Szkolenie dzieci i młodzieży w tenisie stołowym. Zarys przygotowań do mistrzostwa. Od autora Propozycje, bo tak należy rozumieć uwagi zawarte w dalszych rozdziałach, mają za zadanie skłonić do przemyślenia priorytetów w szkoleniu dzieci i młodzieży. Dotyczyć to powinno, tak trenerów klubowych, jak prowadzących prywatne (szumnie zwane) Akademie Tenisa Stołowego. Analitycznym okiem powinni spojrzeć na propozycje działacze OZTS-ów, i mam nadzieję, decydenci PZTS. Wydaje się, że należałoby zrewidować dotychczasowe ustalenia, i szkoleniowe, i organizacyjne. Rozumiem, że niektóre postulaty mogą być kontrowersyjne, ale jeżeli inni trenerzy podzielą się swoimi uwagami i propozycjami, w efekcie można będzie wybrać najlepsze i ( liczę na to, że PZTS będzie się poczuwał) zorganizować konferencję, która da podstawy do wypracowania Modelu Szkolenia. Model taki, opatrzony wskazówkami dotyczącymi realizacji, mógłby zostać wydany w formie podręcznika i być pomocą nie tylko dla szkoleniowców, ale również dla studentów AWF-ów w ramach specjalizacji, a także słuchaczy kursów instruktorskich. Nie znaczy to, że wszyscy mieliby pracować tak samo. Znaczy to, że byłyby wskazówki do prowadzenia lepszego autorskiego szkolenia. Poruszam tylko niektóre problemy, ale mam nadzieję, że inni szkoleniowcy nie zawiodą... Marek Rzemek trener tenisa stołowego Warszawa luty 2013
Wstęp Przygotowanie zawodnika w tenisie stołowym do mistrzostwa sportowego jest procesem wieloletnim i (co wynika z definicji procesu) ciągłym. Można przyjąć, że na sukcesy seniorskie trzeba ok. 14-16 lat przygotowań. Podstawą powinien być więc, przyjęty plan perspektywiczny, który wraz z obserwacjami dotyczącymi modelu mistrza, pozwoliłby na racjonalne prowadzenie szkolenia. W planie perspektywicznym nieodzowne jest podzielenie czasu pracy na etapy. Zabieg taki obligowany jest uwarunkowaniami rozwoju osobniczego, a także wpływem na zawodnika, szeroko pojętych środków oddziaływania. Postęp w pułapie przygotowania odbywa się początkowo na bazie pracy wszechstronnej; po nieuniknionej adaptacji ćwiczącego do środków, metod, form, obciążeń, a także sparingpartnerów następuje pewne zatrzymanie się w rozwoju - jest to sygnał, że należy zmodyfikować instrumenty pracy i przejść do środków charakterystycznych dla etapu pracy ukierunkowanej. Po kolejnej (naturalnej) adaptacji, nieodzowna jest zmiana ilości i jakości pracy właściwa dla etapu specjalistycznego. Jednym z kryteriów dobrej pracy szkoleniowca jest umiejętność wychwycenia momentów stagnacji, gdyż znaczne przyspieszanie przejścia z etapu do etapu pozostaje w sprzeczności z rozwojem psychofizycznym. Powoduje szybsze wyczerpanie możliwości oddziaływania na szkolonego, co może spowodować niepełne wykorzystanie