Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.01

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Agnieszka Grzybowska Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr Mirosława Gastoł mgr Małgorzata Krzyżaniak Opracowanie redakcyjne: mgr Agnieszka Grzybowska Konsultacja: dr Elżbieta Sałata Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.01 zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik administracji. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 7 3. Cele kształcenia 8 4. Materiał nauczania 9 4.1. Bilans księgowy pojęcie i rodzaje 9 4.1.1. Materiał nauczania 9 4.1.2. Pytania sprawdzające 12 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 14 4.2. Budowa zakładowego planu kont 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 18 4.2.3. Ćwiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postępów 20 4.3. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych i analitycznych 21 4.3.1. Materiał nauczania 21 4.3.2. Pytania sprawdzające 24 4.3.3. Ćwiczenia 24 4.3.4. Sprawdzian postępów 27 4.4. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach wynikowych 28 4.4.1. Materiał nauczania 28 4.4.2. Pytania sprawdzające 31 4.4.3. Ćwiczenia 31 4.4.4. Sprawdzian postępów 33 4.5. Wynik finansowy 34 4.5.1. Materiał nauczania 34 4.5.2. Pytania sprawdzające 36 4.5.3. Ćwiczenia 36 4.5.4. Sprawdzian postępów 37 4.6. Ewidencja rzeczowych aktywów trwałych i obrotowych oraz źródła pozyskiwania aktywów trwałych (leasing) 38 4.6.1. Materiał nauczania 38 4.6.2. Pytania sprawdzające 41 4.6.3. Ćwiczenia 41 4.6.4. Sprawdzian postępów 43 4.7. Ewidencja obrotu pieniężnego 44 4.7.1. Materiał nauczania 44 4.7.2. Pytania sprawdzające 45 4.7.3. Ćwiczenia 45 4.7.4. Sprawdzian postępów 46 2

4.8. Ewidencja rozrachunków z tytułu wynagrodzeń i zaliczek oraz rozrachunków publicznoprawnych 47 4.8.1. Materiał nauczania 47 4.8.2. Pytania sprawdzające 48 4.8.3. Ćwiczenia 48 4.8.4. Sprawdzian postępów 49 4.9. Metody kalkulacji kosztów 50 4.9.1. Materiał nauczania 50 4.9.2. Pytania sprawdzające 51 4.9.3. Ćwiczenia 52 4.9.4. Sprawdzian postępów 54 4.10. Międzyokresowe rozliczenie kosztów 55 4.10.1. Materiał nauczania 55 4.10.2. Pytania sprawdzające 56 4.10.3. Ćwiczenia 56 4.10.4. Sprawdzian postępów 58 4.11. Wycena bilansowa i inwentaryzacja 59 4.11.1. Materiał nauczania 59 4.11.2. Pytania sprawdzające 60 4.11.3. Ćwiczenia 61 4.11.4. Sprawdzian postępów 64 5. Sprawdzian osiągnięć 65 6. Literatura 70 3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswojeniu wiadomości z zakresu rachunkowości i prowadzeniu pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. W rozdziale Materiał nauczania treści kształcenia zostały omówione w sposób ogólny. Podany zasób wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości o wskazaną literaturę. Materiał nauczania podzielono na następujące części: 1. Bilans księgowy pojęcie i rodzaje. 2. Budowa zakładowego planu kont. 3. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych i analitycznych. 4. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach wynikowych. 5. Wynik finansowy. 6. Ewidencja rzeczowych aktywów trwałych i obrotowych oraz źródła pozyskiwania aktywów trwałych (leasing). 7. Ewidencja obrotu pieniężnego. 8. Ewidencja rozrachunków z tytułu wynagrodzeń i zaliczek oraz rozrachunków publicznoprawnych. 9. Metody kalkulacji kosztów. 10. Międzyokresowe rozliczenie kosztów. 11. Wycena bilansowa oraz jej inwentaryzacja. W części Bilans księgowy pojęcie i rodzaje omówiono i sklasyfikowano składniki majątku. W części drugiej zapoznano się z planem kont, niezbędnym elementem informacyjnym w każdej jednostce oraz urządzeniem do ewidencji wszystkich przesunięć w składnikach majątku, czyli kontem księgowym. W kolejnych rozdziałach przedstawiono strukturę ewidencji na kontach bilansowych, analitycznych i wynikowych. Istotę obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego, sposób ustalenia i rozliczenia go zamieszczono w części piątej. Materiał części szóstej przedstawia ewidencję płynnego (zużywanego w jednym cyklu produkcyjnym) i stałego (niepłynnego) majątku firmy. W części poświęconej obrotowi pieniężnemu przedstawiono zasady ewidencji środków pieniężnych przechowywanych w kasie jednostki i na rachunkach bankowych. Materiał poświęcony rozrachunkom zawiera ich klasyfikację oraz zasady ewidencji. Ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia przedmiotu przedstawiono w podrozdziale Metody kalkulacji kosztów. Zagadnienie rozgraniczenia kosztów dotyczących poszczególnych okresów sprawozdawczych przedstawiono w materiale dotyczącym międzyokresowych rozliczeń kosztów. Problematykę dotyczącą wyceny aktywów i pasywów, a także rejestrację stwierdzonych różnic 4

