Dlaczego dziecko jest nieakceptowane w klasie? Opracowała: mgr Anna Mróz 2007
Rozpoczynając naukę w szkole dziecko wkracza w skomplikowane środowisko społeczne. Nawiązuje kontakt z nauczycielem, początkowo z jednym później z kilkoma lub kilkunastoma, staje się członkiem klasy zespołu rówieśniczego. Cały proces uczenia się odbywa się w klasie, w grupie, w zespole. Ze swoimi rówieśnikami uczeń spędza kilka godzin lekcyjnych i kilka przerw. Ani przez chwilę nie jest sam. Rozwiązuje zadania, słucha słów nauczyciela, wykonuje ćwiczenia fizyczne wspólnie z kolegami. Nawet pisemne sprawdziany, kartkówki, klasówki wykonuje wprawdzie samodzielnie, ale w obecności klasy. Dla dzieci w wieku szkolnym głównymi grupami społecznymi są rodzina, klasa szkolna i inne grupy rówieśnicze. To właśnie tam młode jednostki szukają akceptacji. W klasach młodszych, w miarę wzbogacania się życia wewnętrznego dzieci, powstaje oparta na więziach emocjonalnych między uczniami nieformalna struktura klasy. Tworzą się mniej lub bardziej liczne małe grupy złożone z dzieci wchodzących ze sobą w stałe i pozytywne kontakty interpersonalne. W młodszych klasach są to osobne grupy chłopców i dziewcząt. Dzieciom przyjemnie jest, gdy posiadają sympatię rówieśników i dorosłych, gdy są lubiane i oceniane pozytywnie. Dziecko, które wie, że w szkole spotka się z ulubioną koleżanką, której może się zwierzyć, chętniej idzie do szkoły nawet wtedy, gdy lekcje są zbyt trudne. Ale dziecka nie lubianego przez kolegów, czy choćby traktowanego obojętnie, nic do szkoły nie ciągnie, nic go do pobytu w niej nie zachęca. Dziecko, które w szkole jest tylko obojętnym członkiem klasy, które nie potrafi nikogo polubić i przez nikogo nie jest lubiane, które nie umie współdziałać, współczuć, zaprzyjaźnić się nie będzie umiało w przyszłości : współżyć i współpracować, angażować się w sprawy zespołu, nie będzie jednostką uspołecznioną. W każdej klasie znajdują się też tacy uczniowie, którzy nie są w grupie popularni. Najczęściej są to uczniowie, którzy różnią się od swych rówieśników 2
wyglądem, inteligencją czy sposobem zachowania się. Niepopularne to dzieci słabsze fizycznie, nieśmiałe czy też agresywne dzieci te napotykają na trudności w społecznym przystosowaniu na terenie klasy czy szkoły. Przyczyną nie akceptacji dziecka w szkole mogą być m.in. : wady rozwojowe (upośledzenie wzroku, słuchu) defekty fizyczne powstałe wskutek przebytych chorób, urazów np.: zniekształcenie kończyn, twarzy, blizny itp. wygląd zewnętrzny: odstające uszy, piegi, nieforemny nos, zbyt niski lub wysoki wzrost, otyłość brak zdolności w niektórych dziedzinach niska pozycja społeczna, trudne warunki materialne. Taka sytuacja może wpłynąć na zachwianie równowagi dziecka oraz na utrwalającą się niechęć do szkoły. Specyfika sytuacji dziecka nieakceptowanego wśród rówieśników wywołuje niekorzystne skutki i może pociągnąć to za sobą objawy nieprzystosowania społecznego. W trosce o prawidłowy rozwój dziecka nauczyciele, rodzice powinni dbać o to, aby dziecko: chciało i potrafiło utrzymywać pozytywne kontakty z rówieśnikami; było lubiane przez rówieśników i samo ich lubiło; umiało się bawić, uczyć, pracować; umiało ono pełnić różne role w grupie: dominować, podporządkować się, a także rozwiązywać konflikty. W klasie szkolnej jako grupie społecznej dziecko uczy się nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, kształtowania wzajemnych postaw, a przede wszystkim zaspakajania potrzeb kontaktu emocjonalnego. Dzieci nieakceptowane są niepopularne, nie lubiane, a w grupie nie znajdują możliwości zaspokojenia potrzeb emocjonalnych i psychicznych. 3
W każdej klasie istnieje pewna grupa dzieci, które z różnych przyczyn (powodów) nie potrafią nawiązać pozytywnych kontaktów osobistych w rówieśnikami, a przebywanie w grupie jest dla nich źródłem niepewności i porażek są to właśnie dzieci nieakceptowane w klasie. Dzieci te funkcjonują na marginesie życia klasy, rówieśnicy nie okazują im zainteresowania, a więc pozostawione są same sobie. Przyczyna izolacji często też tkwi w cechach charakteru a z tego wynika jego zachowanie: jest nieśmiałe, zamknięte w sobie, nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami. Dzieci odrzucane są przejawem jawnej niechęci klasy, rówieśników, są w konflikcie z klasą dlatego zdarza się, że chcą zwrócić