potencjalnych możliwości. Podział planu na etapy (czy inne mniejsze fragmenty) pozwala z większą dokładnością wyznaczać cele i zadania. Z wielu proponowanych podziałów etapowych, pomocny wydaje się podział korespondujący z utrwalonym dziś kalendarzowym systemem zawodów PZTS: I Etap wstępny 6-9 rok życia (zawody skrzatów) II Etap ukierunkowany 10-13 rok życia (zawody żaków, młodzików) III Etap specjalistyczny 14-18 rok życia (zawody kadetów, juniorów) IV etap mistrzostwa sportowego (zawody młodzieżowców, seniorów) Model mistrza, a więc pewien ideał, do którego ucząc, doskonaląc, a w końcu trenując zawodników zmierzamy, powinien pomagać w wyborze kierunków szkolenia. Biorąc pod uwagę cechy motoryczne, istotna jest szybkość (we wszystkich jej przejawach od szybkości reakcji, po szybkość związaną ze zmianą miejsca) oraz przygotowanie siłowe. Z elementów czysto technicznych należy podkreślić wiodącą rolę forhendu. Uderzeniem tym powinno się atakować piłkę, również ze środka stołu, przed jej dojściem do najwyższego punktu po odbiciu się od stołu. W sposób istotny przyspiesza to grę. Pod kątem taktyki gry, to posiłkując się danymi statystycznymi, należy zauważyć, że zdecydowaną przewagę na listach klasyfikacyjnych mają zawodnicy atakujący. Budowa somatyczna nie ma wielkiego znaczenia dla mistrzostwa w tenisie stołowym, choć nie spotyka się zawodników bardzo wysokich (ca 2 metrowych). Wiąże się to z zauważalną tendencją przyspieszania gry łatwiej wykonać krótkie, szybkie ruchy, przemieszczać się na małej powierzchni (ustawiać się do akcji) graczom stosunkowo niewysokim. Jeżeli nie dojdzie do zmian w przepisach (wyższa siatka, cięższa i większa piłka, zmiany w okładzinach), tendencja ta powinna się utrzymać. Dominują zawodnicy proporcjonalnie zbudowani, tak jeżeli chodzi o długości poszczególnych części ciała, jak muskulaturę. Obserwuje się (szczególnie u mężczyzn) rozrost mięśni kończyn dolnych. Można przyjąć, w pewnym uproszczeniu, że nasz modelowy zawodnik to szybki atakujący, mający forhend jako uderzenie wiodące.
Zakładając utrzymanie się szybkości, jako dominującej w grze, trzeba również dostatecznie wyraźnie dostrzegać rolę bekhendu (jednostronni zawodnicy ze słabym bekhendem przestają nadążać za tempem gry).azjaci, niekwestionowani liderzy światowych list rankingowych, m u s i e l i wprowadzić aktywny bekhend do trudnego stylu piórkowego - uważanego dotychczas za wybitnie forhendowy. Nie mniej, trzeba spodziewać się zawężania stosowanych elementów ataku również w sensie stosowanych schematów. Można zaryzykować stwierdzenie, iż perfekcyjność wykonywania mniejszej liczby uderzeń będzie brała górę nad wszechstronnością. Zawodnik nie będzie grał wszystkiego, a swoje najlepiej przygotowane akcje.