inwentaryzacyjnych w składnikach majątkowych i ich rozliczenie omówiono w ostatnim podrozdziale materiału nauczania. Nie zamieszczono treści dotyczących dokumentacji, procedur księgowych, ponieważ treści te zostały szczegółowo omówione w jednostce modułowej 343[01].01.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych. Z podrozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do poznawania treści materiału. Po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania, sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń. Stan swojej wiedzy, która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń możesz także sprawdzić po zapoznaniu się z materiałem nauczania. Wskazane jest, abyś wykonał wszystkie ćwiczenia po zapoznaniu się z materiałem nauczania. W celu utrwalenia poznawanego materiału zaleca się także ćwiczenia w domu wykorzystując wskazaną literaturę. Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów, odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. W tym celu powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem: TAK jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywna, NIE jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest negatywna. Zakreślenia pod słowem NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują, jakich treści jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić. Na zakończenie jednostki możesz w celu sprawdzenia swoich umiejętności skorzystać z zamieszczonego w poradniku testu. Pamiętaj, że pracując przy komputerze należy przyjąć odpowiednią postawę zgodnie zasadami bhp oraz ergonomii pracy. 5

343[01].Z2 Ekonomiczne podstawy funkcjonowania jednostek organizacyjnych 343[01].Z2.01 Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.02 Prowadzenie ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej 343[01].Z2.03 Gromadzenie danych statystycznych i ich wykorzystywanie w procesach decyzyjnych 343[01].Z2.04 Sporządzanie sprawozdań finansowych, statystycznych i budżetowych 343[01].Z2.05 Przeprowadzanie analizy ekonomiczno- -finansowej Schemat układu jednostek modułowych w module Ekonomiczne podstawy funkcjonowania jednostek organizacyjnych 6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, pobierać ze stron internetowych stosowne formularze, niezbędne do wykonywania ćwiczeń, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, korzystać z przepisów ustawy o rachunkowości, przepisów podatkowych oraz innych przepisów prawnych wykorzystywanych w rachunkowości, obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, stosować zasady ewidencji z zastosowaniem komputerowego programu finansowo- -księgowego, stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, pracować w grupie i indywidualnie. 7

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: identyfikować składniki aktywów i pasywów, posługiwać się planem kont, ewidencjonować operacje gospodarcze na podstawie dowodów księgowych i zakładowego planu kont na kontach bilansowych i wynikowych oraz pozabilansowych, stosować zasady prowadzenia ewidencji analitycznej właściwej dla poszczególnych składników aktywów i pasywów, stosować podstawowe zasady ewidencji rozrachunków (należności i zobowiązań z kontrahentami, pracownikami, oraz rozrachunków publiczno-prawnych), rozróżniać warianty rachunku kosztów, zaksięgować koszty w układzie rodzajowym i funkcjonalnym, rozliczyć koszty w czasie, sporządzić kalkulację kosztów wybraną metodą, zaksięgować przychody, ustalić i rozliczyć wynik finansowy na podstawie podanych stanów kont kosztów i przychodów, zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące stanu i ruchu rzeczowych aktywów trwałych i obrotowych, zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące leasingu, zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące obrotu pieniężnego, dokonać inwentaryzacji aktywów i pasywów, zaksięgować ewentualne różnice, odróżnić wycenę w trakcie roku od wyceny bilansowej. 8

