WYMAGANIA DOTYCZĄCE DOPUSZCZALNEJ EMISJI HAŁASU DLA MASZYN UMIESZCZANYCH NA RYNKACH UNII EUROPEJSKIEJ I NA RYNKU POLSKI

WYMAGANIA DOTYCZĄCE DOPUSZCZALNEJ EMISJI HAŁASU DLA MASZYN UMIESZCZANYCH NA RYNKACH UNII EUROPEJSKIEJ I NA RYNKU POLSKI (Wydanie III) Opracowanie: Na zlecenie Ministerstwa Gospodarki Departament Polityki Przemysłowej

SPIS TREŚCI 1. Przedmowa do wydania III-go... 3 2. Wstęp... 4 3. Dotychczasowe regulacje prawne dotyczące ochrony przed hałasem osób i środowiska naturalnego.... 6 4. Uregulowania prawne Unii Europejskiej dotyczące hałasu... 9 5. Omówienie nowych, krajowych regulacji prawnych związanych z emisją hałasu... 25 6. Analiza przeprowadzonej w 2001r. ankietyzacji przedsiębiorstw w produkujących wyroby objęte Dyrektywą 2000/14/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000 r. o zbliŝeniu przepisów Państw Członkowskich dotyczących emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia uŝywane na zewnątrz pomieszczeń... 32 7. Normy zharmonizowane do badań mocy akustycznej urządzeń wyszczególnionych w Dyrektywie 2000/14/WE i Rozporządzenia RM... 36 Literatura... 41 2

1. Przedmowa do wydania III-go (uzupełnionego) Przedmiotem dotychczasowych opracowań związanych z emisją hałasu pracujących maszyn i urządzeń były głównie regulacje prawne w tym zakresie, zarówno krajowe, jak i obowiązujące aktualnie w Unii Europejskiej. W ostatnim okresie proces legislacji związanej z transpozycją prawa UE został w Polsce, w związku ze zbliŝającym się terminem przewidywanego członkostwa, wyraźnie przyśpieszony. RównieŜ Parlament Europejski i Rada Wspólnoty Europejskiej wydały szereg aktów prawnych związanych z szeroko rozumianą ochroną środowiska. NajwaŜniejszym aktem prawnym, odnoszącym się do maszyn i urządzeń jest Dyrektywa 2000/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000 r. O zbliŝeniu przepisów Państw Członkowskich dotyczących emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia uŝywane na zewnątrz pomieszczeń. W bieŝącym roku została uchwalona przez Sejm RP ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Z 2000 r. Nr 62 poz. 627) regulująca całość spraw związanych z ochroną środowiska przed zanieczyszczeniami, w tym sprawy związane z emisją hałasu do otoczenia (środowiska). Została teŝ zweryfikowana pod względem merytorycznym i językowym Dyrektywa 2000/14/WE z dnia 8 maja 2000 r., co pozwoliło na opracowanie projektu Rozporządzenia Rady Ministrów wdraŝającego tę Dyrektywę do prawa polskiego. Wymieniona Dyrektywa WE stanowi nowe podejście do zagadnień związanych z emisja hałasu pracujących urządzeń nie tylko z uwagi na swoją konstrukcję (t.zw. nowe podejście ) lecz równieŝ na zmianę ukierunkowań badawczo-regulacyjnych w porównaniu do dotychczasowych dziewięciu t.zw. dyrektyw hałasowych. Główna zmiana w podejściu do zagadnień emisji hałasu polega na rozpatrywaniu wielkości tej emisji do otoczenia tylko dla urządzeń pracujących na zewnątrz pomieszczeń. Sprawy związane z oddziaływaniem hałasu na zatrudnionych przy obsłudze urządzeń pracujących w pomieszczeniach zamkniętych i na stanowiskach operatora na zewnątrz pomieszczeń pozostawiono dla oddzielnych uregulowań. Takie usytuowanie regulacji prawnych wprowadzonych Dyrektywą 2000/14/WE daje niejako priorytet sprawom związanym z ochroną środowiska. Celem niniejszego opracowania jest przybliŝenie zainteresowanym problemów związanych z emisją hałasu określonych rodzajów urządzeń, a głównie z regulacjami prawnymi w tej dziedzinie oraz przekazanie podstawowych informacji dotyczących emisji 3