Etap wstępny Obniżenie wieku szkolnego do 6-tego roku życia, powinno być zauważone przez metodyków tenisa stołowego. Pierwsza klasa szkoły podstawowej staje się dla szkoleniowców poszukiwaniem dzieci uzdolnionych ruchowo. Obserwacje oraz proste próby (szybkie starty z różnych pozycji, krótkie tory przeszkód, podrzucanie i chwyt piłeczki ping-pongowej w różnych pozycjach) powinny pozwolić znaleźć dzieci o zdolnościach koordynacyjnych (zwinnych) z szybkością ruchów na dobrym poziomie. Pomocne będzie sprawdzenie czasu reakcji w badaniach psychologicznych, a także wzroku i słuchu w badaniach lekarskich. Cele etapu wstępnego Rozwijanie możliwości ruchowych wychowanka, jako podstawy do późniejszych potrzeb wynikających z uprawiania tenisa stołowego, a więc wszechstronny rozwój aparatu ruchowego Nauczenie techniki podstawowej będącej bazą późniejszej techniki użytkowej Zadania Prowadzenie ćwiczeń wszechstronnych (ogólnorozwojowych) zgodnych z przyjętymi programami WF, wybór metod, form, środków oraz czasu i intensywności pracy, a także proporcji środków adekwatnych do procesu nauczania prowadzenie ćwiczeń wstępnych prowadzenie ćwiczeń technicznych ze szczególnym uwzględnieniem pracy nóg wprowadzenie (w czwartym roku szkolenia) podstawowych wymogów taktycznych( krótkie podanie, atakowanie piłki zagranej przez przeciwnika pasywnie, kontra jako odpowiedź na zagranie przez przeciwnika aktywnie, atakujący forhend ze środka stołu), a także podstawowych przepisów gry i zachowań jako przygotowania do ewentualnych startów w kategorii skrzat prowadzenie ćwiczeń gier podwójnych Po przeprowadzeniu etapu wstępnego uczeń powinien zauważalnie podnieść swoją sprawność wszechstronną (bezwzględnie kontrolowaną wynikami testów i sprawdzianów). Potrafi przyjąć podstawowe ustawienia : wyjściowe, forhendowe, bekhendowe oraz płynnie wykonać zmiany ustawień. Umie zareagować uderzeniami atakującymi, blokującymi, obronnymi na piłki o rotacji górnej, dolnej, bez rotacji granymi w różnych kierunkach. Zna i potrafi zastosować podstawowe wymogi taktyczne. Umie znaleźć się w zawodach sportowych (nie tylko pod kątem możliwości fizycznych i technicznych, ale stanów emocjonalnych, woli walki). Zna podstawowe wiadomości o sprzęcie (okładziny, deski).zna przepisy dotyczące gier pojedynczych. Przestrzega fair play. Obowiązkiem ze strony PZTS winno być współorganizowanie z OZTS szkoleń, o szerokim spektrum tematycznym, dla pracujących z dziećmi. Monitorowanie zawodów skrzatów i obowiązkową organizację Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej z opracowaniem wyników, wniosków szkoleniowych i organizacyjnych, ufundowanie nagród rzeczowych dla trzech najlepszych zawodniczek i zawodników w zawodach i w Teście, a także nagród honorowych dla szkolących. Współorganizowanie kolonii tenisa stołowego dla czołowych przedstawicieli tej kategorii wiekowej i prowadzących ich opiekunów, dla których przygotowany byłby specjalny program doszkalający.
Etap ukierunkowany Po przeprowadzeniu etapu wstępnego, korzystając z obserwacji, testów, sprawdzianów pokazujących zrealizowanie zaplanowanych celów, w V-tym roku szkolenia (ok.10-ty rok życia), można przejść do następnego etapu. Pierwszy rok szkolenia należy potraktować jako swego rodzaju łącznik między etapem wszechstronnym a ukierunkowanym. Wiek metrykalny nie zawsze pokrywa się z wiekiem rozwojowym, toteż uczniowie słabiej przygotowani korzystają w większym procencie z propozycji szkoleniowych poprzedniego etapu. Tym nie mniej, ważne jest stopniowe zwiększanie obciążeń w pracy szkoleniowej. Należy przemyśleć wprowadzenie drugiej lekcji treningowej dziennie. Wymaga to ścisłej współpracy z rodzicami ucznia, zanalizowania jego możliwości fizycznych, wolicjonalnych, a także precyzyjnego ustawienia spraw szkolnych i domowych. Właściwym momentem na ten krok wydaje się 11- sty rok życia, a więc ostatni rok w kategorii żak Istotnym elementem szkolenia stają się starty. Wprowadzać je należy z dużą rozwagą, tak pod względem ilości, jak jakości. Zbyt duża liczba zawodów, zbyt wysoki poziom mogą wpłynąć destrukcyjnie na doskonalenie umiejętności. Początkowo (do końca wieku żaka) należy je traktować, i jako środek