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Bilans księgowy pojęcie i rodzaje 4.1.1. Materiał nauczania Bilans księgowy jest podstawowym sprawozdaniem finansowym przedstawiającym sytuację finansową określonej jednostki gospodarczej w określonym momencie czasowym. Stanowi on zestawienie środków będących w dyspozycji firmy aktywów oraz źródeł ich pochodzenia pasywów. Przedstawia on w istocie swej podstawowe równanie rachunkowości, w którym: AKTYWA (MAJĄTEK) = PASYWA ( KAPITAŁY) co oznacza, że w zestawieniu tym suma aktywów musi być równa sumie pasywów jest to zasada równowagi bilansowej. Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać: oznaczenie jednostki dla której bilans jest sporządzony, określenie momentu bilansowego (daty na którą bilans jest sporządzony), wyszczególnienie składników aktywów i pasywów, sumy cząstkowe aktywów i pasywów, ogólną wartość aktywów i pasywów, datę sporządzenia bilansu, podpis osoby sporządzającej bilans, podpis kierownika jednostki. Rodzaje bilansów: początkowy bilans otwarcia B.O. końcowy bilans zamknięcia B.Z. Sporządzany na koniec roku jest zarazem bilansem początkowym dla następnego roku obrotowego. Najprostszy układ bilansu obrazuje następujący przykład (wzór 1). Aktywa Pasywa A. Aktywa trwałe 1 500 A. Kapitał własny 1 800 I. Wartości niematerialne i prawne 200 I. Kapitał podstawowy 1 100 II. Rzeczowy majątek trwały 900 II. Kapitał zapasowy 400 III. Należności długoterminowe 300 III. Zysk z lat ubiegłych 100 IV. Inwestycje długoterminowe 100 IV. Zysk netto (bieżącego roku) 200 B. Aktywa obrotowe 1 000 B. Zobowiązania i rezerwy na I. Zapasy 550 zobowiązania 700 II. Należności krótkoterminowe 200 I. Rezerwy na zobowiązania 200 III. Inwestycje krótkoterminowe 250 II. Zobowiązania długoterminowe 1) papiery wartościowe 100 III. Zobowiązania krótkoterminowe 300 2) środki pieniężne 150 IV. Rozliczenia międzyokresowe 200 Suma Aktywów 2 500 Suma Pasywów 2 500 Elementy bilansu: Aktywa Wzór 1. Ogólna struktura majątku jednostki i źródła jego pochodzenia. Składniki majątku posiadane przez przedsiębiorstwo można podzielić na majątek trwały i obrotowy (aktywa). 9

