12-16 cotygodniowych spotkań indywidualnych. Wyróżnia się w niej trzy fazy. Kilka pierwszych spotkań poświęca się na rozpoznanie i sformułowanie celów terapii. W drugiej fazie pacjent i terapeuta rozpoznają problemy interpersonalne, które ich zdaniem przyczyniają się do depresji i nakierowują na nie pracę terapeutyczną. Trzecia faza koncentruje się na ugruntowaniu tego, czego pacjent się nauczył. - Terapia rodzin i małżeństw. - W wielu badaniach wykazano, że zła atmosfera w domu wpływa na zaburzenia nastroju. Do nawrotu depresji szczególnie łatwo może doprowadzić zachowanie współmałżonka, które były pacjent interpretuje jako krytykę. Terapeutyczna interwencja w sytuację rodzinną lub małżeńską ukierunkowana jest na obniżenie poziomu ekspresji emocji czy wrogości. Okazała się skutecznym środkiem zapobiegającym nawrotom choroby. Dodatkową zaletą terapii rodzin jest to, że jej skutkiem jest większe zadowolenie z małżeństwa.
Niezależnie od obranej terapii sami możemy dużo zrobić by złagodzić przebieg depresji lub zapobiec jej nawrotom. Ważne jest zrozumienie stresu w naszym życiu i wyeliminowanie go w takim stopniu w jakim to jest możliwe w danym przypadku. Na przykład możemy ograniczyć czas pracy, czas korzystania z internetu, czy też w określonych porach wyłączyć telefon. Ważne jest też, aby znaleźć sobie pasję, jakieś zainteresowanie i w nim się realizować. Należy też w życiu zwolnić, znaleźć czas na cieszenie się z życia, oglądanie przyrody itp. Żadne leki i terapie nie będą też skuteczne, jeśli nie będziemy dbać o siebie. Często zapominamy jak waży jest higieniczny tryb życia, czyli odpowiednia ilość snu, odpoczynek, odżywianie a także ruch na świeżym powietrzu. Na koniec chciałabym wrócić jeszcze do jednej bardzo istotnej rzeczy, a mianowicie problemu samobójstw, którego nie sposób pominąć w rozważaniach na temat depresji. Znaczne zagrożenie samobójstwem towarzyszy niemal wszystkim jej fazom. Około 50 % samobójstw popełniają pacjenci z zaburzeniami afektywnymi w fazie depresji lub po zakończeniu tej fazy. Próby samobójcze zdarzają się głównie wśród ludzi młodych przynajmniej dwie trzecie niedoszłych samobójców nie ukończyło trzydziestu pięciu lat. Przyczyn samobójstw jest tak samo dużo jak samej depresji. Dlatego niezmiernie ważne jest znalezienie sposobu na zapobieganie samobójstwom. Jest to niezmiernie trudne. Największą przeszkodę stanowi fakt, iż większość ludzi, którzy w depresji rozważają możliwość odebrania sobie życia, nie zdają sobie sprawy, że potrzebują pomocy. Większość działań prewencyjnych sprowadza się obecnie do interwencji kryzysowych w formie gorących linii i chociaż doraźnie, dzięki interwencji,udaje się nie dopuścić do fatalnych w skutkach zamachów samobójczych, to jednak do tej pory nie dowiedziono ich trwalszej skuteczności wobec osób zaliczanych do grup wysokiego ryzyka samobójstwa. Jednak coraz częściej działania zapobiegawcze podejmowane są wobec osób znajdujących się w długotrwałych sytuacjach stresujących, co jak wiemy, wiąże się z zachowaniami samobójczymi. Pozostaje mieć nadzieję, że z czasem uda się wypracować jakieś skuteczniejsze formy zapobiegania im. Dzisiaj pozostaje czujne oko otoczenia i bliskich, którym nie jest obojętne dobro chorych. Mam nadzieję, że te krótkie rozważania pokazały, jak poważnym i trudnym problemem jest problem depresji. Na pewno nikt z nas, kto jej nie doświadczył nie może powiedzieć, że wie jak może czuć się pacjent, którego ona dotyczy ani zbagatelizować czyichś odczuć. Jednak rzeczą pocieszającą jest to, że osoby zmagające się z objawami depresji nie muszą być pozostawione same sobie. Mogą liczyć na pomoc zarówno specjalistów jak i swoich bliskich.
Bibliografia: 1. Robert C. Carson, James N. Butcher, Susan Mineka, Psychologia zaburzeń, GWP 2005 2. Constance Hammen, Depresja, GWP 2004 3. M. Sara Rosenthal, Depresja, KDC Warszawa 2003 -