szkoleniowy, i jako najpełniejszy sprawdzian poziomu sprawności. Start musi być celowy i wnosić określone wartości do procesu szkolenia, dać możliwość porównań i analiz, a rozumienie go tylko w kategorii wygrał przegrał (niestety często spotykane) jest błędem. Wybór zawodów, w tym wykorzystanie startów w starszej kategorii wiekowej, musi być bezwzględnie u z a s a d n i o n e szkoleniowo. Dopiero na koniec etapu ukierunkowanego, najważniejsza impreza dla kategorii młodzik (Mistrzostwa Województwa, Puchar Polski) powinna być postrzegana wynikowo, ale też przez pryzmat potencjalnych możliwości rozwojowych. Cele etapu ukierunkowanego Rozwijanie sprawności fizycznej ukierunkowanej na potrzeby zawodnika tenisa stołowego. Rozwijanie sprawności techniczno-taktycznej pod kątem techniki użytkowej Zadania zwiększenie objętości i intensywności ćwiczeń dotyczących cech motorycznych zwiększenie objętości i intensywności ćwiczeń technicznych zwiększenie objętości i intensywności i zakresu ćwiczeń techniczno-taktycznych pod kątem techniki użytkowej prowadzenie zgrupowań szkoleniowych w ferie zimowe i wakacje letnie prowadzenie drugiej lekcji treningowej dziennie prowadzenie ćwiczeń z zakresu wydolności tlenowej i beztlenowej wprowadzenie większej (adekwatnej do poziomu i możliwości zawodnika) ilości startów o zróżnicowanych celach w kategorii żak prowadzenie ćwiczeń stopniowo indywidualizujących szkolenie poprowadzenie szkolenia z zakresu przepisów gier podwójnych i drużynowych w tym nauka podstawowych terminów z zakresu tenisa stołowego w języku angielskim wprowadzenie przygotowań do imprezy kończącej wiek młodzika Przygotowanie motoryczne (z akcentem na szybkość i siłę) pozwala szkolonemu na zdynamizowanie stosowanych technik. Zawodnik umie wykonać większość uderzeń (elementów technicznych) oraz ich połączeń na co najmniej drugim poziomie koordynacyjnym, również przeciwko nietypowym okładzinom, a wybrane uderzenia wchodzące w skład techniki użytkowej na trzecim poziomie koordynacyjnym.
Zna podstawowe schematy taktyczne przeciwko obrońcom, blokującym, atakującym. Potrafi analizować (czytać grę przeciwnika), co powoduje umiejętność zastosowania prawidłowych rozwiązań. Po zakończeniu etapu ukierunkowanego, szkolony powinien prezentować wysoki poziom wydolności tlenowej i beztlenowej, potrzebny do dalszego stopniowego zwiększania obciążeń. Zna przepisy i rozumie zasady turniejów indywidualnych, gier podwójnych i drużynowych, również w wydaniu międzynarodowym. Posługuje się odpowiednio dobranym sprzętem (okładziny, deska). Obowiązkiem ze strony PZTS, w stosunku do zawodników kategorii żak, powinna być ściślejsza kontrola możliwości rozwoju czołówki. Wyznaczeni trenerzy powinni nawiązać kontakt ze szkoleniowcami klubowymi i zweryfikować warunki pracy. Tam, gdzie to będzie konieczne, należy pomóc merytorycznie, układając program pracy dla konkretnego zawodnika. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na prowadzenie ćwiczeń dwa razy dziennie (możliwości opiekuna sportowego, sparingpartnerzy, sprawy szkolne). W uzasadnionych przypadkach, wraz z samorządem lokalnym, należy ustalić pomoc finansową na k o n k r e t n e potrzeby. Zanalizować należy również możliwości sprzętowe wybranych zawodników i gdy trzeba pomagać. Ze zrozumiałych względów powinny być prowadzone kontrole, tak szkoleniowe (jakość szkolenia), jak organizacyjne (wykorzystanie stwarzanych warunków). Sama analiza postępów wynikowych (mobilna w tych rocznikach) to za mało. W ten sposób pomyślana współpraca z grupą żaków pozwoli na wcześniejsze i pełniejsze rozeznanie w możliwościach rozwojowych wybranych zawodników. PZTS nadal powinien organizować szkolenie w czasie ferii zimowych i wakacji letnich. Przeprowadzana bieżąca kontrola i analiza postępów wraz z wynikami zawodów w kategorii młodzik, ma doprowadzić do utworzenia wyselekcjonowanej grupy kandydatów do reprezentacji kadetów. Grupa ta powinna być uznana przez PZTS za priorytetową i w związku z tym każdy jej członek m u s i mieć zapewnione c o d z i e n n e szkolenie na najwyższym możliwym poziomie. Okolicznościowe zgrupowania, oczywiście potrzebne, są pomocą zbyt małą. Nieodzowne są dodatkowe rozwiązania.