Aktywa trwałe (majątek trwały), obejmują te środki gospodarcze (np. budynki, maszyny), które są zdolne do zachowania swojej postaci przez dłuższy okres czasu (ponad 12 miesięcy) i użytkowania przez tę jednostkę. Na aktywa trwałe (majątek) składają się: 1. Wartości niematerialne i prawne nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki (np. prawa autorskie, licencje, koncesje, oprogramowania komputerowe). 2. Rzeczowe aktywa trwałe obejmują: a) Środki trwałe rzeczowe aktywa trwałe o przewidywanym okresie użyteczności dłuższym niż 1 rok kompletnie zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Do środków trwałych zaliczamy: grunty i prawo wieczystego użytkowania gruntów, budowle i budynki, lokale oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy, ulepszenie w obcych środkach trwałych, inwentarz żywy. b) Środki trwałe w budowie zaliczane do aktywów trwałych środki w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego. 3. Należności długoterminowe należności, których okres spłaty jest dłuższy niż 1 rok i powstały z innych tytułów niż sprzedaż wyrobów, towarów i usług. 4. Inwestycje długoterminowe aktywa nabyte, środki zgromadzone na długoterminowych rachunkach bankowych, w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości (np. w formie odsetek, dywidend), które jednostka zamierza posiadać w okresie dłuższym niż 1 rok. 5. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe obejmują rozliczenia w czasie wydatków poniesionych z różnych tytułów (np. odroczonego podatku dochodowego). Inne rozliczenia międzyokresowe związane są z kosztami rozliczanymi w czasie, w okresie dłuższym niż 12 miesięcy. Koszty rozliczane w czasie dotyczą takich sytuacji, gdy jednostka poniosła wydatki, które są związane z jej przyszłą działalnością. Aktywa obrotowe to środki gospodarcze, które ulegają ciągłym przekształceniom wskutek wykorzystywania ich w procesie gospodarczym. Jednostka posiada i zużywa aktywa obrotowe w okresie krótszym niż 12 miesięcy. Ze względu na postać w jakiej występują aktywa obrotowe dzielą się na: 1. Aktywa rzeczowe (zapasy) są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu normalnego cyklu produkcyjnego właściwego dla danej jednostki. Do rzeczowego majątku obrotowego należą zapasy, które ze względu na przeznaczenie w danej jednostce gospodarczej dzieli się na: a) materiały są nabywane w celu zużycia na własne potrzeby jednostki. Na ogół występują w postaci podstawowych surowców i są zużywane jednorazowo w danym cyklu produkcyjnym (np. drożdże, mąka, jaja w piekarni). Również materiały mogą występować w postaci źródeł energii (np. benzyna, oleje), lub materiałów pomocniczych (np. opakowania, środki czystości, materiały biurowe); b) półprodukty, produkty w toku niezakończone jeszcze na dany moment wyroby własnej produkcji oraz nie zakończone jeszcze roboty i usługi; c) produkty gotowe to wykonane we własnym zakresie i przeznaczone do sprzedaży dobra lub usługi; d) towary to rzeczowe składniki majątku obrotowego nabyte w celu sprzedaży innym jednostkom. Są to typowe zapasy w jednostkach handlowych; e) zaliczki na dostawy są to przekazane dostawcom kwoty na zakup materiałów lub towarów. 10

2. Należności krótkoterminowe są to należne jednostce kwoty pieniężne, które jednostka otrzyma w przyszłości od innych podmiotów (np. kontrahentów z tytułu dostaw, usług). Zwykle należności powstają, gdy moment sprzedaży produktów gotowych występuje wcześniej niż moment zapłaty za nie. 3. Inwestycje krótkoterminowe obejmują krótkoterminowe aktywa finansowe (akcje, czeki i weksle, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki oraz środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych), które są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich nabycia. 4. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe obejmują różne wydatki poniesione na przyszłe okresy, które są rozliczane w czasie w okresie krótszym niż 12 miesięcy. Informacje płynące z aktywów, które można wykorzystać, to przede wszystkim: struktura majątku firmy (czy firma posiada więcej majątku obrotowego czy odwrotnie), wielkość majątku (suma obu tych pozycji) porównanie z innymi spółkami z tej samej branży jest informacją o wielkości firmy, porównanie poszczególnych pozycji może nam dać odpowiedź na pytania: czy spółka posiada grunty, budynki, zapasy i w jakiej ilości, jak duża kwota należności jest u klientów, czy inwestuje na rynku kapitałowym, czy posiada jednostki od siebie zależne. Pasywa (źródła finansowania majątku) Pasywa to znajdujące się w dyspozycji przedsiębiorstwa kapitały, które stanowią źródła sfinansowania aktywów. Źródła pochodzenia majątku wskazują, kto wyposażył daną jednostkę gospodarczą w środki odpowiedniej wartości i na jakich warunkach. Im większy jest udział funduszy własnych w ogólnej sumie pasywów jednostki, tym mniejsze jest ryzyko finansowe działalności jednostki. Udział funduszy własnych w ogólnej sumie pasywów oblicza się dzieląc wartość funduszy własnych przez wartość pasywów ogółem. Udział zobowiązań i rezerw na zobowiązania w ogólnej sumie pasywów oblicza się dzieląc wartość zobowiązań i rezerw na zobowiązania przez wartość pasywów ogółem. Kapitał własny obejmuje równowartość składników majątku wniesionych na trwale do jednostki przez jej właścicieli jak i część zysku wygospodarowaną przez jednostkę, która została przeznaczona na finansowanie jej działalności, lub która nie została podzielona przez właścicieli. Kapitał własny możemy podzielić na: 1. Kapitał podstawowy określa, kto jest właścicielem jednostki. Jest on wnoszony w momencie powstawania przedsiębiorstwa. W kolejnych latach kapitał ten może być podwyższany zarówno przez właścicieli jak i inne podmioty. Kapitały własne noszą różne nazwy w zależności od formy prawnej jednostek i ich właścicieli: kapitał zakładowy występuje w spółkach kapitałowych, kapitał wspólników występuje w spółkach osobowych, wkład właściciela występuje w jednoosobowych przedsiębiorstwach prywatnych osób fizycznych, fundusz założycielski występuje w przedsiębiorstwach państwowych, fundusz udziałowy występuje w spółdzielniach. 2. Kapitał zapasowy (rezerwowy) utworzony jest z zatrzymanych zysków w jednostkach. Właściciele, zobligowani przepisami prawa lub na podstawie własnej decyzji przeznaczają część wygospodarowanego zysku na kapitał zapasowy. 11

