VIII Kongres Zarządzania Oświatą Warszawa, 25-27 września 2013 r. Finanse organizacja kadry Wyzwania dla oświaty samorządowej Mariusz Tobor VULCAN
Miliony Prognoza zmian liczb uczniów w szkołach prowadzonych przez JST 2,8 2,6 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 SP Gimnazja Ponadgimn. 0,8 0,6 0,4 0,2 0 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 Przygotowano z wykorzystaniem opracowanej przez GUS prognozy ludności na lata 2008-2035 i danych SIO z lat 2006-2011 Lata
Zmiany w sieciach i organizacji szkół Opracowano na podstawie danych SIO
Szkoły uwzględniane w zestawieniach Prowadzone przez JST Ogólnodostępne (wg SIO, czyli bez specjalnych) Które mają w klasach I niezerowe liczby uczniów Filie traktowane są jako odrębne szkoły Które JST poszczególnych rodzajów prowadzą obowiązkowo, czyli: SP i gimnazja prowadzone przez gminy LO, LP, technika i ZSZ prowadzone przez powiaty wszystkie powyższe prowadzone przez miasta na prawach powiatu» Wykresy mapowe odnoszą się do danych z września 2012 r.
Tysiące Zmiany łącznych liczb uczniów klas pierwszych ogólnodostępnych szkół prowadzonych przez JST 550 500 450 400 350 SP gimn. ponadgimn. 300 250 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie liczby uczniów na poziomie klas I wskaźniki charakteryzujące sieci szkół Wskaźniki odnoszące się tylko do klas I: szybciej uwidaczniają zmiany trendów; ułatwiają porównywanie szkół o różnych długościach cyklów kształcenia; Wskaźnik średniej liczby uczniów na poziomie klas I pozwala łatwo ocenić elastyczność organizacyjną szkoły (czyli względną łatwość regulowania liczby i wielkości oddziałów)
Tysiące Liczby szkół z niezerowymi liczbami uczniów w klasach I 10 9 8 7 6 5 SP wieś SP miasto gimn. wieś gimn. miasto ponadgimn. 4 3 2 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie liczby uczniów w klasach I szkół podstawowych 100 90 80 70 60 50 40 SP wieś SP miasto 30 20 10 0 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie liczby uczniów SP kl. I, miasta 26-37 37-48 48-59 59-69 69-80 80-91 91-102 102-112 112-123 123-134
Średnie liczby uczniów SP kl. I, wieś 9-14 14-18 18-23 23-27 27-31 31-36 36-40 40-44 44-49 49-53
Średnie liczby uczniów w klasach I gimnazjów 130 120 110 100 90 80 70 gimn. wieś gimn. miasto 60 50 40 30 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie liczby uczniów gimnazja kl. I, miasta 34-51 51-67 67-83 83-100 100-116 116-132 132-148 148-165 165-181 181-197
Średnie liczby uczniów w klasach I szkół ponadgimnazjalnych 100 90 80 70 60 50 40 ponadgimn. 30 20 10 0 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie liczby uczniów szkoły ponadgimn. kl. I 18-33 33-48 48-63 63-78 78-92 92-107 107-122 122-137 137-152 152-167
Średnie wielkości oddziałów klas I Prosty wskaźnik charakteryzujący organizację i pośrednio koszty
Średnie wielkości oddziałów klas I szkół podstawowych 24 23 22 21 20 19 18 SP wieś SP miasto 17 16 15 14 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie wielkości oddziałów SP kl. I, miasta 15,5-16,8 16,8-18 18-19,3 19,3-20,6 20,6-21,9 21,9-23,2 23,2-24,4 24,4-25,7 25,7-27 27-28,3
Średnie wielkości oddziałów SP kl. I, wieś 9-11 11-12 12-13 13-14 14-16 16-17 17-18 18-19 19-20 20-22
Średnie wielkości oddziałów klas I gimnazjów 27 26 25 24 23 22 21 gimn. wieś gimn. miasto 20 19 18 17 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie wielkości oddziałów gimnazja kl. I, miasta 19-20,3 20,3-21,6 21,6-22,9 22,9-24,2 24,2-25,6 25,6-26,9 26,9-28,2 28,2-29,5 29,5-30,8 30,8-32,2
Średnie wielkości oddziałów szkół ponadgimnazjalnych 32 31 30 29 28 27 26 ponadgimn. 25 24 23 22 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Średnie wielkości oddziałów szkoły ponadgimn. kl. I 13,8-15,9 15,9-18 18-20 20-22,1 22,1-24,1 24,1-26,2 26,2-28,2 28,2-30,3 30,3-32,3 32,3-34,4
Procenty uczniów w szkołach z małymi oddziałami Wskaźniki charakteryzujący rozdrobnienie sieci Użyteczne progi wielkości oddziałów 18 lub 12 uczniów szkoły podstawowe 18 uczniów gimnazja
60 Procent uczniów w SP, w których przeciętne oddziały mają mniej niż 18 uczniów 50 40 30 SP wieś SP miasto 20 10 0 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Proc. uczniów w szkołach z przeciętnymi oddziałami liczącymi mniej niż 18 uczniów SP kl. I, miasta 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-100
Proc. uczniów w szkołach z przeciętnymi oddziałami liczącymi mniej niż 18 uczniów SP kl. I, wieś 2-12 12-22 22-32 32-41 41-51 51-61 61-71 71-80 80-90 90-100