Etap specjalistyczny Szkolenie w poprzednich etapach poświęcone było nauce i doskonaleniu poznawanych umiejętności. Adaptowało do wysiłku. Przygotowywało organizm do stopniowego podnoszenia obciążeń na wyższy poziom. Wynik sportowy, z wyjątkiem imprezy finalnej dla młodzików, był niejako na drugim planie. Nie był celem samym w sobie, a w dużo większej części był środkiem kontrolującym postępy. W etapie specjalistycznym (z pewnymi wyjątkami) przyszedł czas na budowanie formy sportowej, przygotowanie zawodnika do imprez, a więc szkolenie odbywa się pod hasłem w y n i k s p o r t o w y. Cele etapu specjalistycznego Doprowadzenie do satysfakcjonującego wyniku w imprezie głównej (Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży, Mistrzostwa Polski Juniorów, Mistrzostwa Europy Juniorów i Kadetów) Rozwój specyficznych sprawności motorycznych, doskonalenie na bazie techniki użytkowej skutecznej techniki indywidualnej zgodnej z preferowaną taktyką. Zadania Podział sezonu na cykle ( przygotowawczy I, startowy I, przygotowawczy II, startowy II), mikrocykle, przeprowadzenie BPS do imprezy głównej Wykorzystanie startów, w tym startów zagranicznych - wprowadzających na wyższy poziom, a także startów kontrolnych ( w tym w seniorach) Prowadzenie, korespondujących z przygotowanym planem rocznym, zindywidualizowanych zajęć motorycznych wszechstronnych, ukierunkowanych, specjalistycznych Prowadzenie zindywidualizowanych zajęć techniczno-taktycznych Przeprowadzenie zgrupowań i konsultacji, również teoretycznych z analizą gier zawodników czołówki Prowadzenie badań fizjologicznych Zawodnik, kończący w tym etapie wiek juniora (18-sty rok życia), jest przygotowany motorycznie do gry w kategorii senior. Mając odpowiedni poziom skutecznej techniki indywidualnej, potrafi prowadzić grę przeciwko każdej opozycji. Zasób wiedzy i umiejętności taktycznych pozwala czytać grę i stosować optymalne, wygrywające rozwiązania. Potrafi kontrolować swoje stany emocjonalne, tak przed, w czasie, jak i po grze. Umie przygotować się do walki, i pod względem fizycznym, i psychicznym. Zna przepisy gry i podstawowe regulaminy zawodów ( z międzynarodowymi włącznie), potrafi je właściwie wykorzystać. Rozumie podstawowe zasady higienicznego trybu życia, w tym zasady zdrowego żywienia i właściwego odpoczynku. Obowiązkiem PZTS, po docelowej imprezie dla kategorii kadet, winno być kolejne wyselekcjonowanie zawodników do dalszego szkolenia na potrzeby reprezentacji i wypracowanie (z oczywistym udziałem trenerów klubowych oraz rodziców) 3 letniego planu przygotowań do finalnych zawodów tej kategorii wiekowej, czyli Mistrzostw Europy Juniorów. Plan ten, i n d y w i d u a l n y dla każdego zawodnika, powinien przewidywać odpowiednie szkolenie codzienne, ze szczególnym uwzględnieniem fachowej opieki szkoleniowej. Zabezpieczona powinna być możliwość trzeciego treningu dziennie, odpowiedni sparingpartnerzy, odnowa, a także właściwy poziom rozgrywek drużynowych (ligowych). PZTS powinien przyjąć założenie, że tylko w uzasadnionych organizacyjnie i
szkoleniowo przypadkach zawodnicy powinni być przenoszeni do innych ośrodków, w tym do ośrodka PZTS. PZTS powinien mieć o b o w i ą z e k p o m o c y poszczególnym zawodnikom kadry juniorskiej, oczywiście w miarę potrzeb i możliwości, związany z doprowadzeniem ich edukacji szkolnej do właściwego zakończenia.