hałasu w ogóle. Występujące róŝnice w układzie tekstów załączonej Dyrektywy i projektu Rozporządzenia RM wynikają z obowiązującej w Polsce techniki legislacyjnej. 2. Wstęp Hałas i jego oddziaływanie na środowisko i ludzi. Zgodnie z definicją sformułowaną przez Z. Engela i J. Małeckiego, w referacie na konferencji poświęconej poprawie klimatu akustycznego w Polsce, hałasem nazywamy wszelkie niepoŝądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka spręŝystego działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka. Głównym sprawcą hałasu, ogólnie rzecz biorąc, jest technika. Z przeprowadzonych szczegółowych badań w róŝnych krajach wynika, Ŝe na pierwszym miejscu pod względem uciąŝliwości plasuje się hałas drogowy (w tym szynowy) oraz kolejno: - hałas lotniczy, - hałas przemysłowy, - hałas sąsiedzki, - hałas stadionów i innych miejsc imprez masowych. Zakres szkód, jak wynika z przeprowadzonych badań jest największy w wyniku oddziaływania hałasu na ludzi i środowisko głównie powodowanego pracą środków komunikacji (hałas komunikacyjny). Na drugim miejscu plasuję się szkody spowodowane hałasem pracujących maszyn i urządzeń (oddziaływanie na ludzi i środowisko naturalne). Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka moŝna podzielić na dwa rodzaje: - wpływ hałasu na narząd słuchu, - pozasłuchowe działanie hałasu na organizm, Sporadyczny głośny hałas o krótkim czasie trwania (impulsowy) moŝe spowodować chwilowe zaburzenie słuchu. Z reguły słuch powraca do normalnego poziomu po dłuŝszym lub krótszym odpoczynku. WydłuŜony okres naraŝenia pracownika na działanie głośnego hałasu moŝe jednak doprowadzić do uszkodzenia wraŝliwe rzęski ucha środkowego, powodując trwałe uszkodzenie słuchu. Tego typu uszkodzenia słuchu są nieuleczalne. Takie uszkodzenie słuchu moŝe być spowodowane wystawieniem pracownika na hałas o poziomie dźwięku (t.zw. A-waŜonym) przekraczającym 100 db. 4

Skutki działania hałasu kumulują się w czasie i są zaleŝne od dawki energii akustycznej, którą określa iloczyn natęŝenia dźwięku i czasu trwania ekspozycji. Nawet stosunkowo niewielkie zaburzenie słuchu moŝe być uciąŝliwe, poniewaŝ powoduje trudności w komunikowaniu się. Osoby, u których wystąpiły zaburzenia słuchu zauwaŝają ten fakt z opóźnieniem z uwagi, Ŝe po pewnym czasie przyzwyczajają się do pogorszającego się słuchu. Pierwszym objawem uszkodzenia słuchu jest uciąŝliwy szum w uszach. Ponadto bodźce słuchowe (podwyŝszone) poprzez połączenia drogi słuchowej z korą mózgową oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, a za jego pośrednictwem na układ gruczołów wydzielania wewnętrznego powodując zaburzenia funkcji wielu narządów wewnętrznych (układ oddechowy, układ krąŝenia, przewód pokarmowy i inne). Silne bodźce akustyczne o poziomach ciśnienia akustycznego 110-120 db wpływają na funkcje narządów zmysłów np. zaburzenia wzroku, równowagi i dotyku. Infradźwięk (poddźwięki dźwięki o częstotliwości poniŝej 20 Hz), wyczuwalne w określonym zakresie mogą równieŝ powodować zaburzenia reakcji, senność oraz ogólne złe samopoczucie pracowników. Ultradźwięki z kolei (dźwięki o częstotliwości powyŝej 20 000 Hz), przy długotrwałym oddziaływaniu na narząd słuchu mogą spowodować jego uszkodzenie. Ultradźwięki mogą występować szczególnie przy zastosowaniu niektórych przyrządów medycznych i przemysłowych wykorzystujących to zjawisko fizyczne. Hałas jest równieŝ specyficznym czynnikiem zanieczyszczającym środowisko. Charakteryzuje się on w tym przypadku mnogością źródeł i powszechnością występowania we wszystkich środowiskach biosfery. Jest on w wielu przypadkach przyczyną degradacji środowiska naturalnego pogarszając jego jakość, aŝ do uniemoŝliwienia znacznym obszarom biosfery pełnienia ich normalnych funkcji. Najbardziej jaskrawym zjawiskiem zwiększającym swoją intensywność na przestrzeni ostatnich lat jest hałas od komunikacji drogowej, obiektów komunikacyjnych, zakładów i poszczególnych urządzeń przemysłowych generujących tego typu zanieczyszczenia oraz powodujących jego emisję do otoczenia. Pogorszenie jakości środowiska naturalnego sprowadza się głównie do zakłócenia ciszy, a tym samym utraty cech rekreacyjnych i leczniczych terenów wypoczynkowych, szpitalnych, sanatoryjnych, miejsc odpoczynku i zamieszkania. Nadmierny hałas w danym środowisku powoduje u osób nim dotkniętych uczucie niepokoju, obniŝa sprawność intelektualną, utrudnia skupienie uwagi, a niekiedy wyzwala agresję. Bardzo waŝnym czynnikiem degradującym środowisko naturalne jest równieŝ wpływ hałasu na zachowanie się naturalnej fauny występującej na danym terenie. Ograniczenie uciąŝliwości oddziaływania na środowisko polega głównie na: 5