20 18 16 14 12 Procent uczniów w SP, w których przeciętne oddziały mają mniej niż 12 uczniów 10 8 SP wieś SP miasto 6 4 2 0 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Proc. uczniów w szkołach z przeciętnymi oddziałami liczącymi mniej niż 12 uczniów SP kl. I, wieś 0-6 6-12 12-17 17-23 23-29 29-35 35-40 40-46 46-52 52-58
20 18 16 14 12 Procent uczniów w gimnazjach, w których przeciętne oddziały mają mniej niż 18 uczniów 10 8 gimn. wieś gimn. miasto 6 4 2 0 09-2005 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 09-2012
Wnioski Nastąpiło zahamowanie tendencji spadku wielkości szkół i oddziałów Klasy pierwsze gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych oraz ich oddziały są jednak o wiele mniejsze niż kilka lat temu Wiele samorządów ma bardzo kosztowne sieci szkół Przeciętne szkoły podstawowe od dawna są mało elastyczne organizacyjnie Sztywne określenie maksymalnej wielkości oddziału SP tę elastyczność jeszcze zmniejszy
Subwencja dochody wydatki Opracowano na podstawie danych z ministerstwa finansów
Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wydatki oświatowe subwencja oświatowa 100% 100% wydatki oświatowe to wydatki wykonane z działów 801 oraz 854 z wyłączeniem paragrafów wydatków majątkowych oraz rozdziałów 80103, 80104 i 80113 subwencja oświatowa przyznana danej JST część oświatowej subwencji ogólnej
Interpretacja wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją (NWS) Jeśli wskaźnik wynosi 0, to wydatki na zadania finansowane przez subwencję oświatową są równe tej subwencji. Jeśli wskaźnik wynosi 15%, to wydatki są o 15% wyższe od subwencji. Gdy wskaźnik wynosi minus 5%, to wydatki są o 5% niższe od subwencji.
Zmiany wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Kwota nadwyżki wydatków nad subwencją 10 mld 9 mld 8 mld 7 mld 6 mld 5 mld 4 mld 3 mld 2 mld 1 mld 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Subwencja oświatowa i wydatki na utrzymanie szkół 50 mld 45 mld 40 mld 35 mld Subwencja Wydatki 30 mld 25 mld 20 mld 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Proceny Dynamika zmian subwencji i wydatków (w proc. w stosunku do poprzedniego roku) 12 10 8 6 Subwencja Wydatki 4 2 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Udział kwoty nadwyżki wydatków nad subwencją w dochodach własnych JST 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Średnia (nadw./doch.) Mediana wszystkich JST
Zróżnicowanie sytuacji JST mediany wskaźników NWS (2012 r.) 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% gw do 10 tys. gw >10 tys. gmw do 10 tys. gmw 10-20 tys. gmw >20 tys. gm do 5 tys. gm >5 tys. mnp do 100 tys. mnp >100 tys. pz sw cały kraj
Mediany udziałów nadwyżki w dochodach własnych (2012 r.) 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% gw do 10 tys. gw >10 tys. gmw do 10 tys. gmw 10-20 tys. gmw >20 tys. gm do 5 tys. gm >5 tys. mnp do 100 tys. mnp >100 tys. pz sw cały kraj
Przeciętne pozycje wskaźników NWS 29-33 33-36 36-40 40-43 43-46 46-50 50-53 53-56 56-60 60-64
Przeciętne pozycje wskaźników NWS 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-100
Podsumowanie Wskaźnik NWS zaczął spadać, zmalała też dynamika wzrostu wydatków i udział nadwyżki w dochodach własnych Wskaźniki (także te, które opisują organizację oświaty), wskazują, że samorządy podjęły działania oszczędnościowe W wielu JST wskaźniki kosztowe nadal rosną
Obniżanie wskaźników może być kosztowne Dla oświaty, gdy oszczędności pójdą za daleko Dla rządzących, gdy ich działania nie zostaną zrozumiane lub zaakceptowane
Porównanie sytuacji w dwóch miastach Miasto A przez wiele lat przeciętne wskaźniki NWS próba racjonalizacji sieci szkół, która miała zapobiec wzrostowi wskaźnika prezydent odwołany w połowie drugiej kadencji wskaźnik NWS rośnie Miasto B bardzo wysokie wskaźniki NWS jeszcze w drugiej połowie poprzedniej dekady stopniowe zmiany w organizacji i inne działania doprowadzają do radykalnego obniżenia wskaźnika NWS zmiany przechodzą prawie bez konfliktów ten sam prezydent kończy trzecią kadencję
Zmiany wskaźnika NWS w wybranych miastach 60% 50% 40% 30% 20% I kwartyl mnp >100 tys. Mediana mnp >100 tys. III kwartyl mnp >100 tys. Miasto A Miasto B 10% 0% 04 05 06 07 08 09 10 11 12
Nauczyciele Zestawienia opracowano na podstawie danych SIO
Samorządy od dłuższego czasu dobrze sobie radzą z zapewnieniem materialnych warunków funkcjonowania szkół Na ogół nieźle poradziły sobie z największymi zagrożeniami finansowymi Więcej uwagi mogą i powinny poświęcić jakości pracy szkół
Jakość oświaty zależy przede wszystkim od nauczycieli
Czy mamy dobrych nauczycieli? 60% 50% 40% 30% 20% bez stopnia stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany 10% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Czy możemy mieć lepszych?