Uwagi końcowe Przedstawione propozycje, w których etap wstępny służy nauce, etap ukierunkowany traktowany jest jako doskonalenie, a etap specjalistyczny (w 15-tym roku życia sprawdzian wypracowanych sprawności motorycznych,technicznych, taktycznych, psychicznych, poprzez start w kadetach, a w 18-tym roku życia przez najważniejszy start juniorski) postrzegany jest wynikowo, powinny być rozumiane jako naszkicowanie pewnego modelu pracy prowadzącej do etapu mistrzostwa sportowego. Modelu, który może dać podstawy do satysfakcjonujących wyników w seniorach. Trzeba zauważyć, że myślenie wyłącznie o wyniku sportowym na dziś, sięganiu w szkoleniu po najsilniejsze specjalistyczne środki zbyt wcześnie, nie doprowadzi do perspektywicznego sukcesu. Najważniejszą składową powinno być zabezpieczenie racjonalnego szkolenia codziennego. Sam klub sportowy i rodzice, mogą nie poradzić. Potrzebne jest wsparcie lokalnych władz samorządowych przecież np. kadra wojewódzka jest w pewnym sensie anonimowa (jako grupa) i nie pomaga w szkoleniu permanentnym, a pojedynczy, utalentowany zawodnik prędzej uzyska indywidualną pomoc od władz miejscowych. Taką współpracę, PZTS (również inwestujący w konkretnego zawodnika) powinien budować krok po kroku. Zarysowany model pracy, ze wskazaną wiodącą rolą PZTS, wymaga (co oczywiste) określonych środków finansowych. Stworzenie przez PZTS programów dotyczących dzieci i młodzieży-wpisujących się w koncepcję Ministerstwa Sportu mówiącą o sporcie powszechnym- powinno być podstawą dyskusji o dotowaniu szkolenia. Tym nie mniej, Związek powinien przeanalizować proporcje wydatków dotyczących seniorów, juniorów, kadetów i młodzików. Można zastanowić się, czy nie przeinwestowani są seniorzy? Być może część środków należy, z lepszym skutkiem, wykorzystać gdzie indziej. Przemyśleń i dyskusji (najlepiej w szerokim gronie zainteresowanych) wymaga również kształt, rola i finansowanie kadr wojewódzkich. Pojawia się refleksja - czy jest to najlepsza propozycja szkoleniowa dla sportu de facto indywidualnego? Odświeżeniu przydałaby się koncepcja pracy ośrodka (ośrodków) PZTS, tak pod kątem merytorycznym, jak budżetowym. Wydaje się, że tego typu problematyka powinna pojawiać się, tak na zebraniach zarządów OZTS-ów, jak zarządu PZTS, co mogłoby doprowadzić do swego rodzaju Sejmiku szkoleniowego, w którym wytypowani fachowcy przygotowaliby propozycje modelowe.