- zmniejszeniu hałaśliwości środków transportu, - dyrektywnym obniŝeniu dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej niektórych urządzeń przemysłowych, szczególnie uŝywanych na otwartej przestrzeni (na zewnątrz pomieszczeń) oraz wprowadzeniu oznaczeń jej wielkości na innych tego typu urządzeniach, co umoŝliwia, w drodze stworzenia warunków dla konkurencji, wybór wyrobów generujących hałas o niŝszej mocy akustycznej, - prawidłowej wzajemnej lokalizacji źródeł hałasu, szczególnie względem t.zw. obiektów chronionych, - stosowaniu zabezpieczeń przeciwhałasowych, - odpowiedniej organizacji funkcjonowania obiektów generujących hałas do środowiska. 3. Dotychczasowe regulacje prawne dotyczące ochrony przed hałasem osób i środowiska naturalnego. a) Ochrona w miejscu pracy Podstawowym, obowiązującym dotychczas aktem prawnym ustalającym dopuszczalne wartości emisji hałasu na stanowiskach pracy jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zamieszczone w Dz. U. Nr 79 z dnia 27 czerwca 1998 r. Rozporządzenie to określa m.in. dopuszczalne natęŝenie czynnika fizycznego (NDN) w aspekcie ochrony zdrowia przy naraŝeniu 8-o i 42-godzinnym pracowników na oddziaływanie hałasu. Określone zostały równieŝ: maksymalny poziom dźwięku A, szczytowy poziom C oraz dopuszczalne wielkości ciśnienia akustycznego infradźwięków i naddźwięków. Aktami prawnymi dotyczącymi bezpośrednio lub pośrednio emisji hałasu na stanowiskach pracy są równieŝ m.in.: - Ustawa z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej Dz. U. z dnia 27 marca 1985r. wraz z dalszymi zmianami, - Ustawa - Kodeks Pracy w artykułach dotyczących wymagań w zakresie konstrukcji maszyn, bezpieczeństwa i higieny pracy, stosowania odpowiednich zabezpieczeń przed oddziaływaniem hałasu na pracownika, obowiązków pracodawcy w tym zakresie oraz 6

wprowadzania do eksploatacji maszyn po certyfikacji na znak bezpieczeństwa B lub złoŝeniu deklaracji zgodności tych wyrobów z normami wprowadzonymi do obowiązkowego stosowania. W/w ustawy i rozporządzenia są systematycznie zmieniane wraz z postępem procesu legislacyjnego obejmującego transpozycje prawa Unii Europejskiej, do prawa polskiego. b) Ochrona środowiska Podstawowym aktem prawnym do 2001r. była Ustawa z dnia 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawy i zarządzenia dotyczące prawa budowlanego, Inspekcji, Ochrony Środowiska, zasad i trybu ustalania lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998r. (Dz. U. nr 66 poz. 436) określało dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku (o róŝnej zabudowie i przeznaczeniu) powodowanego przez poszczególne grupy hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektromagnetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych. Dopuszczalne dotychczas poziomy hałasu w środowisku określone przez w/w Rozporządzenie przedstawia tabela nr 1. Tabela nr 1 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Dopuszczalny poziom hałasu wyraŝony równowaŝnym poziomem dźwięku A w db Lp. Przeznaczenie terenu Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia pora nocy pora dnia pora nocy 1 2 3 4 5 6 7

Dopuszczalny poziom hałasu wyraŝony równowaŝnym poziomem dźwięku A w db Lp. Przeznaczenie terenu Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia pora nocy pora dnia pora nocy 1 2 3 4 5 6 1 a. obszary ochrony uzdrowiskowej 50 40 40 35 b. tereny szpitali poza miastem 2 a. tereny wypoczynkowo rekreacyjne poza miastem b. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 55 45 45 40 c. tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieŝy d. tereny domów opieki e. tereny szpitali w miastach 3 a. tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 60 50 50 40 b. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. tereny zabudowy zagrodowej 4 tereny w strefie śródmiejskiej miast powyŝej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracja obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych 65 55 55 45 W/w wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, przedstawione dla ewentualnych przyszłych porównań, mogą ulec zmianie po opracowaniu i wejściu w Ŝycie nowego rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem zdrowia na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska. Polskie Normy Podstawą polskiego systemu badań i certyfikacji, w tym określania poziomów emisji hałasu są dotychczas Polskie Normy oraz instrukcje i metodyki opracowywane i wydawane przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska, Instytuty BranŜowe i Resortowe, 8