W zeszłym roku przez pewien czas można było odnieść wrażenie, że zmiany w Karcie Nauczyciela będą panaceum na wszelkie problemy oświaty. Z wypowiedzi niektórych samorządowców i tekstów w gazetach można było na przykład wywnioskować, że główną przeszkodą poprawy jakości nauczania jest za małe pensum i przywileje nauczycielskie.
Tymczasem podwyższenie pensum może doprowadzić przede wszystkim do zwolnienia kolejnych tysięcy nauczycieli. I to przede wszystkim młodych.
Rzeczywisty problem nie leży w tym, że nauczyciele za mało pracują, lecz w tym, że zbyt wielu z nich nie pracuje wystarczająco dobrze
Czy można liczyć na szybką wymianę kadry?
Tysiące Nauczyciele wg wieku (wszystkie jednostki oświatowe prowadzone przez JST) 50 45 40 2006-09-15 2012-09-30 35 30 25 20 15 10 5 0 <24 24-25 26-27 28-29 30-31 32-33 34-35 36-37 38-39 40-41 42-43 44-45 46-47 48-49 50-51 52-53 54-55 56-57 58-59 60-61 62-64 >64
Nauczyciele w wieku do 25 lat 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 09-2006 09-2012
Procent nauczycieli, którzy mają do ustawowej emerytury mniej niż 5 lat najwyżej 10 lat mniej niż 15 lat najwyżej 20 lat mniej niż 25 lat 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60%
Czy ci, co przyjdą, będą lepsi?
Zmiany w Karcie Nauczyciela ani naturalna wymiana nie doprowadzą do szybkiej poprawy jakości kadry Trzeba poprawić pracę tych nauczycieli, którzy już są zatrudnieni w szkołach
Samorząd nie może bezpośrednio zarządzać nauczycielami Zatem z punktu widzenia samorządu ważne jest: wzmocnienie dyrektorów, a zwłaszcza ich roli jako szefów HR i liderów w swoich szkołach wspieranie dyrektorów (merytoryczne, finansowe, organizacyjne itp.) w ich działaniach na rzecz poprawy jakości kadry
Wnioski końcowe
Niżu demograficznego nikt jeszcze nie odwołał Troska o finanse, organizację oświaty i jej bazę materialną nadal jest zadaniem samorządu Żeby skutecznie rozwiązywać dylematy związane z zarządzaniem oświatą, potrzebna jest dobra komunikacja we władzach i urzędzie JST Jan Zięba Problemy komunikacyjne we władzach i urzędzie JST
Samorząd powinien też troszczyć się o jakość nauczania Zatem musi umieć zarządzać tą jakością Ewa Halska Zarządzanie jakością nauczania w skali samorządu
Jakość nauczania zależy głównie od umiejętności i zaangażowania nauczycieli Dbanie o doskonalenie i motywowanie nauczycieli jest zadaniem dyrektorów Samorząd powinien wspierać dyrektorów, czyli rozwijać ich umiejętności menedżerskie Mariola Ewa Kazoń Samorząd a dyrektorzy szkół > godz. 16:50
Samorząd powinien mieć strategiczną wizję rozwoju oświaty (niekoniecznie formalny dokument) Taka wizja powinna być wypracowywana z uwzględnieniem potrzeb i oczekiwań mieszkańców Konieczna jest dobra komunikacja z mieszkańcami Rozwiązywanie dylematów oświatowych często zmusza do niepopularnych decyzji Trzeba kompetentnie budować przekaz na ich temat Trzeba także sensownie komunikować dobre wiadomości, informować o sukcesach itp. Wiktor Siegel Zarządzanie oświatą samorządową a komunikacja z mieszkańcami godz. 17:50
Dziękuję za uwagę