Kolejnymi elementami kapitału własnego są zysk lub strata z lat ubiegłych i zysk lub strata netto z bieżącego roku. Zysk zwiększa wartość kapitału własnego, a strata powoduje jego zmniejszenie. Kapitał obcy (Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania) jest dodatkowym źródłem finansowania majątku. Kapitał ten ma charakter długoterminowy. Zobowiązania to wynikające z przeszłych zdarzeń obowiązki wykonania świadczeń o określonej wartości. Spłata zobowiązania powoduje wykorzystanie przez jednostkę posiadanych lub przyszłych aktywów. Elementami kapitału obcego są: 1. Rezerwy na zobowiązania rezerwy utworzone na przyszłe zobowiązania (z tytułu odroczonego podatku dochodowego, na świadczenia emerytalne i podobne). 2. Zobowiązania długoterminowe zobowiązania o terminie wymagalności powyżej 1 roku. Są to na ogół kredyty, pożyczki, obligacje. 3. Zobowiązania krótkoterminowe zobowiązania z tytułu dostaw i usług, zobowiązania wobec budżetu (np. podatki i składki ZUS od wynagrodzeń za grudzień zostaną zapłacone w styczniu). Zobowiązania krótkoterminowe obejmują okresy wymagalności do 12 miesięcy i powyżej 12 miesięcy. 4. Rozliczenia międzyokresowe to rozliczenia przychodów w czasie. Pasywa dostarczają informacji o jednostce na temat tego: czy cały kapitał akcyjny został pokryty, czy w roku ubiegłym wypracowała ona zysk czy stratę, czy w roku bieżącym wypracowała zysk czy stratę i jak duże, czy wyemitowała obligacje (jeśli tak to za jaką kwotę), czy posiada zaciągnięte kredyty i pożyczki, czy są one długoterminowe, czy tylko obrotowe, czy posiada zobowiązania wobec dostawców. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Zdefiniuj pojęcia aktywów i pasywów? 2. Co oznacza termin równowagi bilansowej? 3. Jakie znasz grupy aktywów obrotowych? 4. Z jakich źródeł finansowany jest majątek jednostki? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sporządź bilans uproszczony na podstawie następujących danych: aktywa trwałe: 50 000 zł, aktywa obrotowe: 43 000 zł, kapitały własne: 64 000 zł, zobowiązania obce: 29 000zł. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem (wzór 1), 2) ustalić układ rozmieszczenia aktywów i pasywów w bilansie, 3) zapoznać się z informacjami z ćwiczenia, 4) sporządzić bilans na podstawie wzoru nr 1 z materiału nauczania, 5) zaprezentować wyniki pracy. 12

Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, materiały biurowe, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Sporządź bilans uproszczony na podstawie następujących danych: środki trwałe: 140 000 zł, zapasy: 190 000 zł, środki pieniężne w banku: 15 200 zł, środki pieniężne w kasie: 5 600 zł, kapitały własne: 240 000 zł, zobow. wobec dostawców: 48 000 zł. Ustal wysokość kredytu bankowego i wpisz go do bilansu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem (wzór 1), 2) ustalić, co składa się na aktywa i pasywa, 3) zapoznać się z informacjami z ćwiczenia, 4) sporządzić bilans na podstawie wzoru nr 1 z materiału nauczania, 5) zaprezentować wyniki pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, materiały biurowe, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Na podstawie poniższych danych wypełnij przykładowy bilans jednostki: I. Informacje ogólne: nazwa i adres jednostki: HIT sp. z o.o.; ul. Polna 8; xx-xxx Poznań; moment bilansowy: 31.12.2005 r., data sporządzenia bilansu: 09.03.2006 r., Prezesem Zarządu Spółki jest Paweł Krzyk, a Głównym Księgowym Marcin Nosek. II. Dane dotyczące stanu aktywów i pasywów na koniec 2005 r.(w nawiasach podano wartości na koniec 2004 r.). Wartości niematerialne i prawne: 18 400 zł (16 500), kapitał podstawowy: 356 000 zł (356 000), rezerwy na zobow.: 70 000 zł (68 700), krótkoterminowy kredyt bankowy: 20 000 zł (19 000), zobow. długoterminowe: 34 300 zł (34 000), inwestycje krótkoterminowe: 24 000 zł (29 000), zapasy: 130 000 zł (125 000), zysk: 14 000 zł. (10 000), kapitał zapasowy: 10 000 zł (10 000), zobow. krótkoterminowe: 12 000 zł (12 800), krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne): 4 200 zł (3 900), należności krótkoterminowe: 16 000 zł. (18 000), rzeczowe aktywa trwałe: 292 000 zł (280 000), rozliczenia międzyokresowe (bierne): 2 500 zł (3 100), inwestycje długoterminowe: 15 600 zł (19 300), długoterminowe należności: 15 000 zł (18 000), długoterminowe rozliczenia międzyokresowe: 3 600 zł (3 900). 13

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) pobrać ze strony internetowej www.pity.pl, druki IPS, z grupy formularzy finansowo- -księgowych bezpłatny wzór bilansu, 3) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie z pomocą systemu komputerowego. Wyposażenie stanowiska pracy: stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem RAKS 2000, kalkulator, materiały biurowe, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać różnice między należnościami długoterminowymi a krótkoterminowymi? 2) określić kryterium zaliczania elementów majątku do aktywów trwałych? 3) scharakteryzować grupy aktywów obrotowych? 4) objaśnić z jakich źródeł finansowany jest majątek jednostki? 14

4.2. Budowa zakładowego planu kont 4.2.1. Materiał nauczania Każda jednostka organizacyjna powinna posiadać dokumentację opisującą system rachunkowości, czyli zakładowy plan kont. Plan ten ustala i aktualizuje kierownik jednostki. Podstawowym celem planu kont jest takie zorganizowanie ewidencji, aby: księgi rachunkowe były prowadzone w sposób usystematyzowany, rzetelny, informacje wynikające z kont były dobrze dostosowane do potrzeb jednostki, jego dane zapewniały w pełni sporządzenie sprawozdań finansowych. W celu ułatwienia jednostkom gospodarczym opracowania planów kont Ministerstwo Finansów opracowało wzorcowy plan kont zawierający numery i nazwy podstawowych kont: PLAN KONT Zespół 0 Aktywa trwałe 010 Rzeczowe aktywa trwałe 020 Wartości niematerialne i prawne 030 Inwestycje długoterminowe 071 Umorzenie środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych Zespół 1 Środki pieniężne i inne krótkotrwałe aktywa finansowe 100 Kasa 131 Bieżące rachunki bankowe 132 Lokacyjne rachunki bankowe 135 Inne aktywa pieniężne 138 Długoterminowe kredyty bankowe 139 Krótkoterminowe kredyty bankowe 140 Krótkoterminowe aktywa finansowe Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia 201 Rozrachunki z odbiorcami 202 Rozrachunki z dostawcami 220 Rozrachunki publicznoprawne 230 Rozrachunki z pracownikami 240 Pozostałe rozrachunki 250 Odpisy aktualizujące rozrachunki Zespół 3 Materiały i towary 300 Rozliczenie zakupu 310 Materiały 330 Towary 340 Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów i materiałów Zespół 4 Koszty według rodzajów i ich rozliczenie 401 Zużycie materiałów i energii 402 Usługi obce 403 Podatki i opłaty 404 Wynagrodzenia 405 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników 408 Amortyzacja 409 Pozostałe koszty rodzajowe 490 Rozliczenie kosztów rodzajowych 15