laboratoria i inne jednostki badawcze. W nowych uregulowaniach prawnych system certyfikacji i oceny zgodności ustala ustawa z dnia 28 kwietnia 2000r. O systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw. Instrukcje zawierają głównie metody pomiarowe i obliczeniowe dotyczące zakresu badań, które aktualnie nie mogą być znormalizowane na podstawie Polskich Norm. W zakresie ochrony przed hałasem występują dwa zespoły Polskich Norm opracowanych w Polskim Komitecie Normalizacji i obejmujące: - dopuszczalne poziomy dźwięku w środowisku zamieszkania i pracy oraz dopuszczalne poziomy hałasu wytwarzanego przez pojazdy, maszyny, urządzenia i instalacje, - wymagania dotyczące metod pomiaru i oceny hałaśliwości źródeł hałasu, właściwości akustycznych materiałów, wyrobów i elementów przeciw-hałasowych stosowanych do ochrony ludzi i środowiska przed hałasem. Podstawowe Polskie Normy były wprowadzane zarządzeniami poszczególnych ministrów do tzw. obligatoryjnego stosowania otrzymując tym samym umocowania prawne. NaleŜy podkreślić, Ŝe Polskie Normy od wielu lat uwzględniały w miarę moŝliwości wymagania norm międzynarodowych i Wspólnoty Europejskiej, a Polska jest członkiem kilku międzynarodowych Komitetów Normalizacyjnych. 4. Uregulowania prawne Unii Europejskiej dotyczące hałasu Sposób dotychczasowych uregulowań prawnych w Polsce związanych z emisją hałasu w miejscu pracy i w środowisku nie znajduje odpowiedników w prawodawstwie Unii Europejskiej, gdzie sprawy hałasu w miejscu pracy i w środowisku, powodowanego przez maszyny i urządzenia, rozpatrywane są w pierwszej kolejności u źródeł jego emisji. Stąd uregulowania prawne dotyczące tego problemu skoncentrowały się głównie w t.zw. Dyrektywach UE odnoszących się do określonych wyrobów. Ustanowione przez poszczególne Komitety Normalizacyjne normy nie są obowiązujące, a słuŝą głównie usprawnieniu procedur oceny zgodności. Dyrektywy związane z emisją hałasu są od wielu lat głównym narzędziem polityki ekologicznej Wspólnoty. Sprawami ochrony środowiska zajmuje się utworzone przez jej 9

Radę Ministrów (Radę) Agencja Ochrony Środowiska wraz z siecią informacji i obserwacji stanu środowiska. Dyrektywy, obejmujące szeroki zakres zagadnień danej dziedziny, są opracowywane w odpowiednich Komitetach i Agencjach i po przedstawieniu przez Radę zatwierdzane przez Parlament Europejski, a następnie publikowane w Dzienniku Urzędowym. Pierwotną podstawą prawną Dyrektyw UE jest Art. 95 Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957r.) oraz jego Artykuły100; 100a i 118a. Traktat ten m.in. stanowił podstawę reguł swobodnego przepływu towarów pomiędzy Państwami Członkowskimi. Problem ochrony środowiska został rozszerzony w Jednolitym Akcie Europejskim z 1987r. gdzie sformułowane zostały następujące zasady, na których powinna opierać się ochrona środowiska: 1) NaleŜy podejmować działania zapobiegawcze. 2) Szkody ekologiczne powinny być usuwane u źródła. 3) Zanieczyszczający płaci. Zawarte w Dyrektywach ujednolicenie wymagania dotyczące bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i ochrony środowiska są podstawą wolnego obrotu towarowego w Państwach Członkowskich oraz ochrony rynku wewnętrznego Unii Europejskiej przed wyrobami mogącymi stanowić zagroŝenie dla Ŝycia zdrowia ludzi oraz środowiska. Dyrektywy starego i nowego podejścia Wydawane do 1985r. Dyrektywy dotyczące hałasu były to t.zw. Dyrektywy starego podejścia. Opierają się one w niewielkim stopniu na normach. Zawierają w sobie szereg ustaleń, definicji, wymagań technicznych, metodyk badawczych (głównie pomiarowych), które w Dyrektywach nowego podejścia zostały przesunięte do norm zharmonizowanych. Dyrektywy nowego podejścia dotyczące urządzeń zawierają na ogół kompleksowe oraz wariantowe (modułowe) procedury oceny zgodności. Dyrektywy starego podejścia są wiąŝące jeŝeli chodzi o zamierzony skutek (osiągnięcie określonego stanu) zostawiając władzom krajowym państwa członkowskiego wybór formy i metody ich wdroŝenia. Dyrektywy nowego podejścia obejmują szeroki zakres wyrobów i są opracowywane, zatwierdzane i ogłaszane, w ten sam sposób, co Dyrektywy poprzednie z tym, Ŝe przyjmowane są na zasadzie większości kwalifikowanej, a nie jak wcześniej na zasadzie 10

jednomyślności. Podstawa opracowań Dyrektyw nowego podejścia jest Uchwała Rady z dnia 7 maja 1985r. Uchwała ta wprowadza następujące zasady nowego podejścia : - harmonizacja ustawodawstwa zostaje ograniczona do zasadniczych wymagań, które powinien spełniać produkt wprowadzany na rynek Wspólnoty, - w Dyrektywach, w związku z powyŝszym, określone są tylko zasadnicze wymagania i odnoszą się głównie do zagwarantowania bezpieczeństwa osób, mienia i środowiska podczas uŝytkowania produktów, - specyfikacje techniczne dotyczące produktów spełniających zasadnicze wymagania są uwzględnione w europejskich normach zharmonizowanych, - stosowanie norm zharmonizowanych lub innych norm jest dobrowolne, a producent moŝe zawsze zastosować inne specyfikacje techniczne. Zarówno normy zharmonizowane, jak teŝ inne specyfikacje techniczne muszą pokrywać wszystkie zasadnicze wymagania bezpieczeństwa zawarte w Dyrektywach, - produkty wytworzone zgodnie z normami zharmonizowanymi korzystają z domniemania zgodności z wymaganiami zasadniczymi, - producent lub jego upowaŝniony przedstawiciel ponosi pełną odpowiedzialność za swój produkt. Dyrektywy nowego podejścia muszą być wdroŝone do prawa krajowego przez wszystkie kraje członkowskie w zasadzie w postaci niezmienionej co do formy i treści (przy zachowaniu reguł i form ustalonych dla transpozycji aktów prawnych Unii Europejskiej). Wprowadzenie w/w zasad stanowi kolejny krok w usuwaniu barier technicznych i prawnych ograniczających swobodny przepływ towarów. Tak, jak odpowiedzialność za wyprodukowanie bezpiecznych maszyn i urządzeń spoczywa na wytwórcach, to określona kontrola rynku regulowana oddzielnymi aktami prawnymi na władzach krajowych. Podstawową Dyrektywą nowego podejścia w zakresie emisji hałasu jest Dyrektywa 2000/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000r. o zbliŝaniu przepisów prawa Państw Członkowskich dotyczących emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia uŝywane na zewnątrz pomieszczeń. 11