na siebie uwagę poprzez tzw. popisywanie się, co powoduje często odwrotny skutek. Przeważnie są to dzieci agresywne wobec rówieśników, narzucają się innym. Wyróżniamy pięć zasadniczych kategorii członków grupy. Pierwszą z nich są dzieci akceptowane, cieszące się uznaniem. Drugą- dzieci przeciętnie akceptowane, raczej lubiane, ale nie zajmujące ważnych miejsc w strukturze grupy. Trzecią- dzieci o statusie niezrównoważonym tzn. jednocześnie akceptowane i odrzucane. Czwartą kategorią wymieniane w literaturze to dzieci izolowane, funkcjonujące na marginesie życia klasy, nie podejmujące działań na rzecz grupy. Często określa się takie dzieci jako bierne społecznie. Ostatnią kategorią członków grupy są dzieci odrzucone, które są przedmiotem jawnej niechęci w grupie. Nie znajdują w niej warunków do zaspokajania ważnych dla siebie potrzeb. Mają minimalny wpływ na to co się dzieje w klasie. Inne dzieci unikają kontaktów z nimi. Żeby pokazać jak bardzo uznanie społeczne wpływa na psychikę dziecka można przytoczyć badania wielu naukowców, którzy twierdzą, że dzieci cieszące się dużym uznaniem społecznym są zazwyczaj dobrze przystosowane, a nieakceptowane czują się obco, nieszczęśliwie, przejawiają też zaburzenia w zachowaniu, a skutki braku akceptacji dziecka mogą być bardzo groźne, gdyż prawidłowy rozwój społeczny jednostki zależy całkowicie od stopnia jej 4
popularności w grupie. Dezaprobata w stosunku do jednostki ze strony grupy lub całkowite jej odtrącenie pociągają za sobą objawy nieprzystosowania społecznego, które mogą doprowadzić do całkowitego wykolejenia. Uczniowie akceptowani są postrzegani jako dobrzy organizatorzy życia klasy, dobrzy uczniowie, koleżeńscy, chętni do pomocy, osiągają dobre wyniki w nauce i mają wysoki stopień uspołecznienia. Izolowany uczeń to uczeń, którego nie widać, jego wyniki w nauce są niższe niż średnie, a stopień uspołecznienia średni. Dziecko odrzucone natomiast posiada w oczach grupy wiele cech negatywnych, a ich osiągnięcia w nauce są jeszcze niższe, niż u dzieci izolowanych. Ponadto mają najniższy stopień uspołecznienia. Na podstawie badań wyróżniono czynniki, mogą wpływać na to czy dziecko będzie akceptowane, izolowane czy odrzucane. Stwierdzono, że dziewczynki łatwiej zdobywają akceptację niż chłopcy. Znaczenia ma także pochodzenie społeczne (im niższe, tym większa skłonność dzieci do pełnienia ról izolowanych i odrzucanych) i wykształcenie rodziców (im wyższe wykształcenie rodziców, tym większe dziecko ma szanse na uzyskanie wysokiej pozycji w strukturze grupowej klasy). Nie bez znaczenia są również warunki materialne (dzieci żyjące w bardzo dobrych i dobrych warunkach materialnych są akceptowane, doceniane, a te, których rodzice maja niską stopę finansową są przeważnie izolowane i odrzucane). Bardzo ważna rola należy tutaj do nauczyciela wychowawcy, który wiedząc o stosunki panujące w klasie, znając swoją klasę powinien zastosować możliwe techniki manipulacyjne, by w razie konieczności doprowadzić do zmian w strukturze grupowej klasy, w której uczniowie są izolowani i nieakceptowani. Wpływ na popularność dziecka ma: zdyscyplinowanie, wyniki w nauce, koleżeństwo, standard ekonomiczny rodziny. Lecz nie są to jedyne czynniki powodujące akceptację lub nieakceptowanie dziecka w klasie. Dużo zależy od atmosfery wychowawczej w klasie. Niezaspokojenie dziecku poczucia 5
bezpieczeństwa, potrzeb emocjonalnych powoduje zagrożenie, brak pewności siebie i stany lękowe. Ze szczególną uwagą należy podkreślić, że zablokowanie możliwości zaspakajania swych potrzeb emocjonalnych w kontaktach z rówieśnikami powoduje u dziecka zahamowanie rozwoju tak emocjonalnego, jak i umysłowego. Dlatego ważne jest by jak najszybciej rozpoznać dzieci, które czują się samotnie i nie są akceptowane w klasie, by w porę im pomóc, gdyż tylko wtedy może wzrosnąć ich samoocena, a to jest gwarancją, że wśród rówieśników poczują się dobrze i pewnie. Bibliografia: 1. Hurlock Rozwój dziecka. 2. Filipczuk Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. 3. Ekiert Grabowska Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej. 4.Janowski Poznawanie uczniów 5. Bilikiewicz Charakterystyka klasy szkolnej jako grupy społecznej i jej wpływ na ucznia 6. Sowińska Klasa szkolna jako zespół wychowawczy 7. Włodarki, Matczak Wprowadzenie do psychologii 6