Zespół 5 Koszty według typów działalności i ich rozliczenie 500 Koszty działalności podstawowej 530 Koszty działalności pomocniczej 540 Koszty sprzedaży 550 Koszty zarządu 580 Rozliczenie kosztów działalności Zespół 6 Produkty i rozliczenia międzyokresowe 600 Produkty gotowe 620 Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów 641 Inne rozliczenia międzyokresowe Zespół 7 Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem 700 Sprzedaż produktów 701 Koszt wytworzenia sprzedanych produktów 730 Sprzedaż towarów 731 Wartość Sprzedanych towarów w cenie zakupu 740 Sprzedaż materiałów 741 Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu 750 Przychody finansowe 751 Koszty finansowe 760 Pozostałe przychody operacyjne 761 Pozostałe koszty operacyjne 770 Zyski nadzwyczajne 771 Straty nadzwyczajne Zespół 8 Kapitały (fundusze), fundusze specjalne, rezerwy, wynik finansowy 800 Kapitał podstawowy 811 Kapitał zapasowy 812 Pozostałe kapitały rezerwowe 820 Rozliczenie wyniku finansowego 830 Rezerwy 840 Przychody przyszłych okresów 850 Fundusze specjalne 860 Wynik finansowy 870 Podatek dochodowy Ewidencję zdarzeń gospodarczych prowadzi się na kontach księgowych. Informacje zawarte w koncie obrazują stan początkowy przedmiotu ewidencji, bieżące zmiany, stan końcowy. Elementami konta są: nazwa i symbol cyfrowy konta, dwie przeciwstawne strony konta: lewa strona zwana winien (Wn) lub debet (Dt); prawa strona zwana (Ma) lub credit (Ct), służą do rejestrowania zapisów księgowych związanych z operacjami gospodarczymi (np. konto o nazwie KASA zawiera operacje związane z wpłatami i wypłatami gotówki). Wpisanie nazwy i numeru konta, jaki został nadany w planie kont, określa się jako założenie konta. Kolejną czynnością jest jego otwarcie. Otwarcie konta polega na wpisaniu salda początkowego (Sp) z bilansu otwarcia (BO). Po założeniu i otwarciu kont zapisuje się na nich operacje gospodarcze. Rejestracja operacji gospodarczych może być dokonywana bądź po stronie Winien, bądź po stronie Ma. Zapisywanie operacji po stronie Wn i po stronie Ma konta określa się jako: 16