Normy Europejskie Konkretyzacja wymagań zawartych w Dyrektywach nowego podejścia następuje za pośrednictwem norm. Funkcjonujące dotychczas w krajach nie zrzeszonych w UE normy krajowe nie ustalają w sposób jednolity, dla róŝnych państw, wymogów bezpieczeństwa, wartości granicznych, metodyk badań i aparatury pomiarowej. W Unii Europejskiej sprecyzowane zasadnicze wymagania Dyrektyw określają w sposób ujednolicony t.zw. normy zharmonizowane. Normy te opracowywane są w Europejskich Komitetach Normalizacyjnych CEN, CENELEC i ETSJ, przy uwzględnieniu norm międzynarodowych Organizacji Normalizacyjnej ISO. Normy te są aktualizowane stosownie do postępu technicznego i rozwoju praktyki inŝynierskiej. Normy zharmonizowane wyznaczają akceptowalny poziom bezpieczeństwa. Normy Europejskie (EN) opracowywane są na podstawie mandatu udzielanego określonej europejskiej organizacji przez Komisję Europejską i obejmują następujące, główne grupy wymagań: - podstawowe, - technologiczne, - dotyczące wyrobów, - dotyczące badań, - dotyczące usług, - dotyczące funkcji. WaŜną grupę są normy tworzące systemy zapewnienia jakości wyrobów (np. serii ISO 9000 i EN 29000). Mandatowa procedura opracowania Norm Europejskich sprowadza się do realizacji następujących etapów: - Komisja Europejska na bazie ogólnych przepisów unijnych i przyjętych preferencji podejmuje decyzję o wszczęciu prac normalizacyjnych w określonym obszarze, 12

- Odnośny stały Komitet UE opracowuje t.zw. formularze mandatowe i przedstawia je europejskim organizacjom normalizacyjnym, jako propozycje kontraktu na realizację określonego tematu normalizacyjnego, - Kraje Członkowskie są zobowiązane do wstrzymania wszystkich samodzielnie realizowanych prac normalizacyjnych w danym obszarze, - Następuje opracowanie Normy Europejskiej stanowiące wynik realizacji mandatu. Za normę zharmonizowaną uwaŝa się normę opracowaną w w/w trybie, która została przyjęta przynajmniej przez jedno Państwo Członkowskie. Wykaz norm zharmonizowanych jest publikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Europejskie kraje członkowskie wdraŝają Normę Europejską do norm krajowych. Wykaz Polskich Norm transponujących postanowienia norm zharmonizowanych będzie z chwilą wdroŝenia danej Dyrektywy, dotyczącej maszyn lub urządzeń, do prawa polskiego, publikowany przez Ministra Gospodarki w Monitorze Polskim. Normy krajowe sprzeczne z w/w normami powinny równocześnie zostać wycofane. Tak, jak stosowanie norm jest nieobowiązkowe, producent moŝe wykazać zgodność z zasadniczymi wymaganiami Dyrektyw (głównie dotyczących bezpieczeństwa) w inny sposób niŝ wykazywanie zgodności na podstawie norm zharmonizowanych. Jednak stosowanie norm zharmonizowanych na etapie projektowania, produkcji, badań i eksploatacji wyrobów zasadniczo upraszcza zapewnienie i udowodnienie zgodności wyrobu z podstawowymi wymaganiami określonymi w Dyrektywach. Producent wytwarzający wyroby w warunkach obowiązywania innych przepisów ma obowiązek udowodnienia, Ŝe jego wyroby spełniają równieŝ wymagania odnośnych Dyrektyw, co znacznie wydłuŝa i podraŝa proces oceny zgodności. Stosujący normy zharmonizowane producenci korzystający z przywileju t.zw. domniemania zgodności powinni zwracać szczególną uwagę na wymóg, aby zastosowane normy pokrywały wszystkie zasadnicze wymagania danych Dyrektyw. Niespełnienie tego wymogu moŝe spowodować zakwestionowanie domniemania zgodności z Dyrektywą. Procedury oceny zgodności Ocena zgodności urządzenia z wymaganiami zasadniczymi jest procedurą, przez którą producent lub jego upowaŝniony przedstawiciel zapewnia i deklaruje, Ŝe urządzenie spełnia wymagania Dyrektywy (Rozporządzenia). 13

Procedury oceny zgodności mają na celu sprawdzenie i udokumentowanie, Ŝe dany wyrób (w stosunku, do którego jest to wymagane) spełnia wymagania Dyrektywy (Rozporządzenia). Zgodnie z Decyzjami Rady 90/683/EWG oraz 93/465/EWG procedura oceny zgodności powinna być przeprowadzona w oparciu o t.zw. modułowa ocenę zgodności (8 modułów), które w przypadku oceny emisji hałasu do otoczenia, urządzeń pracujących na zewnątrz pomieszczeń moŝe być przeprowadzana przy wykorzystaniu ustalonych modułów wg następujących wariantów: 1) Deklarowanie zgodności przez producenta. Producent dokonuje wewnętrznej kontroli projektu, produkcji i dokumentacji, sporządza pisemną deklarację zgodności oraz znakuje wyroby znakiem CE i umieszcza oznaczenie gwarantowanego poziomu mocy akustycznej L WA. Dokumentacja techniczna jest przechowywana do dyspozycji władz państwowych. W tym wariancie oceny zgodności wyrobów, dla których niezbędny jest udział jednostki notyfikowanej przewiduje się okresową kontrole zgodności urządzeń z dokumentacja techniczną i sprawdzenie urządzeń w fazie produkcji. 2) Producent lub jego upowaŝniony przedstawiciel przed wprowadzeniem do obrotu pierwszej sztuki wyrobu lub oddaniem jej do uŝytkowania przedstawia jednostce notyfikowanej kopię dokumentacji technicznej oraz (na Ŝądanie) prototyp wyrobu. Jednostka notyfikowana sprawdza zgodność z zasadniczymi wymaganiami, przeprowadza ewentualne badania i jeŝeli przewiduje to odnośna Dyrektywa (Rozporządzenie) wystawia certyfikat zgodności (certyfikat badania typu). Producent znakuje wyroby znakiem CE, umieszcza oznaczenie L WA i sporządza w formie pisemnej deklarację zgodności. Jednostka notyfikowana (lub przez nią upowaŝniona) powinna przeprowadzać okresowe kontrole, aby w sposób ciągły weryfikować zgodność produkowanych wyrobów z dokumentacją techniczną i wymaganiami odnośnej Dyrektywy (Rozporządzenia). 3) Demonstrowanie (ocena) zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami odnośnej Dyrektywy poprzez zatwierdzony i stosowany system jakości w fazie projektowania, produkcji oraz kontroli i badania wyrobu (oparty głównie na normach serii EN-ISO 9000). Producent lub jego upowaŝniony przedstawiciel znakuje wyroby znakiem CE, umieszcza oznaczenie L WA i sporządza pisemną deklarację zgodności. W zaleŝności od ustaleń 14

odnośnej Dyrektywy (Rozporządzenia) producent lub jego upowaŝniony przedstawiciel składa do wybranej jednostki notyfikowanej wystąpienie o ocenę stosowanego systemu zapewnienia jakości, przedstawiając wymaganą dokumentację wyrobu i systemu jakości. Jednostka notyfikowana oprócz sprawdzenia zasadniczego przeprowadza okresowe audity (w tym niezapowiedziane) dla weryfikacji bieŝącego stosowania zasad systemu zapewnienia jakości. System oceny zgodności, zgodnie z ustawą z dnia 28 kwietnia 2000r. o systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw, stanowią: 1) przepisy określające wymagania oraz specyfikacje techniczne dotyczące wyrobów i procesów ich wytwarzania; 2) podmioty: Polskie Centrum Akredytacji, jednostki certyfikujące, laboratoria, jednostki kontrolujące, 3) Normy regulujące działania instytucji wymienionych w pkt.2) 4) przepisy określające wymagania zasadnicze zawarte są w Rozporządzeniach Rady Ministrów, do których transponowane są poszczególne Dyrektywy Unii Europejskiej. Podstawowe pojęcia stosowane w procesie oceny zgodności /wg Ustawy z dnia 28 kwietnia 2000r. o systemie oceny zgodności i zmianie niektórych ustaw/ Wyrób rzecz ruchoma bez względu na stopień jej przetworzenia przeznaczona do wprowadzenia do obrotu, z wyjątkiem nieprzetworzonych produktów rolnych, hodowlanych oraz pochodzących z rybołówstwa lub łowiectwa. Wprowadzenie do obrotu przekazanie wyrobu po raz pierwszy w kraju uŝytkownikowi, konsumentowi bądź sprzedawcy przez producenta, jego przedstawiciela lub importera. Znak zgodności (CE) zastrzeŝony znak nadawany lub stosowany zgodnie z zasadami oceny zgodności, wskazujący, Ŝe zapewniono odpowiedni stopień zaufania oraz Ŝe dany wyrób lub proces jego wytwarzania są zgodne z zasadniczymi wymaganiami lub specyfikacjami technicznymi. 15