Dt lub Wn Nazwa i symbol cyfrowy Ct lub Ma debetowanie konta kredytowanie konta obciążanie konta uznanie konta zapisywanie w ciężar zapisywanie na dobro konta Rys. 1. Elementy konta teowego (kształt litery T) i typowe określenia zapisów na koncie. Ponieważ każda operacja powoduje co najmniej dwie zmiany w związku z tym operacja ta jest rejestrowana na kontach zgodnie z zasadą tzw. podwójnego zapisu co oznacza zapis: na co najmniej 2 kontach księgowych, jeśli na jednym koncie po stronie Wn, to na drugim po stronie Ma, w takich samych kwotach na obu kontach, w oparciu o ten sam dowód księgowy na obu kontach. Suma aktywów + zwiększenia zmniejszenia = Sumie pasywów Suma aktywów = Sumie pasywów + zwiększenia zmniejszenia Suma aktywów + zwiększenia = Sumie pasywów + zwiększenia Suma aktywów zmniejszenia = Sumie pasywów zmniejszenia Obrót konta suma wszystkich operacji gospodarczych zapisanych po stronie Wn lub po stronie Ma. Suma wszystkich zapisów po stronie Wn to obrót debetowy konta, a suma wszystkich zapisów po stronie Ma to obrót kredytowy konta. Saldo konta różnica między sumą obrotów debetowych konta a sumą obrotów kredytowych. Saldo konta może mieć charakter debetowy bądź kredytowy w zależności od kształtowania się wielkości obrotów debetowych i kredytowych. Saldo debetowe występuje wówczas, gdy obrót debetowy jest większy niż obrót kredytowy. Saldo kredytowe występuje, gdy obrót kredytowy jest większy niż obrót debetowy. Gdy obroty debetowe konta są równe obrotom kredytowym wtedy konto ma saldo zerowe. Saldo konta można obliczyć w dowolnym momencie. Istotne znaczenie ma saldo obliczone na koniec roku obrotowego, które nosi nazwę salda końcowego. Jest ono zarazem saldem początkowym tego konta w okresie następnym. Saldo początkowe otwiera dane konto. Na koniec każdego roku obrotowego dokonuje się zamknięcia konta. Oznacza to brak możliwości dokonywania zapisów na danym koncie. Wn KONTO A Ma (Sp) 200 300 zapisy debetowe (1) 400 500 zapisy kredytowe (2) 600 150 obroty debetowe 1.200 950 obroty kredytowe 250 saldo debetowe (1200 950) obroty konta 1.200 1.200 obroty konta =============================== Rys. 2. Zamknięcie konta teowego. Zamknięcie konta teowego polega na wpisaniu salda końcowego po tej stronie konta, która wykazuje mniejszy obrót. Wynik podsumowania strony debetowej i osobno strony kredytowej jest określany jako obroty konta. Po dokonaniu tego sumowania konto ulega zamknięciu. Znakiem zamknięcia jest dwukrotne jego podkreślenie. 17

4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaką rolę spełnia zakładowy plan kont? 2. Jak innymi zwrotami może być określony zapis operacji po stronie Ma? 3. Jak innymi zwrotami może być określony zapis operacji po stronie Wn? 4. Co to jest zasada podwójnego zapisu? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Otwórz konto i zapisz na nim następujące czynności: zapis po stronie Wn, zapis po stronie Ma, zapis w ciężar konta, kredytowanie konta, zapis na dobro konta, debetowanie konta, uznawanie konta, obciążanie konta. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) zapoznać się z elementami konta, 3) dokonać zapisów na koncie zgodnie z poleceniem, 4) zaprezentować wyniki pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: materiały biurowe, literatura. Ćwiczenie 2 Uzupełnij równania: obrót debetowy = obrót kredytowy =, obrót debetowy > obrót kredytowy = saldo.. obrót debetowy < obrót kredytowy = saldo Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) zdefiniować określenia podane w poleceniu, 3) zaprezentować wyniki. Wyposażenie stanowiska pracy: materiały biurowe, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 18

Ćwiczenie 3 Na podstawie danych zawartych poniżej ustal obroty i saldo konta Towary i wpisz je w wolne miejsca pod kontem księgowym, określ, czy jest to saldo debetowe, czy kredytowe, dokonaj zamknięcia konta. Debet (Dt) TOWARY Credit (Ct) (BO) 10 000 3 000 (4) (1) 4 000 10 000 (5) (2) 2 500 550 (6) (3) 5 000 4 500 (7) obrót debetowy, obrót kredytowy saldo konta, saldo konta: debet/kredyt (zaznacz właściwe) Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) określić jak podsumowanie strony debetowej i strony kredytowej wpływa na obroty i saldo konta, 3) dokonać odpowiednich wyliczeń zgodnie z poleceniem, 4) zaprezentować wyniki pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: materiały biurowe, kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Wyjaśnij zasadę podwójnego zapisu na podstawie zdarzenia polegającego na pobraniu z banku gotówki, która została wpłacona do kasy jednostki gospodarczej. Zaksięguj tę operację na kontach. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z przygotowanym materiałem, 2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189], 3) otworzyć konta księgowe. Wyposażenie stanowiska pracy: materiały biurowe, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 19