Jednostka kontrolująca jednostka dokonująca sprawdzenia zgodności projektu wyrobu, wyrobu lub procesów jego wytwarzania z wymaganiami zasadniczymi lub specyfikacjami technicznymi. Notyfikowane jednostki certyfikujące jednostki certyfikujące, jednostki kontrolujące lub laboratoria, którym udzielił notyfikacji właściwy minister ze względu na przedmiot oceny zgodności w drodze decyzji administracyjnej. Jednostki notyfikowane posiadające uprawnienia udzielone przez ministra właściwego ze względu na przedmiot oceny zgodności - akredytowane jednostki certyfikujące, kontrolujące lub laboratoria. Certyfikat zgodności dokument wykazujący, Ŝe zapewniono odpowiedni stopień zaufania, iŝ naleŝycie zidentyfikowany wyrób lub proces jego wytwarzania są zgodne z zasadniczymi wymaganiami lub specyfikacjami technicznymi. Certyfikacja zgodności działanie strony trzeciej jednostki certyfikującej niezaleŝnej od producenta, jego przedstawiciela lub importera zmierzające do wykazania, Ŝe zapewniono pewien stopień zaufania, iŝ wyrób, proces jego wytwarzania są zgodne z zasadniczymi wymaganiami lub specyfikacjami technicznymi. Certyfikacji wyrobów dokonują notyfikowane jednostki certyfikujące. Podstawą wydania certyfikatu jest pozytywny wynik badań jednostki certyfikującej. Zasadnicze wymagania wymagania, które spełniać musi wyrób wprowadzony do obrotu lub oddany do uŝytkowania, które to wymagania określają Dyrektywy UE uchwalone zgodnie z zasadami zawartymi w uchwale Rady Wspólnot Europejskich z dnia 7 maja 1985r. w sprawie nowego podejścia do harmonizacji technicznej i normalizacji zwanych Dyrektywami nowego podejścia. W Polsce zasadnicze wymagania zawarte są w Rozporządzeniach RM, do których transponowane są postanowienia Dyrektyw. Wymagania szczegółowe wymagania zharmonizowanych norm lub specyfikacji technicznych, którym musi odpowiadać wyrób wprowadzany do obrotu. Wymaganiom lub specyfikacjom określonym w Dyrektywach UE innych niŝ Dyrektywy nowego podejścia powinien odpowiadać wyrób, którego zgodność oceniana jest na ich podstawie. Specyfikacje techniczne dokumenty określające cechy, które wyrób powinien posiadać w zakresie jakości, parametrów technicznych, bezpieczeństwa lub wymiarów oraz w odniesieniu do nazewnictwa, symboli, badań i metodologii badań, opakowania, oznakowania i oznaczenia wyrobu. 16

Deklaracja zgodności WE dokument wydawany przez wytwórcę lub jego upowaŝnionego przedstawiciela, w którym on oświadcza na swoją wyłączną odpowiedzialność, Ŝe wprowadzony do obrotu lub oddawany do uŝytkowania wyrób jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami lub wymaganiami szczegółowymi i specyfikacjami technicznymi. Dyrektywy i Rozporządzenia RM wdraŝające je do prawa polskiego nie narzucają w szczegółach określonej formy Deklaracji zgodności. Jako podstawa moŝna przyjąć formularz zaproponowany w normie PN-EN 45014:1993 oraz zalecenia odnośnych Dyrektyw. Przykładowo: Deklaracja zgodności WE dla wyrobów ocenianych zgodnie z Dyrektywą 2000/14/WE (dot. Hałasu urządzeń pracujących na zewnątrz pomieszczeń) powinna zawierać następujące informacje: - nazwę i adres producenta lub jego upowaŝnionego przedstawiciela, - nazwisko i adres osoby, która przechowuje dokumentacje techniczną, - opis urządzenia, jego markę, typ i numer, - uzasadnienie zastosowanej aparatury badawczej, - zmierzony poziom mocy akustycznej urządzenia reprezentatywnego dla danego typu, - gwarantowany poziom mocy akustycznej danego urządzenia, - oświadczenie, Ŝe urządzenie spełnia wymagania określone w Dyrektywie (Rozporządzeniu), - oświadczenie, Ŝe urządzenie jest zgodne z wymaganiami, określonymi w przepisach (wymaganiach) innych Rozporządzeń wydanych na podstawie Art. 6 ust. 2 Ustawy z dnia 28 kwietnia 2000r. o systemie zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw, o ile jest wymagane, - imię i nazwisko osoby upowaŝnionej do składania podpisu w imieniu producenta lub jego upowaŝnionego przedstawiciela, - miejsce i datę wystawienia. Deklaracja zgodności WE, powinna być przechowywana przez producenta lub jego upowaŝnionego przedstawiciela przez okres 10 lat od daty wyprodukowania ostatniego 17

egzemplarza urządzenia. Deklarację zgodności WE naleŝy sporządzić w języku polskim oraz przetłumaczyć na język Państwa Członkowskiego, do którego urządzenie jest eksportowane lub język Państwa zlecającego przeprowadzenie oceny zgodności. Dokumentacja techniczna w procesie oceny zgodności Dokumentacja techniczna powinna umoŝliwić dokonanie oceny zgodności urządzenia z wymaganiami zasadniczymi zawartymi w Dyrektywie (Rozporządzeniu) i powinna zawierać co najmniej następujące informacje: - nazwę i adres producenta lub jego upowaŝnionego przedstawiciela, - opis urządzenia i jego markę, - nazwę fabryczną, typ, serię i numer urządzenia, - dane techniczne i zmierzony poziom mocy akustycznej L VA istotne dla identyfikacji urządzenia, - sprawozdanie techniczne z pomiarów hałasu wykonane zgodnie z wymaganiami załączników Dyrektywy (Rozporządzenia), - nazwę i typ zastosowanej aparatury pomiarowej oraz wyniki oszacowania niepewności pomiarów wynikające ze zmienności produkcji oraz jej wpływu na gwarantowany poziom mocy akustycznej. Do dokumentacji technicznej producent lub jego upowaŝniony przedstawiciel dołącza, jeŝeli zachodzi taka potrzeba, niezbędne schematy, opisy i wyjaśnienia. Na ogół ustala się, Ŝe dokumentacja techniczna powinna być przechowywana co najmniej przez 10 lat od daty wyprodukowania ostatniego egzemplarza danego typu urządzenia. Dobrowolna ocena zgodności Ocenie tej mogą być poddane w szczególności: - wyroby nie objęte obowiązkową oceną zgodności przewidzianą w Dyrektywach lub odnośnych Rozporządzeniach krajowych, - systemy zarządzania jakością, środowiskiem, bezpieczeństwem, - usługi, 18

- kompetencje personelu. Dotychczasowe Dyrektywy UE dotyczące hałasu urządzeń Do końca 2001r. obowiązują następujące Dyrektywy dotyczące emisji hałasu pracujących maszyn (głównie maszyn i sprzętu dla celów budowlanych): - Dyrektywa 79/113/EWG z dnia 19 grudnia 1978r. W sprawie zbliŝania przepisów prawa państw członkowskich dotyczących określania emisji hałasu ze sprzętu i maszyn budowlanych (Dyrektywa ramowa); - Dyrektywa Rady 84/532/EWG dotycząca zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich odnośnie postanowień w kwestii budowy zakładów i wyposaŝenia (Dyrektywa ramowa); - Dyrektywa Rady 84/533/EWG z dnia 17 września 1984r. w sprawie zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich dotyczących dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej spręŝarek; - Dyrektywa Rady 84/534/EWG z dnia 17 września 1984r. w sprawie zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich dotyczących dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej Ŝurawi wieŝowych; - Dyrektywa Rady 84/535/EWG z dnia 17 września 1984r. w sprawie zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich dotyczących dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej agregatów spawalniczych; - Dyrektywa Rady 84/536/EWG z dnia 17 września 1984r. w sprawie zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich dotyczących dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej agregatów prądotwórczych; - Dyrektywa Rady 84/537/EWG z dnia 17 września 1984r. w sprawie zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich dotyczących dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej zmechanizowanych, ręcznych kruszarek betonów i młotów; - Dyrektywa Rady 84/538/EWG z dnia 17 września 1984r. w sprawie zbliŝenia przepisów prawa państw członkowskich dotyczących dopuszczalnego poziomu mocy akustycznej kosiarek do trawy; 19

- Dyrektywa Rady 86/662 z dnia 22 grudnia 1986r.. w sprawie ograniczenia hałasu koparek hydraulicznych, koparek linowych, spycharek, ładowarek i koparko-ładowarki. W/w Dyrektywy oprócz cech wyszczególnionych w pkt. Dyrektywy starego i nowego podejścia niniejszego opracowania charakteryzowały się: - ustalaniem dla wszystkich wyrobów będących przedmiotem danych regulacji prawnych ogólnie obowiązujących, dopuszczalnych poziomów mocy akustycznej i w niektórych przypadkach dopuszczalnych poziomów dźwięku na stanowisku operatora. Metody badań emisji hałasu skoncentrowano w jednej Dyrektywie (79/113/EWG) z uzupełnieniami w Dyrektywach szczegółowych bez powoływania się na Europejskie Normy zharmonizowane - procedury oceny zgodności ustalane były oddzielnie dla poszczególnych grup wyrobów i w większości przypadków zawierały: badania typu, wydanie świadectwa typu (certyfikatu), kontrolę losową zgodności produkowanych modeli z badanym typem, przez zaaprobowane w danym kraju członkowskim jednostki badawcze - nie przewidywały dla omawianych grup wyrobów obszarów oceny zgodności polegających tylko na wewnętrznej kontroli projektu, produkcji i dokumentacji przeprowadzonej przez producenta (deklaracja zgodności producenta) dla maszyn i urządzeń w stosunku, do których nie wprowadzone zostały ograniczenia mocy akustycznej i poziomu dźwięku na stanowisku operatora, - nie przewidywały wariantu procedury oceny zgodności opartej o kontrolę przez jednostkę notyfikowaną zatwierdzonego systemu jakości w przedsiębiorstwie, - nie przewidywały równieŝ wyboru wariantów procedury oceny zgodności, - nie przewidywały wyłączenia części wyrobów z ograniczeń dopuszczalnej wartości mocy akustycznej, przy zachowaniu oznaczenia gwarantowanego poziomu mocy akustycznej urządzenia, - nie przewidywały oznaczenia wyrobów spełniających wymagania w/w Dyrektyw - znakiem CE. 20